1, 2. Li kʼusi kʼot ta xkuxlejal Tonie, ¿kʼuxi chakʼ kiltik ti xuʼ jel li jkuxlejaltike?

JUN chex kerem ti Toni sbie muʼyuk stot chʼi talel xchiʼuk mi jaʼuk xakʼ ta yoʼonton li xchanune. Tsnop xa ox chikta komel li xchanune. Li ta jujun savado xchiʼuk domingoe te ch-echʼ ora yuʼun xchiʼuk li yamigotake o moʼoje chbat skʼel pelikula ta sine. Li Tonie muʼyuk tslajes droga xchiʼuk lek noʼox stalelal, jaʼ noʼoxe mu snaʼ kʼusi tspas ta xkuxlejal xchiʼuk mu xchʼun mi oy onoʼox ta melel li Diose. Ta tsʼakale, laj yojtikin jun nupultsʼakal ti jaʼik stestigotak Jeovae, vaʼun lik sjakʼ li kʼusitik tskʼan tsnabe skʼoplale. Li ermanoetike laj yakʼbeik li foyeto El origen de la vida xchiʼuk ¿Es la vida obra de un Creador?

² Li Tonie la xchan lek xchaʼlikal li foyetoe xchiʼuk puxajtik tajek laj yikta. Ta skoj ti la xchane, jelel xa vul taatuk kʼalal tal kʼelatuk yan velta yuʼun li nupultsʼakale. Xi laj yal li Tonie: «Oy ta melel maʼ li Diose». Lik xchan li Vivliae, vaʼun ta kʼunkʼun ayan smelolal laj yaʼi li xkuxlejale. Jech xtok, li ta s-eskuelae pas ta jun lekil jchanun. Li direktor ta s-eskuelae labal to sba laj yil ek, xi laj yalbee: «Mas xa lekik li akalifikasiontake xchiʼuk lek xa xvinaj li atalelale. ¿Mi jaʼ ta skoj ti yakal chachan Vivlia xchiʼuk li stestigotak Jeovae?». Li Tonie laj yalbe ti jaʼ jeche xchiʼuk laj yalbe xtok li kʼusitik yakal chchane. Ta mas jelavele, tsuts yuʼun li xchanun ta preparatoriae. Avie, chtun xa ta prekursor regular xchiʼuk jaʼ xa jtunel ta tsobobbail. Xmuyubaj tajek  yuʼun oy xa jun Stot chaʼi ti jaʼ li Jeovae (Sal. 68:5).

3. ¿Kʼusi tojobtasel chakʼbe kerem tsebetik li Jeovae?

³ ¿Kʼusi chakʼ kiltik li kʼusi kʼot ta stojolal Tonie? Jaʼ ti oy ta yoʼonton kerem tsebetik li Jeovae. Li stuke tskʼan ti xakʼupin li akuxlejale xchiʼuk ti xamuyubaje. Jaʼ yuʼun xi tstojobtasote: «Ti cʼalal achʼiumalic to tale, naʼic me ti oy Bochʼo la spasoxuque» (Ecl. 12:1). Li avie mu toj kʼunuk ta pasel li kʼusi tskʼanbote, pe maʼuk skʼan xal ti mu stakʼ ta j-echʼele. Yuʼun jaʼ tskoltaot Jeova sventa lek xbat akuxlejal avi ti keremot toe xchiʼuk ti kʼu sjalil kuxulote. Sventa xkaʼibetik lek smelolal taje, jkʼeltik batel kʼusi koltaatik-o li j-israeletik sventa xuʼuninik li Albil Balumile. Ta jkʼeltik xtok kʼusi akʼbat-o stsatsal David yoʼ stsal li mukʼta natil Goliate.

4, 5. ¿Kʼusi chakʼ jchantik li kʼusi koltaatik-o li j-israeletik xchiʼuk li kʼusi koltaat-o li Davide? (Kʼelo li lokʼol ta slikebale).

⁴ Kʼalal jutuk xa ox skʼan x-ochik batel ta Albil Balumil li j-israeletike, muʼyuk albatik yuʼun Dios ti xchanik lek sventa xtojobik ta paskʼop xchiʼuk ta soltaroale (Deut. 28:1, 2). Mu jechuk la skʼanbe, jaʼ noʼox laj yalbe ti skʼan xchʼunik li smantaltake xchiʼuk ti spat yoʼontonik ta stojolale (Jos. 1:7-9). Li voʼotike xuʼ van muʼyuk smelolal chkiltik li kʼusi kʼanbatike. Pe lek tajek li kʼusi albatike, yuʼun li j-israeletike ep ta velta koltaatik yuʼun Jeova sventa stsal yuʼunik li jkanaanetike (Jos. 24:11-13). Sventa spas kuʼuntik li kʼusi tskʼan Diose, skʼan oyuk xchʼunel koʼontontik. Mi oy kuʼuntik li talelal taje, lek-o me chbat li jkuxlejaltike. Taje jech-o oy sbalil li avie.

⁵ Li mukʼta natil Goliate lek chanem ta paskʼop, sjelbunoj lek yabtejebtak xchiʼuk jutuk mu oxib metro snatil (1 Sam. 17:4-7). Jaʼuk li Davide kʼajomal chaʼtos kʼusi oy yuʼun: xchʼunel yoʼonton xchiʼuk xjimich. Li buchʼutik chʼabal xchʼunel yoʼontonike xuʼ van jaʼ jun bol vinik chilik li Davide. Pe bu chata, jaʼ bol vinik li mukʼta natil Goliate (1 Sam. 17:48-51).

6. ¿Kʼusi ta jchantik li ta xchanobil liʼe?

⁶ Li xchanobil echʼe la jkʼelbetik skʼoplal chantos kʼusi xuʼ skoltautik sventa xijmuyubaj noʼox xchiʼuk ti junuk koʼontontike: jaʼ kʼalal ta jmakʼlin jbatik lek ta mantale, kʼalal jaʼ chkamigointik li buchʼutik skʼanojik Jeovae, kʼalal oy kʼusi chkakʼ ta koʼontontik stael ti xlokʼ ventae xchiʼuk kʼalal ta jkʼuxubintik li kolebal yakʼojbutik Diose. ¿Kʼusi ta jchantik li ta xchanobil liʼe? Ta jkʼeltik junantik beiltaseletik ta Salmo 16 ta sventa li kʼusi la jkʼeltik xa onoʼox talele.

7. 1) ¿Kʼu yelan li krixchano ti tsots ta mantale? 2) ¿Kʼusi jaʼ kʼalal «jparte kʼotem» xi li Davide, xchiʼuk kʼu yelan chaʼi sba ta skoj taje?

⁷ ¿Kʼu yelan li krixchano ti tsots ta mantale? Oy xchʼunel yoʼonton ta Dios, chakʼ persa ti jechuk yelan spas li kʼusitik chal Diose, tsaʼ beiltasel ta stojolal xchiʼuk chakʼ ta xkuxlejal (1 Kor. 2:12, 13). Jaʼ me jech stalelal echʼ li Davide, xi kʼejin jun veltae: «Jaʼ jparte kʼotem li Jeovae, jaʼ jrexto akʼbilun xchiʼuk jaʼ jkopa» (Sal. 16:5, TNM). Kʼalal «jparte kʼotem» xie, te skʼoplal xtok ti lek ch-ilat yuʼun li Diose xchiʼuk ti jaʼ spatoj yoʼonton ta stojolale (Sal. 16:1). Jaʼ yuʼun, laj yal ti xkuxet tajek yoʼontone. Stuk xa noʼox jech chaʼi ti lek xil sbaik xchiʼuk li Jeovae (kʼelo Salmo 16:9, 11).

8. ¿Kʼusitik chakʼbutik li melel muyubajele?

⁸ Li buchʼutik jaʼ noʼox tspasik li kʼusi tskʼan yoʼontonike o ti batem ta yoʼontonik saʼel takʼine mu sta xkuxetel yoʼontonik kʼuchaʼal li Davide (1 Tim. 6:9, 10). Xi chal sloʼil jun ermano ta Canadae: «Maʼuk chakʼ jmuyubajeltik li kʼusi xuʼ jtatik ta jkuxlejaltike, jaʼ chakʼ jmuyubajeltik kʼalal oy kʼusi chkakʼbetik Jeova ti jaʼ chakʼbutik skotol li kʼusi leke» (Sant. 1:17). Kerem tseb, mi tsots xchʼunel avoʼonton ta stojolal Jeova xchiʼuk mi chatun ta stojolale, chamuyubaj me ta melel xchiʼuk chatabe smelol li akuxlejale. ¿Kʼusi skʼan xapas sventa stsatsub  mas li xchʼunel avoʼontone? Skʼan xachiʼin mas ta loʼil li Jeovae, jaʼ xkaltik, chanbo mas li Skʼope, kʼelbo li spasbentake xchiʼuk nopbo skʼoplal kʼu yelan li stalelaltake, jech kʼuchaʼal li kʼanelal oy yuʼun ta atojolale (Rom. 1:20; 5:8).

9. ¿Kʼusi xuʼ xapas sventa sjelbot akuxlejal li Skʼop Dios jech kʼuchaʼal la spas Davide?

⁹ Bateltike, li Jtotik Jeovae tstukʼibtasutik ta skoj ti toj lek yoʼonton xchiʼuk skʼanojutike. Li Davide snaʼ stsak ta mukʼ li tukʼibtasele, xi laj yale: «Ta xcalbe slequilal li Mucʼul Diose, yuʼun jaʼ chistojobtasun; ta acʼubaltic jaʼ chistuqʼuibtasbun cʼusi oy ta yut [«jrinyone», TNM]» (Sal. 16:7). ¿Kʼusi skʼan laj yal kʼalal yut jrinyon xie? Jaʼ laj yalbe skʼoplal li kʼusitik oy ta yutil to snopbene. Li Davide tsnopbe skʼoplal li tojobtaseletik chakʼ Diose xchiʼuk chakʼ persa ti xkoʼolajuk snopben xchiʼuke. Chakʼ ti akʼo xtukʼibtasat yuʼun li tojobtaseletike, jaʼ xkaltik, ti xjelbat xkuxlejale xchiʼuk ti xkoltaat sventa spas ta lekil krixchanoe. Mi jech chapas eke, chlik akʼan mas li Jeovae xchiʼuk chachʼunbe li smantaltake. Jech xtok, chatsatsub mas ta mantal. Xi laj yal jun ermana ti Christin sbie: «Kʼalal chichanunaj xchiʼuk ti ta jnopbe lek skʼoplale, xkoʼolaj chkaʼi ti jaʼ la stsʼibabun Jeova li kʼusi chal tee».

10. Jech kʼuchaʼal chal Isaías 26:3, ¿kʼusi sbalil chata mi yijot xa ta mantale?

¹⁰ Mi yijot xa ta mantale, li Jeovae chakʼbot yojtikinobil xchiʼuk chakʼbot apʼijil sventa oyuk noʼox smelolal xavil li kʼusitik x-ayan ta balumile xchiʼuk li kʼusi chkʼot ta stojolal ta jelavele. Xuʼ xachʼun ti jech tspas ta atojolale, yuʼun li stuke tskʼan ti jaʼuk xapas li kʼusi mas tsots skʼoplal ta akuxlejale, ti lekuk kʼusitik xkʼot ta nopel avuʼune xchiʼuk ti mu xa xiʼta li kʼusi chtal ta jelavele. Li j-alkʼop Isaiase laj yal ti Jeovae chchabi li buchʼutik tspat yoʼontonik ta stojolal xchiʼuk ti chakʼbe jun oʼontonale (kʼelo Isaías 26:3). Toj lek kʼusi laj yal jun ermano ta Estados Unidos ti Joshua sbie: «Mi nopol noʼox oyot ta stojolal Jeovae, chlik avakʼ venta li kʼusi mas tsots skʼoplale».

11. ¿Kʼu yelan la stʼuj yamigotak li Davide?

¹¹ (Kʼelo Salmo 16:3, TNM). * Li Davide snaʼoj ti jaʼ noʼox xuʼ xkʼotik ta jlekil amigotik li buchʼutik skʼanojik Jeovae. Li stuke «chʼul» laj yalbe skʼoplal li amigoiletik taje yuʼun chakʼik persa ti xakʼ ta xkuxlejalik li mantaletik sventa talelal chal Diose. Xi to laj yal xtoke: «Xkuxet tajek koʼonton yuʼunik». Xi laj yal yan jtsʼibajom yuʼun salmoe: «Jaʼ jchiʼil jbacutic jchiʼuc li bochʼotic yichʼojicot ta muqʼue, ti chchʼunic li amantaltaque» (Sal. 119:63). Li xchanobil echʼe laj kiltik ti xuʼ xata avamigotak ti skʼanojbeik li smantaltak Jeovae xchiʼuk ti chchʼunik akʼo mi jelajtik sjabilalike.

12. ¿Kʼu yuʼun yamigo tajek sbaik li David xchiʼuk Jonatane?

¹² Li Davide maʼuk noʼox laj yamigoin li buchʼutik koʼol sjabilalike. ¿Mi xvul ta ajol kʼusi sbi li jun yamigo ti lek tajek laj yil sba xchiʼuke? Jaʼ li Jonatane. Li Vivliae chal ti kʼupil sba tajek ti kʼu yelan laj yamigoin sbaike. Pe ¿mi anaʼoj xa onoʼox ti jutuk mu 30 jabil mas bankilal li Jonatane? ¿Kʼu yuʼun ti lek tajek laj yil sbaike? Jaʼ ta skoj ti koʼol oy xchʼunel yoʼontonike, ti snaʼ xichʼ sbaik ta mukʼe xchiʼuk ti jaʼ tskʼelbe sbaik li slekil talelalike. Jun skʼelobile jaʼ li stsatsal yoʼontonik laj yakʼik ta ilel kʼalal ay stsakik ta kʼop li yajkontratak Diose (1 Sam. 13:3; 14:13; 17:48-50; 18:1).

13. ¿Kʼuxi xuʼ xata avamigotak ti likemik tal ta yantik lumetike? Albo junuk skʼelobil.

¹³ Mi jaʼ chkamigointik li buchʼutik skʼanojik Jeova xchiʼuk ti chakʼik ta ilel ti oy xchʼunel yoʼontonik ta stojolale, xuʼ me ‹xkuxet tajek koʼontontik› jech kʼuchaʼal laj yaʼi sbaik li David xchiʼuk Jonatane. Xi chal jun ermana ti Kiera sbie xchiʼuk ti jal xa tunem tal ta stojolal Diose: «Oy kamigotak ti likemik tal ta yantik lumetike, jelajtik kʼusi echʼem ta xkuxlejalik xchiʼuk jelajtik tajek li kʼusi nopem xaʼiik spasele».  Mi jech chasaʼ avamigotak eke, te chavakʼ venta ti tstsobvan li Skʼop Diose xchiʼuk li chʼul espiritue.

14. 1) ¿Kʼusi tskoltaot sventa xavakʼ ta avoʼonton stael li kʼusi xlokʼ ventae? 2) ¿Kʼusi chalik junantik kerem tsebetik kʼalal oy kʼusi chkakʼ ta koʼontontik stael ta mantale?

¹⁴ (Kʼelo Salmo 16:8). Li Davide jaʼ mas tsots skʼoplal laj yil ta xkuxlejal ti xtun ta stojolal Diose. Mi jaʼ baʼyel chavakʼ ta akuxlejal ek li yabtel Diose xchiʼuk mi chavakʼ ta avoʼonton stael li kʼusi tskʼan akʼo xapase, ta me xamuyubaj xchiʼuk xkuxet noʼox chavaʼi aba. Xi laj yal jun ermano ti Steven sbie: «Kʼalal ta jta li kʼusi chkakʼ ta koʼontone xchiʼuk kʼalal chkil ti ta jtabe sbalile, xkuxet tajek koʼonton chikom». Xi chchap sloʼil jun kerem ta Alemania ti yakal chtun ta yan lume: «Kʼalal me limolibe, mu jkʼan jkʼel sutel jvalopat sventa xkakʼ venta ti jaʼ noʼox la jpas li kʼusi ta jkʼan jtuke». Oy ta koʼontonkutik ti jechuk xanop li kʼusi laj yal li ermanoetike. Mi jaʼ jech chanope, tuneso sventa xavichʼ-o ta mukʼ Dios xchiʼuk sventa xakolta-o yantik li kʼusitik xatojob spasele (Gal. 6:10). Oyuk kʼusi xavakʼ ta avoʼonton stael ta mantal xchiʼuk kʼanbo koltael Jeova yoʼ skoltaot ta staele. Li stuke lek tajek chaʼi stakʼbel s-orasion li buchʼu jech tskʼane (1 Juan 3:22; 5:14, 15).

15. ¿Kʼusitik xuʼ xavakʼ ta avoʼonton stael? (Kʼelo li rekuadro « Li kʼusitik xuʼ xavakʼ ta avoʼonton staele»).

¹⁵ ¿Kʼusitik xuʼ xavakʼ ta avoʼonton stael? Xuʼ xavakʼ aloʼil ta tsobajel ta akʼop atuk, ti xa och ta prekursore o ti xbat tunan ta Betele. Yan xtoke jaʼ ti xachan yan kʼop sventa xbat tunan ta junuk lum ti yan-o skʼopike. Xi chal jun kerem ti Barak sbie xchiʼuk ti yakal chtun ta tsʼakal orae: «Kʼalal jnaʼoj lek ti sil kʼakʼal ta jpasbe yabtel Jeova ta sjunul koʼontone, muʼyuk yan abtelal ti jech chakʼbun jmuyubajele».

16. ¿Kʼu yelan laj yil David li mantaletik xchiʼuk beiltaseletik yuʼun Jeovae, xchiʼuk kʼu yuʼun?

¹⁶ (Kʼelo Salmo 16:2, 4). Li xchanobil echʼe laj kiltik ti chakʼ jkoleltik li beiltaseletik xchiʼuk mantaletik yuʼun Diose, yuʼun tskoltautik sventa jpʼajtik li kʼusi chopole xchiʼuk ti jaʼuk jkʼantik li kʼusi leke (Amós 5:15). Li Davide laj yal ti ‹muʼyuk buchʼu yan ch-akʼbat slekilal o slekil yoʼonton jech chak kʼuchaʼal› li Jeovae.  Li slekil oʼontonale jaʼ kʼalal toj echʼ xa noʼox lek yoʼonton li jun krixchanoe. Li Davide laj yakʼ tajek persa ti xchanbe stalelal li Diose xchiʼuk ti spʼaj ek li kʼusi spʼajoje. Jun skʼelobile jaʼ ta sventa li yichʼel ta mukʼ jeche diosetike, yuʼun snaʼoj lek ti buchʼutik jech tspasike muʼyuk xa sbalil chkomik xchiʼuk muʼyuk xa chichʼ ichʼel ta mukʼ Jeova ti jaʼ noʼox sta-oe (Is. 2:8, 9; Apok. 4:11).

17, 18. 1) Jech kʼuchaʼal laj yal li Davide, ¿kʼusi tstaik li buchʼutik chichʼik ta mukʼ jecheʼ diosetike? 2) ¿Kʼu yuʼun tsots chil svokolik junantik krixchanoetike?

¹⁷ Kʼalal chichʼik ta mukʼ jecheʼ diosetik li ta mas voʼnee, jaʼo te chmulivajik xtok (Os. 4:13, 14). Li krixchanoetik vaʼ orae lek chaʼiik yichʼel ta mukʼ jecheʼ diosetik yuʼun tskʼupinik li mulivajele. Pe muʼyuk xkuxet xa yoʼontonik kʼalal jech tspasike, xi laj yal David li ta Salmo 16:4: «Jaʼ noʼox chepajes svocol stuquic li bochʼotic chichʼic ta mucʼ slocʼobal yan diosetique». Jech xtok, chchikʼbeik ta smoton jecheʼ diosetik li yalab xnichʼnabike (Is. 57:5). Li Jeovae mu xa noʼox tsʼikbajuk laj yil li xchopolilike (Jer. 7:31). Ti jaʼouk la kuxi li vaʼ orae, la toj van tajek ta vokol ti jaʼ chichʼik ta mukʼ Jeova li atot ameʼe.

¹⁸ Li avi eke, li jecheʼ relijione muʼyuk chopol chil li mulivajele xchiʼuk li buchʼutik chchiʼin sbaik ta vayel ti xchiʼil noʼox sbaik ta vinikal o ta antsile. Pe tsta-o svokolik ek jech kʼuchaʼal li ta mas voʼnee (1 Kor. 6:18, 19). Li krixchanoetike kolem chaʼiik ta spasel li kʼusi xal yoʼontonike, pe bu chata «jaʼ noʼox chepajes svocol stuquic». Avakʼoj van venta ti jaʼ jech ta melele, jaʼ yuʼun, chʼuno li kʼusi chalbot Atot ta vinajele xchiʼuk pato avoʼonton ti jaʼ sventa alekilal li kʼusi tskʼanbote. Teuk ta ajol ti kʼusi chopol chichʼ pasele uni jlikel noʼox chichʼ kʼupinel, pe li stojol ta jtabetike toj echʼ noʼox kʼux (Gal. 6:8). Xi to chalbutik li Joshua ti laj kalbetik skʼoplal ta parafo 10: «Li jkolebaltike xuʼ jtunestik ti kʼu yelan xal koʼontontike. Jaʼ noʼox une, muʼyuk me xijmuyubaj mi chopol bat ta tunesel kuʼuntike».

19, 20. ¿Kʼusitik lek tstaik li kerem tsebetik ti oy xchʼunel yoʼontonik xchiʼuk ti chchʼunbeik smantal li Jeovae?

¹⁹ Xi laj yalbe yajtsʼaklomtak li Jesuse: «Voʼoxuk me kajchankʼopoxuk ta melel mi te oyoxuk-o ta stojolal li jkʼope, vaʼun chavojtikinik li kʼusi melele xchiʼuk jaʼ chakʼ akolebalik li kʼusi melele» (Juan 8:31, 32). Li kʼusi xkojtikintik ta stojolal Jeovae jaʼ tslokʼesutik ta yok skʼob li jecheʼ relijione, ti mu noʼox kʼusi jnatik yaʼeluke xchiʼuk li ta labtael o metsʼtaele. Pe maʼuk noʼox, yuʼun laj xa kiltik ti xuʼ chakʼbot «li jun yutsil kolelal jech kʼuchaʼal tstaik li xnichʼnab Diose» (Rom. 8:21). Li avie, xuʼ me xakʼupin jutuk li kolebal taje. ¿Kʼuxi ta pasel? Jaʼ ti mu xavikta li skʼop Kristoe, jaʼ xkaltik, ti xachʼunbe li smantaltake. Mi chavakʼ ta akuxlejal li smantaltake, maʼuk noʼox chachan batel li kʼusi melele, moʼoj, yuʼun chavojtikin lek.

²⁰ Kerem tsebetik, kʼuxubinik me li kolebal chakʼboxuk Diose. Mi latojob stunesele, mas me lek chbat akuxlejal ta tsʼakal. Xi laj yal jun kerem ti jaʼ stestigo Jeovae: «Kʼalal lek chatunes avi li akolebale, jaʼ tskoltaot sventa xatojob stʼujel li kʼusitik mas tsots skʼoplal kʼalal mukʼot xa oxe. Jech kʼuchaʼal kʼalal chasaʼ junuk avabtel, kʼalal chanop mi chanupun o mi tojol kerem to chakom kʼuuk sjalile».

21. ¿Kʼusi skʼan xapas mi chakʼan chata «li batsʼi mero kuxlejale»?

²¹ Li pokoʼ balumil liʼe mu xa jaluk skʼan xlaj akʼo mi «lekil kuxlejal» sbi yuʼunik li krixchanoetike. Ta melel, mu jnaʼtik kʼusi chkʼot ta pasel leʼ okʼom chaʼeje (Sant. 4:13, 14). Jech oxal, jaʼuk me te xijxanav-o ta sbelel «li batsʼi mero kuxlejale», jaʼ xkaltik, li kuxlejal sbatel osile (1 Tim. 6:19). Li Jdiostike muʼyuk me tstsatsal sujutik sventa te xijxanav batele, yuʼun ta jujuntal skʼan jnoptik. Jaʼ yuʼun, jaʼuk me ‹aparte› xavil li Jeovae. Kʼuxubino skotol li kʼusitik lekik yakʼojbote (Sal. 103:5). Xchiʼuk pato avoʼonton ti chakʼbot jun kuxlejal ta sbatel osil ti bu jun avoʼonton xchiʼuk ti xamuyubaj noʼoxe (Sal. 16:11).