Yai panembwa’mba bijipo

Yai paji ndonda ya mitwe

Anweba Banyike, Mwakonsha Kwikala Bwikalo bwa Lusekelo

Anweba Banyike, Mwakonsha Kwikala Bwikalo bwa Lusekelo

“Undengela kuyuka mashinda a ku bumi.”—SALA. 16:11.

NYIMBO: 133, 89

1, 2. Byaubile Tony bimwesha byepi kuba’mba bantu bakonsha kupimpula byubilo byabo?

MWANA wa sukulu wa jizhina ja Tony wakebelenga kuleka sukulu kimye kyo ajinga ku sekondale. Uno nsongwalume kechi wajinga na bashanji ne, kabiji watemenwe bingi kutamba mafilimu ne kukaya na bakwabo ku mpelo ya mulungu. Kechi wajinga na kanwa ne, kabiji kechi waingijishanga bizhima ne. Kechi wayukile bya kuba mu bwikalo ne. Kabiji kechi washiinwe’mba kine Lesa koaji ne. Kepo amonañene na bamulume ne mukazhi Bakamonyi kabiji wibabuujile bintu byo azhinaukanga ne mepuzho o ajinga nao. Bamupele mabuloshuwa abiji kuba’mba aye na kutanga.—The Origin of Life—Five Questions Worth Asking ne wa kuba’mba Was Life Created?

2 Bano bamulume ne mukazhi byo babweleleko, bataaine Tony wapimpula milanguluko yanji. Watangile mabuloshuwa onse abiji kya kuba bipepala bivungile ne kwivunga. Wibabuujile’mba: “Kyamweka Lesa koaji.” Waswile kufunda Baibolo, kabiji watendekele kupimpula ndangulukilo yanji pa bumi. Kabiji watendekele kuba bingi bulongo ku sukulu kukila bakwabo mo bafunjilanga. Nangwatu mufunjishi-kata wakuminye bingi pa lupimpu lwaubile Tony. Uno mufunjishi waambijile Tony amba: “Ano moba wapimpula byubilo byobe kabiji ubena kuba bingi bulongo mu sukulu. Nanchi kupwanañana na Bakamonyi ba kwa Yehoba ko kwa kulengela kupimpula byubilo byobe nyi?” Tony waswile kabiji wibasapwijile. Wapwishishe sukulu kabiji waubile bingi bulongo mu mpeso. Lelo jino ke painiya wa kimye kyonse kabiji nkwasho mu kipwilo. Kabiji uji bingi na lusekelo pa kuyuka’mba uji na nsemi wawama bingi, Yehoba.—Sala. 68:5.

INGE KEMUKOOKELE YEHOBA, MUKOBANGA BINTU BULONGO

3. Yehoba utundaika banyike kuba ka?

3 Lupimpu lwaubile Tony lwituvululamo kuba’mba Yehoba wimuta bingi muchima anweba banyike. Ukeba’mba mwikalenga bwikalo bwa lusekelo. Onkao mambo, wimutundaika’mba: “Saka uvuluka Mulenga wobe mu moba a bwanyike bobe.” (Sapwi. 12:1) Kechi kyapeela kuba bino mu ino ntanda ne. Pano bino, kyakonsheka. bukwasho bwa Lesa, mwakonsha kwikala bwikalo bwa lusekelo kimye kyo mukiji banyike ne kimye kyo mukakoma. Pa kuba’mba tumvwishe kino, twayai twisambe pa kyamwekele kimye bena Isalela kyo batambwile Ntanda ya Mulaye ne kyalengejile Davida kushinda kitonzhi aye Goliata.

4, 5. Twakonsha kufunjilako ñanyi kintu kyanema ku bena Isalela byo bashinjile bena Kenana ne Davida byo alwile ne Goliata? (Monai bipikichala bitanshi.)

4 Bena Isalela byo bajinga pepi kutwela mu Ntanda ya Mulaye, Lesa kechi wibakambizhe kufunda bya kulwa bulongo nkondo ne. (Mpitu. 28:1, 2) Pano bino, wibakambizhe kukookela mikambizho yanji ne kumuketekela. (Yosh. 1:7-9) Mu ndangulukilo ya bantu, ino mikambizho yakonsheshe kumweka nobe kechi yayilamo ne. Pano bino, ino mikambizho yawamine bingi, mambo Yehoba wibakwashishe kushinda bena Kenana. (Yosh. 24:11-13) Kya kine, kikebewa kwikala na lwitabilo pa kuba’mba tukookelenga Lesa, kabiji luno lwitabilo lwitulengela kuba bintu bulongo kimye kyonse. Buno bukine kechi bupimpulwa ne. Byonkatu byo bamwenejilemo bantu ba Lesa ba kala mu kukookela Lesa, ne lelo jino byo byo kiji.

5 Kitonzhi kabiji muntu wayukile bingi kulwa nkondo aye Goliata walepele mamita 2.9, kabiji wavwalanga bivwalo bya nkondo byazhikijilanga mubiji wanji. (1 Sam. 17:4-7) Pano bino, Davida wajingatu na bintu bibiji: kinzhipunzhipu ne lwitabilo mwi Lesa wanji, Yehoba. Bantu babujile lwitabilo kampe balangulukilenga’mba Davida wakosamine bingi pa kufuukulapo kuya na kulwa ne Goliata. Pano bino, kyamwekele kibalengejile kukumya. Goliata ye wabujile maana, kechi Davida ne.—1 Sam. 17:48-51.

6. Tusakwisamba pa ka mu uno mutwe?

6 Mutwe wafumako waambile pa bintu bina byakonsha kwituletela lusekelo ne kwikala bulongo. Twafunjile pa kajo ka ku mupashi, kunemeka balunda betupa Lesa, kwibikila bikonkwanyi byawama, ne kunemeka bwana bwa bene bwitupa Lesa. Pano twayai twisambe pa mashinda akwabo mo twakonsha kumwenamo mu kuba bino bintu byawama. Pa kuba’mba tube bino, tusakwisamba pa mafunde amo aji mu Salamo 16.

TAI MUCHIMA PA KAJO KA KU MUPASHI

7. (a) Mwakonsha kulumbulula byepi muntu wa bumupashi? (b) Ñanyi kintu Davida ‘kyo bamwabijilepo,’ kabiji kino kyamukwashishe byepi?

7 Muntu wa bumupashi uketekela mwi Lesa kabiji wibikako kumona bintu byonka Lesa byo ebimona. Ulomba lutangijilo lwa Lesa kabiji wibikako kumukookela. (1 Ko. 2:12, 13) Twakonsha kufunjilako byavula kwi Davida. Waambile’mba: “Yehoba kyo kyami kyo bangabilapo, bo buswanyi bwami ne katomeno kami.” (Sala. 16:5) Kino Davida ‘kyo bamwabijilepo’ kyavwangilemo bulunda bwanji ne Lesa, kabiji mwi Lesa mo mo afyamanga. (Sala. 16:1) Ñanyi kintu kyafuminemo? Wanembele’mba: “Mubiji wami yense wasekela.” Kine, kafwako kintu kikwabo kyaletelanga Davida lusekelo kyakijile pa bulunda bwanji ne Lesa ne.—Tangai Salamo 16:9, 11.

8. Ñanyi bintu bimo byakonsha kwimulengela kwikala na lusekelo mu bwikalo?

8 Bantu bata muchima pa bya kisangajimbwe ne bunonshi kechi bekala na lusekelo lwajingapo ne Davida ne. (1 Timo. 6:9, 10) Mulongo wa ku Canada waambile’mba: “Lusekelo lwa kine kechi lwiya na mambo a bintu byo tuji nabyo ne, pakuba lwiya na mambo a kupana bintu byetu ku mwine Upana bya bupe byawama, Yehoba Lesa.” (Yako. 1:17) Kya kine, kwikala na lwitabilo mwi Yehoba ne kumwingijila kukemulengela kwikala bwikalo bwa lusekelo. Mwakonsha kukosesha byepi lwitabilo lwenu mwi Lesa? Mwafwainwa kwikalangapo na kimye kya kwisamba nanji kupichila mu kutanga Mambo anji, kumona bilengwa byanji, ne kulanguluka pa byubilo byanji, kubikapotu ne byo emutemwa.—Loma 1:20; 5:8.

9. Mwafwainwa kuba byepi pa kuba’mba Mambo a Lesa emukwashenga byonka byo akwashishe Davida?

9 Bimye bimo butemwe bwa Lesa bumwekela mu byo etololako. Davida wanemekele bingi lujimuno lwa Lesa. Waambile’mba: “Nkamutotanga Yehoba, yenka wambuula bya kuba. Nangwatu mu kimye kya bufuku, milanguluko yami ya mukachi mwine, imfunjisha.” (Sala. 16:7) Kya kine, Davida walangulukanga pa milanguluko ya Lesa ne kwiilondela mu bwikalo bwanji. Ne anweba inge kemulanguluke-languluke pa milanguluko ya Lesa, butemwe bo mwatemwa Lesa bukabaya kabiji mukakebeshanga kumukookela. Kabiji mukekala bena Kilishitu bakoma mu maana a kuyuka Lesa. Nyenga wa jizhina ja Christin waambile’mba: “Inge nakebakeba bishinka ne kulanguluka-languluka pa byo natanga, mmona kuba’mba Yehoba wanembejiletu amiwa bino byambo.”

10. Byonka byaamba Isaya 26:3, kutangijilwa na mupashi wa Lesa kukemukwasha byepi mu bwikalo?

10 Inge kemutangijilwe na mupashi wa Lesa, mukekala na maana ne milangwe ikemukwasha kumonanga bintu bibena kumweka pano pa ntanda byonkatu Lesa byo ebimona. Mambo ka Lesa o emupeela ano maana ne milangwe? Ukeba’mba muyuke bintu byanemesha mu bwikalo bwenu, kufuukula bintu bulongo ne kutengela kimye kya kulutwe kwa kubula moyo. (Tangai Isaya 26:3.) Mulongo wa ku United States wa jizhina ja Joshua waambile’mba: “Kufwenya kwipi ne Yehoba kukemukwasha kuyuka bintu byanema ne byabula kunema.” Kuba bino kwawama bingi kabiji kuleta lusekelo.

IKALAI NA BALUNDA BAJI NA BYUBILO BYAWAMA

11. Davida wasalanga byepi balunda nanji?

11 Tangai Salamo 16:3. Davida wayukile bya kusala balunda bawama. Kupwanañana na bantu batemenwe Yehoba kwamulengelanga “kusangalala bingi.” Walumbulwile bantu bajinga na byubilo byawama amba “bazhila.” Nyimbi wa masalamo mukwabo naye byo byo aumvwanga pa kusala balunda bawama. Wanembele’mba: “Aba bonse bemwakamwa bo balunda nami ne boba balama mikambizho yenu.” (Sala. 119:63) Byonka byo twafunjile mu mutwe wafumako, ne anweba mwakonsha kutaana balunda bawama mu bantu bakamwa Yehoba ne kumukookela. Ko kuba’mba bantu ba mafumbi apusana-pusana.

12. Bulunda bwa kwa Davida ne Yonafwanyi bwaimenejile pa ka?

12 Nyimbi wa masalamo Davida kechi wapwanañanangatu na bantu ba jifumbi jimo ne aye ne. Nanchi mwakonsha kuvulukapo umo pa bantu bo atelele’mba “ba buneme” waikele mulunda nanji wa pa muchima nyi? Jizhina janji wajinga Yonafwanyi. Bulunda bwabo bwajinga bulunda bwawama bo banemba mu Binembelo. Nanchi mwayuka’mba Yonafwanyi wakijileko Davida na myaka ya kusemwa 30 nyi? Pano ñanyi kintu kibalengejile kwikala balunda? Lwitabilo mwi Lesa, kwipa mushingi ne kubula moyo kimye kyo balwilenga na balwanyi ba Lesa.—1 Sam. 13:3; 14:13; 17:48-50; 18:1.

13. Mwakonsha kuba byepi pa kuba’mba mwikale na balunda bavula? Ambaipo nyenga umo byo aubile pa kuba’mba ekale na balunda bavula.

13 Byonka byajinga Davida ne Yonafwanyi, ne atweba twakonsha “kusangalala bingi” inge ketupwanañane na bantu batemwa Yehoba kabiji bamwitabila. Ba Kiera baingijila Lesa pa myaka yavula baambile’mba: “Nalenga balunda bavula mwaya ntanda, bafuma mu nkomeno ne bisho byapusana-pusana.” Ne anweba inge mwauba bino mukemwena Mambo a Lesa ne mupashi wazhila byo etukwantankanya pamo na balongo mwaya ntanda ne kwikala kisemi kimo.

IBIKILAI BIKONKWANYI BYAWAMA

14. (a) Ki ka kikemukwasha kwibikila bikonkwanyi byawama mu bwikalo? (b) Banyike bamo bambapo’mba ka pa bikonkwanyi byabo?

14 Tangai Salamo 16:8. Davida watele muchima pa kwingijila Lesa. Ne anweba mwakonsha kwikala na lusekelo inge mwata muchima pa kwingijila Yehoba ne kwibikila bikonkwanyi mu mwingilo wanji. Mulongo umo wa jizhina ja Steven waambile’mba: “Kwibikako kufikizha bikonkwanyi ne kumona byo napimpula byubilo byami kundetela bingi lusekelo.” Mulongo mwanyike wa ku Germany wingijila ku kyalo kingi waambile’mba: “Umvwe nakota kechi nkeba nkambenga’mba nateletu muchima pa kuba bintu byami ne.” Twaketekela ne anweba byo byo mulanguluka. Inge byo byo mulanguluka, mwafwainwa kwingijishanga bya bupe byenu mu kunemeka Lesa ne kukwasha bantu. (Nga. 6:10) Ibikilai bikonkwanyi mu mwingilo wa Lesa, kabiji lombainga Yehoba kuba’mba emukwashenga kwibifikizha. Mwafwainwa kushiinwa’mba Lesa ukakumbula milombelo yenu.—1 Yoa. 3:22; 5:14, 15.

15. Ñanyi bikonkwanyi byo mwakonsha kwibikila? (Monai kakitenguluzha ka kuba’mba “ Bikonkwanyi Bimo byo Mwakonsha Kwibikila.”)

15 Ñanyi bikonkwanyi byo mwakonsha kwibikila? Mwakonsha kwibikila bikonkwanyi nabiji kukumbulapo pa kupwila mu byambo byenu, kwingilako bupainiya, nangwa kuya na kwingijila pa Betele. Mwakonsha kufunda mulaka mukwabo pa kuba’mba mukaye na kwingijila mu nyaunda mo bamba mulaka ungi. Mulongo mwanyike wa jizhina ja Barak uji mu mwingilo wa kimye kyonse waambile’mba: “Pa juba pa juba inge nabuuka lukelo ngikala bingi na lusekelo pa kuyuka’mba mbena kwingijisha bulume bwami mu mwingilo wa Yehoba. Kafwako mwingilo mukwabo undetela lusekelo wakila uno ne.”

NEMEKAI BWANA BWA BENE BWIMUPA LESA

16. Davida waumvwanga byepi pa kulondela mizhilo yaoloka ya Yehoba, kabiji mambo ka?

16 Tangai Salamo 16:2, 4. Byonka byo twafunjile mu mutwe wafumako, mizhilo yaoloka ya Lesa ne mafunde anji itulengela kwikala bakasuluka kupichila mu kwitukwasha kutemwa byawama ne kushikwa byatama. (Amo. 5:15) Nyimbi wa masalamo, Davida, wayukile’mba Yehoba ye “Nsulo . . . ya buwame.” Buwame ke byubilo byawama nangwa’mba kuba bintu byawama ne kuchinuzhuka kuba byatama. Davida waingijile na ngovu kwikala na byubilo bya Lesa ne kutemwa bintu byatemwa Lesa. Kabiji Davida washikilwe bintu byonse byashikwa Lesa. Abino bintu byavwangilemo kupopwela bankishi, ko kuba’mba kupopwela kintu nangwa muntu kukila kupopwela Yehoba. Kabiji kupopwela bankishi kulengela kubula kunemeka bantu ne kupana lukumo lwafwainwa Yehoba ku muntu nangwa kintu kikwabo.—Isa. 2:8, 9; Lum. 4:11.

17, 18. (a) Davida waambile’mba ñanyi bintu bimwekela bantu baji mu bupopweshi bwa bubela? (b) Ñanyi bintu bilengela bantu ‘kwiletela bya malwa abo bene’?

17 Mu kimye kyanembejilwengamo Baibolo, bupopweshi bwa bubela javula bwavwangangamo ne kuba bulalelale. (Ho. 4:13, 14) Bantu bavula batemenwe bingi bupopweshi bwa bubela mambo baumvwanga bulongo kuba bulalelale. Pano bino, bupopweshi bwa bubela kechi bwalengelanga bantu kwikala na lusekelo lwa kine ne. Davida waambile’mba: ‘Aba bonse baingijilanga balesa bangi, beletelanga bya malwa abo bene.’ Kabiji bano bantu batapishanga ne baana babo ku balesa ba bubela. (Isa. 57:5) Yehoba washikilwe bingi bino byubilo bya bumbanzhi. (Yele. 7:31) Inge kya kuba’mba mwajingako pa kyokya kimye, inge mwasanchile bingi pa kwikala na bansemi baji na lwitabilo mwi Yehoba kabiji bamukookela.

18 Ne lelo jino, bupopweshi bwa bubela javula buswisha bantu kuba bulalelale, butundaika ne kwilaala kwa banabalume bonka bonka ne banabakazhi bonka bonka. Kino kilengela bantu kulanguluka’mba bakasuluka, bino kishinka ke kya kuba’mba byonka byo kyajingatu mu kimye kyanembejilwengamo Baibolo, bano bantu beletelatu makatazho. (1 Ko. 6:18, 19) Bantu ‘beletela bya malwa abo bene’ byonkatu byo mubena kwimwena bintu bibena kubiwa mu ntanda lelo jino. Onkao mambo, anweba banyike, umvwinainga Shenu wa mwiulu. Shiinwai kuba’mba inge kemukookele Lesa, mukamwenamo byawama. Yukai amba kwisangajika na byubilo byatama mufumatu bya malwa. (Nga. 6:8) Joshua ye twaambapo kala waambile’mba: “Twakonsha kwingijisha bwana bwa bene bo tuji nabo monse mo tukebela, pano bino, kwibwingijisha kutama kechi mukafuma byawama ne.”

19, 20. Ñanyi bintu byawama bikeyowa banyike baji na lwitabilo mwi Yehoba kabiji bamukookela?

19 Yesu waambijile baana banji ba bwanga amba: “Umvwe saka mulama byambo byami, ko kuba’mba mwi baana bami ba bwanga, kabiji mukayuka bukine, ne bukine bukemukasulula.” (Yoa. 8:31, 32) Kino kyavwangamo kukasuluka ku bupopweshi bwa bubela, ku bulubi ne ku bingelekezha. Kabiji kyavwangamo bintu byavula bingi. Byonka byo twafunda, kuno kukasuluka kwavwangamo ne kwikala na “bwana bwa bene bwa lukumo lwa baana ba Lesa.” (Loma 8:21) Mwakonsha kwiyowa buno bwana bwa bene luno inge “saka mulama byambo,” nangwa’mba mafunjisho a Kilishitu. Inge kemube bino, “mukayuka bukine” kabiji mukekelanga monka mwayila bukine bo mwafunda.

20 Anweba banyike, nemekai bwana bwa bene bwimupa Lesa. Bwingijishainga bulongo ne kwiajila kitendekesho kya bwikalo bwawama bwa kulutwe. Mulongo umo mwanyike waambile’mba: “Kwingijisha bulongo bwana bwa bene saka ukiji mwanyike kukwasha bingi inge wakoma ne kutendeka kufuukulapo bintu bikatampe mu bwikalo, nabiji kukeba nkito yawama nangwa kufuukulapo kutwela mu masongola nangwa kukikalako kwa kubula kusongola nangwa kusongolwa.”

21. Mwakonsha kutwajijila byepi kwenda mu jishinda jitangijila ku “bumi bwa kine kine”?

21 Mu ino ntanda yatama, nangwatu bwikalo bo bamba’mba bwawama kechi bubanda ne, bupimpulwatu nobe kukopa kwa jiso. Kechi tuyuka bintu bikamweka juba jikalondelapo ne. (Yako. 4:13, 14) Onkao mambo, kyanema bingi kumvwina lujimuno lwa kutwajijila kwenda mu jishinda jitangijila ku “bumi bwa kine kine,” ko kuba’mba bumi bwa myaka ne myaka. (1 Timo. 6:19) Pano bino, Lesa kechi witukanjikizha kwenda mu jino jishinda ne. Atweba bene twafwainwa kwisajilapo. Onkao mambo, Yehoba ekale kyenu ‘kyo bemwabilapo’ kupichila mu kufwenya kwipi ne aye pa juba pa juba. Nemekai “bintu byawama” bimupa Lesa. (Sala. 103:5) Kabiji ketekelai kuba’mba ukemupa “lusekelo lwa myaka ne myaka.”—Sala. 16:11.