Otjomundu ngwa ri ombambairi nu ngwaa hakahana okumuna oviṋa, Danièle we ndji hokorisa nu a tja, “Ou hara amo tono ongoze koporise, oyo iri mba rukuru!” Nu tji matu hara okutara kongotwe yetu handje etemba ropolise ri ri mbo momurungu wohotela. Kombunda yozominute katjondumba tjandje twa kamburwa tu ri momake wovasorondate. Posiya mbi tja ndangi kerakiza ra Danièle ndo, mba kara nokaruveze okuyandja ozombapira tjiva komukambure ngwa ri mbo.

Otja tjaave tu twara ketuwo rovakamburwa, mbe ripura kutja tjiri mbi nomukazendu ombanḓe nu ngu norusuvero orupame kuna Jehova. Ihi i tjimwe tjovikando ami nomukazendu wandje Danièle mbi twa ungura pamwe nawa. Nambano indjo mbi ku raere kutja eṱe twa yenda vi tu ye kehi oviungura vyetu mu vya tjaererwe.

Ami mba kwaterwa moCroix, mombura ndji 1930, okahuro okaṱiṱi ku ke ri komanene wa France, nu eṱunḓu retu ra ri orokereka yo Catholic. Otjivike atjihe eṱunḓu retu aari i kokereka ndjo, nu tate wari umwe wovahonge. Posi yokutja, tji mba tjita ozombura mangara 14, pa tjitwa otjiṋa tji tja paturura omeho wandje ohunga novineya vyokereka ndjo.

Movita ovitjavari vyouye, oFrance ya huurirwe i orupa rovita rOvandoitji. Momahungi we, omuhonge wetu aruhe ee tu tunduza kutja tu yandje oruvara ko pro-Nazi ndja ri ohoromende yotjihuro Vichy. Eṱe tjiri twa temisirwe i ehungi re ndo. Tjimuna ovandu ovengi moFrance tjaave tjiti, eṱe wina aatu puratene koradio yo BBC mohamunika, ndjai pitisa ombuze ohunga nomahi nge rikuta kumwe (Allied forces). Nu tjimanga omuhonge wa hakahana na utu okuyandja oruvara komahi nge rikuta kumwe, eye wa rongerisa omuano wokuyandja ondangi komahi ngo mu Septemba 1944. Ongaro ndjo ye ndji urumisa. Okuzambo hi mba ri nongamburiro movahonge vozokereka rukwao.

Katjisupi kombunda yovita, tate wa ṱa. Omuṱena kwandje omunene wa kupirwe nu tjandje u kara moBelgium, okutja owami nge sokuṱakamisa mama wandje. Ami mba muna oviungura oviwa. Omuhona wandje novanatje ve vevari ovazandu va ri ouṋepo wo Catholic ouṱakame. Nandarire kutja ee munu kutja mape ya e ungura orure poṋa mbo, omarorero ya ri aye ndji kuramene.

Mombura ndji 1953 omuṱena kwandje Simone, ingwi ngwa kupwa ko Belgium, nu nambano ngwa rira Omuhongonone wa Jehova, we ya okuturyangera.  Mokuungurisa Ombeibela ye, eye wetu raisira ovizeze vyokereka yo Catholic mbi i honga ohunga notjovasengwa, oomukuru vetatu mumwe, nomahongero wokutja omuinyo kau koka. Poutenga, ami mbe mu raera kutja omena rokutja eye ke nokuungurisa Ombeibela yo Catholic, nu kombunda mba muna uriri kutja imbi mbi ma hungire ouatjiri. Eye kombunda we ndji etera oumbo oukuru wo-The Watchtower, nu ami mbe u lesa nonḓero mombete yandje ouṱuku auhe. Tjimanga mba hakahana okumuna kutja imbwi ouatjiri; posi yokutja, munda mbo warwe ee tira kutja tji mba tja owami umwe wovandu va Jehova me pandjara oviungura vyandje.

Oure womieze omiṱiṱi, ami mba kaenda komurungu okurihonga Ombeibela kwami omuini nokukonḓonona oumbo wo-Watchtower kwami omuini. Okuzambo mba tya okuyenda kEtuwo rOmerikotameneno. Orusuvero nongaro ombwa ndja ri mbo vye ndji ṱuna tjinene. Kombunda yokurihonga Ombeibela oure womieze hamboumwe pu nomurumendu omukambure ngwa ri nondjiviro ombwa, ami mba papitisiwa mu Septemba 1954. Nu tjimanga okuzambo mama nokaṱena kandje va papitisiwa wina, tji tjiri otjiṋa tji tje ndji pa ondjoroka.

Ouhumandu, mama wa ṱa apa sewa ovivike oviṱiṱi uriri okuyenda komaworonganeno wouye auhe omanene yombura ndji 1958 nga ri moNew York, ami ku mba ya. Tji mba kotoka, hi mba ri nomerizirira weṱunḓu rukwao, okutja mba isa oviungura vyandje nu e utu oukandjira. Nu oruveze ndo, ami mba vareka omukazona omukandjira omupyuke, Danièle Delie, nu twa kupasana mu Mei 1959.

Danièle wa uta notjiungura tjokukarera oruveze aruhe moresevate ya Brittany, kokure nonganda. Eye tjiri aa hepa ouvanḓe okuzuvarisa morukondwa ndu novandu ovengi vo Catholic ndo, nokuyenda kouresevate warwe nokanyeti. Tjimuna ami, eye tjiri aa zuvarisa ama munu kutja omaandero tjiri ye ri popezu; kaatu tjiwa kutja omaandero ye ri popezu pu pe ṱa pi. (Mat. 25:13) Ombepo ye yomeriyandjerero ye tu vatera kutja tu panḓere po motjiungura tjokuzuvarisa oruveze aruhe.

Omayuva omaṱiṱi tji twa za nokukupasana twa toororwa okukakarera otjovatarere mbe varura ozombongo. Twa hakahana okuiririra ehupo ndi hi noviṋa ovingi. Ombongo ondenga ndji twa kavarura ya ri novazuvarise 14, nu ovakambure kava ri noviṋa mbya yenene okutusekirisa pozoyao. Okutja twa rara pokamata mEtuwo rOmerikotameneno. Kana ya ri omara omawa pu pe ṱa pi, posi yokutja twa rara atu penduka!

Nandarire kutja aatu kara noviungura ovingi tjinene, Danièle aa yakura omarundurukiro aehe nga ri po motjiungura tjokuvarura ozombongo. Popengi ee ndji undjire mokahauto ketu ngunda a mbiri mombongarero yovanene vombongo, ndji hi na yari mozondando rukuru, nokuhinokunauna. Twa karera otjovatarere mbe varura ozombongo ozombura mbari uriri, nu mozombura nḓo omutwe rihonga kutja ounanḓengu pu pe ṱa pi ovakupasane okukarasana nouatjiri nokuungura kumwe.—Omuzuv. 4:9.

Mombura ndji 1962 twa ṋangwa kOskole ya Gilead oitja 37 yomieze omurongo, ndja ri moBrooklyn, tja New York. Mokati kovahongwa 100, mwa ri ovakupasane 26, okutja tjiri twa ri nondjingonekero okuyenda koskole ndjo pamwe. Ami ngamba mbi zemburuka oviṋa oviwa, nomuano mbu twa yandjasana omasa mongamburiro novakambure ovakwetu mbu twa ri pamwe mbo, tjimuna Frederick Franz, Ulysses Glass, na Alexander H. Macmillan.

 Momahongero wetu, twa tunduuzwa okurira ovandu mbe yandja ombango koviṋa ongondoroka na eṱe. Omapeta tjiva wa rOviungura kombunda yoklasa, eṱe aatu katara otuveze tjiva moNew York City, otja orupa rwomerihongero wetu. Eṱe aatu tjiwa nawa kutja Omandaha matu ye okutjanga ohunga na imbi mbi twa kamuna otjovandu mba hongwa okuyandja ombango koviṋa ongondoroka na eṱe. Povikando ovingi aatu kotoka atwa urwa ongurova ya rOviungura, nungwari omuhinge wetu, ngwa ungura po Betel, ee tupura omapuriro wokurizemburukisa otjomuano wokutuvatera okuzemburuka omapu omananḓengu komarorero ngu matu ka tjanga. Oroviungura rimwe twa ryanga otjihuro ometaha aihe. Twa karyangera oruveze pu twe ke rihonga ohunga nomihoko vivari vyomawe nge wa okuza kozonyose imbi o meteors no meteorites. Mo American Museum of Natural History, twe ke rihonga ombangu pokati komihoko vivari vyozongandu imbi o alligator no crocodile. Tji twa kotoka ko Betel, omuhinge wa pura a tja, “So, nambano ombangu pokati ko meteors no meteorites i ri pi?” Danièle handje wa urwa wa purukuta a tja, “Aa, o meteorites i nomayo omare!”

Nokuhina okuundjira ko, eṱe twa hindwa korutavi rombero ya France, ku twa kakarera pamwe ozombura zokombanda 53. Mombura ndji 1976, ami mba zikwa otjokaṋepo kOkomiti yOrutavi rwOmberoo nu mba hindwa okukavarura omahi wa Africa na inga owo mondivitivi wokoutjiro oviungura vyetu mu vya tjaererwe. Ouyenda mbwi ombwe tu twara ko Gabon, ku twa kakara momake wozoporise tjina tji twa hungire pomautiro. Okukuraera ouatjiri, ami mba ri omundu otjimumandu tji kweya kokukambura omerizirira ngu mbi ha undjirire ko. Nungwari Danièle, aruhe aa kara mbo okundjivatera kutja mbi yakure otjiungura ngamwa atjihe.

Okuza ko hapo, eṱe twa suverere o Betel. Danièle, ngwe rihonga Otjiingirisa momieze vitano komurungu wokuyenda ko Gilead, wa rira omutoroke omuwa womambo wetu. Tjiri twa muna ondjoroka moviungura vyetu vyo Betel, nu ondjoroka ndjo aa i kurire ko mena rokutja aatu kara norupa orunene moviungura vyombongo. Mbi zemburuka eyuva rimwe ami na Danièle tji twa ronda omahina ya Paris ouṱuku, twa urirwe posiya twa ri nondjoroka kutja twa tjita oruveze okukerihonga Ombeibela ku novahongwa vetu. Ouhumandu, ongaro youveruke wa Danièle ya runduruka, nu ihi tje mu tjaera kutja a ha ungurire Jehova rukwao pondondo ndja vanga okumuungurira.

Mombura ndji 1993, eye wa munikwa okangera yevere. Omapangero ngo tjiri ya ri omazeu, aa sokutaurwa nu omiti mbyaa pewa vya ri omizeu tjinene. Kombunda yozombura omurongo na ndano, wa munikwa okangera rukwao, nu otjikando tji ya ri onḓeu tjinene. Kehi yoviṋa avihe mbi, eye tjiri wa suverere oviungura vye tjinene otjomutoroke nga tja yenena okuuta okuungura rukwao indu ongaro ye tji ya uta okumuyandjera.

Nandarire kutja Danièle wa ri kehi youvere ouzeu nao, eṱe ka tuna pu twa rora okuripura kutja matu piti mo Betel. Nu okurira omuvere po Betel kwa ri nomatokero, nu tjinene imbo varwe tji ve hi nokutjiwa kutja tjiri mohihamwa pu pe ṱa pi. (Omiano 14:13) Nandarire Danièle tjaa tjombokere ozombura 80, eye wa ri omuwa tjinene, nu mena rouwa womurungu we mbwi eye kaa munika tjimuna wa vera. Eye kaa haama uriri nokuriṱira ondjenda. Nungwari aa yandja ombango kokuvatera varwe. Eye aa tjiwa kutja okupuratena uriri komundu warwe ngu uri mouzeu ku vatera. (Omiano 17:17) Danièle kee ri tja omuungure wonḓunino yotjiwaṋa;  nungwari eye wa ungurisa ondjiviro ye okuvatera ovakazendu varwe ovakambure kutja ave ha tira okangera.

Eṱe wina ka twa ri nomasorero wokuyenenisa oviṋa tjiva. Indu Danièle tje hi na aa yenene okukarera oruveze aruhe rukwao, eye wa ungurisa oruveze ndo okundjivatera tjinene. Eye wa tjita kutja oviṋa vi rire ovipupu ku ami, tji tjiri otjiṋa tji tje ndji yandjera kutja mbi yenene okukarera otjomuworonganise wOkomiti yOrutavi rwOmberoo oure wozombura 37. Otjotjihorera, eye aa rongerisa oviṋa avihe kutja tu yenene okurya pamwe ometaha metuwo retu nokusuva pamwe kaṱiṱi eyuva arihe.—Omiano 18:22.

Danièle aruhe aa tjaterwa i yotjiyandjewa tjomuinyo nu wa ri nonḓero yokuhupa komurungu. Ouhumandu, eye wa munikwa okangera otjikando otjitjatatu rukwao. Twa ngundipara momuinyo. Omiti omizeu mbya pewa nomapangero nga muna vye mu ngundiparisa tjinene nga tje hina aa sora okukaenda. Tjiri mba hihamwa tjinene momuinyo okumuna omukazendu wandje omusuverwa, ngwa ri omutoroke omuwa, e hi nokusora okuhungira rukwao.

Nandarire kutja twa wire momuinyo, twa panḓera pongumbiro, atu nongamburiro kutja Jehova ke nokutuyandjera okukara mouzeu mbu tu hi nokutjinda. (1 Kor. 10:13) Eṱe aruhe twa ri nondangi kombatero Jehova ndje tu pa okupitira mEmbo re, ozonganga po Betel, nombatero yorusuvero okuza kovakambure ovakwetu.

Eṱe aruhe aatu ningire ku Jehova okutupa omuhunga wokutja omapangero yeṋe ngu tu sokuyakura. Me zemburuka otjikando tjimwe ka twa ri nomuano womapangero. Onganga ndjaai panga Danièle oure wozombura 23 kai yenene okumuna kutja ongwaye Danièle aruhe tjaa seuka tja zu nokupewa omiti omizeu mbyo. Eye kaa tjiwa kutja otjikwaye tjarwe tji ma yenene okuvaterwa na tjo. Eṱe aatu rimunu otja mbu tu hina ku matu kaisa ombatero nu twa temenwe kutja otjikwaye tjarwe tji ma tji tjitwa. Nu okuzambo onganga yarwe ndji ungura nomutjise wokangera ya yakura okuvatera Danièle. Yari tjimuna Jehova we tu vatera nomuano wokutjinda omauzeu wetu ngo.

Eṱe twe rihonga okutjinda omauzeu wetu ngo mokuhina okurikenda tjinene. Otja Jesus tja heya, “eyuva ngamwa arihe ri kara nouzeu waro orini.” (Mat. 6:34) Otjiṋa tjarwe tji tje tu vatera yari okukara nomeripura omawa. Otjotjihorera, indu Danièle tje ha munine okupewa omiti vye mbya pewa oure womieze vivari, aa tara kwami ama yorayora kaṱiṱi nokutja; “Mbwae hi ya rora okurimuna nawa tjimuna nai!” (Omiano 17:22) Nandarire kutja wa ri kehi yomihihamo omizeu, eye aa tjaterwa i okurihonga omaimburiro wetu omape nokuyeimbura omuini neraka romasa.

Ongaro nouripura we ouwa we ndji vatera okutjinda omauzeu wandje omuini. Okuhungira ouatjiri, oure wozombura 57 eye ongwe ndji vatere noviṋa vyandje avihe. Eye nandarire kaa vanga kutja mbi tjiwe okuzika omai porwawo! Okutja indu ouvere we tjiwa ririra kouvi, ami ee hepa okurihonga okukoha ovitjuma, okukoha ozombanda zetu na wina okutereka. Mba teya omaharasa tjiva otja tje kondjo okurihonga oviṋa mbi, nungwari mba ri nenyando mokutjita oviṋa kutja mbi mu yorokise. *

Tji mbi tara mozondambo zandje, mbi muna kutja mbe rihonga oviṋa ovingi momauzeu aehe ngu twa muna na moukurundu. Otjitenga, ngatu twapo oruveze okukara pu novasuverwa vetu mbu twa kupasana. Ngatu ungurise ozombura nḓu tu nomasa nawa okuvatera ovasuverwa vetu. (Omuzuv. 9:9) Otjitjavari, atu rikende tjinene nomauzeu omaṱiṱi mu tu ri, poo tjarwe matu zembi ozondaya azehe nḓu tu muna okuza ku Jehova.—Omiano 15:15.

Tji me zemburuka otjiungura tjetu tjoruveze aruhe, ami tjiri mbi muna ongahukiro kutja Jehova wetu sera ondaya kombanda ya imbi mbya tu undjire ko. Ami mbi rimuna otjomuatjange wepsalme ngwa tja: “Muhona wa tjita ouwa kuami.”—Eps. 116:7.