1, 2. Be ijiẹmhin ọsi Tony rẹ rẹman yẹ ghe, mhan dẹ sabọ fi uwedẹ iẹnlẹn nọnsẹmhan denọ?

ỌRIA ọkpa ribhọ natiọle Tony. Ọle imhọn aba. Ranmhude isiku imanman re ọle bhi ọkhọle, ọle da ha ho nin ọle sibhi isiku re. Ẹdẹ iSaturday bi Sunday, Tony ki ha khian eji a da fẹ ividio ghe. Ẹghe eso, ọle ki ha khian eji imọẹ ọle ye nin ọle dọ nin ele zẹ bue. Tony iguanọ ẹmhọn, ọle isin iciga la taba ẹlinmhin. Ọkpakinọn, ọle bha lẹn ebi ọle ha re iẹnlẹn nọnsọle lu. Sẹyẹ, ọle bha manman rẹọbhọ ghe Osẹnobulua ribhọ. Ẹdẹ ọkpa, ọle da miẹn okhuo bi ọdọ ne yi ọkpa bhi Esali Jehova. Ọle da taman ele emhin ne kpokpo ọle bhi ọkhọle, ọle da yẹ nọọn ele inọnta eso nin ọle ha ria ẹmhọnlẹn. Ọne okhuo bi ọdọ da ne ibrokiọ eva nanlẹn. Ene ibrokiọ hi The Origin of Life—Five Questions Worth Asking bi Was Life Created?

² Ẹghe nin ọne okhuo bi ọdọ ki rẹ fikie ha bu iTony, ele da kere ghe Tony fi iria-eria nọnsọle denọ. Sẹyẹ, Tony bhọ tie ene brokiọ veva fo. Tony da yọle, “Osẹnobulua gene ribhọ.” Ọle da munhẹn ha luẹ iBaibo. Khere khere, iẹnlẹn da fidenọ nanlẹn. Ranmhude emhin nin Tony ha luẹ bhi Baibo, ọle da dọ ha lu nọnsẹn bhi isiku. Ọnan da wo han iPrincipal nọnsọle ilo. Ọne iPrincipal da taman iTony yọle, “Uwẹ ki wo manman fidenọ bhi uwedẹ nin uwẹ rẹ nyẹnlẹn, uwẹ yẹ wo lu nọnsẹn bhi emhin nan man uwẹ le bhi isiku. Esali Jehova nin uwẹ ne mun obọ be rẹkpa ẹ?” Tony da ji ọle lẹn ghe, ene Esali Jehova gene rẹkpa  ọle. Ọle da yẹ taman ọne Principal emhin eso nin ọle luẹ bhi iBaibo. Tony da dọ sabọ yo ọne isiku fo. Ẹlẹnan nian, ọkanẹfan iTony khin, ọkpa bhi ene zẹ sikẹ ewnalẹn bhi agbotu ọle yẹ khin. Ọle yẹ ghọnghọn ghe Jehova ki Aba ọle.—Ps. 68:5.

3. Adia nela Jehova re nin elasere?

³ Ijiẹmhin nọnsi Tony rẹman ghe, ẹmhọn elasẹre manman yẹẹ Osẹnobulua. Ọle guanọ nin iẹnlẹn nọnsẹbha manman kiẹọnlẹn, bi nin bha miẹn eghọnghọn bhi iẹnlẹn. Bhiriọ, ọle da taman bha yọle: “Ye Aman Odede nọn man uwẹ re nian, bhi ẹghe nin uwe rẹ ribhi usẹn.” (Eccl. 12:1) Ọnan bha lẹkhẹ nan rẹ lu ẹlẹnan nian, ọkpakinọn, bha dẹ sabọ lu ọle. Osẹnobulua dẹ rẹkpa bha nin iẹnlẹn nọnsẹbha kiẹọnlẹn nian, rẹ dọ sẹbhi ẹghe nin bha ha rẹ dọnmanlẹn. Ejayenan nian, bha ji mhan zilo nyan emhin nọn rẹkpa ibhokhan Izrẹl ẹghe nin ele rẹ sẹbhi Otọ Nin Osẹnobulua Ve nin ele, bi emhin nọn re ahu nin David rẹ sabọ khọn iGoliath miẹn otọ.

4, 5. Emhin kpataki nela mhan miẹn luẹ bhi ijiẹmhin ọsi ibhokhan Izrẹl bi David? (Fẹ adudu nọn ribhi eji a da munhẹn ghe.)

⁴ Ẹghe nin ibhokhan Izrẹl rẹ ha sikẹ Otọ Nin Osẹnobulua Ve nin ele, Osẹnobulua bha taman ele nin ele muegbe ọbhi otọ, nin ele da sabọ khọnlẹn nọnsẹn. (Deut. 28:1, 2) Ọkpakinọn, ọle da taman ele ghe, nin ele re obọ rẹkhan uhi rebhe nin ọle gbe nin ele, nin ele yẹ mun udu tẹ ọle. (Josh. 1:7-9) Ọria ha ria ọne ẹmhọn nan nin Osẹnobulua taman ibhokhan Izrẹl, ọne ẹmhọn ki diabe ẹmhọn nin ẹwanlẹn izẹwẹ ye hiehie. Ọkpakinọn, udede ẹwanlẹn wo ribhọ. Bezẹle nin mhan da ta ọnan? Ranmhude, Osẹnobulua da rẹkpa ibhokhan Izrẹl rẹ sabọ khọn ibhokhan Canaan miẹn otọ. (Josh. 24:11-13) Gene gene, ọkhẹke nin mhan ha mhọn urẹọbhọ, nin mhan da sabọ ha re obọ rẹkhan ebi Osẹnobulua taman mhan. Mhan ha lu ọnan, emhin ki wo ha kiẹọnlẹn nin mhan ẹghe rebhe. Iriọ ọ dia rẹ na bhi ẹghe ẹdẹlẹ rẹ dọ sẹbhi ẹlẹnan.

⁵ Eguanlan nọn manman lẹn ẹlo okhọnlẹn iGoliath khin. Ọle yẹ wo ha mhọn emhin ọkhọn. (1 Sam. 17:4-7) Ọkpakinọn, emhin eva ọkpa David ha mhọnlẹn, katapọt bi urẹọbhọ nin ọle mhọn da iJehova. Bhi ẹlo ọsi ene imhọn urẹọbhọ, uhuki David khin. Ọkpakinọn, ele bha riale nọnsẹn. Ele bha lẹn ghe Goliath bhọ ọne uhuki.—1 Sam. 17:48-51.

6. Emhin nela mhan ha zilo nyan bhi ọne uhọnmhọn-ọta nan?

⁶ Bhi ọne uhọnmhọn-ọta nin mhan ka zilo nyan, mhan da tẹmhọn emhin enẹn ne ha sabọ rẹkpa mhan ha mhọn eghọnghọn bhi iẹnlẹn, bi emhin ne ha rẹkpa mhan, nin emhin da kiẹọnlẹn nin mhan. Ene emhin hi, ebale oriọn nin Jehova re nin mhan, imọẹ esili nin Jehova ne nin mhan, emhin ne gbale nan re iẹnlẹn khu, bi isẹhoa ọsaje nin Jehova re nin mhan. Bhi ọne uhọnmhọn-ọta nan, mhan dẹ zilo nyan emhin ebhebhe, bi ebi ene emhin ha rẹ sabọ rẹkpa mhan yẹ. Bhiriọ, bha ji mhan zilo nyan adia eso ne ribhi Psalm 16.

7. (a) Hola ọria nọn mun oga mhọn nọnsẹn? (b) Be ha yi “uku” nọnsi David? Be ọnan rẹ reso ọle yẹ?

⁷ Ọria nọn mhọn urẹọbhọ da Osẹnobulua, nọn yẹ ghe emhin bhi uwedẹ nin Jehova rẹ ghe emhin, ọle ọria nọn mun oga mhọn nọnsẹn. Jehova ọle khua ẹlo ghe nọn re adia nanlẹn. Ọle ki yẹ ha dọnmhegbe nin ọle re obọ rẹkhan ene adia. (1 Cor. 2:12, 13) Ijiẹmhin nọn gbale ọkpa nin mhan ha zilo nyan nian, ọle ijiẹmhin ọsi David. David da so illo yọle: “Jehova hi uku nọnsẹmhẹn, ọle hi uku nan gha mhẹn, ọle yẹ ukpu nọnsẹmhẹn.” (Ps. 16:5) Ikolu nin David bi Jehova ko ha mhọnlẹn, ọle ọne “uku” nin ọle sounun ọlẹn, ranmhude Osẹnobulu hi ugue nọnsọle. (Ps. 16:1) Be ki na bhi ọnan rẹ? David da gbẹn yọle, “Egbe rebhe mẹn rẹ ghọnghọn.” Gene gene, emhin soso iribhọ nọn re iDavid ha ghọnghọn gbera ikolu ọsaje nin ọle bi Jehova ko ha mhọnlẹn.—Tie Psalm 16:9, 11.

8. Emhin nela ha sabọ rẹkpa mhan ha miẹn ọkhọnlẹn bi eghọnghọn bhi iẹnlẹn?

 ⁸ Eria ne re iẹnlẹn nọnsele rẹ khu ọbhi ẹfe bi emhin ebhebhe ne dia inian, isabọ miẹn eghọnghọn nọn diabe ọsi David. (1 Tim. 6:9, 10) Obhio mhan ọkpa bhi canada da yọle, “Emhin nin mhan re nin Jehova, ọle si ọkhọnlẹn re bhi iẹnlẹn, ọ iyi emhin nin mhan miẹn bhi obọ ọne agbọn nan.” (Jas. 1:17) Gene gene, mhan a ha mhọn urẹọbhọ da iJehova, bi sade mhan re iẹnlẹn nọsẹmhan rẹ ga ọle, iẹnlẹn nọnsẹmhan ki ha kiẹọnlẹn, mhan ki yẹ ha miẹn ọkhọnlẹn bhi iẹnlẹn. Bhiriọ, be imhan ha rẹ sabọ ha tuẹn urẹọbhọ nọnsẹmhan okhun yẹ? Ọkhẹke nin mhan ha tie iBaibo ẹghe rebhe, mhan ki ha ghe ene emhin rebhe ne mhọn ose nin Jehova man, mhan ki yẹ ha ria ẹmhọn ikpẹ nesọle, ikpẹ bọsi oyẹẹ nin ọle mhọn da mhan.—Rom. 1:20; 5:8.

9. Be uwẹ ha rẹ sabọ ji Ọta nesi Jehova dia uwẹ yẹ, beji ọ rẹ dia iDavid?

⁹ Adia nin Osẹnobulua re nin mhan rẹman ghe ọle hoẹmhọn mhan. David nọn wo re obọ rẹkhan ene adia nan da yọle: “Mẹn dẹ gẹn iJehova nọn re adia nin mẹn. Ọkhọle nọnsẹmẹn bhọ gbe mẹn asan aharẹmiẹn ghe ọsasọn nọn.” (Ps. 16:7) David wo gene ha ria emhọn ebi Jehova guanọ bhi obọ ọle. Bhiriọ, ọle da ji iria-eria nọnsọle diẹn mun ọsi Jehova yẹ ji ọle ha dia ọle. Uwẹ ha yẹ lu iriọ, oyẹẹ nin uwẹ mhọn da iJehova ki ha tuẹn okhun, ọ ki yẹ ha ghọn ẹn ẹghe rebhe nin uwẹ rẹ ha re obọ rẹkhan emhin rebhe nin ọle ta. Sẹyẹ, uwẹ ki dọ manman deziẹn bhi ọga ẹmhọanta. Obhio mhan nin okhuo natiọle Christin da yọle, “Mẹn ha guanọ otọ ẹmhọn fo yẹ ria eria nyan ebi mẹn tiele, mẹn ki ha riale ghe imẹn zẹle nin Jehova da gbẹn ọlẹn ọbhi otọ!”

10. Elele nela ọria nọn mun oga mhọn nọnsẹn ha miẹn beji Isaiah 26:3 tale?

¹⁰ Ahamiẹn ọria nọn mun oga mhọn nọnsẹn uwẹ khin, uwẹ ki sabọ ha ghe ọne agbọn nan beji Jehova re ghe ọle. Sẹyẹ, uwẹ ki sabọ lẹn ebe ọne agbọn nan da dia yẹ bhi ẹghe odalo. Jehova guanọ nin uwẹ lẹn emhin nọn gbale nin uwẹ ha re iẹnlẹn nọnsẹ lu. Ọle yẹ guanọ nin uwẹ re ẹwanlẹn ha mhanmhan emhin nin uwẹ ha lu, bi nin uwẹ yẹ ha re izebhudu rẹ khua ẹlo ghẹ ẹghe odalo! (Tie Isaiah 26:3.) Obhio mhan ọkpa natiọle Joshua, nọn nyẹnlẹn bhi United States, da tale ghe, uwẹ ha sike iJehova nọnsẹn, uwẹ ki sabọ lẹn emhin ne khẹke bi emhin ne bha khẹke. Ẹmhọanta ọnan wo khin!

11. Hela David deba ha lu imọẹ?

¹¹ Tie Psalm 16:3. David lẹn ebi ọle ha rẹ miẹn imọẹ ọsaje yẹ. Eria ne hoẹmhọn iJehova, ọle iDavid ha nan lu imọẹ, ọnan da wo re ọle ha ghọnghọn. David da tale ghe, eria ne khiale, ọle imọẹ nesọle khin, ranmhude ele dọnmhegbe nin ele rẹ lu ebi Jehova guanọ. Ọria ọbhebhe nọn yẹ deba gbẹn ebe nọnsi Psalm da yọle: “Eria ne mun ofẹn uwẹ, ne yẹ re obọ rẹkhan uhi nesẹ, ele mẹn nan lu imọẹ.” (Ps. 119:63) Beji mhan ka zilo nyan bhi uhọnmhọn-ọta nọn kike, mhan dẹ sabọ miẹn imọẹ ọsaje bhi ẹwẹ eria ne mun ofẹn iJehova, ne yẹ lu rẹkhan ebi ọle ta. Lẹn sẹbhọ ghe, ọi wo yi eria ne yi otu mhan ọkpa mhan ha deba ha lu imọẹ.

12. Be re iDavid bi Jonathan ha mhọn ikolu nọn dinmhin?

¹² Ọi yi otu ọle ọkpa David ha deba lu imọẹ. Ikolu nin David bi Jonathan ko ha mhọnlẹn deba ikolu ọsaje nin Baibo tẹmhọnlẹn. Uwẹ be lẹn ghe Jonathan re ebe sẹbhi ikpe 30 rẹ diọn iDavid? Bhiriọ, be rẹkpa ele ha mhọn ikolu nọn dinmhin sẹriọ? Ebe rẹkpa ele hi, urẹọbhọ nin ele ha mhọn da iJehova, ẹkpẹn nin ele ha mhọn da egbe, bi izebhudu nin ele veva rẹman ẹghe nin ele rẹ ha nin eghian Osẹnobulua khọnlẹn.—1 Sam. 13:3; 14:13; 17:48-50; 18:1.

13. Emhin nela uwẹ ha lu nin uwẹ da sabọ ha mhọn imọẹ ne bunbun? Re ijiẹmhin man.

¹³ Bọsi David, mhan rebhe yẹ wo ghọnghọn sade mhan deba eria ne manman hoẹmhọn iJehova ha lu imọẹ. Obhio mhan natiọle Kiera, nọn ki sẹ ga iJehova bhi ikpe ne bunbun, da yọle, “Mẹn sẹ nin eria ne bunbun ne na bhi agbaẹbho  kẹkẹ vae lu imọẹ.” Ahamiẹn uwẹ ne ẹbho kẹkẹ muobọ beji ọne obhio mhan nan lu, uwẹ ki daghe ebi Baibo, bi ẹlinmhin nọn khiale rẹ re ene ga iJehova kugbe bii ọkpa yẹ, bhi ọne otọ agbọn nan rebhe.

14. (a) Be ha rẹkpa ẹ nin uwẹ da sabọ ha mhọn emhanmhan ne gbale nin uwẹ ha re iẹnlẹn nọnsẹ khu? (b) Be ibhio mhan eso tale rẹji emhanmhan nin ele mhọnlẹn?

¹⁴ Tie Psalm 16:8. David re iẹnlẹn rebhe nọnsọle rẹ ha ga iJehova. Bọsi David, ahamiẹn ghe uwẹ khu ọbhi emhin oriọn, bi uwẹ yẹ ria ẹmhọn oga nọnsi Jehova ẹghe rebhe, uwẹ ki miẹn ọkhọnlẹn bhi iẹnlẹn. Obhio mhan ọkpa natiọle Steven da yọle, “Mẹn ha yere ebi mẹn sẹ rẹ lu re alo yẹ, bi ebi mẹn rẹ wẹnna kaka yẹ nin mẹn da sabọ mun emhanmhan ne sẹmhẹn sẹ, eghọnghọn ki gbe mẹn udu a.” Obhio mhan nin okpea nọn na bhi Germany vae da yọle, “Ahamiẹn mẹn dọmanlẹn, mẹn bha ho nin mẹn ghe ikeke dọ kere ghe, ọsi egbe mẹn ọkpa mẹn wo ha re iẹnlẹn nọnsẹmẹn khu.” Agbaẹbho ọbhebhe ọne obhio mhan nan da ga nian. Ebe ene ẹbho na ta be rẹso ẹ? Ahamiẹn ghe ọ rẹso ẹ, ọkhẹke nin uwẹ re ahu bi emhin nin uwẹ mhọnlẹn rẹ ha re ogẹn ji Jehova, yẹ rẹkpa ẹbho. (Gal. 6:10) Ha mhọn emhanmhan nin uwẹ ha re iẹnlẹn nọnsẹ lu bhi oga nọnsi Jehova. Uwẹ ha yẹ bhii Jehova bhi erọnmhọn nin ọle rẹkpa ẹ mun ọne emhanmhan sẹ. Ha mhọnlẹn bhi ọkhọle ghe, erọnmhọn ne dia iriọ, ele iJehova manman wanniẹn.—1 John 3:22; 5:14, 15.

15. Emhanmhan nela uwẹ ha sabọ ha mhọnlẹn? (Fẹ ọne ẹkpẹti ghe nọn yọle “Emhanmhan Eso Nin Uwẹ Ha Sabọ Re Iẹnlẹn Nọnsẹ Ha Khu Bhi Oga.”)

¹⁵ Emhanmhan nela uwẹ ha sabọ ha mhọnlẹn bhi oga? Ene emhanmhan sabọ rẹ ha yi, nin uwẹ tobọ ẹ ha re ewanniẹn ọbhi inọnta nan nọọn bhi ikolo oga, nin uwẹ kiẹn ọkpa bhi ekanẹfan, la nin uwẹ dọ ha ga bhi Bẹtẹ. Uwẹ sabọ yẹ mhanmhanlẹn ghe, uwẹ dẹ dọ luẹ urolo ọbhebhe nin uwẹ da sabọ dọ ga bhi agbaẹbho nan da zẹ ọne urolo. Obhio mhan ọkpa natiọle Barak, nọn re ẹghe rebhe nọnsọle rẹ ga iJehova, da tale ghe, ọle ha yere ghe ahu nọnsọle rebhe ọle rẹ ga iJehova ẹdẹdẹ, eghọnghọn ki wo gbe ọle udu a.

16. Ẹlo nela David rẹ ha ghe uhi bi adia rebhe nesi Jehova? Bezẹle?

¹⁶ Tie Psalm 16:2, 4. Beji mhan ka luẹ bhi uhọnmhọn-ọta nọn gbera, ahamiẹn ghe mhan re obọ rẹkhan uhi bi adia rebhe nin Jehova re  nin mhan, mhan ki miẹn isẹhoa ọsaje. Ọ ki yẹ rẹkpa mhan ha mhọn oyẹẹ da emhin ne mhẹn, mhan ki yẹ sabọ he emhin ne imhẹn. (Amos 5:15) David lẹn sẹbhọ ghe obọ iJehova “emhin esili” nan vae. Ọkuẹsẹ ọria sabọ lu emhin esili, ọkhẹke nin ọle sabọ ha he emhin ọbe. David dọnmhegbe nin ọle re egbe khọkhọ Osẹnobulua, nan da miẹn ghe ọle lu emhin esili beji Jehova rẹ lu emhin esili. David yẹ ha mhọn ọne ọkhọle nan rẹ he emhin ọbe beji Jehova rẹ he emhin ọbe. Emhin ọbe bọsi, iga ẹbọ. Ẹbho ne ga ẹbo, fa egbe ele a. Ele yẹ miẹn Jehova ogẹn nọn khẹke ọle.—Isa. 2:8, 9; Rev. 4:11.

17, 18. (a) Be iDavid yọle ghe ọga ohoghe si re? (b) Emhin nela re akhie ọsi ẹbho bun ọbhọ?

¹⁷ Bhi ẹghe ẹdẹlẹ, igboghẹ deba oga ohoghe nin ẹbho ha ga. (Hos. 4:13, 14) Ilọnmhọn ne yẹẹ efun egbe ele wo ha lu bhi ene oga ohoghe nan. Ọkpakinọn, ẹghọnghọn nin ele ha miẹn bhọ bha tọ. David da tale ghe, akhiẹ ọsi ẹbho ne ga ẹbo wo bun ọbhọ. Ene ẹbho bhọ da ha re imọn nesele re zọese nin ẹbọ! (Isa. 57:5) Ene emhin nan da wo ha sọnọn iJehova! (Jer. 7:31) Sade ọne ore nin uwẹ da nyẹnlẹn, uwẹ ida be ha ghọnghọn ahamiẹn aba ẹ bi inẹn ẹn mhọn urẹọbhọ da iJehova yẹ re obọ rẹkhan ebi ọle tale?

¹⁸ Ẹlẹnan nian yẹ, oga ohoghe ighe igboghẹ bọsi emhin ọbe, ele bhọ re obọ ọbhọ ẹghe eso. Ọnan sabọ ha re ẹbho eso riale ghe, ele ki mhọn isẹhoa nin ele rẹ ha lu beji ọghọn ele, beji ẹbho ka rẹ ha riale ẹghenin. (1 Cor. 6:18, 19) Ọkpakinọn, beji mhan daghe ẹlẹnan nian, akhiẹ ọsi ene ẹbho nan wo bun ọbhọ. Bhiriọ, ọkhẹke nin elasẹre ha ka Osẹnobulua ehọ. Ha mhọnlẹn bhi ọkhọle ghe uwẹ ha ka Osẹnobulua ehọ, emhin ki ha kieọnlẹn nin uwẹ. Yẹ ha mhọnlẹn bhi ọkhọle ghe ọbalọ nin emhin ọbe si re, gbera eghọnghọn nin ẹbho miẹn bhọ, ọne eghọnghọn bhọ itọ. (Gal. 6:8) Joshua nin mhan ka tẹmhọnlẹn da yọle, “mhan dẹ sabọ noo isẹhoa nọnsẹmhan beji mhan guanọ, ọkpakinọn, mhan ida miẹn ọkhọnlẹn sade mhan bha noo ọle nọnsẹn.”

19, 20. Erọnmhọn nela khẹ elasẹre ne mhọn urẹọbhọ da iJehova ne yẹ re obọ rẹkhan ebi ọle ta?

¹⁹ Jesu da taman edibo nesọle yọle: “Edibo nesẹmhẹn bha gene khin sade bha re obọ rẹkhan ebi mẹn taman bha. Bha ki lẹn ẹmhọanta, ọne ẹmhọanta ki miẹn bha fan.” (John 8:31, 32) Mhan khuẹnmhin iJehova ghe, ọle ne mhan sibhi oga ohoghe re. Bhiriọ, mhan ki lẹn ẹmhọanta nesọle. Bhi ẹghe odalo, ọle dẹ re “isẹhoa nọn mhẹn an” nin mhan. (Rom. 8:21) Ọkhẹke nin mhan ha re obọ rẹkhan ebi Jesu Krist taman mhan, bi emhin nin ọle man mhan le nin mhan da sabọ miẹn ọne isẹhoa nin. Mhan ha lu ọnan, mhan ki dọ “lẹn ẹmhọanta.” Ọi wo gheghe yi nin mhan rẹ lẹn ọlẹn ọkpa, mhan ki yẹ ha lu rẹkhan ebi mhan luẹle.

²⁰ Elasẹre, ọkhẹke nin bha ha ghe ọne isẹhoa nin Osẹnobulua re nin bha bọsi emhin nọn ghanlẹn. Ọ yẹ khẹke nin bha ha re ẹwanlẹn rẹ noo ọne isẹhoa nọnsẹn. Bha ha lu ọnan, ọ dẹ rẹkpa bha bhi ẹghe odalo. Obhio mhan nin okpea nọn yẹ yi elasẹre da yọle: “Ahamiẹn ghe uwẹ re ẹwanlẹn rẹ noo isẹhoa nọnsẹ beji uwẹ sẹyẹ yi elasẹre, ọ ki rẹkpa ẹ sade uwẹ mhọn emhanmhan nin uwẹ ho nin uwẹ munsẹ. Emhanmhan bọsi, sade uwẹ guanọ iwẹnna, la sade uwẹ riale si uwẹ dẹ re okhuo nian la si uwẹ dẹ mundian fo khere.”

21. Be imhan ha lu nin mhan da sabọ “fi obọ mun iẹnlẹn ọsaje”?

²¹ Ẹbho a rẹ ha riale ghe iẹnlẹn nọnsele mhẹn an ẹlẹnan, ọi yi iẹnlẹn ọsi ighegheghe ele mhọnlẹn. Bhi ọsi ẹmhọanta, ọria soso iribhọ nọn lẹn ebi ewiẹ ha diayẹ. (Jas. 4:13, 14) Ejayenan nian, emhin ẹwanlẹn nọn nin mhan rẹ ha rẹkhan uwedẹ nọn ha sabọ rẹ mhan “fi obọ mun iẹnlẹn ọsaje”— iẹnlẹn ọsi ighegheghe nọn vade. (1 Tim. 6:19) Osẹnobulua ida sua mhan nin mhan khian bhi ọne uwedẹ nin. Mhan la tobọ mhan zẹ si mhan dẹ khian bhi one uwedẹ. Ọkhẹke nin mhan ji Jehova ha yi “uku” nọnsẹmhan, mhan ha yẹ ji “emhin esili nin” ọle lu nin mhan ha ti mhan bhọ. (Ps. 103:5) Ọkhẹke nin mhan rẹọbhọ ghe Jehova dẹ rẹkpa mhan miẹn “eghọnghọn . . . rẹsebhi ighegheghe.”—Ps. 16:11.