1. ¿Ti jyäˈäwë David parë mëdë Jyobaa, ets ti net tyuun?

JA REY DAVID duˈun tkujäˈäyë: “[Jyobaa] janty mëj yëˈë ets patëp yajmëjpëjktaˈakëty” (Sal. 145:3, TY). David mëkë nety ttsokyë Jyobaa, pääty tmëjkumayany mä ja myëguˈuktëjk “të nyaymyukëdë” (Sal. 22:22; 40:5). Seguurë ko ëtsäjtëm nan ntsojkëmë Jyobaa ets nanduˈun njënäˈänëm extëmë David: “Mëjwiin këjää xëmë nyaxëty ja Wintsën [Jyobaa] ja myëjxëëw, ja Tios mëtiˈipë yˈëwtajtën ja nˈapˈajtëmë Israel” (1 Crón. 29:10-13, TY).

2. 1) ¿Wiˈix tuk pëky nmëjkumäˈäyëmë Jyobaa? 2) ¿Tiko näägë nmëguˈukˈäjtëm kyaj kyomentarattë, ets ti diˈib nnijawëyäˈänëm?

² Tuk pëky wiˈix tyam mbäät nmëjkumäˈäyëmë Jyobaa, yëˈë ko ngomentaräjtëm. Per mayë nmëguˈukˈäjtëm tsiptakxëdëp, jakomentaratandëp per jyëjptsëˈk jyëjpjäˈäwëdëp. ¿Ti mbäät tuundë parë ja tsyëˈëgë kyaˈagët? ¿Ets tijaty mbäät xypyudëjkëm parë niˈamukë oy ngomentaräjtëm? Min jawyiin nˈokˈijxëm taxk pëky tiko jyëjpˈamëty ngomentaräjtëm, ets ok, ta net nˈijxëm wiˈix yaˈˈatsoowëmbityë tyäˈädë yajtëˈëwën.

3. Extëm jyënaˈanyë Ebreeʉsʉty 13:15, ¿tiko ngomentaräjtëm mä reunyonk?

³ Jyobaa mëj xyyajnäjxëm ko xyˈanmäˈäyëm ets nmëjkumäˈäyëm (Sal. 119:108). Ko ngomentaräjtëm mä reunyonk duˈun nyäjkëm ja “nwintsëˈkënˈäjtëm, [...] mët ja nˈääˈäjtëm”, ets kyaj mbäät pën dyakyë tyäˈädë wintsëˈkën ëtsäjtëmgyëjxm (käjpxë Ebreeʉsʉty 13:15). Per ¿tuknaxëdaa Jyobaa tˈawixy ets nyäjkëm ja wintsëˈkën o komentaaryë? Kyaj.

4, 5. ¿Wiˈix nnijäˈäwëm ko Jyobaa kyaj tˈawix ets niˈamukë tuknax ngomentaräjtëm?

 ⁴ Jyobaa nyijäˈäwëp ko niduˈuk niduˈuk wiˈixëm nyaˈijx nyajpatëm ets wiˈixëm ja wijyˈäjtën nmëdäjtëm, per mëjwiin kajaa tmëjjäˈäwë ja wintsëˈkën diˈib nmoˈoyëm. Nˈokjamyajtsëm ko Jyobaa kyupëjk ja wintsëˈkën diˈib wiˈixëm yäjktë ja israelitëty. Extëm diˈib myëdäjt jyaygyajptë tijaty, yëˈë yäjktë tuˈugë borreegë o tsyiibë. Ja diˈib ayoodëp, yëˈë ijty yäjktëp “majtsk yëˈë muuxy”. Ets ja diˈib kyaj myadakën jyaˈty parë dyakët majtskë joonuˈunk, ta dyaky “majtsk tsimën yëˈë tsäjpmokway” (Lev. 5:7, 11, MNM). Jyobaa yajtsobatypy ijtyë tyäˈädë wintsëˈkën oyë nety ja arinë kyujënakyëty, nëgokë dyaktë ja arinë diˈib mas oy.

⁵ Jyobaa nanduˈunyëm tyam dyajtsobääty ja wintsëˈkën diˈib nmoˈoyëm. Yëˈë kyaj tˈawixy ets niˈamukë ngomentaräjtëm ak oy ak tsuj extëm ja Apolos ijty kyajpxy o extëmë apostëlë Pablo diˈib yˈajäjt jyotjäjtë jäˈäy (Apos. 18:24; 26:28). Jyobaa yëˈëyë yˈawijxypy ets nyäjkëm diˈib mas oy. Nˈokjamyajtsëm ja kuˈookytyoxytyëjk diˈib jeˈeyë yäjk majtsk ja meenyuˈunk, Jyobaa kyupëjk, mët ko dyäjktääy diˈibë nety myëdäjtypy (Luk. 21:1-4).

6. 1) Extëm jyënaˈanyë Ebreeʉsʉty 10:24, 25, ¿wiˈix xypyudëjkëm ko nmëdoowˈijtëm ja nmëguˈukˈäjtëmë kyomentaaryë? 2) ¿Ets ti mbäät xytyuny parë xyyajnigëxëˈëgët ko mëjjäˈäwëp?

⁶ Nnaymyëjääwmoˈoyëm nixim niyam ko ngomentaräjtëm (käjpxë Ebreeʉsʉty 10:24, 25). Niˈamukë nˈoymyëdoˈowëm ko wiˈixëmë nmëguˈukˈäjtëm kyomentarattë. Njantsy oymyëdoˈowëm ko tuˈugë mixyuˈunk kyomentaraty kyëˈëm ääw kyëˈëm ayuk ets nanduˈun ko tuˈugë nmëguˈukˈäjtëm tnimaytyaˈaky tuˈugë tëyˈäjtënë diˈib të tˈëxpëjkpääty. Nan nmëjjäˈäwëm ko kyomentaraty tuˈugë nmëguˈukˈäjtëm diˈib wintsoytyuˈun o diˈib apenënëm tjatyë nˈayukˈäjtëm (1 Tes. 2:2). ¿Ti mbäät nduˈunëm parë nyajnigëxëˈkëm ko nmëjjäˈäwëm? Tuk pëky, yëˈë ko nmoˈoyëmë dyoskujuyëm ko jyëjpkëxëdë reunyonk ets ko nˈanmäˈäyëm ko të xymyëjääwmoˈoyëm extëm të kyomentaraty. Ets ja tuk pëky, yëˈë ko ëtsäjtëm nanduˈun ngomentaräjtëm. Duˈuntsoo nmëjjääwmoˈoyëm nanduˈunë nmëguˈukˈäjtëm ets kyaj jeˈeyë ëtsäjtëm nyajmëjääwmoˈoyëm (Rom. 1:11, 12).

7. ¿Wixaty ndukˈoyˈäjtëm ko ngomentaräjtëm?

⁷ Ko ngomentaräjtëm ndukˈoyˈäjtëm (Is. 48:17). ¿Wixaty ndukˈoyˈäjtëm? Tuk pëky,  yëˈë ko nëjkxëp yajxon niˈëxpëjkëm tijaty naxäämp, nëjkxëp niˈigyë njaygyujkëmë Diosë yˈayuk ets nëjkxëp niˈigyë nbaduˈunëm tijaty njäjtëm. Myëmajtsk pëky, nëjkxëp niˈigyë ndukxondakëm tijaty näjxp mä reunyonk mët ko ngomentaräjtëm. Ets myëdëgëk pëky, nëjkxëp niˈigyë wyeˈemy mä jot winmäˈäny mët ko të nikäjpxëm ja komentaaryë.

8, 9. 1) Extëm jyënaˈanyë Malaquías 3:16, oknimaytyäˈäk wiˈixë Jyobaa tˈixy ko nduˈunëmë mëjääw parë ngomentaräjtëm. 2) ¿Per ti jotmay nääk pyattëp?

⁸ Jyobaa oy yajnayjawëty ko tmëdoy wiˈix nimaytyakëm ja mëbëjkën. Mbäät nˈijtëm seguurë ko Jyobaa myëjjäˈäwëp ets myëdoopy wiˈix ngomentaräjtëm mä reunyonk (käjpxë Malaquías 3:16). * Ets ja nyigëxëˈëky ko myëjjäˈäwëp ko xykyunuˈkxëm (Mal. 3:10).

⁹ Extëm nˈijxëm, taaˈäjtp kanäk pëky tiko mbäät ngomentaräjtëm. Per nääk, mbäät duˈunyëm tsyiptakxëdët ets tkonëˈëktëdë kyëˈë. Pën duˈun mjaty, këdii wiˈix mnayjyawëty. Min nˈokˈijxëm tuˈuk majtskë Dios mëduumbë yˈijxpajtën etsë käjpxwijën diˈib miimp mä Biiblyë, ets tijaty mbäät xypyudëjkëm parë niˈamukë ngomentaräjtëm.

10. 1) ¿Wiˈix nimay nyayjyawëdë ko kyomentaratäˈändë? 2) ¿Tiko kyaj wyiˈixëty ko njëjptsëˈk njëjpjäˈäwëm?

¹⁰ ¿Tëtsnëmë mjot xyjawë ko mgëˈë xykyonëˈëky mä reunyonk? Kyaj mijts naytyuˈuk duˈun mjaty. Nimay ak duˈunë tsëˈëgë xytyuktëjkëm ko ngomentaratäˈänëm. Ets pën yëˈë myajtuˈudujkëp parë kyaj mgomentaratët, oy ko xyˈixët tiko mtsëˈëgë. ¿Pääty mtsëˈëgë mët ko kyaj xynyekynyijawët wiˈix mjënäˈänët o ko mgäjpxtëgoyët? ¿O yëˈë mjëjptsëˈkëp ko oy mgakomentaratët extëmë wiinkpë kyomentaraty? Kyaj wiˈix mnayjyawëdët pën yëˈë mjëjptsëˈk mjëjpjäˈäwëp, pes yëˈë yaˈijxëp ko  mˈyujy mdudaˈagyëty ets kyaj mëj mnayajnaxyëty. Jyobaa yˈoyˈijxypy ko nˈijtëm yujy tudaˈaky (Sal. 138:6; Filip. 2:3). Nan tsyojkypy nmëjkugäjpxëm ets nmëjääwmoˈoyëm ja nmëguˈukˈäjtëm mä nduˈukmujkëm (1 Tes. 5:11). Jyobaa mtsojkëp ets moˈoyanëp ja jotmëkˈäjtën diˈib myajtëgoyˈajtypy.

11. ¿Diˈibatyë Biiblyë kyäjpxwijën mbäät xypyudëjkëm?

¹¹ Min nˈokˈijxëm tuˈuk majtskë käjpxwijën. Biiblyë jyënaˈany ko niˈamukë nˈëwdëgoˈoy ngäjpxtëgoˈoyëm (Sant. 3:2). Jyobaa kyaj tˈawixy ets ak oy tijaty nduˈunëm ets nanduˈunë nmëguˈukˈäjtëm (Sal. 103:12-14). Perë nmëguˈukˈäjtëm yëˈë diˈib nfamilyëˈäjtëm ets xytsyojkëm (Mar. 10:29, 30; Fwank 13:35). Ets jyaygyujkëdëp ko näˈäty tëgatsy diˈib të nyajjaygyukëyäˈänëm ko ngomentaräjtëm.

12, 13. ¿Ti xytyukniˈˈijxëmë yˈijxpajtënë Nehemías etsë Jonás?

¹² Min nˈokˈijxëm majtskë yˈijxpajtënë Dios mëduumbë diˈib mbäät xypyudëjkëm parë kyaˈagët ja tsëˈëgë. Tim jawyiin, yëˈë yˈijxpajtënë Nehemías, yëˈë jamë nety tyuny mä ja rey yˈaneˈemy. Ko tmëdoyˈajty ko të ja Jerusalén käjpnë nyabots nyajijtutäˈäy ets të ja tyëjkˈääw wyindëgooytyaˈay, ta jyotmaytyuktëjkë (Neh. 1:1-4). Ta ja rey yajtëëwë tiko myay tyajy. ¿Nbawinmäˈäyëm wiˈixë Nehemías tëtsnëmë jyot tjäˈäwë? Ta pojënë tmënuˈkxtakyë Dios ets ta net tˈatsoowëmbijty. ¿Wiˈix wyimbëtsëëmy? Ja rey mëjwiin kajaa tpudëjkë ja Diosë kyäjpn (Neh. 2:1-8). Ja yˈijxpajtënë Nehemías yëˈë xytyukniˈˈijxëm ko tsojkëp jawyiin nuˈkxtakëm mä ngaˈˈatsoowëmbijtëm. Minë net nˈokˈijxëmë yˈijxpajtënë Jonás. Ko Jyobaa kyajxë Nínive, mëk tjantsy tsyëˈkë ja Nínive jäˈäyëty axtë myäjtsë wiink tuˈu (Jon. 1:1-3). Per mët ko Jyobaa pyudëjkë, ta ojts yˈëwaˈkxy kyäjpxwaˈkxy Nínive ets mëjwiin kajaa ttukˈoyˈäjttë ja jäˈäyëty (Jon. 3:5-10). ¿Ti xytyukniˈˈijxëmë Jonásë yˈijxpajtën? Ko Jyobaa mbäät xypyudëjkëm oyë nety nuˈun ja tsëˈëgë të xyjatuktëjkëm. Pes ko ngomentaräjtëm reunyonk kyaj duˈun ndimtsëˈkëmë nmëguˈukˈäjtëm extëm ja jäˈäyëty diˈib Nínive, ¿këdii?

¹³ ¿Tijaty mbäät xypyudëjkëm parë ngomentaräjtëm extëm ja nmëguˈukˈäjtëm myëjääwmoˈoyëdët? Min nˈokˈijxëm.

14. 1) ¿Tiko yˈoyëty nˈëxpëjkëm kontiempë tijaty naxäämp reunyonk? 2) ¿Näˈä mbäät nˈëxpëjkëm?

¹⁴ Kontiempë nˈëxpëjkëm tijaty naxäämp mä reunyonk. Pën njuˈtëmë tiempë parë nˈëxpëjkëm yajxon, ta kyaj ntsëˈk njäˈäwëm ko ngomentaräjtëm (Prov. 21:5). Per wiˈixëm të ndukniwijtsëm nˈëxpëkäˈänëm, extëmë Eloise, tuˈugë kuˈookytyoxytyëjk diˈib naxy 80 jyëmëjt, ja tˈëxpëjktsondaˈagyë ryebistë Diˈib Xytyukˈawäˈänëm ko sëmään tsyondaˈaky. Yëˈë jyënaˈany: “Niˈigyëts ndukxondaˈaky tijaty näjxp reunyonk kots kontiempë nˈëxpëky”. Joy, jatuˈugë nmëguˈukˈäjtëm diˈib tuump sëmään abety, ja tˈëxpëkyë ryebistë ko nety jakumbom yaˈëxpëkäˈäny, net kyaj  tjäˈäytyëgoyët. Jatuˈugë nmëguˈukˈäjtëm diˈib xyëwˈäjtypy Ike, diˈib tuump mëjjäˈäy ets prekursoor, jyënaˈany: “Niˈigyëts nˈoyjawë kots nˈëxpëky wanaty wanaty en lugäärëts tuktonyë nˈëxpëjktäˈäyët”.

15. ¿Ti mbäät nduˈunëm parë yajxon nˈëxpëjkëm tijaty naxäämp reunyonk?

¹⁵ ¿Ti mbäät nduˈunëm parë yajxon nˈëxpëjkëm tijaty naxäämp reunyonk? Tsojkëp jawyiin nmënuˈkxtakëmë Jyobaa parë nˈamdoˈowëmë myëjääw (Luk. 11:13; 1 Fwank 5:14). Ta net tuk minutë majtsk minutë nyajtuˈunëmë tiempë parë nˈijxëm tijaty myaytyäˈägaampy, extëm ja titulo, subtitulo, dibujë etsë rekuäädrë. Ta net ngäjpxtsondakëm tuˈuk tuˈugë parrafo ets ngäjpxëm ja tekstë nuˈun nmadakëm. Nˈokpawinmäˈäyëm tijaty ngäjpxëm ets nˈokˈijxëm tijaty ngomentaratäˈänëm. Pën yajxon nˈëxpëjkëm, ta niˈigyë nëjkx xypyudëjkëm ets kyaj xytsyiptäˈägäˈänxëm ngomentaräjtëm (2 Kor. 9:6).

16. ¿Tijaty tuumbajn mijts myajtuumpy, ets wiˈix xyyajtuny?

¹⁶ Nˈokˈyajtuˈunëm ja tuumbajn diˈib mbäät nyajjënäjkëm mä tabletë o selulaar. Diosë kyäjpn të dyajpëtsëmy kanäägë tuumbajn diˈib mbäät xypyudëjkëm parë kontiempë nˈëxpëjkëm. Extëm mä JW Library^®, mbäät nyajjënäjkëm mä tabletë o selulaar tijaty yaˈëxpëkäämp mä reunyonk. Duˈuntsoo mbäät nˈëxpëjkëm, ngäjpxëm o nmëdoowˈijtëm näˈä ndimtsojkëm. Taa nmëguˈukˈäjtëm diˈib yajtuundëbë JW Library^® parë yˈëxpëktë ko tniboˈkxëdë tyuunk, yˈeskuelë o mientrës tyuˈuyoˈoytyë. Ets nan mbäät tijaty nbayoˈoyëm këkpäät ko nyajtuˈunëmë Watchtower Library etsë BIBLIOTEKË MÄ INTERNET Watchtower^™.

17. 1) ¿Tiko yˈoyëty nyaˈoˈoyëm kanäägë komentaaryë? 2) ¿Ti të mdukniˈˈixëtyë bideo Naymyayëdë mëdë Jyobaa: Yaˈoyë yajxonë mgomentaaryë?

¹⁷ Mbäät kanääk nyaˈoˈoyëmë komentaaryë. ¿Tiko? Yëˈko kyaj xëmë ja komentaaryë nyajmoˈoyäˈänëm koogoo ngonëˈkëm ja këˈë. Pes mbäät niganääk tkonëˈëktë kyëˈë ets ëtsäjtëm kyaj nyajmoˈoyëm. Ets ja diˈib jam yajnäjxypy, mbäät kyaj niˈamukë tmoˈoytyë ja komentaaryë mët ko waanë tiempë tmëdaty. Pääty, kyaj mbäät axëëk nnayjyäˈäwëm o njotˈambëjkëm pën kyaj netyë nyajmoˈoyëm ja komentaaryë. Pën nyaˈoˈoyëm kanääk ja kyomentaaryë, mbäät kanäkˈok ngonëˈkëmë këˈë. Nan mbäät ngäjpxëm tuˈugë tekstë. Ets nan mbäät nyäjkëm tuˈugë komentaaryë këˈëm ääw këˈëm ayuk. *

18. ¿Tiko yˈoyëty ngomentaräjtëm kon?

¹⁸ Nˈokkomentaräjtëm konaty. Ja komentaaryë  diˈib niˈigyë xypyudëjkëm, yëˈë diˈib kon ets adëyë. Pääty nˈoktuˈunëmë mëjääw parë jeˈeyë ngomentaräjtëm 30 segundë (Prov. 10:19; 15:23). Pënaty kanäk jëmëjt kujk komentaräjnëdëp, yëˈë diˈib mbäät tpëjtäˈäktë ijxpajtën parë kon yˈatsoowëmbittët. Pes pën jantsy kanäk minutë kyomentarattë, mbäädë wiinkpë kyaj kyëˈë tkonëˈëgäˈändët mët ko wyinmaytyët ko tsip duˈun kyomentarattët. Per ko ngomentaräjtëm kon, mbäät niganäägë nmëguˈukˈäjtëm yˈakkomentarattë. Pën ëtsäjtëm jawyiin komentaräjtëm mä tuˈugë parrafo, oy ko nidëyë nˈatsoowëmbijtkojëm ets kyaj tukëˈëyë ja parrafo nimaytyakëm. Ko nety të yajnimaytyaktäˈäy diˈib jëjpˈam miimp mä parrafo, mbäädë net jamë wiinkpë nˈaknimaytyakëm (ixë rekuäädrë “ ¿Tijatyëts mbäät nimaytyaˈaky mäts ngomentaraty?”).

19. ¿Wiˈix mbäät xypyudëjkëm ja diˈib jam yajnäjxypy, per ti mbäät nduˈunëm?

¹⁹ Nˈokˈanmäˈäyëm ja diˈib jam yajnäjxypy ko jakomentaratäˈänëm mä tuˈugë parrafo. Pën ndunäˈänëm duˈun, nˈokˈanmäˈäyëm kontiempë ja nmëguˈukˈäjtëm mä kyatsondaˈakynyëm ja reunyonk. Ets ko ttukjäˈtët ja parrafo diˈib ngomentaratäˈänëm, ta pojën ngonëˈkëm ja këˈë jantsy këjxm parë xyˈijxpatëm.

 20. ¿Wiˈix yaˈijxkijpxyë ko nëjkxëm reunyonk extëm ko ngäˈäy nˈukën mëdë nmëtnaymyaayëbëˈäjtëm?

²⁰ Ko nëjkxëm reunyonk, mbäät nˈijxkijpxyëm extëm ko ngäˈäy nˈukëm mëdë nmëtnaymyaayëbëˈäjtëm. Nˈokpëjtakëm ko nyajwoˈowëm parë nëjkx ndukäˈäyëmë barbakoo ets nyaˈˈanmäˈäyëm parë ti nyaˈoˈoyëm diˈib adëyë. Mbäät wanaty naa tsëˈkëm, per seguurë ko yëˈë nyaˈoyëyäˈänëm diˈib mbäät niˈamukë tˈoyjyawëdë. Nanduˈun jyaty ko nëjkxëm reunyonk, Jyobaa yëˈë diˈib xywyoˈowëm ets të dyajwinduky ja meesë mëdë käˈäy ukën (Sal. 23:5; Mat. 24:45). Per jotkujk nyayjyawëyaˈanyëty ko ëtsäjtëm nanduˈun nmënëjkxëm ja mas oybyë diˈib të nyaˈoˈoyëm. Pääty, nˈoktuˈunëm ja mëjääw ets yajxon niˈëxpëjkëm tijaty naxäämp ets nˈokkomentaräjtëm. Net kyaj jeˈeyë nëjkx ngäˈäy nˈukëm mä Jyobaa myeesë, nanduˈunën parë wiinkpë kyay yˈuuktët.