Ta skoj ti xtal noʼox ta sjol kʼusi skʼan pasel li Danièle, xi laj yalbun ta jchikine: «Mu kʼu xal avoʼonton, liʼ xa oyike». Jaʼo te kʼot xchiʼuk skaroik li polisiae, vaʼun la xchukunkutik batel. Pe koliyal ti laj yalbun noʼox li kajnile, laj to kakʼbe jaylikuk vun jun ermano.

Kʼalal ta be xa xilokʼkutik batel li ta snail polisiae, xi la jnope: «¡Jaʼ jun bendision chkaʼi ti lek tsots yoʼonton xchiʼuk ti lek yij ta mantal li kajnile!». Ep ta velta jech jmoj la jnuptan jvokolkutik. Pe chkalboxuk avaʼiik kʼuxi likʼotkutik ta lumetik ti bu mu xakʼ jpasbekutik yabtel Jeova li ajvalile.

Livokʼ ta Croix ta 1930, jun bikʼit lum ti te xkom ta snorteal Franciae. Batsʼi jkatolikoetik tajek li kutsʼ kalale. Jaʼ yuʼun, chikʼotkutik ta chʼulna jujun xemana xchiʼuk te chkoltavan li jtot eke. Akʼo mi jech, kʼalal tetik toʼox van 14 jabilale oy kʼusi kʼot ta pasel ti te laj kakʼ venta ti tsjutik kʼop li jrelijione.

Kʼalal bat stsakik ta kʼop Francia li soltaroetik ta Alemania li ta Xchibal Mukʼta Paskʼop ta spʼejel Balumile, li pale ta jrelijionkutike lik yalbe skʼoplal li ajvalil ta Vichy ti tskolta jnazietike. Toj echʼ xa noʼox chopol chkaʼikutik ti kʼu yelan chalbe skʼoplale. Li kutsʼ kalal xchiʼuk li yan krixchanoetik ta Franciae chchikintaik ta mukul li kʼusi chalik ta radio BBC sventa xaʼibeik skʼoplal li buchʼutik jmoj sjolike. Pe li ta septiembre ta 1944, yan-o xa buchʼu lik skolta li palee xchiʼuk oy kʼusi la xchapan sventa stojbe ta vokol Dios kʼalal laj yaʼi ti lek xbat yuʼunik paskʼop li buchʼutik jmoj sjolike. ¡Mu jchʼun tajek laj kaʼi! Chʼay xchʼunel koʼonton ta stojolal li jrelijione.

Kʼalal jaʼtik toʼox nel li paskʼope cham li jtote, li vaʼ orae malijem xa ox li jvix Simonee xchiʼuk te nakal ta Bélgica. Jaʼ yuʼun, voʼon la jbain xchabiel li jmeʼe. La jta lek kabtel xchiʼuk lek chbat yileluk li jkuxlejale. Pe la jnuptan tsots vokolil ta skoj ti batsʼi jkatolikoetik tajek li yajval kabtele xchiʼuk li xnichʼnabtake.

Li ta 1953, tal svulaʼanunkutik li Simone ti ochem xa ox ta stestigo Jeovae. Jamal laj yakʼ kilkutik ta Vivlia ta sventa li Trinidade, ti mu meleluk ti oy kʼatinbake xchiʼuk ti chʼabal jchʼuleltik ti mu snaʼ xchame. Laj kalbe ti maʼuk sventa katolika li Svivliae. Akʼo mi jech, laj kakʼ venta ta tsʼakal ti melel onoʼox  li kʼusi laj yalbune. Laje laj yichʼbun talel jaylikuk voʼneal revista Li Jkʼel osil ta toyole, la jkʼelilan tajek jujun akʼobal. Vaʼun ta ora noʼox laj kakʼ venta ti laj xa jta li melel relijione. Pe mu jkʼan lek xi-och ta stestigo Jeova yuʼun chixiʼ mi xi snutsik lokʼel li ta kabtele.

Te van jayibuk u la jchan batel jtuk li Vivliae xchiʼuk Li Jkʼel osil ta toyole, vaʼun kʼot ta nopel kuʼun ti chibat ta tsobajele. La stijbun koʼonton ti toj lek yoʼonton li ermanoetike. Jun ermano ti ep xa kʼusitik yiloj talel ta xkuxlejale jaʼ laj yakʼbun estudio vakib u, laje laj kichʼ voʼ ta septiembre ta 1954. Ximuyubaj tajek, yuʼun ta mas tsʼakale ochik ta stestigo Jeova ek li jmeʼ xchiʼuk kixlele.

Kʼux ta alel, pe cham li jmeʼe. Jaʼo cham kʼalal jun chib xa ox xemana skʼan x-echʼ li asamblea internasional ta Nueva York li ta 1958, jaʼ jun matanal laj kaʼi ti li-aye. Kʼalal lisut tal ta jnae laj kikta li kabtele xchiʼuk lik tunkun ta prekursor, yuʼun muʼyuk xa kʼusi jbainoj ta kutsʼ kalal. Jaʼo laj kojtikin Danièle Delie ti jaʼ jun baxbol prekursorae. Ta mas tsʼakale, laj kalbe ti ta jkʼan chinupun kaʼi xchiʼuke. Vaʼun linupunkutik ta mayo ta 1959.

Li Danièle te lik tunuk ta tsʼakal ora ta jun paraje ta Bretaña ti nom to xil li snae. Skʼan oyuk stsatsal yoʼonton sventa xcholbe mantal li krixchanoetike, yuʼun batsʼi jkatolikoetik xchiʼuk naka ta visikleta snaʼ xanavik te. Koʼol oy ta koʼontonkutik ti skʼan xa noʼox xichʼ cholel ta anil li mantale, yuʼun poʼot xa tajek chkaʼikutik li slajebal choplejale (Mat. 25:13). Ta skoj ti lek stsʼik yuʼun li kajnile, jaʼ la skoltaunkutik sventa jechuk-o xitunkutik ta tsʼakal ora.

Kʼalal te toʼox jayibuk kʼakʼal jnupunelkutike lik tunkunkutik ta jkʼelvanej ta sirkuito. Abol noʼox sba ti kʼu yelan kuxulunkutike. Li baʼyel tsobobbail ay jvulaʼankutike uni bikʼit noʼox, yuʼun kʼajomal noʼox 14 ta voʼ jcholmantaletik oy. Ta skoj ti chʼabal bu xivaykutike, te laj yakʼik uni kolchon ta plataforma li ta salone. Chbivan onoʼox jutuk, pe jaʼ tukʼib-o li jpatkutike.

Manchuk mi mu noʼox xixokobkutik, nop noʼox yaʼi ti kʼu yelan jkuxlejalkutik li Danièlee. Kʼalal oy jtsobajel xchiʼuk yan moletik ta tsobobbaile, te jun yoʼonton tsmalaun ta jneneʼ karokutik xchiʼuk mu snaʼ kʼusi xal. Manchuk mi kʼajomal noʼox chib jabil litunkutik li ta jkʼelvanej ta sirkuitoe, te la jchankutik ti toj tsots skʼoplal skʼan jamaluk jchiʼin jbakutik ta loʼile xchiʼuk ti jmojuk xi-abtejkutike (Ecl. 4:9).

Litakatkutik ta ikʼel ta Brooklyn (Nueva York) ta 1962 sventa xibatkutik ta Chanob vun ta Galaad numero 37 ti chjalij lajuneb ue. Laj kichʼkutik takel ta ikʼel 100 ta voʼ, pe mu skotoluk nupultsʼakal ti te xchiʼuk snup xchiʼilike. Kʼajomal noʼox 13 nupultsʼakal te oyunkutik. ¡Taje jaʼ jun mukʼta matanal laj kaʼi! Ximuyubaj noʼox ta jvules ta jol ti la jchiʼinkutik ta loʼil ermanoetik ti lek tsots xchʼunel yoʼontonik jech kʼuchaʼal li Frederick Franz, Ulysses Glass xchiʼuk Alexander Macmillan.

 Li ta kursoe laj kichʼkutik albel ti skʼan teuk jsatkutik sventa jchankutik lek snopele. Jaʼ yuʼun, oy junantik savado ta bat kʼakʼal chkichʼkutik ikʼel batel ti butik kʼupilik sba ta Nueva York mi lilokʼkutik ta chanune. Vaʼun li ta lunese, chkichʼkutik pasbel eksamen ta sventa li kʼusi laj kilkutike. Batsʼi lubemunkutik tajek kʼalal chisutkutik tale, pe sventa mu xchʼay ta jolkutik ti kʼusitik laj kilkutik ti tsots skʼoplale oy kʼusitik tsjakʼbunkutik li ermano ti jaʼ chbeiltasvane. Oy jun savadoe la jxankutik sjunul li jteklume. Ay jkʼelkutik ti bu chalbeik smelolal kʼusi sjelbenal li meteoros xchiʼuk meteoritose. Jech xtok, li-aykutik ta jun museo sventa jchanbekutik skʼoplal li jeltos kokodriloetike. Kʼalal lisutkutik batel ta Betele, xi la sjakʼbunkutik li jbeiltasvaneje: «¿Mi xvul ta ajolik kʼusi sjelbenal li meteoros xchiʼuk meteoritose?». Xi la stakʼ Danièle ta skoj ti lubem tajeke: «Xvul ta jol, li meteoritose jaʼ mas mukʼtik stanal ye».

Toj labal to sba laj kaʼikutik ti litakatkutik batel ta Betel ta Francia kʼalal nel jchanunkutike, mas xa ta 53 jabil te chitunkutik. Laj kichʼ biiltasel ta jbabe yuʼun Komite sventa Betel li ta 1976. Jech xtok, bateltike oy xi stakik batel ta svulaʼanel ermanoetik ta África xchiʼuk ta Oriente Medio, li ta lumetik taje oy butik ti mu x-akʼbat spasbeik yabtel Jeova li ermanoetike. Jaʼ jech likʼotkutik ta Gabón ti laj kalbe skʼoplal ta slikebale. Jamal chkal ti oy bu mu xuʼ kuʼun laj kaʼie. Pe koliyal li kajnile, laj onoʼox skoltaun sventa spas kuʼun skotol li kʼusitik la jbaine.

Toj kʼupil onoʼox sba laj kilkutik ta slikebal li Betele. Kʼalal skʼan toʼox xibatkutik ta Galaade, ta voʼob noʼox u la xchan inglés li Danièlee. Jaʼ yuʼun ta mas tsʼakale, lik sjelubtas ta yan kʼop li jvuntike xchiʼuk lek tajek xtojob. Ximuyubajkutik tajek ta spasel li kabtelkutik ta Betele xchiʼuk ximuyubajkutik tajek xtok ti ta jkoltakutik li ermanoetik ta tsobobbaile. Kʼalal chbat kakʼkutik estudio ta Parise ta metro chibatkutik. Xvul ta jol ti ikʼ xa tajek osil chisutkutik tale xchiʼuk ti lubem xa chivulkutike, pe ximuyubajkutik tajek ti chkakʼbekutik yojtikin Jeova li krixchanoetike. Pe oy kʼusi toj tsots la jnuptankutik ta anil, yuʼun tsake ta chamel li Danièle, jaʼ yuʼun mu xa spas yuʼun skotol laj yaʼi.

Li ta 1993, tabat kanser ta xchuʼ li kajnile. Toj tsots laj yaʼi ti kʼu yelan poxtaate, yuʼun laj yichʼ operasion xchiʼuk laj yichʼ quimioterapia. Kʼalal echʼ xa ox 15 jabile, tsake ta kanser yan velta, pe mas to toj tsots akʼbat. Toj echʼ xa noʼox skʼanoj li yabtel ta jelubtasej kʼope, jaʼ yuʼun laj yakʼ tajek yipal ti bu kʼalal xuʼ chaʼie.

Manchuk mi toj tsots ta jyalel li kansere, muʼyuk bu la jnop chkikta li kabtelkutik ta Betele. Melel onoʼox ti oy bu vokol chkaʼikutike, mas to kʼalal mu snaʼik lek ermanoetik ti toj tsots ipe (Prov. 14:13). Akʼo mi jutuk xa mu 80 sjabilal li Danièlee, mu xkiltik mi tsots ip yuʼun stseʼet noʼox xchiʼuk alakʼ sba xvinaj. Muʼyuk maʼ ti solel stenoj xa sbae, yuʼun jaʼ mas yakʼoj ta yoʼonton skoltael li ermanoetike. Yuʼun snaʼoj lek ti toj echʼem tspat koʼontontik kʼalal oy buchʼu chchikinta li kʼusi chkaltike xchiʼuk ti xaʼibe smelolale (Prov. 17:17). Jaʼ yuʼun, li kʼusi  yiloj ta xkuxlejale jaʼ tskolta-o yan ermanaetik sventa mu xiʼik-o yuʼun li kansere.

Oy to yan vokolil la jnuptankutik xtok. Kʼalal mu xa xuʼ chaʼi abtel sjunul kʼakʼal li Danièlee, oy kʼusitik lik spas sventa skoltaun ta spasel li kabtele xchiʼuk ti kʼunuk xkaʼie. Jech kʼuchaʼal liʼe, li ta oʼlol kʼakʼale tspas jveʼelkutik ta jkuartokutik, vaʼun jun koʼonton chiveʼkutik xchiʼuk xakʼ to ora sventa jkuxkutik jlikeluk. Taje jaʼ la skoltaun yoʼ xitun 37 jabil ta jbabe yuʼun Komite sventa Betele (Prov. 18:22).

Batsʼi mu snaʼ xlubtsaj li Danièlee, yuʼun xmuyubaj noʼox xchiʼuk muʼyuk maʼ ti chcham xa yaʼie. Jaʼ yuʼun kʼalal akʼbat ta yoxibal velta li kansere, batsʼi toj kʼux tajek laj kaʼikutik. Kʼalal chichʼ quimioterapia xchiʼuk radioterapia jujukoje batsʼi chkʼunib tajek. Vokol tajek chanav xchiʼuk mu xa xtal ta sjol li kʼusi chale. ¡Toj abol sba tajek, yuʼun toj lek toʼox xtojob ta sjelubtasel kʼop! Batsʼi toj kʼux chkilbe li svokole.

Jaʼ xa tstsalunkutik yaʼel bakʼintik li jvokolkutike, pe muʼyuk xkikta jbakutik ta spasel orasion. Jpatoj lek koʼontonkutik ti jaʼ tskoltaunkutik li Jeovae, yuʼun snaʼoj ti bu kʼalal xkuch kuʼunkutike (1 Kor. 10:13). Jaʼ yuʼun, laj kakʼbekutik yipal stojel ta vokol ti kʼu yelan la skoltaunkutik ta Skʼope, ti la stunes li buchʼutik chpoxtavanik ta Betele xchiʼuk li ermanoetik ti la spat koʼontonkutike.

Kʼalal mu xa jnaʼkutik kʼusi poxtael chbat jsaʼkutike, chkalbekutik Jeova ti akʼo sbeiltasunkutike. Jech jun veltae, mu xa jnaʼ kʼusi ta jpas, yuʼun lik chʼayuk snopben kʼalal laj yichʼ quimioterapia li Danièlee. Li doktor ti oy xa ta 23 jabil yakal chpoxta li kajnile, mu snaʼ kʼu yuʼun ti chchʼay snopbene xchiʼuk mu xa snaʼ kʼusi tspas ek. Batsʼi jtuk xa laj kaʼi jbakutik. Vaʼun la jtakutik yan doktor ti jaʼ onoʼox tskʼelbe skʼoplal li kansere (oncólogo) xchiʼuk ti oy ta yoʼonton tskoltaunkutike. Jaʼ la skoltaunkutik laj kaʼi li Jeovae.

Skʼan jtsʼikutik jujun kʼakʼal li vokoliletike. Xi onoʼox laj yal li Jesuse: «Xuʼ noʼox ti kʼu yepal vokolil yichʼoj tal jujun kʼakʼale» (Mat. 6:34). Jaʼ tskoltautik xtok ti xijmuyubaj noʼox xchiʼuk ti xijtseʼet noʼox kʼalal oy jvokoltike. Jaʼ jech jun velta li Danièlee, xi stseʼet laj yal kʼalal snitoj sba chib u ti muʼyuk xichʼ quimioterapiae: «¡Xkuxet tajek jbekʼtal chkaʼi!» (Prov. 17:22). Jech xtok, manchuk mi ep kʼusitik kʼux chaʼi, kʼupil tajek chaʼi xchanel li achʼ kʼejojetike.

Koliyal ti xkuxet noʼox yoʼonton li Danièlee jaʼ la skoltaun sventa stsal kuʼun li kʼusitik vokol chkaʼi eke. Jmoj li kuxikutik 57 jabil, jaʼ la stukʼulanun-o talel ti kʼu sjalil jnupunelkutike. ¡Mi jaʼuk laj yakʼ kil kʼuxi ta chʼilel ton alakʼ! Jaʼ yuʼun, jaʼ to lik jchan sukʼel plato, xchukʼel kʼuʼil xchiʼuk spasel jsetʼjuteb veʼlil kʼalal ipaje. Oy onoʼox jayibuk la jvokʼ li vasoe, pe ximuyubaj ti kʼu yelan la jkoltae. *

Toj ep kʼusi yakʼoj jchan li vokoliletik la jnuptankutik ta skoj li chamel xchiʼuk malubele. Skʼan onoʼox me jchʼakbetik yorail sventa xkakʼbetik yil ti jkʼanojtik li jnup jchiʼiltike. Melel, skʼan me jtunes lek jkʼakʼaltik sventa junuk noʼox koʼontontik xchiʼuk kutsʼ kalaltik kʼalal muʼyuk iputike (Ecl. 9:9). Jech xtok, mi jaʼ chbat ta koʼonton li jvokoltik jujun kʼakʼale, jaʼ me muʼyuk xa sbalil chkiltik li bendisionetik jtaojtike (Prov. 15:15).

Kʼalal ta jnop ti kʼu yelan jmoj litunkutik ta tsʼakal orae, te chkakʼ venta ti toj ep bendision laj yakʼbunkutik Jeova ti muʼyuk bu jech la jnopkutike. Jaʼ jech kʼuchaʼal laj yal li jtsʼibajom yuʼun Salmo 116, toj lek tajek yoʼonton ta jtojolalkutik li Jeovae (Sal. 116:7).