1, 2. Bushe ifyo Tony acitile filelanga shani ukuti umuntu kuti ayaluka?

ILYO Tony alesambilila kwi sukulu lya ku sekondari, ali mu kuleka isukulu. Ali mwana wa nshiwa kabili tatemenwe sana ukusambilila. Pa mpela ya mulungu aleya mu kutamba amafilimu nangu mu kwangala. Na lyo line tali no lubuli kabili talebomfya imiti iyo babinda. Taishibe ifyo ali no kucita mu bumi bwakwe. Aletwishika no kutwishika nga ca kuti Lesa e ko aba. Lyena alikumene na ba Nte abaupana kabili alilanshenye nabo ifipusho akwete ne fyo aletwishika nga ca kuti Lesa e ko aba. Balimupeele amabroshuwa yabili ayatila The Origin of Life—Five Questions Worth Asking na Was Life Created?

² Ilyo ba Nte baile na kabili mu kulanshanya na Tony, basangile ukuti alyalwike mu fyo aletontonkanya. Alibelengele amabroshuwa yonse yabili imiku iingi ica kuti na mapepala yalipeteme no kupetama. Aebele aba ba Nte ukuti: “Lesa afwile e ko aba.” Alisumine ukulasambilila Baibolo kabili alitendeke ukwishiba ifyo ali no kucita mu bumi bwakwe. Tony nomba alitendeke ukubika sana amano ku sukulu kabili aishileba pa bana abalecita bwino sana pa sukulu. Umukalamba  we sukulu alishibe ukuti Tony alitendeke ukusambilila Baibolo ne Nte sha kwa Yehova kabili alipapile sana ifyo ayalwike. Amwebele ati: “Nawaluka sana kabili ulecita bwino sana pa sukulu. Bushe ni co ulesambilila Baibolo ne Nte sha kwa Yehova?” Tony alisumine kabili alimushimikileko ne fyo alesambilila. Tony asukile apwisha isukulu. Pali ino nshita ni painiya kabili mubomfi atumikila. Na kabili aliba ne nsansa pantu alikwata Wishi umusuma, Yehova.—Amalu. 68:5.

3. Finshi Yehova afwaya mwe bacaice mulecita?

³ Ilyashi lya kwa Tony lyalenga twaibukisha ukuti Yehova alitemwa sana mwe bacaice twakwata mu cilonganino. Afwaya ifintu filemuwamina kabili muleba ne nsansa sha cine cine. E co amwebela ati: “Ibukisha Kabumba obe Lesa Mukulu mu nshiku sha bulumendo bobe.” (Luk. Mil. 12:1) Kwena te lyonse canguka ukucita ifi muli cino calo. Lelo ici tacilolele mu kutila kuti mwafilwa ukumubombela. Lesa kuti amwafwa pa kuti mulemubombela ilyo muli abaice mpaka ne mfwa. Natumone nomba ifyo twingasambilila ku fyo abena Israele bacimfishe pa kuti bapoke Icalo ca Bulayo ne fyalengele Davidi acimfye Galyati.

4, 5. Finshi tusambilila kuli filya abena Israele bacimfishe abena Kanaani e lyo na kuli filya Davidi acimfishe Galyati? (Moneni ifikope pa ntendekelo ya cino cipande.)

⁴ Ilyo abena Israele bali mupepi ne Calo ca Bulayo, Lesa tabebele ukuti beshibileko ifya kulwa nelyo baipekanye ukulwa inkondo. (Amala. 28:1, 2) Lelo abebele ukuti balingile fye ukulakonka amafunde yakwe no kumucetekela. (Yosh. 1:7-9) Ukulingana ne fyo abantu bamona ifintu, ifi Yehova alandile kuti fyamoneka kwati tafyali na kubomba! Lelo e fyali bwino sana kabili Yehova alilengele abantu bakwe baleya balecimfya abena Kanaani. (Yosh. 24:11-13) Umuntu afwile ukuba ne citetekelo pa kuti aleumfwila Yehova kabili lyonse icitetekelo cilenga ifintu fileenda bwino. Ifi fine e fyo caba ukutula na kale.

⁵ Galyati ipaka alepele amamita 2.9 kabili alikwete ne fyanso fya maka ifya kulwilako. (1 Sam. 17:4-7) Davidi ena akwete fye icisukushilo kabili atetekele fye Yehova Lesa. Abantu abashali ne citetekelo balemona kwati Davidi takwete amano. Lelo balilubile! Galyati e ushakwete amano.—1 Sam. 17:48-51.

6. Finshi twalasambilila muli cino cipande?

⁶ Mu cipande cafumineko, twalisambilile ifintu fine ifingalenga tuleba ne nsansa kabili ifingalenga ifintu filetuwamina. Twasambilile ukuti tufwile ukulalya ifya kulya fya ku mupashi, ukukwata ifibusa ifisuma nga nshi ifyatemwa Lesa, ukulapanga ifya kucita mu fya kwa Lesa, e lyo no kulatasha pa buntungwa ubo Lesa apeela abantu bakwe. Nomba natusambilile pa mashinte ya mafunde yamo ayaba mwi Ilumbo 16 pa kuti twishibilepo na fimbi pali ifi fintu fine.

7. (a) Finshi umuntu uutungululwa no mupashi acita? (b) Bushe “icakaniko” ca kwa Davidi cali ni cinshi, kabili calengele aleumfwa shani?

⁷ Umuntu uutungululwa no mupashi alitetekela Lesa kabili amona ifintu nge fyo Lesa afimona. Afwaya Lesa alemutungulula kabili alakonka fyonse ifyo Lesa amweba. (1 Kor. 2:12, 13) Ifi fine e fyo Davidi alecita. Aimbile ati: “Yehova e cakaniko candi kabili e lukombo lwandi.” (Amalu. 16:5) “Icakaniko” ico Davidi alelandapo ni bucibusa busuma ubo akwete na Lesa uwali icubo cakwe. (Amalu. 16:1) Bushe ifi fyalengele aleumfwa shani? Alembele ati: “Umutima wandi ulasekelela.” Kanshi bucibusa ubusuma ubo Davidi akwete na Lesa bwalelenga alesekelela sana.—Belengeni Amalumbo 16:9, 11.

8. Finshi filenga tuleba ne nsansa sha cine cine?

⁸ Abantu ababika amano ku kucita fye ifya kuisekesha no kukwata ifyuma tabasekelela nga filya Davidi alesekelela. (1 Tim. 6:9, 10) Munyinefwe umo uwikala ku Canada atile: “Icilenga  tuleba ne nsansa sha cine cine te kucita fye ifya kuisekesha lelo kubombela Yehova Lesa uutupeela ifisuma fyonse.” (Yako. 1:17) Ukwabula no kutwishika, ukutetekela sana Yehova no kulamubombela kukalenga mukeshibe ico mwabela pano calo kabili mukalaba ne nsansa. Nomba finshi mufwile ukucita pa kuti mube ne citetekelo icakosa? Mufwile ukulabelenga Icebo ca kwa Lesa, ukulatamba ifyo abumba, e lyo no kulatontonkanya pa mibele Lesa akwata ukubikako fye ne fyo atutemwa.—Rom. 1:20; 5:8.

9. Kuti mwacita shani pa kuti Icebo ca kwa Lesa cimwalule mube umuntu umusuma nga filya cali kuli Davidi?

⁹ Ifyo Lesa atutemwa limo fimonekela mu fyo atulungika nga twalufyanya. Davidi alisumine ilyo Yehova amulungike. Atile: “Nkacindika Yehova, uumpandile amano. Cine cine, mu nshita sha bushiku imfyo shandi shilanungika.” (Amalu. 16:7) Davidi aletontonkanya sana pa fya kwa Lesa ifyo alebelenga ica kuti atendeke ukutontonkanya nga Lesa. Ifi fyalengele ayaluka aba umuntu umusuma. Na imwe nga mulecita ifi, mukatemenwako Lesa, mukalafwaisha ukulamumfwila, kabili mukakosa sana mu fya kwa Lesa. Nkashi uwe shina lya kuti Christin atile, “Nga nafwailisha ifyebo pa fyo ndebelenga no kutontonkanyapo sana, ng’umfwa kwati nine Yehova alefwaya balembele ifyo fyebo!”

10. Ukulingana na Esaya 26:3, mulandu nshi ukutungululwa no mupashi wa kwa Lesa kwawamina?

¹⁰ Nga muletungululwa no mupashi wa kwa Lesa, mukeshiba ifingi kabili mukalailuka ica kuti mukalamona cino calo ne fikacitika ku ntanshi nga filya fine Lesa afimona. Cinshi Lesa amusambilishisha ifingi kabili cinshi amwafwila ukulailuka? Ni co afwaya mwaishiba ifyo mulingile ukubikako sana amano, afwaya mulesala bwino ifya kucita kabili tafwaya muletiina ifikacitika ku ntanshi! (Belengeni Esaya 26:3.) Munyinefwe uwe shina lya kuti Joshua uwikala ku United States alandile ati nga mwapalama sana kuli Yehova, mukeshiba bwino ifyacindama ne fishacindama. Ifi uyu munyinefwe alandile fya cine kabili kuti fyalenga mwaba ne nsansa.

11. Bantu ba musango nshi abo Davidi alesala ukuba ifibusa fyakwe?

¹¹ Belengeni Amalumbo 16:3. Davidi alishibe ifya kusala bwino ifibusa. ‘Alesekelela’ ilyo aleba na bantu abatemenwe Yehova. Aitile aba bantu ukuti “aba mushilo” pantu bali ne mibele iisuma. Na umbi uwaimbile amalumbo alesala bwino ifibusa. Alembele ati: “Abanandi ni abo abamutiina, na bakonka ifipope fyenu.” (Amalu. 119:63) Nga fintu twasambilile mu cipande cafumineko, na imwe kuti mwasala ifibusa ifingi nga nshi pa bantu abatiina Yehova kabili abamumfwila. Kuti mwakwata ifibusa ifya mishinku yalekanalekana.

12. Finshi fyalengele Davidi na Yonatani babe ifibusa sana?

¹² Davidi akwete ifibusa ifya mishinku yapusanapusana. Bushe muleibukisha umuntu umo uwaishileba icibusa wakwe sana? Ni Yonatani. Na kuba, Davidi na Yonatani baba pa bantu abo Baibolo yalandapo ukutila bali fibusa sana. Bushe mwalishiba ukuti Yonatani acilile Davidi imyaka nalimo 30? Nomba cinshi calengele ukuti babe ifibusa sana? Ni co bonse babili balitetekele Lesa, balecindikana kabili bonse balemona ifyo bali abashipa ilyo balelwa na balwani ba kwa Lesa.—1 Sam. 13:3; 14:13; 17:48-50; 18:1.

13. Kuti mwacita shani pa kuti mukwate ifibusa ifingi? Landeni ica kumwenako.

¹³ Nga filya fine Davidi na Yonatani baletemwa ukuba pamo, na ifwe ‘tulasekelela’ nga tuli pamo na bantu abatemwa Yehova kabili abamutetekela. Ba Kiera ababombela Lesa pa myaka iingi batile, “Nalikwata ifibusa mu ncende shalekanalekana mwi sonde lyonse aba nkulilo iyapusana ne yandi kabili abakonka intambi ishapusana ne sho nkonka.” Nga mwakwata ifibusa ifyalekanalekana, mukaimwena ifyo Icebo ca kwa Lesa no mupashi wa mushilo filenga fwe babombela Yehova twaikatana mwi sonde lyonse.

14. (a) Finshi fingalenga mwapanga ifya kucita mu fya kwa Lesa? (b) Bushe abacaice bamo bamona shani ukupanga ifya kucita mu fya kwa Lesa?

¹⁴ Belengeni Amalumbo 16:8. Ico Davidi abikileko sana amano kubombela Lesa. Na imwe bene mukalaba ne nsansa nga mwabika sana amano ku kubombela Yehova na ku kupanga ifya kucita mu fya kwa Lesa. Munyinefwe uwe shina lya kuti Steven atile: “Nga napanga ifya kucita mu fya kwa Lesa, nga nafifishapo, kabili nga natontonkanya pa fyo nundulwike, ndaba sana ne nsansa.” Munyinefwe uwacaice umwina Germany uubombela mu calo cimbi alandile ati, “Ilyo nkakota nshilefwaya nkalelanguluka nga natontonkanya pa fyo nacitile ilyo nali umwaice, no kusanga ukuti nabikile fye amano ku fya kuisekesha.” Tuleenekela na imwe bene e fyo mutontonkanya. Nga e fyo mutontonkanya, ninshi mulingile ukubomfya ifyo mwacenjelamo na maka yenu ku kucindika Lesa na ku kubombela abantu banenu. (Gal. 6:10) Na kabili mufwile ukupanga ifya kucita mu fya kwa Lesa, kabili mulelomba Yehova pa kuti alemwafwa ukufifishapo. Yehova alasuka amapepo ya musango uyu.—1 Yoh. 3:22; 5:14, 15.

15. Finshi mwingapanga ukucita mu fya kwa Lesa? (Moneni akabokoshi akaleti “ Fimo Ifyo Wingapanga Ukucita mu fya kwa Lesa.”)

¹⁵ Finshi mwingapanga ukucita mu fya kwa Lesa? Nalimo kuti mwapanga ukulayasukapo pa kulongana mu mashiwi yenu, ukubombako bupainiya nelyo ukuya mu kubombela pa Bethel. Kuti mwasambilila ululimi lumbi pa kuti mukayebombela ku cifulo uko balanda ulo lulimi. Barak uwacaice kabili uubomba umulimo wa nshita yonse atile, “Takwaba nangu cimo icilenga ndeba sana ne nsansa icacila pa kubomfya amaka yandi yonse ku kubombela Yehova cila bushiku.”

16. Bushe Davidi alemona shani amafunde ya kwa Yehova, kabili cinshi aleyamwena ifyo?

¹⁶ Belengeni Amalumbo 16:2, 4. Nga fintu twasambilile mu cipande cafumineko, Amafunde ya kwa Lesa na mashinte ya mafunde yakwe yalalenga twaba no buntungwa pantu yalenga twatemwa icisuma kabili twapata icabipa. (Amose 5:15) Davidi uwaimbile amalumbo alishibe ukuti Yehova musuma muli fyonse. Umuntu  umusuma alikwata imibele iisuma. Davidi aleibikilishako pa kuti alepashanya Lesa wakwe, na pa kuti atemwe ifyo Lesa atemwa. Na kabili Davidi alisambilile ukupata ifyo Lesa amona ukuti fibi. Cimo pa fyo Lesa apata kupepa utulubi. Ukupepa utulubi kulenga abantu becindama kabili kulenga balalumbanya umuntu nelyo icintu ukucila ukulalumbanya Yehova.—Esa. 2:8, 9; Ukus. 4:11.

17, 18. (a) Bushe Davidi alandile ukuti finshi fifuma mu kupepa kwa bufi? (b) Finshi filenga abantu baleilapwila umulilo pa makasa?

¹⁷ Mu nshita balelemba Baibolo, ilingi line mu kupepa kwa bufi mwali no kucita ubulalelale ubwabipisha. (Hos. 4:13, 14) Abantu abengi balitemenwe ukuba mu kupepa kwa bufi pantu balitemenwe ubulalelale. Na lyo line ukucita ubulalelale takwalelenga baleba ne nsansa lyonse. Davidi atile, “Ukukalipwa kulafula ku bantu aba kuti, ilyo kuli lesa umbi, e ko bayangufyanya ukuya.” Na kabili baleipaya no koca abana babo. (Esa. 57:5) Yehova alipatile sana ubu bunkalwe! (Yer. 7:31) Amubako pali ilya nshita, ukwabula no kutwishika nga mwaletasha nga nshi amukwata abafyashi abatetekele Yehova kabili abalemumfwila.

¹⁸ Na muno nshiku mwine, ababa mu kupepa kwa bufi bamona ukuti tacabipa ukucita ubulalelale kabili bamona ukuti caliba fye bwino abaume ukulaala na baume banabo nelyo abanakashi ukulaala na banakashi banabo. Abacita ifi bamona kwati balikwata ubuntungwa bwa kucita ubulalelale. Lelo ukutula na kale mu kucita ubulalelale tamufuma ifisuma. (1 Kor. 6:18, 19) Nga fintu mumona, abacita ifya musango uyu bailapwila fye umulilo pa makasa. Kanshi mwe bacaice muleumfwila Shinwe wa ku muulu. Mwilatwishika, nga muleumfwila Yehova ifintu fikalamuwamina. Mwilalaba ukuti insansa mwingakwata pa mulandu wa kucita ifyabipa shinono sana nga kushilinganya ku mafya mwingakwata. (Gal. 6:8) Joshua uo tulandilepo kale atile, “Kuti twabomfya ubuntungwa twakwata ku kucita fyonse ifyo tulefwaya, lelo nga tatububomfeshe bwino te kuti tube ne nsansa.”

19, 20. Mapaalo nshi abacaice abatetekela Yehova kabili abamumfwila bakakwata?

¹⁹ Yesu aebele abasambi bakwe ati: “Nga mwaikalilila mu fyo nsosa, ninshi ca cine muli basambi bandi, kabili mukeshiba icine, ne cine cikamulenga ukuba abantungwa.” (Yoh. 8:31, 32) Ubu buntungwa bulenga twalubuka ku kupepa kwa bufi, bulenga twaishiba icine kabili bulenga twilapupa imipashi. Na kabili ubu ubuntungwa bukalenga tukabe “abana ba kwa Lesa.” (Rom. 8:21) Na ino ine nshita kuti mwaba no buntungwa nga ‘mwaikalilila mu fyo Kristu asosa’ nelyo mu fyo asambilisha. Nga mulecita ifi, “mukeshiba icine.”

²⁰ Mwe bacaice, muletasha pa buntungwa ubo Lesa amupeela. Mulebubomfya bwino pa kuti mukaipangile umufula uusuma uwa kukuulapo ku ntanshi. Munyinefwe umo uwacaice atile: “Nga ulebomfya bwino ubuntungwa ilyo ucili umwaice, kuti caisakwangukila ukusala bwino ifya kucita ku ntanshi pamo nga ukusala incito ya kubomba nelyo ukusalapo ukuupa nelyo ukuupwa nangu ukulolelako ilyo ushilaupa nelyo ilyo ushilaupwa.”

21. Finshi mulingile ukucita pa kuti mutwalilile ukwenda mu musebo uutwala “ku mweo wine wine”?

²¹ Muli cino calo, ne mikalile iyo abantu bamona ukuti isuma ilaaluka. Tatwishiba icikatucitikila ubushiku bukonkelepo. (Yako. 4:13, 14) Kanshi ico mufwile ukucita kutwalilila ukwenda mu musebo uutwala “ku mweo wine wine.” (1 Tim. 6:19) Kwena Lesa tatupatikisha ukulaenda muli uyu musebo. Fwe bene ni fwe tulingile ukuisalila. Muleleka Yehova aleba “icakaniko” cenu. Muletasha pa “fisuma” ifingi ifyo amupeela. (Amalu. 103:5) Kabili mulecetekela ukuti akalenga ‘mukalesekelela’ nga nshi kabili mukabe ne nsansa umuyayaya.—Amalu. 16:11.