1. ¿Chajariik naq irikʼraaj i David chi riij i Jehová eh nikʼwach naq irukʼuhtaaj irikʼraaj chi riij?

 REʼ REEY DAVID xutzʼihbʼaaj: «Re’ QaJaaw Dios xiik’ naah nimaal wach, ruum aj re’ ruk’ul chi naa ruye’ariik ruloq’il» (Sal. 145:3). Reʼ reh irukʼax naq i Jehová, eh ruum i kʼaxooj reʼreʼ xuqʼor: «Neenuyeew runimaal awach chikiwach taqe inkimol kiibʼ chalooqʼjiik» (Sal. 22:22; 40:5). Korik, reʼ hoj inqaaj woʼ wach i Jehová eh inqaqʼor woʼ qeh taqeh xuqʼor i David: «Neeta naq inye’arik aloq’il chi juneliik i hat QaJaaw Dios nim awajaawriik. Hat ruDios chee Israel re’ qamaam qati’t i hoj» (1 Crón. 29:​10-13).

2. a) ¿Nikʼwach i jenaj ruwiiʼ reh ruloqʼjiik wach i Jehová? b) ¿Chajariik inkikʼul juʼjun taqeh hermano, eh chajariik i naqilom?

² Jenaj ruwiiʼ reh ruloqʼjiik wach i Jehová yuʼnaak jeʼ rukabʼ noq inqayeew jenoʼ qaqʼorbʼal pan moloj iibʼ. Xa reʼ laʼ kʼih taqeh hermano kʼaxik chi keh rubʼanariik i wilih. Inkikʼax wach rubʼanariik, xa reʼ laʼ maʼ inkibʼan ta ruum chi kiyoʼjik. ¿Nikʼwach ne inkehsaj i yoʼjik wilih? ¿Chajariik i ne intoobʼinik qeh reh chi ne inqayeew i qaqʼorbʼal eh ne iruyeew kowiil kʼuxliis? Reh chi ne qojqʼorik chi riij taqeh pahqanik wilih, naqilom kijibʼ ruwiiʼ aajwaal wach chi riij chaaj woʼ reet aajwaal wach naqayeʼem jenoʼ qaqʼorbʼal pan moloj iibʼ.

3-5. a) Jeʼ rukabʼ iruqʼor i Hebreos 13:​15, ¿Chaaj woʼ reet inqayeew i qaqʼorbʼal chupaam taqeh moloj iibʼ? b) ¿Chaaj woʼ reet qehtʼal chi reʼ Jehová maʼ iruyʼeej ta chi jenaj wach i qaqʼorbʼal naqayeʼem?

³ Reʼ Jehová iraaj chi qunchelaal ne inqaloqʼej wach (Sal. 119:108). Reʼ qaqʼorbʼal inqayeew «jilow qamayiij chuwach i Dios», reʼ inqayeew ruukʼ i qachiiʼ. Maʼ ajwach ta ne iruyeew i qamayiij chi qiij (chawil Hebreos 13:15). ¿Irupahqaaj na qeh i Jehová chi jenaj wach i qaqʼorbʼal ne inqayeew pan moloj iibʼ? Maʼchih ta.

⁴ Reʼ Jehová rehtʼal chajariik i ne qojchol eh i maʼ ne ta qojchol rubʼanariik eh imponik chuwach i mayiij inqabʼehsaj reh. Qakapaaj chi riij taqeh reh reh wach mayiij inkiyeew naq taqeh israelita. Reʼ wilik naq kitumiin inkibʼehsaj naq jenaj rakʼuun tentzun oon jenaj rakʼuun caprix. Eh reʼ taqeh nebʼaaʼ na naq kibʼehsam chi mayiij «kiibʼ-oq chi mukur oon kiibʼ- oq chi kokʼ paloma». Eh mi jenoʼ maʼxta pan ruqʼabʼ ruyeʼariik kiʼibʼ oq chi kokʼ chikop, reʼ Jehová ne naq irukʼul reh «kʼisiin maʼ hoobʼ libra chi arina reʼ ruukʼ i qʼeʼ holohik» (Lev. 5:​7, 11). Atoobʼ ta reʼ harina maʼ kʼih ta naq tzʼaaq, reʼ Dios looqʼ naq chi reh i mayiij reʼreʼ, xa reʼ laʼ reʼ ruukʼ naq i holohik laj harina nakiyeʼem.

⁵ Jeʼ woʼ reʼ irukapaaj i Dios yuʼnaak. Noq inqabʼehsaj i qaqʼorbʼal maʼ iruyʼeej ta chi ne qojqʼorik jeʼ rukabʼ i Apolos oon jeʼ rukabʼ i Pablo (Hech. 18:24; 26:28). Reʼ Jehová xa iraaj chi ne inqayeew chuʼnchel i wilik pan qaqʼabʼ rubʼanariik. Kʼoloq pan qakʼux i tuut kamnaq rubʼahiil noq xuyeew kiʼibʼ chi kokʼ tumiin. Reʼ xuyeew xponik chuwach i Jehová ruum chi reʼ tuut xuyeew chuʼnchel i wilik naq reh (Luc. 21:​1-4).

6. a) Jeʼ rukabʼ iruqʼor i Hebreos 10:​24, 25, ¿Nikʼwach ne qojrutobʼeej taqeh qʼorbʼal inkiyeew chupaam taqeh moloj iibʼ? b) ¿Nikʼwach ne inakʼuhtaaj chi looqʼ chaweh taqeh kiqʼorbʼal inkiyeew taqeh hermano?

⁶ Ruukʼ taqeh qaqʼorbʼal inqayeew, inqayeew rukowiil qakʼux chi qawach (chawil Hebreos 10:​24, 25). Chi qunchelaal imponik chi qawach taqeh reh reh wach qʼorbʼal inkiyeew chupaam taqeh moloj iibʼ. Jenaj ehtalil, imponik chi qawach noq reʼ taqeh kokʼ haʼlakʼun inkiyeew i kiqʼorbʼal. Insuqbʼik qakʼux rubʼirjik noq jenoʼ iruqʼor qeh reʼ koreʼ xunabʼeej pan Santo Laj Huuj. Imponik woʼ chi qawach noq inkiyeew i kiqʼorbʼal taqeh kʼaxik chi keh i qʼorik oon reʼ taqeh kʼahchiʼ kitijem i qaqʼorbʼal (1 Tes. 2:2). ¿Nikʼwach ne inqakʼuhtaaj keh chi looqʼ chi qeh i kʼahchiʼ kibʼanam? Jenaj ruwiiʼ, ne irubʼan chi ne inqatyooxeej keh i kʼahchiʼ kibʼanam noq inkuxik i moloj iibʼ eh ne woʼ irubʼan chi ne inqaqʼor keh chi xuyeew rukowiil qakʼux i kiqʼorbʼal xkiyeew. Eh jenaj chik ruwiiʼ, ne qojqʼorik woʼ i hoj. Jeʼ reʼ xa maʼ ne ta inqakʼul i hoj i kowiil kʼuxliis ne laʼ woʼ inqayeew (Rom. 1:​11, 12).

7 . ¿Nikʼwach ne qojrutobʼeej ruyeʼariik i qaqʼorbʼal?

⁷ Ruyeʼariik i qaqʼorbʼal ne qojrutobʼeej (Is. 48:17). ¿Nikʼwach ruwiiʼ ne qojrutobʼeej? Peet, mi xqakapaaj rujohsjiik i qaqʼabʼ, ne inqatiqʼaaʼ qiibʼ chi korik reh i qamoloj iibʼ, ne inqareq chi riij i ruqʼorbʼal i Dios eh kʼih taqeh i ne inqaaj qajalam pan qakʼachariik. Rukabʼ, ne inqasuqkileej i qamoloj iibʼ, ruum chi qehtʼaliim chik chi riij chajariik i kʼahchiʼ ruqʼoriik. Eh reʼ roox, ruum chi reʼ ruyeʼariik i qaqʼorbʼal iraaj chi ne inqatiqʼaaʼ qiibʼ, reʼ taqeh i ne inqaqʼor ne inkahnik pan qakapebʼaal.

8, 9. a) Jeʼ rukabʼ iruqʼor i Malaquías 3:​16, ¿Imponik na chuwach i Jehová noq reʼ hoj inqakowej qiibʼ reh qʼorik pan moloj iibʼ? b) Xa reʼ laʼ, ¿nikʼwach inkikʼraaj kiibʼ i juʼjun?

⁸ Reʼ Jehová imponik chuwach chi ne inqakʼuhtaaj i qakojbʼal. Chʼiklik qakʼux chi reʼ reh qojrubʼiraj eh chi looqʼ chi reh noq inqakoj qakʼux reh ruyeʼariik i qaqʼorbʼal pan moloj iibʼ (chawil Malaquías 3:16). Eh jeʼ woʼ qojrukuxisaj ruum chi imponik chuwach inqabʼan (Mal. 3:10).

⁹ Pan korik wilik ruwiiʼ chi riij chaaj woʼ reet naqayeʼem i qaqʼorbʼal. Xa reʼ laʼ, wilik i kiyoʼjik reh rujohsjiik i kiqʼabʼ. Mi jeʼ reʼ, maʼ inqajik akʼux. Naqilom reh reh wach naʼojbʼal inqatijej pan Santo Laj Huuj, jeʼ woʼ taqeh ehtalil eh juʼjun taqeh ruwiiʼ reʼ ne qojrutobʼeej ruyeʼariik i qaqʼorbʼal.

10. a) ¿Chi qunchelaal chajariik inqikʼraaj? b) ¿Chaaj woʼ reet ne inqaqʼor chi atoobʼ mi xqikʼraaj i yoʼjik noq inqaaj qayeʼem jenoʼ qaqʼorbʼal?

¹⁰ ¿Inawikʼraaj na chi inyotʼik apaam noq inajohsaj aqʼabʼ pan moloj iibʼ? Mi jeʼ reʼ, xa maʼ reʼ ta i hat. Pan korik, reʼ rukʼihaal qeh hoj qojyoʼjik noq inqajohsaj i qaqʼabʼ reh qʼorik. Xa reʼ laʼ, mi ruum i reʼ maʼ inayeew ta aqʼorbʼal ko ruman chi naʼakapebʼinik chi riij chaaj woʼ reet jeʼ reʼ inawikʼraaj awiibʼ. ¿Ruum na chi tiyoʼjik chi ne insahchik pan akʼux i naʼaqʼorom? ¿Oon ruum chi reʼ i ne inaqʼor maʼ reʼ ta ruwiiʼ? ¿Inaqʼor na chi reʼ i naʼaqʼorom maʼ qʼeʼ ta holohik jeʼ rukab i kiqʼorbʼal taqeh awas achaaqʼ? Mi xaqʼor aweh taqeh pahqanik wilih, irukʼuhtaaj chi maʼ inanimbʼisaj ta awiibʼ eh chi reʼ taqeh rukʼihaal nim kiwach chawach. Reʼ Jehová imponik chuwach chi maʼ inqanimbʼisaj ta qiibʼ (Sal. 138:6; Filip. 2:3). Reʼ reh iraaj chi ne inqayeew ruloqʼil eh chi ne inqayeew rukowiil kikʼux taqeh qahermano chupaam taqeh moloj iibʼ (1 Tes. 5:11). Reʼ reh tiraaj eh ne iruyeew rukowiil akʼux.

11. ¿Chajariik chi naʼojbʼal qatijem pan Santo Laj Huuj ne qojrutobʼeej?

¹¹ Naqilom juʼjun taqeh naʼojbʼal qatijem pan Santo Laj Huuj. Reʼ i ruqʼorbʼal i Dios iruqʼor qeh chi qunchelaal inqajotʼ qiibʼ noq qojqʼorik (Sant. 3:2). Reʼ Jehová maʼ iruyʼeej ta chi xa korik chik wach i ne inqabʼan, eh jeʼ woʼ reʼ inkikapaaj taqeh qahermano (Sal. 103:​12-14). Reʼ keh qafamilia taqeh pan uxlabʼal eh qojkaaj (Mar. 10:​29, 30; Juan 13:35). Inkireq chi riij chi reʼ qaqʼorbʼal maʼ inelik ta chi qawach jeʼ rukabʼ naq inquyʼeej.

12, 13. ¿Chajariik iruk’uhtaaj qeh i rehtalil i Nehemías eh i Jonás?

¹² Naqilom ki’ib’ i ehtalil reh i Santo Laj Huuj re’ ne qojrutob’eej rehsjiik i qayo’jiik. Qatik’aa’ ruukʼ i Nehemías. Reʼ reh inkamanik naq pan rupaat i reey. Noq xubʼiraj chi reʼ taqeh tzʼaq eh taqeh rupuerta i Jerusalén xiyoj, xtiʼbʼik pan rukʼux (Neh. 1:​1-4). ¡Chakapaaj chi riij i yoʼjik xrikʼraaj noq xpahqaljik reh ruum i reey chi ne naq iruqʼor chaaj woʼ reet intzʼirik wach! Noq ko majaaʼ naq inqʼorik i Nehemías ruukʼ i reey, xubʼan rutiij. Eh intyoox reh i tiij xubʼan, reʼ reey xutobʼeej i rutinamiit i Dios (Neh. 2:​1-8). Reʼ rehtalil i Nehemías irukʼuhtaaj qeh chi qʼeʼ aajwaal wach i tiij noq naqayeʼem jenoʼ qaqʼorbʼal. Qakapaaj woʼ chi riij i rehtalil i Jonás. Noq reʼ Jehová xupahqaaj reh i Jonás chi ne naq iruqʼoreej taqeh aj Nínive, xchalik ruyoʼjiik eh xujal rubʼeeh (Jon. 1:​1-3). Xa reʼ laʼ, xubʼan i rukamaj ruukʼ i rutoʼbʼaal i Dios, eh reʼ taqeh ruqʼorbʼal xutobʼeej taqeh kʼachareel reh i tinamit reʼreʼ (Jon. 3:​5-10). Reʼ rehtalil i Jonás irukʼuhtaaj qeh chi reʼ Jehová ne qojrutobʼeej ruloqʼjiik atoobʼ ta qojyoʼjik. Ruum chi maʼ ne ta qojyoʼjik kuum taqeh qas qachʼaaqʼ jeʼ rukabʼ naq ne qojyoʼjik kuum taqeh aj Nínive, ne qojqʼorik ¿maj korik?

¹³ ¿Chajariik taqeh ne qojrutobʼeej reh chi ne inqayeew i qaqʼorbʼal eh ne iruyeew rukowiil kikʼux taqeh qahermano? Naqilom juʼjun.

14. a) ¿Chaaj woʼ reet naqatiqʼaam qiibʼ chi korik reh taqeh qamoloj iibʼ? b) ¿Jaruuj ne inqatiqʼaaʼ qiibʼ?

¹⁴ Qatiqʼaaʼ qiibʼ reh chuʼnchel taqeh qamoloj iibʼ. Maʼ ne ta qojyoʼjik chi qʼorik wilaʼ inqehsaj qaqʼiij reh tiqʼinjiik qiibʼ (Prov. 21:5). Korik, maʼ chi qunchelaal ta wilik qaqʼiij. Reʼ Eloise, jenaj kamnaq i rubʼahiil aj ochenta haabʼ, irutoqʼaaʼ rilom wach i ruhuuj La Atalaya pan rutohqʼiik i xamaano. Reʼ Eloise iruqʼor: «Inusuqkileej taqeh moloj iibʼ ruum chi inutiqʼaaʼ wiibʼ noq kiʼibʼ ixibʼ oq chik qʼiij iraaj i moloj iibʼ». Jenaj hermana rubʼihnaal Joy, inkamanik chuʼnchel i qʼiij, irutijej riibʼ ruukʼ i huuj La Atalaya noq jenaj qʼiij chik iraaj i moloj iibʼ reh chi wilik pan rukʼux i xutijej. Reʼ Ike, jenaj kʼamal bʼeeh qʼeʼ lahtzʼ wach eh precursor woʼ, iruqʼor: «Reʼ hin wilom chi reʼ qʼeʼ kirutobʼeej, reʼ tijinik chi kokʼtaqil chuwach i xamaano».

15. ¿Nikʼwach ne inqatiqʼaaʼ qiibʼ chi korik reh jenaj moloj iibʼ?

¹⁵ ¿Nikʼwach ne inqatiqʼaaʼ qiibʼ chi korik reh jenaj moloj iibʼ? Reʼ naqabʼanam chi peet reʼ chi naqapahqaam i rusanto laj uxlabʼal i Jehová (Luc. 11:13; 1 Juan 5:14). Chi riij i reʼ, qehsaj kiʼibʼ ixibʼ minuto reh rilariik i rubʼihnaal i tijinik, taqeh rukabʼ bʼihnaal, taqeh ehtalil eh taqeh recuadro. Chi riij i reʼ, qil chi juʼjunaal taqeh párrafo eh qil jaruubʼ paʼ kʼihaal taqeh texto ne inqareq. Qakapaaj riij i tijinik, eh jeʼ woʼ chi riij taqeh naʼojbʼal reh qʼorik chi riij noq ne inqayeew jenoʼ qaqʼorbʼal. Noq ne inqatiqʼaaʼ qiibʼ chi korik, kʼih i ne inqatijej eh maʼ kʼaxik ta chik chi qeh ruyeʼariik jenoʼ qaqʼorbʼal (2 Cor. 9:6).

16. ¿Chajariik taqeh kamambʼal wilik aweh hat, eh nikʼwach rukojariik taqeh inabʼan?

¹⁶ Qakoj taqeh kamanbʼal reʼ wilik quukʼ. Reʼ Jehová ruyeʼem reh reh wach qakamambʼal reh qatobʼjiik reh chi naqatiqʼaam qiibʼ. Reʼ qakamambʼal JW Library^® app qojrutobʼeej ruqahsaljiik taqeh huuj reh tijinik pan qacelular eh pan qatablet. Jeʼ reʼ ne inqil wach oon ne inqabʼiraj xa ahaʼ paʼ eh jaruuj inqaaj. Wilik inkikoj i kamambʼal wilih noq kihiʼlik pan kikamaj oon pan escuela oon noq kiʼooj chi bʼehik. Intyoox reh i kamambʼal Watchtower Library eh chupaam i qayeʼaabʼ reh internet BIBLIOTECA EN LÍNEA Watchtower^™ qojrutobʼeej reh chi maʼ kʼaxik ta tijinik chi riij juʼjun naʼojbʼal reʼ inqaaj qanabʼeem.

17. a) ¿Chaaj woʼ reet naqatiqʼaam qiibʼ ruukʼ kʼih qaqʼorbʼal? b) ¿Chajariik xatijej ruukʼ i video Chaʼan chi hat ramigo i Jehová: Chakorsaj juʼjun aqʼorbʼal?

¹⁷ Ne irubʼan chi ne inqatiqʼaaʼ kʼih oq qaqʼorbʼal. ¿Chaaj woʼ reet? Ruum chi maʼ juneliik ta ne inkiyeew qaqʼorbʼal noq inqajohsaj i qaqʼabʼ. Mareh junjohsjiik aqʼabʼ ne inabʼan ruukʼ jenoʼ chik eh mareh maʼ ne ta inkiyeew aweh hat. Eh ruum chi reʼ hermano xa pajooj i rujunkʼaam mareh wilik maʼ ne ta iruyeew kiqʼorbʼal. Mi jeʼ reʼ maʼ inchalik qakʼaah eh maʼ inqajik qakʼux mi maʼ xqayeew i qaqʼorbʼal chupaam taqeh peet párrafo. Noq kʼih taqeh qaqʼorbʼal inqatiqʼaaʼ ne inwihʼik qajunkʼaam reh qʼorik. Jenaj chik i ne inqabʼan reʼ chi ne inqajohsaj i qaqʼabʼ reh rilariik wach jenoʼ texto reh i Santo Laj Huuj. Eh ne woʼ irubʼan chi ne inqatiqʼaaʼ juʼjun oq qaqʼorbʼal reʼ xa pan qakʼux inchalik. b

18. ¿Chaaj woʼ reet xa junkʼaam naqayeʼem i qaqʼorbʼal?

¹⁸ Xa junkʼaam qayeew i qaqʼorbʼal. Reʼ taqeh qʼorik reʼ iruyeew rukowiil qakʼux reʼ taqeh tʼuch rooq eh maʼ kʼaxik ta rureqariik chi riij. Ruum aj reʼ qabʼan chuʼnchel i wilik pan qaqʼabʼ reh qʼorik treinta segundos (Prov. 10:19; 15:23). Aajwaal wach chi reʼ taqeh kʼih haabʼ inkikʼam chi qʼorik chupaam taqeh moloj iibʼ maʼ ne ta inkiyeew jenoʼ qʼorbʼal kʼaxik eh najt inchahmik. Ruum chi mareh taqeh tokoom maʼ ne ta chik inkijohsaj i kiqʼabʼ eh ne inkikapaaj chi maʼ ne ta inkibʼan i wilih. Noq reʼ taqeh qʼorik tʼuch rooq, wilik kijunkʼaam taqeh rukʼihaal. Mi xqayeew i peet qʼorbʼal reh i párrafo, ko ruman chi maʼ nim ta rooq. Maʼt qʼorik chi riij chuʼnchel iruqʼor i párrafo. Noq xiqʼorik chik chi riij i naʼojbʼal reh i párrafo, ne irubʼan chi ne inqaqʼor chi riij taqeh texto oon reʼ xatijej (chawil ahaʼ iruqʼor « ¿Chajariik chik ne inuqʼor noq ne inuyeew jenoʼ nuqʼorbʼal?»).

19. ¿Nikʼwach ne qojrutobʼeej reʼ inkʼamwik bʼeeh chi ilooj wach huuj, eh chajariik naqabʼanam i hoj?

¹⁹ Ne inqaqʼor reh i kʼamal bʼeeh chi ilooj wach huuj, chi inqaaj qʼorik pan jenoʼ párrafo. Mi xqachop i wilih, qojqʼoroq ruukʼ i hermano noq ko majaaʼ irutoqʼaaʼ i moloj iibʼ. Noq ne qojponik pan párrafo, xa reʼ yuʼ qajohsaj i qaqʼabʼ eh najt reh chi ne qojril i hermano.

20. ¿Chaaj woʼ reet taqeh moloj iibʼ jeʼ rukabʼ wiʼk ruukʼ taqeh amigo?

²⁰ Reʼ taqeh moloj iibʼ reh i molaabʼ jeʼ rukabʼ noq inabʼan awaʼ ruukʼ taqeh awamigo. Mi wilik juʼjun taqeh hermano qojkiqʼoreej chi wiʼk eh mareh ne inkiqʼor qeh chi ne inqakʼam jenoʼ xa chajariik maʼ nim ta wach, ¿nikʼwach ne inqikʼraaj qiibʼ? Qʼiij woʼ ne qojyoʼjik, xa reʼ laʼ mareh ne inqakʼam jenoʼ reʼ imponik chuwach taqeh kʼihaal. Chupaam taqeh qamoloj iibʼ, reʼ inqʼoroʼnik qeh reʼ Jehová, reʼ ahaʼ wiiʼ reʼ reh rukojom nah meexa taqeh wiʼk haʼ qʼeʼ suq taqeh (Sal. 23:5; Mat. 24:45). Reʼ reh iraaj chi xa chajariik ne inqayeew, xa reʼ laʼ qʼeʼ oq holohik. Ruum aj reʼ, yuʼnaak qatiqʼaaʼ qiibʼ chi korik eh kʼih pech qayeew i qaqʼorbʼal. Chi jeʼ reʼ, xa maʼ reʼ ta i hoj ne inqasuqkileej i wiʼk haʼ nah rumexa i Jehová, jeʼ woʼ taqeh kʼihaal ne inqayeew rusuqkiil kikʼux.