1, 2. ¿Tony ye erere ni raba ja töi kwite ño?

TONY nämäne monsore ye ngwane, ñaka ririabare rünbätä aune ñaka nämäne ja tötike kwin kwelate. Töi nämäne ja tötika ye tuanmetrebätä. Bämän krüte yebätä nämäne niken ja ketamuko kwe yebe o nämäne niken cine yete película mrusaire. Ñaka nämäne ni mada nuainne tare aune ñaka nämäne droga duin, akwa kukwe kwin ñaka nämäne kräke nämäne ruin ie aune Ngöbö ñaka tärä nämäne ruin ie. Ye ngwane, ni Testiko iti aune muko kwe namani gare Tony ie aune kukwe meden nämäne ngwen töbike ye niaratre mikani gare metre ie. Ja mräkätre ye käkwe täräkwata El origen de la vida aune ¿Es la vida obra de un Creador? ye biani ie.

² Nitre nibu ye nükaninta ngwane, Tony ñaka töi namanina käne ye erere. Täräkwata biani ie yebätä ja tötikani kwin kwe aune täräkwata ye nämäne nakwaninkä aune kräbäre nämäne dötaninkä. Tony niebare ietre: “Ngöbö tärä raba ruin tie”. Ja tötika Bibliabätä ye kani ngäbiti kwe aune bätärekä bätärekä jatani ja töi kwite. Ne madakäre, namani ja tötike bäri kwin kwelate. Ni ji ngwanka kwelate ye töi namani ñan krütare. Ni ye niebare ie: “Mätä ja ngwen kwin aune mätä nota kwin ganainne. ¿Mätä ja tötike nitre testiko Jehovakwe ben ye aibätä ya?”. Tony jän niebare ie aune kukwe jatani nüke gare ie yebätä blitabare kwe ben. Mrä mada, niara ngedianinkä colegiote aune nengwane tä sribi prekursor regular nuainne bätä  tä kädekani ni sribikä konkrekasionte. Ne madakäre, Jehová namani niara Rüne yebätä nengwane käta jutobätä (Sal. 68:5).

3. ¿Dre nieta Jehovakwe mäträkäre monsotre bati yebätä?

³ Kukwe namani bare Tony yebätä, ye tä mike gare nie Jehová töita monsotre bati yebätä. Niara tö mä tuai nüne kwin aune kä jutobiti. Ye medenbätä, tä mäträre krörö mäbätä: “Mätä bati ye ngwane, mäkwe Ni Ütiäte Kri mä Sribekä ye ngwan törö jai” (Ecl. 12:1). Kukwe ye erere nuaindre kä nengwane ye ñaka nuäre, akwa raba nemen bare. Jehová diebiti mä raba nemen nüne kwin, ñan mätä bati ye aibe ngwane, ñakare aune mä rabaira umbre ye ngwane arato. Kukwe ne mikakäre gare kwin jai, dre käkwe nitre israelita dimikani Kä Käbämikani ietre ye den jai aune dre köböire Davidkwe ni kri Goliat ye murie ketani ye ani mike gare jai.

4, 5. Dre nitre israelita dimikani Kä Käbämikani ietre ye den jai aune dre köböire Davidkwe Goliat murie ketani nibi gare nie, ¿ye tä dre driere nie? (Üai bämikani kena mikadre ñärärä).

⁴ Nitre israelita namanina Kä Käbämikani ietre ye ken ngwane, Ngöbökwe ñaka niebare ietre niaratre rabadre ja kite mantre jetebe rükäre kwin (Deut. 28:1, 2). Ñakare aune, kukwe biani nuaindre kwe ye niaratre mikadre täte bätä tö ngwandre kwetre ie niebare kwe ietre (Jos. 1:7-9). Ngöbökwe kukwe niebare mikadre täte ye ñan raba nemen tuin ütiäte ni kä nebätä ie. Akwa, kukwe niebare ietre mikakäre täte ye namani kwin niaratre kräke, ñobätä ñan aune Jehová diebiti nitre cananeo ye ganainbare bati bobu kwetre (Jos. 24:11-13). Erametre, Ngöbö kukwei mikakäre täte nikwe tödekadre ie. Nita tödeke ye erere ngwane, käre nikwe ja jie ngwain kwin. Kukwe ye tä nemen bare metre kä nengwane, namani bare kirabe ye erere.

⁵ Goliat ye nämäne rükä baliente aune ga kuin nemen bäsi 3 metro. Ne madakäre, jondron keta kabre rükare nämäne ngwen jabätä (1 Sam. 17:4-7). Akwa, David abokän: nämäne honda aibe ngwen aune nämäne tödeke Jehovai. Nitre ñaka nämäne tödeke yei David namani tuin töi ñaka. Akwa nitre ye nämäne ja ngököta akwle: ñobätä ñan aune Goliat yebrä töi ñaka (1 Sam. 17:48-51).

6. ¿Kukwe ja tötikara nekänti nikwe blitai drebätä?

⁶ Kukwe ja tötikara käne yebätä nikwe ja tötikaba kukwe ketabokäbätä abokän köböire ni raba nemen nüne kä jutobiti: kukwe ja üaire mikadre nuaindre jai, ja ketamuko kwin tä Jehová tarere ye känändre ja ketamukore, kukwe kwin mikadre nuaindre jai aune Ngöböta ni tuenmetre kukwe ruäre nuainne ye nikwe mikadre tuin ütiäte jai. Kukwe nieta ja jie ngwankäre Salmo 16 yebätä nikwe blitai jankunu kukwe ja tötikara nekänti.

7. a) ¿Ni töita kukwe ja üairebätä ye abokän ño? b) “Kä” tikwe niebare Davidkwe ye ngwane, ¿dre gäräbare kwe aune ye nämäne tuin ño ie?

⁷ Ni ünä kukwe ja üairebiti ye tä tödeke Ngöböi aune tä ja di ngwen ja töi mikakäre niara erere. Tä ja tuenmetre jie ngwandre ie aune tä ja töi mike kwatibe mike täte (1 Cor. 2:12, 13). David nämäne ja ngwen ye erere. Bati kantabare kwe ngwane, Jehová ye “kä” kwe niebare kwe, ye abokän nämäne ja kete kwin Jehovabe gäräbare kwe (Sal. 16:5). Nämäne ja kete kwin Ngöböbe yebätä nämäne debe bien aune nämäne ja ketetebätä ja kriemikakäre (Sal. 16:1). Ye medenbätä, kukwe tikani kwe ye ngwane, mikani gare kwe kä nämäne jutobätä. Erametre, nämäne ja kete Jehovabe ye nämäne kä mike jutobätä kukwe mada ye kräke (ñäkädre Salmo 16:9, 11 yebätä). *

8. ¿Dre dre köböire kä raba nemen juto erametre nibätä?

⁸ Nire nire töita jondron kä nebätä ye aibebätä o ngwian ganainbätä, yebätä kä ñaka raba nemen juto David erere (1 Tim. 6:9, 10). Ni Testiko iti nünanka Canadá, tä niere: “Jondron kä nebätä rabadre nikwe ye ñan ai köböire kä rabai juto nibätä, ñakare aune Jehová ni jondron kwin bianka nie kräke  nikwe sribidre, ye aibe köböire kä raba nemen juto nibätä” (Sant. 1:17). Nibira gare nie ye erere, nita tödeke metre Jehovai aune mike täte ngwane, kä rabai juto nibätä aune ni rabai tö ngwen kukwe kwin ie. Nikwe tödekadre bäri ie yekäre, “ni tädre kä denkä jai blitakäre ben”. ¿Nuain raba ño? Nikwe ñäkädre Kukwe kwe yebätä, jondron sribebare kwe ye nikwe mikadre ñärärä aune töbikadretari niara töi kwin keta kabre yebätä, keteiti abokän niara tä ni tarere (Rom. 1:20; 5:8).

9. David ye erere, ¿mäkwe dre nuaindre ne kwe Ngöbö Kukwei yekwe mä töi ükadrete?

⁹ Jehová ni Rün aune tä ni tarere, ye medenbätä ruäre ngwane tä mäträre nibätä. Mäträbare Davidbätä ye nämäne ütiäte kräke, yebätä niebare kwe: “Tikwe Jehová käikitaikä, niarakwe mäträbare tibätä. Deu ti töi käkwe mäträbare tibätä arato” (Sal. 16:7). Ngöbö nämäne mäträrebätä, yebätä nämäne töbiketari aune nämäne ja di ngwen töbikakäre niara erere. Kukwe nie nämäne ie mäträkärebätä yei nämäne ja tuenmetre töi ükadrete ne kwe rabadre ja ngwen kwin. Mäkwe ye erere nuaindi ngwane, mä rabai Jehová tarere bäri aune mä törbai niara mikabätä täte jankunu. Ne madakäre, mä rabai ni kristiano ünä kukwe ja üairebiti. Meri Testiko iti kädekata Christin, käkwe niebare: “Tita ja tötike aune töbiketari kukwe yebätä ngwane, Jehovakwe kukwe ye tikani ti kräke tä nemen ruin tie”.

10. Kukwe nieta Isaías 26:3 ye erere, ¿ni töita kukwe ja üairebätä ye köböire dreta nemen bare?

¹⁰ Mä töita kukwe ja üairebätä ngwane, Jehovakwe kukwe mikai nüke gare mäi aune kä ne bätä kä ja känenkäre tuin ño ie, ye erere mä dimikai kwe mike tuin jai. Mäkwe dre nuaindre ja nire mäkwe yebiti, mäkwe kukwe meden kwin diain nuaindre jai aune dre rabai bare ja känenkäre, ye ñaka jürä rabadre mäbätä ye rabadre gare mäi ie niara tö. Isaías ni Ngöbö kukwei niekä käkwe niebare, nire tä ja ketete Jehovabätä ye niarakwe kriemika aune töi mikai jäme (ñäkädre Isaías 26:3 yebätä). * Ni Testiko iti kädekata Joshua nünanka Estados Unidos, tä kukwe metre niere: “Mä tädi käre Jehová ken ngwane, kukwe meden ütiäte aune kukwe meden ñaka ütiäte ye rabai gare metre mäi”.

11. ¿David nämäne nire nire känene ja ketamukore?

¹¹ (Ñäkädre Salmo 16:3 yebätä). * Ja ketamuko kwin rabadre nikwe yekäre, nire tä Jehová tarere ye känändre ja ketamukore ye nämäne gare kwin David ie. Nitre ye kädekani “deme” kwe, ñobätä ñan aune nämänentre ja di ngwen kukwe metre Ngöbökwe ye mike täte. Nämäne nemen nitre ye ngätäite ngwane, nitre ye nämäne “mate kwin” niarabätä, o ja nämäne nemen ruin kwin nitre yebe ie niebare kwe. Ni mada Salmo tikaka käkwe kukwe ye erere bäsi niebare. Nire nire nämäne Ngöbö jürä ngwen jabätä aune nämäne kukwei mike täte, nitre ye erere ben niara nämäne ja kete (Sal. 119:63). Kukwe ja tötikara käne yebätä rababa gare nie erere, nire tä Jehová tarere aune mike täte ye raba nemen ja ketamuko kwin mäkwe arato. Ye erere, mä raba nemen ja kete ni bäri umbre o bäri bati mä kräke yebe.

12. ¿Ñobätä David aune Jonatán nämäne ja kete kwin?

¹² David ñaka nämäne ja ketamuko kä ja närebebiti aibe känene. ¿Ja ketamuko kwin kwe kädeka nämäne ño törö mäi? Jonatán. Niaratre ja ketabare kwin jabe nieta Bibliabätä. Jonatán yebiti kä nämäne 30 bäri David kräke, ¿ye gare mäi? Akwa, ¿ñobätä nämäne ja kete kwin krubäte? Ñobätä ñan aune niaratre nämäne tödeke Ngöböi, niaratre nämene ja mike tuin ütiäte jai aune töi nämänentre kwin ye nämäne tuin ütiäte ietre, ñodre kä jürä ñaka namani bätätre rükäre nitre ja mikaka Ngöbö rüere yebe (1 Sam. 13:3; 14:13; 17:48-50; 18:1).

13. ¿Ñokänti ja ketamuko jene jene raba nemen mäkwe? Mä raba mike gare keteiti.

¹³ Nire nire tä Jehová tarere aune tä tö ngwen ie yebe nita ja kete ngwane, ja rabai ruin kwin nie David aune Jonatán ye erere. Meri Testiko kädekata Kiera, käkwe sribibarera kä kwati krubäte te Ngöbö  kräke, tä niere: “Nitre kä jene jene känti aune ñaka nüne ja erebe ye jökrä ja ketamuko tikwe”. Mäkwe nuaindi niara erere ngwane, Kukwe Ngöbökwe aune üai deme ye köböire nita nemen keteitibe ye rabai gare metre mäi.

14. a) ¿Dre käkwe mä dimikai kukwe ja üaire mike nuaindre jai? b) ¿Monsotre käkwe kukwe ja üaire mikani nuaindre jai ye tätre dre niere?

¹⁴ (Ñäkädre Salmo 16:8 yebätä). * Ngöbö mikadre täte ye nämäne bäri ütiäte David kräke. Mäkwe ja ngwain niara erere ngwane, mäkwe nünain kwin aune kä jutobiti. Sribi Ngöbökwe ye mäkwe mika nuaindre käne jai aune niara tö dre nuainmana mäi ye mäkwe mika nuaindre jai. Ni Testiko iti kädekata Steven, tä niere: “Kukwe mikadre nuaindre jai aune ja di ngwandre mike nemen bare ye köböire dre kwin namanina tikwe ye tä kä mike juto tibätä”. Monso iti nünanka Alemania, tä sribi Ngöbökwe nuainne juta madate käkwe mikani gare: “Ti rabaira umbre ngwane, tikwe dre nuainbare yebätä tikwe töbikaitari ngwane, tikwe ñaka ja töi mikani jondron nuainbätä ja aibe kräke ie ti ñaka tö”. Mäkwe töbikadre niaratre erere ie nun tö. Ye erere, dre nuain gare mäi yebiti mäkwe sribi nuain Ngöbö käikitakakäre aune sribikäre nitre mada kräke arato (Gál. 6:10). Mäkwe kukwe ja üaire mika nuaindre jai aune mäkwe ja di kärä Jehovai kukwe ye mikakäre nemen bare. Orasion ye kwrere niarata kain ngäbiti kä jutobiti (1 Juan 3:21, 22; 5:14, 15).

15. ¿Mä raba kukwe meden mike nuaindre jai? (Recuadro “ Kukwe ne mä raba mike nuaindre jai” mikadre ñärärä).

¹⁵ ¿Mä raba kukwe meden mike nuaindre jai? Ñodre, blite gätäte, sribi prekursor nuainne o niken sribire Betelte. Mä raba ja kite blite kukwe madabiti kukwe driekäre nitre nünanka juta madate yei arato. Monso bati kädekata Barak, abokän tä sribire köbö täte Ngöbö kräke, tä niere: “Tita nüke dekä ngwäte sribikäre ja di tätebiti Jehová kräke ye tä kä mike juto tibätä aune sribi mada ñaka raba kä mike juto tibätä”.

16. Jehovakwe kukwe biani nuaindre aune ja jie ngwankäre, ¿ye David nämäne mike tuin ño jai aune ñobätä?

¹⁶ (Ñäkädre Salmo 16:2, 4 yebätä). * Kukwe ja tötikara käne yebätä rababa gare nie, Ngöböta kukwe bien nuaindre aune ja jie ngwankäre ye tä ni mike kwäre, ñobätä ñan aune tä ni dimike kukwe  meden kwin tarere aune ja brukwä mike kukwe käme ye kräke (Amós 5:15). Salmo 16:2 yekänti David blitabare ye ngwane, tö namani mikai gare jondron jökrä kwin ye kite Jehovakri. David ja di ngwani ja töi mike Ngöbö erere aune kukwe kwin nuainne. Arato ja di ngwani kwe ja brukwä mike kukwe tuin käme Ngöböi ye kräke, ñodre jondron üai ngwarbe mika nämäne ngöböre jai ye mikani tuin käme kwe jai. Kukwe ngwarbe nuainta, yebiti ni kä nebätä ñaka ja mike ütiäte aune Jehová aibe mikadre ütiäte ye ñaka nuainta kwetre (Is. 2:8, 9; Apoc. 4:11).

17, 18. a) Ngöbö ngwarbe mikadre täte ye köböite, ¿dre raba nemen bare niebare Davidkwe? b) ¿Ñobätä nitre kwati kisete kukwe tare tä nemen?

¹⁷ Kirabe, nitre nämäne nemen kämekäme jabe ngöbö ngwarbe mikakäre täte (Os. 4:13, 14). Nitre kwati nämäne kukwe ngwarbe mike täte ñobätä ñan aune tö nämäne nemen ja mikai gure ngwarbe. Akwa ye ñaka nämäne kä mike juto bätätre, ñakare aune nämäne nemen bäri ulire. Salmo 16:4 yekänti David niebare, nire tä ngöbö ngwarbe mike täte “ye tä kukwe tare mike bäri ja kisete”. Nitre ye nämäne monsotre kwe ye bien kukwadre ngöbö ngwarbe ie (Is. 57:5). Kukwe käme nuain nämäne ye ñaka matani kwin Jehovabätä (Jer. 7:31). Mä tädre nüne kä ye näire akräke, mä rün aune mä meye käkwe Jehová mikadre täte ye rabadre kwin mä kräke, ¿ñan ererea?

¹⁸ Kä nengwane, kukwe ngwarbe mikata täte yekänti nitre nemen jabe o nitre brare aune merire ja erebe nemen jabe ye ka ngäbitita. Akwa, nämäne nemen bare kirabe ye erere tä nemen bare kä nengwane arato (1 Cor. 6:18, 19). Nitre tä nemen nütüre niaratre raba kukwe jökrä nuainne akwle, akwa tätre “kukwe tare mike bäri ja kisete”. Kukwe ye erere mä tärä tuin raba ruin nunye. Ye medenbätä, mäkwe mä Rün kä kwinbiti ye kukwe nua. Mäkwe niara mikadre täte ye bäri kwin ye mäkwe mika gare kwin jai. Kukwe käme nuaindre ye köböite kukwe tare raba nemen ni kisete ye nikwe ñaka käi kwitadrekä jabiti (Gál. 6:8). Joshua abokän kädrite párrafo 10 yekänti, niara tä niere: “Ni törbadre dre nuain erere ni raba nuainne. Akwa, nikwe kukwe ñaka kwin nuaindi ngwane, kä ñaka rabai juto nibätä”.

19, 20. Monsotre tödekai Jehovai aune mikai täte ngwane, ¿kukwe meden kwin rabai kwetre?

¹⁹ Jesukwe niebare nitre nänkä ben ie: “Munkwe nünandikä kärekäre ti kukweibtä ne ngwane, mun rabadi ja töitikaka era metre tibe. Ye ngwane, kukwe era metre Ngöböbtä rükadi gare munye amne kukwe era yebti mun rabadi tikaninte” (Juan 8:31, 32). Erametre, nita nemen kwäre kukwe ngwarbe mikata täte yebätä aune kukwe mada mada yebätä arato. Akwa, ye ñan aibe. Nibira gare nie ye erere, ja känenkäre ni “mikai kwäre rabakäre Ngöbö monsoire” (Rom. 8:21, TNM). Nengwane mä raba kukwe ye erere nuainne. ¿Mä raba nuainne ño? Kristo kukwe diribare yebätä mäkwe ñaka kämikaka. Ye köböire kukwe metre rabai gare mäi, akwa ñan mätä ja kite kukwe yebätä aibe köböire, ñakare aune mätä mike täte yebätä.

²⁰ Monsotre, Ngöböta mä tuenmetre kukwe ruäre nuainne ye mäkwe mika tuin ütiäte jai. Mäkwe kukwe kwin nuaindi ngwane, ye käkwe mä dimikai ja känenkäre. Monso Testiko iti, käkwe niebare: “Mä tuanmetreta kukwe ruäre nuainne ye köböire mä raba kukwe kwin den jai, yekwe mä dimikai mä jatai ünä ye ngwane, ñodre, kukwe meden ütiäte mäkwe diandre nuaindre jai, sribi meden nuaindi mäkwe o mäkwe ja töi mikai ja mäkete o ñakare”.

21. ¿Mäkwe dre nuaindre ne kwe “ja nire erametre” rabadre mäkwe?

²¹ Kä te nita nüne, “nünanta kwin” nieta ye ñaka tä nuin kärekäre. Dre rabai bare jetebe ye ñaka gare nie (Sant. 4:13, 14). Ye medenbätä, ñaka kä mikadrekä ji niken ni ngwena “ja nire erametre” kokwäre yebätä ye abokän ja nire kärekäre (1 Tim. 6:19, TNM). Ebokänä, Ngöbö ñaka tä ni mike näin ja dibiti ji kwe yebiti. Ni itire itire ie kukwe ye tä gare. Aisete, mäkwe Jehová ye mika “kä” jakwe. Niarata jondron kwin keta kabre bien mäi ye mäkwe mika ütiäte jai (Sal. 103:5). Niarakwe mä mikai nüne kwin aune kä jutobiti kärekäre yei mäkwe tö ngwan (Sal. 16:11).