BO DANIÈLE nebanani buikoneli bwa kulemuha lika kapili, mi honafo feela banishobotela kuli: “Musike mwaipulaisa kulizeza mapokola, ki kale bapunya!” Haniitemuna, nabona mota yeyemi fapilaa hotela. Hamulaho feela wa mizuzu isikai, lwatamiwa. Kono niitumela kuli bo Danièle neba nilemusize kapili taba yeo kakuli kueza cwalo neku nitusize kufa muzwale yomuñwi mapampili a butokwa ane ninani ona.

Mwa nzila hane luisiwa kwa polisi, nakala kuitumela mwa pilu kuli neninyezi musali yanani bundume, ili yatiile kwa moya. Yeo ki yeñwi feela ya linako zene nitiyezi miinelo yetaata ni bo Danièle. Kashe nitaluse mone kutezi kuli lukale kupotela linaha, ili mo musebezi waluna wa kukutaza neukwalezwi.

Nenipilwe ka 1930 mwa tolopo yenyinyani yebizwa Croix, yefumaneha kwa mutulo wa France, mi lubasi lwaluna nelutiiselize hahulu mwa Keleke ya Katolika. Lubasi lwaluna neluyanga kwa Misa sunda ni sunda, mi bo ndate nebapatehile hahulu kueza misebezi ya keleke mwa sibaka seo. Kono hane nituha nikwanisa lilimo ze 14, kwaezahala nto yeñwi yene nitusize kulemuha lika za buhata zeneezwa mwa keleke.

Mwa France nenikutezi mpi ya masole ba naha Germany ka nako ya ndwa ya lifasi yabubeli. Muprisita waluna hanaafanga lingambolo, naalususuezanga kuli luyemele mubuso one uzamaiswa ki ba Nazi. Nelunyemiswangwa ki litaba zeo zanaabulelanga. Sina mone baezezanga batu babañata mwa France, lwakala kuteelezanga kwa wayalesi ya BBC kwa mukunda, yenee patalazanga litaba ka za linaha lisili zeneyemela naha yaluna. Hasamulaho, muprisita afetuhela ba Nazi, mi alukisa kuli kuezwe sebelezo ya buitumelo, ili kubonisa tabo yahae kabakala kuli linaha zenelwanisa ba Nazi neliatumezi naha yaluna mwa September 1944. Nenikomokisizwe hahulu ki taba yeo. Nakala kukakanya ba bulapeli.

Nakonyana kuzwa foifelela ndwa, bo ndate batimela. Ka nako yeo, kaizelaaka naasanyezwi kale mi naapila kwa Belgium, mi kacwalo, nakala kubabalela bo ma. Nafumana musebezi mwa kampani yeñwi yenelekisa masila. Mubelekisi waka ni bana bahae nebatiile mwa Keleke ya Katolika. Nihaike kuli nekubonahala kuli nenika fiwa musebezi omutuna kwapili mwa kampani yeo, naakopana ni muliko omuñwi.

Kaizelaaka Simone yanaabile yomuñwi wa Lipaki za Jehova, ato lupotela ka 1953. Aitusisa Bibele yahae kulutusa kulemuha lituto za buhata zenelutiwa  mwa Keleke ya Katolika, zecwale ka tuto ya kuli batu bakaca mwa lihele, tuto ya Silaalu, ni tuto ya kuli moyo wa mutu haushwangi. Kwa makalelo, nenihanile litaba zanaa nibulelela kakuli naasaitusisi Bibele ya Katolika, kono hasamulaho naikolwisisa kuli naanibulelela niti. Hasamulaho, anitiseza limagazini zakale za Tawala ya Mulibeleli, mi nalibala kaufelaa zona busihu hane nili kwa musiyo waka. Nalemuha kapili kuli litaba zene nibalile mwa limagazini zeo neli za niti; kono nenisaba kuli hane nikaba Paki ya Jehova, nenika zwisiwa musebezi.

Ka likweli lisikai, neniipalelanga Bibele ni litaba za mwa magazini ya Tawala ya Mulibeleli ninosi. Hamulaho wa nako, naikatulela kuya kwa Ndu ya Mubuso. Lilato lene babonisana batu ba mwa puteho neli nisusuelize hahulu. Hase niitutile Bibele ni muzwale yomuñwi yayeziseli ka likweli ze 6, nakolobezwa mwa September ka silimo sa 1954. Nakonyana kuzwa fo, nenitabile hahulu kubona bo ma ni kaizelaaka yomunyinyani hababa Lipaki za Jehova.

Ka silimo sa 1958, nekubile ni mukopano wa macaba mwa muleneñi wa New York. Lisunda lisikai pili mukopano wo usika ezwa kale, bo ma batimela mi taba yeo yanitomohisa hahulu pilu. Hase nikutile kwa mukopano wo, nekusina mutu yene nitokwa kubabalela; kabakaleo, natuhela musebezi one niezanga mi nakalisa kueza bupaina. Mwahalaa nako yeo, nakopana ni kaizeli yanaali paina yatukufalezwi yabizwa Danièle Delie; namutabela hahulu, mi mwa May ka silimo sa 1959, lwanyalana.

Bo Danièle nebakalezi sebelezo yabona ya nako kaufela mwa sibaka sa matakanyani sa kwa Brittany, sene sili kwahule hahulu ni kone bapila. Nebatokwa kuba ni bundume kuli bakutaze mwa sibaka seo mone kutezi batu ba bulapeli bwa Katolika, mi nebanani kuyanga ka njinga kuyo kutaleza kwa libaka za kwahule. Ka kuswana ni na, bo Danièle nebakutazanga ka kutukufalelwa kakuli nebaziba kuli mafelelezo a lifasi a fakaufi. (Mat. 25:13) Moya wabona wa buitomboli neu lutusize kuzwelapili kuba mwa sebelezo ya nako kaufela ka lilimo zeñata.

Hamulaho a mazazi asikai kuzwa folunyalanela, lwalumiwa kuya mwa mupotoloho. Lwatwaela kapili mupilelo obunolo. Puteho yapili yene lupotezi neinani bahasanyi ba 14, mi ba mwa puteho yeo nebashebile hahulu kuli mane nekusina kwa kufitela. Kabakaleo, nelulobalanga fa libulelelo mwa Ndu ya Mubuso. Niha nelulobalanga fokutiile cwalo, bunde bwateñi kikuli mikokoto yaluna neiotoloha!

Nihaike kuli musebezi wa kupotela liputeho neu lupatehisize hahulu, bo Danièle nebatwaezi kapili musebezi wo. Hañata, nebanani kunilibelela mwa kamota kaluna kakanyinyani hane kubanga ni miinelo yenetahisa kuli nieze mukopano ni baana-bahulu ka sipundumukela, kono nebasa bilaelangi. Mwahalaa lilimo feela zepeli zene lubile mwa mupotoloho, nelulemuhile libaka bo muuna ni musali babanyalani habatokwa kuambolisana litaba kusina kupata-pata ni kusebeza hamoho.—Muek. 4:9.

Ka 1962, nelumemilwe kuyo kena Sikolo sa Giliadi mwa sitopa sabu 37, kwa Brooklyn, mwa New York, mi ka nako yeo, sikolo seo nesitandanga likweli zelishumi. Neniikutwile kuba ni tohonolo yetuna kuya ni bakuluna, kabakala kuli mwahalaa baituti ba 100, nekunani feela mizwale ba 13 bane bakeni sikolo seo ni basali babona. Nisahupula linako zende zene lubile ni zona ni baana babatiile kwa moya babacwale ka bo Frederick Franz, bo Ulysses Glass, ni bo Alexander H. Macmillan.

 Kwa sikolo seo, nelulutilwe butokwa bwa kuba ni temuho. Fa Mikibelo yemiñwi musihali, hamulaho wa lituto, nelukupiwanga kuya mwa Muleneñi wa New York kuli luyo potela libaka zeshutana-shutana. Mi la Mubulo, neluñolanga tatubo mone lukupiwa kutalusa libaka zene luboni. Hañata la Mukibelo, nelukutelanga kwa mutai inze lukatezi hahulu, kono muzwale wa fa mutai yanaa lupotisa, naalubuzanga lipuzo ka za libaka zene luboni kuli alutuse kuitukiseza tatubo yene lukaba ni yona la Mubulo. Zazi leliñwi la Mukibelo, nelutandile musihali kaufela inze lupotela libaka za muleneñi. Nelupotezi sibaka sesiñwi kone luitutile za macwe atukanga mwa mbyumbyulu ni macwe awelanga fafasi kuzwa mwa mbyumbyulu. Kwa miziyamu yebizwa American Museum of Natural History, neluizo ituta za mifuta-futa ya likwena. Hase lukutile kwa mutai, muzwale yanaa lupotisa alubuza kuli: “Ki ifi shutano ye mwahalaa macwe atukanga mwa mbyumbyulu ni macwe awelanga fafasi kuzwa mwa mbyumbyulu?” Bo Danièle nebakatezi hahulu, mi baalaba kuli: “Ohoo, macwe awelanga fafasi ona anani meeno amatelele!”

Nelukomokile hahulu hane lulumilwe kuli luyo sebeleza kwa mutai wa France, ili kone lusebelelize ka lilimo zefitelela 53. Ka silimo sa 1976, neniketilwe kuba muswalisanisi wa Katengo ka Mutai mi nakupiwa kuyo potela linaha za mwa Africa ni kwa Middle East, ili ko musebezi waluna wa kukutaza neukwalilwe. Ki mona mone kutezi kuli luye kwa Gabon, ili kona kone luipumani mwa muinelo olutalusize kwa makalelo. Kubulela feela niti, fokuñwi neniikutwanga kuli hanikoni kupeta buikalabelo bobucwalo bone nisika libelela. Kono bo Danièle neba nitusize kupeta buikalabelo kaufela bone nifiwanga.

Kuzwa feela folukaliseza kusebeleza fa Betele, neluikola sebelezo yaluna. Ka nako yeo, bo Danièle bane baitutile Sikuwa mwa likweli zeketalizoho pili lusikaya kale kwa Giliadi, baba batoloki ba lihatiso zaluna babacuukile. Neluikozi hahulu musebezi one lueza fa Betele mi nelubanga ni tabo yetuna kuswalisana ni puteho yaluna. Nihupula nako yeñwi na ni bo Danièle hane lukuta kwa ndu busihu ka kuitusisa nzila ye kwatuko ni njanji ya kwatasi mwa Paris. Nelukatezi hahulu kono nelutabile kuli neluitutile Bibele ni batu bane baeza zwelopili kwa moya. Ka bumai, bo Danièle bakala kuba ni mapongo, mi kabakaleo, nebasa koni kueza musebezi wabona ka maata sina mone babatela.

Ka silimo sa 1993, bo Danièle bafumanwa kuli nebanani butuku bwa kansa ya kwa mazwele. Bafiwa likalabo zene bautwisize hahulu butuku, ili zeneama kupazuliwa ni kualafiwa ka kuitusisa milyani yebuhali. Hamulaho wa lilimo ze 15, bafumanwa hape kuli banani kansa yemaswe-maswe yene izo fita ni kwa lilama zeñwi za mubili. Niteñi, nebalata hahulu musebezi wabona wa butoloki kuli mane nebasebezanga hane baikutwanga kwateñi hande.

Kusina taba kuli bo Danièle nebakulile hahulu, nelusika nahana za kutuhela sebelezo yaluna fa Betele. Niteñi, kukula inze uli fa Betele kukona kuba taata, sihulu haiba babañwi habautwisisi mouikutwela. (Liprov. 14:13) Bo Danièle niha nebali kwa mafelelezo a lilimo za ma 70, nebasa bonahala kuba ni tabo fa sifateho, inge kuli nebasa kuli. Nebasa bilaelangi kuli bakula. Kono nebaisize pilu kwa kutusa babañwi. Nebaziba kuli nebakona kutusa hande babañwi ka kubateeleza habatalusa butata bobatalimana ni bona. (Liprov. 17:17) Bo Danièle nebasa talusezangi babañwi za kueza; niteñi, nebatalusezanga likaizeli babañwi  zene bakopani ni zona, ili kubatusa kuli basike basaba butuku bwa kansa.

Hape nelutalimani ni muliko omuñwi. Bo Danièle nebasa konangi kusebeza ka nako yetelele, kono neba nitusanga kupeta buikalabelo bwaka ka kuniezeza lika zeñwi. Kueza cwalo neku nitusize kuzwelapili kusebeza sina muswalisanisi wa Katengo ka Mutai ka lilimo ze 37. Ka mutala, nebaezanga mobakonela kaufela kulukisa sico sa musihali, ilikuli lukone kucela mwa muzuzu waluna ni kuba ni nako ya kupumula kwateñi hanyinyani zazi ni zazi.—Liprov. 18:22.

Bo Danièle kamita nebabonisanga kuli banani sepo ya kuli bakaba hande. Hasamulaho, bafumanwa kuli banani kansa hape, mi lo neli lona lwabulaalu. Nelulembwalile luli. Likalafo zene bafilwe za kuitusisa milyani yebuhali ni kuciselezwa ka magesi neli batokwisize maata kuli mane fokuñwi nebasa koni kuzamaya. Nenilobehile hahulu pilu kubona musalaaka yalatwa, yanaali mutoloki yacuukile, hakatazeha kubulela litaba zeutwahala.

Kusina taba kuli nelulembwalile hahulu, neluzwezipili kulapela ni kukolwa kuli Jehova naasike alutuhelela kuli lulikiwe ki muliko one lusakoni kutiyela. (1 Makor. 10:13) Kamita neluitebuhanga tuso yanaa lufa Jehova ka kuitusisa Linzwi lahae, mizwale ni likaizeli ba fa Betele bane bali baalafi, ni tuso yene lufiwa ki lubasi lwaluna lwa kwa moya.

Hañata nelukupanga Jehova kuli alutuse kuziba likalafo zeluswanela kuitusisa. Nako yeñwi, nekusina feela kalafo yene lukona kuitusisa. Mualafi yanaaalafile bo Danièle ka lilimo ze 23 naasazibi libaka bo Danièle hane bawelelanga hamulaho wa kufiwa mulyani wa kansa. Hape naasazibi kalafo yeñwi yene bakona kufiwa. Lwaikutwa kuyubekwa mi nelusa zibi mone likabela lika. Hasamulaho, kwataha mualafi yomuñwi yanaalumezi kualafa bo Danièle. Neluikutwile kuli Jehova naalukisize nzila ya kuli lukone kutiyela muinelo otaata wo one lutalimana ni ona.

Neluitutile kusabilaela hahulu ka za lizazi lelitatama. Jesu naabulezi kuli “lizazi ni lizazi linani butata bwalona.” (Mat. 6:34) Kuba ni lisheha ni sepo ya kuli lika likaba hande kwapili ni kona neku lutusize. Ka mutala, bo Danièle hane basika fiwa mulyani wa kansa ka likweli zepeli, banibulelela cwana inze bamenya, bali: “Mwaziba, nisamba kukalela kukula, hanisika ikutwa kale hande inge moniikutwela fa!” (Liprov. 17:22) Nihaike kuli nebakula, nebatabelanga hahulu kuopela lipina za Mubuso zenca ka kutumusa.

Mubonelo omunde wa lika one banani ona bo Danièle neu nitusize kutiyela mifokolo yaka. Kubulela feela niti, bo Danièle neba nibabalezi hande mwa lilimo ze 57 zene lunyalani. Mane nebasa lati kuli nizibe nihaiba kuhalika mai! Kacwalo, hane bakulile hahulu kuli mane nebasa koni kueza misebezi ya fa lapa, neninani kuituta kutapisa mikeke, kutapisa libyana, ni kuapeha lico zeñwi zesakatazi kuapeha. Mi hane ninze nieza misebezi yeo, nenipwacize likomoki za gilasi lisikai, kono nenitabile hahulu kakuli nenieza lika zenee batahiseza tabo. *

Haniiheta kwamulaho, niikutwa kuli lika zenitalimani ni zona mwa bupilo bwaka zecwale ka mapongo ni busupali linilutile lituto za butokwa. Tuto yapili kikuli, haluswaneli kuipatehisa hahulu kuli mane lupalelwe kubonisa mutu yelunyalani ni yena lilato. Luswanela kuitusisa hande nako yelusanani maata kubabalela balatiwa baluna. (Muek. 9:9) Tuto yabubeli kikuli, haluswaneli kubilaezwa hahulu ki miliko yeminyinyani yelukopana ni yona; kueza cwalo kuka lupaleliswa kuitebuha limbuyoti zeñata zeluikola zazi ni zazi.—Liprov. 15:15.

Hanihupula zelukopani ni zona mwa bupilo hane lueza sebelezo ya nako kaufela, niikutwa kuli Jehova ulufuyauzi hahulu ka nzila yene lusika libelela. Niikutwa sina mwanaaikutwezi muñoli yomuñwi wa samu yanaaize: “Jehova uniezize ka sishemo.”—Samu 116:7.