Danièle wapwile wa kunyanyama, co oho bene wanjiyebeteyeye mu litwi ngwendi: “Keti mulisine kutumina tupokola, banete laja.” Munyau wa tupokola wezile ha hotela, co wakwimanene kunima yetu. Munima ya minutu yaindondo yange na munakazi wange batukutile. Danièle walingile bwino kunjinangula mwafwa njasele kwana mapapelo amo kuli ndolome mukwabo, simbu kanda batukute.

Mubakele na kututwala ku polisi, njasinganyekele ngwange, njabezika kukala na munakazi wa kusimpa, co lalo wa kuhya ku sipilitu. Simbu yaingi yange na Danièle twalingilile hamo byuma. Bandameneni njimileke byuma byatulingisile twendele mafuti muje mubashokele cipangi cetu ca kwambulula.

Njasemukile mu 1930, mu mbongi ya Croix, ku France. Nanga yetu yapwile ya Katolika, co twakele na kuya ku cilika ca Mass calumingo na calumingo. Batate bazemene manene kuya ku ceci mu kulombela. Oloni munjakele na myaka ya kweta ku 14, kuli cuma cimo cije canjikwasele njinanguke cibembulu cakele mu ceci yetu.

Lifuti lya France lyakele mu nzili ya maswalale ba ku Germany ha simbu ya nzita ya kaye ya mu cibali. Kapilisitu wetu mwakele na kulongesa, wakele na kutushongangeya tukundwiye fulumende ya Vichy ije yalikwatasanene na baka-Nazi. Biñanda bya kapilisitu byatukomokesele manene. Twakele na kutolilila mu bushweke ku BBC radio ngwe mubakele na kulingila banu babangi mu France. Ije radio yakele na kwendeka bya maswalale baje balikwatasanene na fulumende ya Vichy. Mu September 1944, kapilisitu wetu watengulukile na kushangumuka kukundwiya bibunga byeka bije byakele na kulwisa Germany, co wabwaesele bya kukalombelela baje banu. Byuma byalingile, byanjikomokesele manene. Njalikelele kukulaela bantwama ba bulombelo.

Nzita muyahwile, batate batokele. Yayange wa munakazi ha simbu eyi te nashomboka laja, co wakele ku Belgium. Co yange njapandele kunyunga banana. Njawanene cipangi cacibwa. Mukulunu wa bipangi na bana bendi bapwile baka-katolika. Byuma byakele na kwenda mwamubwa mu kampani munjapangele, oloni mu kwita kwa simbu byuma byatengulukile.

Mu 1953, ndokazi yange Simone, uje wapwile Mukaleho wezile na kunjimona. Yayange wanjimwesele mu Mbimbiliya yendi ngwendi bilongesa bya ku Katolika, bya kufwa ngwe cilongetha ca mbulu ya tuhya na ca binjambi batatu, neci ca kwendeka ngwabo  mwonyo kuwesi kutsa byapwa bya makuli. Ha kulibanga njamubyanenene mwafwa kakele na kupangesa Mbimbiliya ya baka-Katolika, oloni mu kwita kwa simbu njamwene ngwange wakele na kwendeka busunga. Simbu ikwabo, wanjinenelele mangazini alaja a kulisezaseza a Kaposhi ka Kukengela, njawatandele manene butsiki. Njazibisisile ngwange obu bwapwile busunga, oloni njazibile lyoba kupwa Mukaleho wa Yehova mwafwa njazibukile ngwange njasa kutunda cipangi.

Ha bingonde byabindondo njatwaleleleho kulilongesa Mbimbiliya na kutanda mangazini a Kaposhi ka Kukengela lika lyange. Simbu imo, njaile ku Njubo ya Bumwene. Njalizibile manene kubwaha munjamwene cizemo cakele mukati kabo. Njalilongesele Mbimbiliya na ndolome wa kuhya ku sipilitu ha bingonde 6, co banjimbwitikile mu September 1954. Munima ya simbu yaindondo, banana na shongo yange nabo bapwile Bakaleho.

Mu 1958, njaile ku ciwano ca mafuti, ku New York. Oloni calubinda banana batokele simbu kanda eci ciwano cilingiwe. Munjelukile, kunjakele lalo na cipangi ca kunyunga bisemi, ngeci njalikelele cipangi ku kampani na kushangumuka kulinga bupainiya. Ha simbu eyi, njalikumiiye kulyambata na Danièle Delie, uje injambatele mu May 1959.

Danièle washangumukile kulinga cipangi ca simbu yoshe ku membo a mu Brittany, aje akele kulako na kwimbo lyendi. Danièle wapandele kupwa wa kusimpa mangana ase kwambulwila mu mutamba muje mwashulile baka-Katolika na kucoba kinga kuya na kwambulwila ku membo. Tubaboshe twalizibile ngwetu hamo kukotoka kwa kano kaye kuli muyehi manene, ngeci twalyanene. (Mateo 25:13) Sipilitu ya Danièle ya kulyana yatukwasele tutwaleleleho kukolesa mu cipangi ca simbu yoshe.

Munima ya matangwa amandondo kutunda hatwalyambatelele, batutumine mu cipangi ca kuzenguluka. Twasiwisile buyoye bwetu. Cikungulukilo ca kulibanga citwendelele cakele na baka-kwambulula 14, co bandolome bakele mu bujene. Ngeci, twalalele ha mamatilesi ha butenda mu Njubo ya Bumwene. Kuhazibikile manene mwamubwa, oloni twalele.

Nameme twakele na kuzezama, oloni Danièle wezililile bwasi cipangi ca kuzenguluka. Kakangi wakele na kunjibandamena mu munyau wetu ha simbu itwakele na kukala na biwano bya bakulunu bya kukasumuna, oloni kakele na kuyayabala. Twakele lika myaka ibali mu cipangi ca kuzenguluka, co twalilongesele ngwetu kwapwa kwa seo manene nga banu ba kulyambata basimutwiya na kupangela hamo.—Kwambu 4:9.

Mu 1962, batulanyele mu Brooklyn ku New York, ku Sikola ya Ngilyande ku kilasi ya bu 37, ije yambatele bingonde 10. Bana ba sikola boshe bapwile 100, co mwakele banalume 13 na banakazi babo. Twabwaelelele manene kukawaniwako. Njikalizibi mwamubwa munjikanuka likwatasano litwalikuwile na bandolome ba kukanyama ku sipilitu ba kufwa ngwe Frederick Franz, Ulysses Glass na Alexander H. Macmillan.

Mu kilasi yetu batushongangeyeye kulizilisa kupangesa cashu cetu ca kumona. Mutwakele na kulembuka mu kilasi, simbu imo lya Sapalalo bakele na kututwala na kumona byuma mu Nganda ya New  York. Co lya Mande twakele na kutwiluka na kusoneka byuma bitwakamwene. Lya Sapalalo mangwezi, twakele na kwiluka oku twajuka manene, co muka-kupangela ha Mbetele uje watutwamenenene wakele na kutwihula bihula bije byakele na kutukwasa kwanuka byuma bitwakusoneka lya Mande. Litangwa limo lya Sapalalo twazengulukile mu nganda mutanya woshe. Twaile ku mutambela kuje kwakala makina a kumwesa bya kulako, co twamwene mamanya amabwa abatumbula ngwabo meteors na meteorites. Ku miziyamu ibatumbula ngwabo American Museum of Natural History twakalilongesele kuliseza kuli mukati ka ngandu na kasitu mukwabo wa kulifwa nendi ibatumbula ngwabo alligator. Mutwakele na kwiluka ku Mbetele, muka-kututwamenena mu bungenzi bwetu watwihwile ngwendi: “Kuliseza muka-kuli mukati ka limanya libatumbula ngwabo meteor na meteorite?” Danièle wajukile manene, co wakumbulwile ngwendi: “Limanya lya meteorites lyakala na mayo amalaha.”

Twalikomokelele manene mubatutumine ku munango wa ku France, co twakapangeleleko ha myaka ya kutubakana 53. Mu 1976, banjangwile kupwa muka-kukwatasanesa Komiti ya Munango, co banjanene cipangi ca kwendela mafuti a mu Africa na Middle East mubashokele cipangi cetu ca kwambulula. Ebi bikebyo byanjilingisile njiye ku Gabon, kuje kutwakaliwanene na byuma bije binjinendeka ha kulibanga. Kwendeka lika busunga, kunjakele na kuliziba ngwange njinafwila kulinga ebi bipangi. Oloni njikakandelela manene kuli Danièle, uje nanjikwasa njase kulinga mwamubwa bipangi byange byoshe.

Kushwa lika ku maputukilo twazemene cipangi cetu ha Mbetele. Danièle, uje walilongesele Ingilishi mu bingonde bitanu simbu kanda tuye ku Sikola ya Ngilyande wapwile muka-kunungulula wamubwa. Twalikuwile manene bipangi byetu bya ha Mbetele, co kulikwatasana na cikungulukilo nakwo kwatulingisile tubwaelele manene. Njanuka butsiki bumo twetile mu Paris metro, nameme twajukile, oloni twabwaelelele mwafwa olyo litangwa twalikuwile kulilongesa Mbimbiliya na banu baje bashakele kuzibuka busunga. Calubinda, Danièle washangumukile kubinja, co ou mushongo wamwonowesele kupanga na ntwima ngwe mwakele na kupangela ha kulibanga.

Mu 1993, wabinjile kansa ya ku mabele. Sakesi ibamusakelelemo yapwile yaikalu manene. Bamutabwile na kumusakesa bumbanda bwa kuyunguta. Munima ya myaka 15, wabinjile lalo kansa, co eyi kansa yamuzibisile manene kubabala kutubakana ya kulibanga. Danièle wazemene manene cipangi cendi ca kunungulula, ngeci muwatepulukile mushongo wendi, welukile lalo ku cipangi.

Nameme Danièle wabinjile manene, oloni kutwasinganyekele bya kutunda ha Mbetele. Co lalo kubinjila ha Mbetele kwapwa kwa kukalu manene, maneneni nga bakweni kubazibuka kubabala kuuli na kuziba. (Visi 14:13) Nameme wakele na myaka ya mu ma 70 oku ali na kubinja, oloni wakele na kusholoka kubwaelela ngwe keti na kubinja. Kakele na kulinyenyeta simbu yoshe. Oloni wakele mbunge ku kukwasa bakwabo. Wakwasele bakwabo ha kubatolilila mwamubwa. (Visi 17:17) Danièle kapwile muka-kunangula, oloni wakwasele bandokazi bakwabo bajeneke kulijujukila ha mushongo wa kansa.

Kuli bukalu bukwabo butwaliwanene nabwo. Mushongo wa Danièle wamwonowesele kutwalelelaho na  cipangi ca simbu yoshe, ngeci wanjikwasele mu bingila byabingi. Walingile byuma byabingi bije byasiwisile buyoye bwange, co lalo byanjikwasele njitwaleleleho kukwatasanesa Komiti ya Munango ha myaka 37. Cakumwenako, wakele na kubwaesa byoshe mangana tulile byakulya bya mutanya mu mulili wetu, co ha litangwa na litangwa twakele na kuwana simbu ya kuhwima na kusikama.—Visi 18:22.

Danièle wakele na bisinganyeka byabibwa ha kuyoya. Co wabinjile lalo mushongo wa kansa lwa mu citatu. Twazeyele manene. Bumbanda bwabwingi bwa kansa bubanene Danièle na kumutabula ha bisimbu byabingi byamuzeyesele manene, co bisimbu bimo wakele na kwonowa kwenda. Njazibile manene kubabala ku mbunge ha kumona munakazi wange injazema, uje lalo wapwile citongwe mu kunungulula onowa kwendeka mwamubwa.

Nameme twazeyele, oloni twatwaleleho kulombela na kukulaela ngwetu Yehova kakatwecelela tuliwane na bukalu buje kutwasa kulifwita nabwo. (1 Koli 10:13) Twakandelele ku bukwasi bwatwanene Yehova kwitila mu Lijwi lyendi, na muli baka-kutala bya bumbanda ha Mbetele na bukwasi bwa bakwetu baka-Kilisitu.

Tukalombo Yehova ngwetu atukwase kwangula mwamubwa bumbanda bwa kulisaka nabwo. Simbu imo kutwakele na bumbanda. Ndotolo uje wakwasele Danièle ha myaka 23 kazibukile byakele na kulingisa Danièle alezumuke nga bamwana bumbanda bwa kansa. Kazibukile bumbanda bukwabo bwasele kumukwasa. Twazeyele na kulishoshomwena. Co twawanene ndotolo weka uje walitabelele ngwendi asaka Danièle. Twalizibile ngwetu Yehova natukwasa tukolese mu bukalu bwetu.

Twalilongesele kukulaela Njambi na kujeneka kulishoshomwena bya litangwa lya imene. Yesu wendekele ngwendi: “Litangwa lya imene likalimwena likelyo babenya.” (Mateo 6:34) Kumona byuma mu ngila inapande na kupwa ba kushubuluka kwatukwasele manene. Cakumwenako, Danièle kubamwanene bumbanda ha bingonde bibali, oloni wanjimweswilile na kunjileka ngwendi: “Anga njashangumukila kubinja kanda njilizibe mwamubwa ngwe munjili na kulizibila hano.” (Visi 17:22) Nameme wakele na kubinja, oloni wazemene manene kwimba myaso ya Bumwene mu kutambeka.

Kushubuluka kwendi kwanjikwasele njikolese nameme njazeyele. Kwendeka lika busunga, ha myaka 57 injinalyambata na Danièle, nanjikwasa mu bingila bya kulisezaseza. Kashakele ngwendi njizibuke kukanga mayaki. Ngeci, omwo wabinjile manene njalilongesele kukusha malonga na bindeho, kukusha bizalo na kuteleka. Njatsiile binganja bya buma byabingi, oloni njabwaelelele nga njilinga byuma bije bimuzibisa kubwaha. *

Munjikanuka myaka ya kunima, kuli byuma byakama binjalilongesa ha mishongo na bukulukazi bitunalifwiti nabyo. Ca kulibanga, njalilongesa ngwange bipangi byetu kubyapandele kutwonowesa kuzema banakazi betu. Simbu tucili na nzili tunapande kunyunga mwamubwa banakazi betu. (Kwambu 9:9) Ca mu cibali, kutwapandele kulishoshomwena ha byuma byabindondo mwafwa byasa kutwonowesa kumona bibezikiso bituli na kulikuwa ha litangwa na litangwa.—Visi 15:15.

Munjikanuka myaka itunakala mu cipangi ca simbu yoshe njikalimwena ngwange Yehova natubezikisa mu ngila ije kutwasinganyekele. Njikalizibi ngwe mwalizibilile muka-kwimba uje wembile ngwendi: “Shukulu Kalunga napu wamubwa kuli yange.”—Myaso 116:7.