1. Njika besengedi David a tano̱ a be̱ne̱ye̱ Yehova e, nje pe̱ nika e tute̱le̱no̱ mo̱ o bola e?

KIṄE̱ DAVID a tili ná: “Yehova e bonde̱ne̱, edube yasam yangame̱n mo̱.” (Mye. 145:3) A ta a to̱ndo̱ Yehova, ni ndolo e tute̱le̱ pe̱ mo̱ o sesa Loba “oteten a jako̱to̱ne̱.” (Mye. 22:23; 40:6) Ye̱ke̱i te̱ wa pe̱ o to̱ndi Yehova, we pe̱ jo̱nge̱le̱ diwo̱ na ben byala ba David ná: “Bonam bo be̱ na wa, a Yehova, Loba la sango asu Israel, o bwindea na bwindea.”​—1 Myan. 29:10-13.

2. (a) Ne̱ni jeno̱ ná di sesa Yehova e? (b) Njika mitakisan bō̱ ba be̱nno̱ e, nje pe̱ di me̱nde̱no̱ pe̱te̱ jombwea e?

² Mbadi po̱ di masesano̱ Yehova nin we̱nge̱ ńe nde tongwea na malabe̱ di mabolano̱ o ndongame̱n. Nde, bonasango asu bō̱ ba be̱n mitakisan o bola nika. Ba be̱n ńo̱ngi o jalabe̱, nde bo̱ngo̱ bo meka babo̱. Nje beno̱ ná ba bola o buka bo bo̱ngo̱ e? Njika malea ma bwam pe̱ me ná mongwane̱ biso̱ be̱se̱ o bola malabe̱ ma mabole̱ jembame̱ e? Oboso ná di malabe̱ mi myuedi, di se̱le̱ pe̱te̱ jombwea njo̱m a dibongo ine̱i ońola nje di mabolano̱ malabe̱ o ndongame̱n.

3-5. (a) Bupisane̱ Bonahebe̱r 13:15, ońola nje di malabe̱no̱ o ndongame̱n e? (b) Mo̱ biso̱ be̱se̱ je ná di bola mulemlem ma jalabe̱ e? Bola beteledi.

³ Yehova a boli biso̱ be̱se̱ edube o sesa mo̱. (Mye. 119:108) Malabe̱ masu o ndongame̱n me nde dongo diwo̱ la “mabea ma sesa,” to̱ moto pe̱ a titi ná a bola di jabea  ońol’asu. (Langa Bonahebe̱r 13:15.) Mo̱ mulemlem ma jabea, to̱so̱ jalabe̱ nde Yehova a mabaise̱no̱ mō̱ ńasu te̱ e? Ke̱m!

⁴ Yehova a bi ná biso̱ be̱se̱ di si be̱n ngudi po̱ to̱ bete̱medi bō̱, a do̱lisane̱ pe̱ jita jabea jeno̱ ná di we̱le̱ bola mo̱ bupisane̱ ngud’asu. Dutea pat’a mabea mena a kasane̱no̱ Bonaisrael. Bonaisrael bō̱ ba ta nde ba be̱ne̱ ngudi o bola mudo̱ngi to̱ mbodi. Nde mot’a Israel nu ta tue a wusa bola “lodo loba to̱ beso̱mbe̱ ba mbenga beba.” Nu pe̱ nu si ta nu be̱ne̱ ngudi o bola lono̱n loba, Yehova a ta muńe̱nge̱ o kasane̱ mo̱ “dongo diwo̱ la dom la efa ńa mbudu ma mbasi ma mo̱ńmo̱ń.” (Lev. 5:7, 11) Mbudu ma mbasi mu si ta mususedi ndongo, nde Yehova a ta te̱ nde a do̱lisane̱ di jabea, etum te̱ di tano̱ nde “mbudu ma mbasi ma mo̱ńmo̱ń.”

⁵ Nā pe̱ nde Loba lasu la muyao a do̱lisanno̱ mabea masu nin we̱nge̱. Niponda jeno̱ o jalabe̱, a si mengane̱ biso̱ be̱se̱ ná di be̱ bato ba “bi beto̱pedi” ka Apolo to̱ bena ba mabole̱ ná ‘bato ba dube̱’ ka Paulo. (Bebolo 18:24; 19:8) Nje ye̱se̱ Yehova a mapulano̱ ye nde ná di bole jalabe̱ la bwam bupisane̱ ngud’asu. O̱nge̱le̱ te̱ mukusa ma muto mu boli bepasi ba kapa beba. A ta Yehova tiki ońolana a boli nde nje ye̱se̱ a tano̱ a be̱ne̱.​—Lukas 21:1-4.

6. (a) Bupisane̱ Bonahebe̱r 10:24, 25 ne̱ni malabe̱ ma bane̱ ma membe̱no̱ biso̱ e? (b) Ne̱ni weno̱ ná o timbise̱le̱ masoma ońola malabe̱ ma membe̱ wa e?

⁶ Di membe̱ mō̱ na nune̱ tongwea na malabe̱ masu. (Langa Bonahebe̱r 10:24, 25.) Biso̱ be̱se̱ di to̱ndi senga ńai na ńai a malabe̱ o ndongame̱n asu. Je muńe̱nge̱ o senga jalabe̱ di wam muna nusadi a mabolano̱ na byala be mawe̱ mo̱ o mulema. Jalabe̱ la moto ńe o langwe̱ na muńe̱nge̱ mbale̱ okono̱ di matapa biso̱ mulema. Di mubea pe̱ ba bena ba makake̱ mulema o bola jalabe̱ labu na “bokenju,” to̱ná beno̱ iso̱n, to̱ beno̱ o botea jokwa eyem’asu. (1 Tes. 2:2) Ne̱ni jeno̱ ná di lee̱le̱ ná di memba miwe̱n mabu e? Je ná di timbise̱le̱ babo̱ masoma ombusa ndongame̱n ońola malabe̱ mabu ma membe̱ biso̱. Mbadi nipe̱pe̱ ńe nde ná biso̱ pe̱ di bole jalabe̱. Na nika nde di membe̱no̱ bane̱ o ndongame̱n niponda jeno̱ o kusane̱ babo̱ jembame̱.​—Rom. 1:11, 12.

7. Ne̱ni di matombwane̱no̱ ke̱ jalabe̱ e?

 ⁷ Malabe̱ masu o ndongame̱n ma mawanea biso̱me̱ne̱ tombwane̱. (Yes. 48:17) Ne̱ni e? Laboso, di te̱se̱ te̱ ná jangame̱n bola jalabe̱, nika e matute̱le̱ biso̱ tobotobo o boṅsane̱ ndongame̱n bwam. M’boṅsan ma bwam, mu malenea biso̱ so̱ṅtane̱ la bwam l’Eyal’a Loba. Nika di mabatano̱ so̱ṅtane̱, nika pe̱ nde di mawe̱le̱no̱ o ebolo o ńai a bwam nje di mokwano̱. Di londe̱ maba, di me̱nde̱ bata bwane̱ ndongame̱n muńe̱nge̱ ońolana di mano̱ngo̱ dongo o jakwalisane̱. Di londe̱ malalo, kana e mapulano̱ miwe̱n o bola jalabe̱, di si mapomane̱ dimbea jalabe̱ di bolino̱.

8, 9. (a) Bupisane̱ Maleaki 3:16, ne̱ni Yehova a me̱ne̱no̱ malabe̱ masu e? (b) Njika mitakisan bō̱ ba diano̱ te̱ nde ba be̱n e?

⁸ Di mabwese̱ Yehova muńe̱nge̱ ke̱ di malangwa dube̱ lasu. Je ná di be̱ mbaki ná Yehova a masengane̱ biso̱, a do̱lisane̱ pe̱ jita la miwe̱n di mapo̱ngo̱no̱ o jalabe̱ o ndongame̱n. (Langa Maleaki 3:16.) A malee̱le̱ nika tongwea na minam a mabolano̱ biso̱ ke̱ di we̱ na ngińa o bwese̱ mo̱ muńe̱nge̱.​—Mal. 3:10.

⁹ To̱ná di be̱nno̱ njo̱m a bwam o jalabe̱, bō̱ be te̱ nde ná ba bwa bo̱ngo̱ o mama dia labu. Yete̱na mi mitakisan nde o be̱nno̱, o si bo̱bo̱ mulema. Jombweye bete̱sedi ba Bibe̱l bō̱, ngus’a byembilan, na malea mō̱ ma bwam me ná mongwane̱ biso̱ be̱se̱ o keka bola malabe̱ o ndongame̱n.

10. (a) Njika bo̱ngo̱ bō̱ basu ba be̱nno̱ e? (b) Ońola nje bo̱ngo̱ ba jalabe̱ bweno̱ eyemban a bwam e?

¹⁰ Mo̱ o yo̱ki nde senga biana myeya mi makapitane̱ wa o dibum ponda te̱ o mapulano̱ mama dia o jalabe̱ e? Ye te̱ ná e, bia ná o titi wame̱ne̱. Mbale̱ ńe nde ná biso̱ be̱se̱ di mabwa bo̱ngo̱ son ke̱ di malabe̱. Ná o buke bo bo̱ngo̱, wangame̱n se̱le̱ so̱ nje e mawaneye̱ wa mo̱. Mo̱ o mabwa nde bo̱ngo̱ ná o me̱nde̱ dimbea nje o mapulano̱ kwala to̱ ná o me̱nde̱ bola jalabe̱ di  si te̱nge̱n e? Nga ná jalabe̱ lo̱ngo̱ di si me̱nde̱ do̱lo̱ kapo̱ ka la bane̱ e? Mbale̱ ńe nde ná ma mambo mena ma mabwese̱ wa bo̱ngo̱ me nde eyemban a bwam. Ma malee̱ nde ná o be̱n sibise̱ la ńolo, o me̱ne̱ pe̱ ná bane̱ be bonde̱ne̱ buka wa. Yehova a to̱ndi y’ede̱mo. (Mye. 138:6; Fil. 2:3) Nde Yehova a mapula pe̱ ná o sese mo̱, wembe̱ pe̱ bonaso̱ngo̱ o ndongame̱n. (1 Tes. 5:11) A to̱ndi wa, a me̱nde̱ pe̱ bola wa ngiń’a mulema ni mapule̱ wa.

11. Njika jome̱le̱ la Betiledi le ná longwane̱ biso̱ e?

¹¹ Jombweye mome̱le̱ mō̱ ma Betiledi. Bibe̱l e makwala ná biso̱ be̱se̱ di mawusa o nje di makwalano̱ na ne̱ni di makwalano̱ mo̱. (Yak. 3:2) Yehova a si mengane̱ biso̱ ke̱nge̱nge̱, to̱ bonasango asu pe̱ ba si mengane̱ biso̱ mo̱. (Mye. 103:12-14) Be nde mbia masu ma mudī, ba to̱ndi pe̱ biso̱. (Marko 10:29, 30; Yohane 13:35) Ba maso̱ṅtane̱ ná ponda iwo̱ malabe̱ masu ma titi nje di tano̱ di pula kwala.

12-13. Nje byembilan ba Nehemia na Yona be mokwe̱le̱no̱ biso̱ e?

¹² O̱nge̱le̱ te̱ byembilan ba Bibe̱l bō̱ be ná bongwane̱ wa o buka bo̱ngo̱. O̱nge̱le̱ Nehemia. A ta nde a bolea o ndabo a kiṅ’a ngińa. Nehemia a ta a bwa ndutu ońolana a ta a senga ná bedima ba Yerusalem be buledi, mo̱mbe̱ mao pe̱ ma dī wea. (Neh. 1:1-4) Dutea te̱ bo̱ngo̱ a bono̱ ponda kiṅe̱ e baise̱no̱ mo̱ ná a langwe ońola njika njo̱m a kakino̱ boso! Nehemia a pomane̱ kane̱ o mulema mao denge̱ a malabe̱. A ta a tongwe̱le̱, ebanja kiṅe̱ e ta e bola jita o jongwane̱ tumba la Loba. (Neh. 2:1-8) O̱nge̱le̱ pe̱ Yona. Ponda Yehova a baise̱no̱ mo̱ ná a kwalisane̱ baje̱ o Ninive, Yona a bo bo̱ngo̱ kańena a ńa mīla wala o mudi mupe̱pe̱. (Yona 1:1-3) Nde na jongwane̱ la Yehova, Yona a londise̱ m’bē̱ mao. Byala a to̱pino̱ be boledi bato ba Ninive bwam jita. (Yona 3:5-10) Eyembilan a Nehemia e mokwe̱le̱ biso̱ mweńa ma se̱le̱ kane̱ oboso ná di malabe̱. Ya Yona pe̱ e mokwe̱le̱ biso̱ ná Yehova e ná ongwane̱ biso̱ o bolea mo̱ to̱na bo̱ngo̱ basu bonde̱ne̱. Mo̱ bola la jalabe̱ di mabwesane̱ bo̱ngo̱ buka langwa la mwe̱ndi ma bekaisedi o Ninive e?

¹³ Njika malea ma bwam me ná mongwane̱ wa o bola malabe̱ ma membe̱ o ndongame̱n e? Jombweye malea mō̱.

14. Ońola nje boṅsane̱ ndongame̱n bwam e, njika ponda pe̱ jeno̱ ná di bola nika e?

¹⁴ Boṅsane̱ ndongame̱n te̱. O tindi te̱ ponda ońola m’boṅsan, nde o boṅsane̱ pe̱ bwam, nika e mongwane̱ wa o be̱ne̱ mbaki o jalabe̱. (Efe. 5:16) Ye mbale̱ ná biso̱ be̱se̱ di si be̱n mbad’a boṅsane̱ po̱. Eloise, mukusa ma muto ma 80 ma mbu, a ko̱lo̱ngo̱ne̱ botea m’boṅsan ma Njongo a Betatedi o bebotedi ba woki. Mo̱ ná: “Na mabata bwane̱ jokwa muńe̱nge̱ ke̱ na se̱le̱  jokwa mo̱ oboso ba ponda.” Munańango Joy ńena nu mabole̱ ebol’a musawedi, a te̱se̱ nde buńa ba Esabasu o jokwa Njongo a Betatedi. Mo̱ ná: “Na to̱ndi boṅsane̱ ponda to̱ ininga oboso ba ndongame̱n ná no̱nge̱le̱ nje nokono̱.” Ike, mutudu nu walame̱ne̱ jita, ńe pe̱ nde paonia mo̱ ná: “Na so̱i ná ye mba bwam o jaba jokwa ngusu-ngus’a mongo oteten a woki o mulopo ma no̱ngo̱ le̱se̱ musō mō̱.”

15. Ne̱ni weno̱ ná o boṅsane̱ ndongame̱n bwam e?

¹⁵ Nje jangame̱nno̱ bola o boṅsane̱ ndongame̱n bwam e? Oboso ná o maboṅsane̱ jokwa te̱ se̱le̱ baise̱ Yehova ná a bole wa mudī musangi. (Lukas 11:13; 1 Yohane 5:14) Nde o no̱nge minuti to̱ maninga o jombwa jokwa o mususu mwe̱se̱. Ombwea mulopo ma jokwa, milopo misadi, bedinge̱dinge̱, na bedinge̱le̱ ba belēdi. Niponda weno̱ o jokwa dongo te̱, langa jita la bepasi ba Bibe̱l be bolabe̱. Dutea nje wokono̱, wombweye tobotobo mato̱ti o mapulano̱ jinge̱le̱ o jalabe̱ lo̱ngo̱. O boṅsane̱ te̱ bwam, o matombwane̱ jita, walabe̱ pe̱ na bo̱bise̱ la ńolo.​—2 Kor. 9:6.

16. Njika belongisan o be̱nno̱ e, ne̱ni pe̱ o mabolane̱no̱ mo̱ e?

¹⁶ E we̱li te̱ be̱, bolane̱ belongisan basu ba internet be na eyem’a bwambo o bino̱. Tongwea na bebokedi bao, Yehova a boli biso̱ belongisan ba internet o jongwane̱ biso̱ boṅsane̱ ndongame̱n. JW Library^® app e mongwane̱ biso̱ o songwa kalat’a jokwa o telefon to̱ o tafe̱l. Je so̱ ná jokwa​—to̱ langa to̱ senga nje di songono̱​—o to̱ njika ponda na to̱ owe̱ni jeno̱. Bō̱ ba mabolane̱ yen elongisan o jokwa o pond’a wumse̱ o wum’ebolo, o esukulu, to̱ o ponda beno̱ wala o lo̱ndo̱. Watchtower Library na Njongo a Betatedi-KO̱BAT’A KALATI O MUSINGA^™ ba mongwane̱ biso̱ o po̱ngo̱ muwaso ońola to̱ti la belēdi jeno̱ o pula bata so̱ṅtane̱ bwam.

17. (a) Ońola nje yeno̱ bwam o boṅsane̱ malabe̱ jita e? (b) Njika belēdi wokono̱ o sinima Timba diko̱m la Yehova​—Boṅsane̱ jalabe̱ lo̱ngo̱ e?

¹⁷ E we̱li te̱ be̱, boṅsane̱ malabe̱ jita ońola jokwa te̱. Ońola nje e? Ońolana o si me̱nde̱ po̱so̱be̱ ngedi te̱ o male̱ke̱no̱ dia. Bape̱pe̱ pe̱ ba me̱nde̱ le̱ke̱ dia o ni ponda me̱ne̱, mudie̱le̱ jokwa e ná a po̱so̱ mō̱ ńabu. Ná a bupe̱ ponda, mudie̱le̱ jokwa e ná a wutise̱ muso̱ngi ma malabe̱ ońola to̱ti te̱. Ońola nika o si linga to̱ bo̱bo̱ mulema yete̱na a si pomane̱ po̱so̱ wa. O boṅsane̱ te̱ malabe̱ jita, o me̱nde̱ be̱ne̱ epolo o no̱ngo̱ dongo o jokwa. Jalabe̱ diwo̱ weno̱ ná o boṅsane̱ le ná di be̱ bolanga b’epas’a Bibe̱l. Nde yete̱na we ná, boṅsane̱ pe̱ jalabe̱ o mabolano̱ na byala bo̱ngo̱. *

18. Ońola nje bola malabe̱ me isungu e?

 ¹⁸ Bola malabe̱ me isungu. O ponda ye̱se̱, malabe̱ me isungu na mena ma wam nde ma membe̱ buka me̱se̱. Ońola nika bola ná malabe̱ mo̱ngo̱ ma be̱ isungu. Keka wutise̱ mo̱ lambo ka 30 ma sekundi. (Min. 10:19; 15:23) Yete̱na yā etum a mimbu weno̱ o bola malabe̱ o ndongame̱n bia ná o be̱n m’bē̱ munde̱ne̱​—mwe nde ná o be̱ eyembilan a bwam tongwea na malabe̱ mo̱ngo̱ me isungu. O boli te̱ malabe̱ ma bwaba mena me bodilo, bane̱ be ná ba bwa bo̱ngo̱, bo̱nge̱le̱ ná ba titi ná ba bola malabe̱ ma bwam ka wa. Buka nika, malabe̱ me isungu ma mongwane̱ ná bato jita ba no̱nge dongo o jokwa. Yete̱na wa nde ba se̱le̱no̱ po̱so̱, bola jalabe̱ di wam, di masueye̱ nde buka te̱ o myuedi mi baisabe̱. O si wasa tapa mato̱ti me̱se̱ ma di dongo. Jo̱nge̱le̱ la mom la di dongo di mábolabe̱ te̱, we so̱ ná o to̱pea ońola mane̱ mato̱ti.​—Ombwa edinge̱le̱ “ Njika to̱ti la jalabe̱ neno̱ ná na kwalea e?”

19. Ne̱ni mudie̱le̱ jokwa eno̱ ná ongwane̱ wa e, nde nje wangame̱nno̱ bola e?

¹⁹ Bola ná mudie̱le̱ jokwa a bie ná we o pula jalabe̱ o dongo diwo̱ la tobotobo. O po̱si te̱ o bola nika, sisea mudie̱le̱ jokwa o mbasan oboso ná ndongame̱n e mabotea. Ponda bola la jalabe̱ o di dongo e po̱i te̱, pomane̱ le̱ke̱ dia o mo̱ń, o sambise̱ pe̱ mo̱ bwam ná e̱ne̱ mo̱.

20. Ońola nje ndongame̱n a mwemba ńeno̱ ka da o mabane̱no̱ na bonasango e?

²⁰ E̱ne̱ ndongame̱n a mwemba biana o jai nde na bonasango o da. Dutea ná bonasango bō̱ o mwemba ba te̱se̱ ná ba malonge̱le̱ ńolo, nde ba baise̱ wa ná wipe̱ son a da. Nje o me̱nde̱no̱ bola e? We ná o bwa bo̱ngo̱ son, nde o me̱nde̱ we̱ na ngud’ango̱ ńe̱se̱ ná o wane son a da bato be̱se̱ ba me̱nde̱no̱ bwane̱ muńe̱nge̱. Yehova, Mukased’asu, a boṅsane̱ biso̱ tebedi ni londi na mambo ma bwam o ndongame̱n asu. (Mye. 23:5; Mat. 24:45) E pe̱ muńe̱nge̱ ke̱ di wan son a jabea, bupisane̱ ngud’asu. Ońola nika boṅsane̱ bwam, o be̱ pe̱ wonja o bola malabe̱ ngedi jita yete̱na we ná. O boli te̱ nika, o si me̱nde̱ buka te̱ da o tebed’a Yehova, nde o mawana pe̱ jabea o mabane̱no̱ na mwemba.