1. Ngũsĩ sya Yeova ila iwetetwe kalungunĩ kaa ilũmanĩtye nake ata?

KWASŨANĨA maũndũ aa atatũ matonya kũkwata Ngũsĩ sya Yeova. (1) Sũanĩa mũthenya ũmwe mwalimũ sukulu aitavya syana itanĩe sikũkũ, ĩndĩ ũyĩthĩa vu kĩlasinĩ ve kelĩtu Ngũsĩ. Kelĩtu kau nĩkesĩ kana sikũkũ ĩsu ndĩmũtanĩthasya Ngai, na kwoou kailea na ndaĩa kũmĩtanĩa. (2) Sũanĩa mwanake wĩ nthoni aitavany’a nyũmba na nyũmba. Atanavika nyũmba ĩla ĩatĩĩe aililikana ve mwanake masomaa ĩmwe ũthekeeaa Ngũsĩ sya Yeova wĩkalaa vau. Ĩndĩ mwanake ũsu aithi nyũmbanĩ ĩsu na aikũna oti vailye oou. (3) Sũanĩa mwana-a-asa wĩ wĩanĩ aimanthĩa andũ make. Mũthenya ũmwe mũnene wake aimũkũlya atũmĩe ũlũsani kana eke ũndũ ũleanĩte na mĩao ya silikalĩ. Mwana-a-asa ũsu nĩwĩsĩ nũtonya kũvutwa aema kwĩka ũu, ĩndĩ aielesya mũnene wake kana we ndesa kwĩka ũndũ wĩ na ũlũsani kana ũtosanĩte na mĩao, nũndũ ũu nĩw’o Ngai wendaa athũkũmi make methĩwe mailye.—Alo. 13:1-4; Aevl. 13:18.

2. Twĩneenea makũlyo meva, na nĩkĩ?

² We wĩona andũ asu atatũ me na nguma yĩva? Nũtonya kwĩthĩwa woona nguma iana ũna, ta kwa ngelekany’o, ũkũmbaũ na ũĩkĩĩku. Ĩndĩ ve nguma ĩmwe ya vata mũno me nayo, nayo nĩ wĩanĩu. Kĩla ũmwe woo nũlũmanĩtye na Yeova. Kĩla ũmwe woo ndanetĩkĩla kũtũla mĩao ya Ngai. Kĩla kĩtumĩte kĩla ũmwe woo eka ũndũ weekie nĩ wĩanĩu. Vate nzika, kĩla ũmwe woo nĩwamũtanĩthisye Yeova mũno nũndũ wa kwĩthĩwa na nguma ĩsu. O ta ũu, ithyĩ nĩtũkwenda kũmũtanĩthya Ĩthe waitũ wa ĩtunĩ. Kwoou ekai tũneenee makũlyo aa: Wĩanĩu nĩ kyaũ? Nĩkĩ wĩanĩu nĩ wa vata? Na tũtonya ata kũlũmya wĩanĩu witũ ĩvindanĩ yĩĩ yũmũ?

3. (a) Athũkũmi ma Ngai monanasya ata kana me na wĩanĩu? (b) Nĩ ngelekany’o yĩva ĩtonya kũtũtetheesya kũelewa wĩanĩu nĩ kyaũ?

³ Athũkũmi ma Ngai monanasya ata kana me na wĩanĩu? Nĩ kwa kwĩyumya na ngoo yonthe mamũthũkũme Yeova na maimwenda vyũ. Kwĩka ũu nĩkũtumaa mavinda onthe meka maũndũ ala mamwendeeasya. Kwatũsũanĩe maũndũ amwe meũtwony’a ũndũ ndeto “wĩanĩu” ĩtũmĩkĩte Mbivilianĩ. Mbivilianĩ ndeto ya Kĩevelania ĩla ĩalyũlĩtwe “wĩanĩu” no yonany’e kĩndũ kĩte na vandũ kĩtielye, kĩte na thĩna o na ũmwe, kana kĩima. Kwa ngelekany’o, Aisilaeli nĩmamumĩasya Yeova nthembo sya nyamũ. Mwĩao waĩtye kana nyamũ isu syaĩle kwĩthĩwa syĩ mbĩanĩu. * (Ali. 22:21, 22) Andũ ma Ngai mayeetĩkĩlĩtw’e kũthemba nyamũ ĩte na kũũ, kũtũ, kana itho. O na mayaaĩle kumya nyamũ ndwau. Yeova endaa nyamũ ĩsu yĩthĩwe ĩte na vandũ ĩtielye, ĩte na thĩna o na ũmwe, kana yĩ nima. Na nĩwoosaa ũndũ ũsu kwa ũito mũno. (Mal. 1:6-9) No tũelewe nĩkĩ Yeova wendaa kĩndũ kĩthĩwe kĩte na thĩna o na ũmwe kana kĩ kĩima. Yĩla tũũthooa kĩndũ, kĩthĩwe nĩ ĩtunda, ĩvuku, kana o mũio wa wĩa, tũyĩtĩkĩlaa kwosa kĩndũ kĩ na maima kana kĩte na kũndũ kũmwe. Twendaa kĩndũ kĩte na vandũ kĩtielye, kĩte na thĩna o na ũmwe, kana kĩima. Yeova endaa tũmwende oou, na tũlũmany’e nake oou. Wendo witũ na ũĩkĩĩku witũ waĩle kwĩthĩwa ũte vandũ ũtielye, ũte na thĩna o na ũmwe, kana wĩ mũima.

4. (a) Nĩkĩ tũtonya kwasya kana mũndũ wĩ naĩ no ethĩwe na wĩanĩu? (b) Kwosana na ĩandĩko ya Savuli 103:12-14, Yeova endaa twĩke ata?

⁴ Ĩkũlyo nĩ, Nĩtwaĩle kũsũanĩa kana no nginya twĩthĩwe tũte na naĩ o na ĩmwe nĩ kana twĩthĩwe na wĩanĩu? Ithyĩ nĩtũvĩtasya mũno, na kwoou nĩtũtonya kwĩw’a twĩ na vandũ vanene tũtielye. Ĩndĩ kwasũanĩa itumi ilĩ syaĩle kũtũtetheesya tũkaeka kwona ta tũtesa kwĩthĩwa na nguma ĩsu. Mbee, Yeova ndethĩawa asyaĩtye mũno mawonzu maitũ. Ndeto yake yaĩtye atĩĩ: “Ethĩwa we, Yeova, ũkatala mothũku, we Mwĩaĩi, nũũ ũtonya kũũngama?” (Sav. 130:3) Yeova nĩwĩsĩ kana twĩ ene naĩ, na nũtũekeaa ateũtala mavĩtyo maitũ. (Sav. 86:5) Kelĩ, Yeova nĩwĩthĩawa esĩ kĩla tũtonya na kĩla tũtatonya, na ndesa kũtũkũlya twĩke maũndũ mavĩtũkĩte ũtonyi witũ. (Soma Savuli 103:12-14.) Kwoou tũtonya kwĩka ata nĩ kana Yeova atwonae twĩ andũ mate na vandũ matielye, mate na thĩna o na ũmwe, kana aima?

5. Nĩkĩ athũkũmi ma Yeova maĩle kũmwenda vyũ nĩ kana methĩwe na nguma ya wĩanĩu?

⁵ Athũkũmi ma Yeova maĩle kũmwenda vyũ nĩ kana matonye kwĩthĩwa na wĩanĩu. Nĩkwĩthĩwa nĩwe Ĩthe witũ wa ĩtunĩ, wendo witũ na ũĩkĩĩku witũ waĩle kwĩthĩwa ũte vandũ ũtielye, ũte na thĩna o na ũmwe, kana wĩ mũima. Twekala tũmwendete ũu kĩla ĩvinda, tũkeethĩawa twĩ na wĩanĩu o na yĩla tũũtatwa. (1 Mav. 28:9; Mt. 22:37) Kwasũanĩa ĩngĩ Ngũsĩ ila twaweta. Nĩkĩ moosie matambya ala moosie? Ko kelĩtu kau nĩkamenete kwĩtanĩthya ke sukulu? We mwanake ũsu endaa kwĩyĩkĩĩthya nthoni? Nake mwana-a-asa ũsu endaa kũvutwa wĩa? Vate nzika, ũu tiw’o mendaa. Ĩndĩ nĩmeesĩ kana Yeova nũnenganĩte myolooto mĩlũngalu, na kĩla mendaa kwĩka nĩ kũtanĩthya Ĩthe woo wa ĩtunĩ. Nĩmamwendete mũno, na kwoou kĩla ĩvinda nĩwe mambaa kũsũanĩa matanamba kwĩka ũtwi. Yĩla meeka ũu, monanasya kana me na nguma ya wĩanĩu.

6. (a) Nĩkĩ we waĩlĩte kwĩthĩwa na nguma ya wĩanĩu? (b) Atamu na Eva maemiwe ata nĩ kwĩthĩwa na nguma ya wĩanĩu?

⁶ Nĩkĩ wĩanĩu nĩ wa vata mũno? Twaĩle kwĩthĩwa na nguma ya wĩanĩu nũndũ Satani nĩwaneeneie Yeova naĩ, na nũkũneeneete naĩ. Mũlaĩka ũsu waleanile na Yeova eetw’ĩkĩthisye Satani, kana kwa ndeto ingĩ, “Mũvinganĩsya,” yĩla wakenganie mũũndanĩ wa  Eteni. Aanangĩie Yeova ĩsyĩtwa yĩla woonanisye kana we nĩ mũthũku, amanthaa kwĩyĩuna o we mwene, na ti Mũsumbĩki mũĩkĩĩku. Ũthũku nĩ kana Atamu na Eva nĩmakwatie Satani mbau, na o namo maleana na Yeova. (Mwa. 3:1-6) Mũũndanĩ wa Eteni vaĩ maũndũ maingĩ mũno maĩ matonya kũmatetheesya mamwende Yeova mũnango. Ĩndĩ Satani ayũka kũmatata, wendo woo waĩ vandũ watielye, waĩ na thĩna, na ndwaĩ musũu. Ĩtina ũndũ ũũ ũngĩ nĩwaumĩlile: Vo ve mũndũ ũmwendete Yeova Ngai ũndũ ũtonya kũlũmany’a nake vyũ? Kwa ndeto ingĩ, mo andũ nĩmatonya kwĩthĩwa na nguma ya wĩanĩu? Ĩkũlyo yĩu nĩyaumĩlile ĩvindanĩ ya Yovu.

7. O tondũ ĩandĩko ya Yovu 1:8-11 yonanĩtye Yeova aĩ na woni wĩva ĩũlũ wa wĩanĩu wa Yovu? Nake Satani aĩ na woni wĩva ĩũlũ wa wĩanĩu wa Yovu?

⁷ Yovu atwĩe yĩla Aisilaeli maĩ Misili. Vaiĩ mũndũ waĩ na wĩanĩu ta ũla wake. Ĩndĩ aĩ mũndũ wĩ na naĩ o taitũ. Nĩwavĩtasya. Ĩndĩ Yeova nĩwendete Yovu nũndũ wa nguma yake ya wĩanĩu. Nĩvatonyeka kũvikĩa vau Satani akethĩwa aneeneete Ngai na kĩvũthya ĩũlũ wa wĩanĩu wa mũndũ. Kwoou Yeova nĩwaweteie Satani ĩũlũ wa Yovu. Mwĩkalĩle mũseo wa Yovu woonanisye nesa kana Satani nĩ mũkengani. Ĩndĩ Satani eeie Yeova amũnenge mwanya atate wĩanĩu wa Yovu. Yeova nĩwamũĩkĩĩe Yovu, na kwoou nĩweetĩkĩlilye Satani amũtate.—Soma Yovu 1:8-11.

8. Satani athĩnisye Yovu ata?

⁸ Satani nĩ mũng’endu, na nĩ mũaani. Nĩwaanangie ũthwii wa Yovu w’onthe, oaa athũkũmi make, na amwanangĩa ĩsyĩtwa vyũ ũtũinĩ. Kuma vau, alikĩlĩĩile mũsyĩ wake oaa syana syake ĩkũmi wasyendete mũno. Ndaaĩanĩwa. Asyokie aetee Yovu ũwau mũthũku mũno wa mĩimu, ĩla yamũkwatie  mwĩĩ w’onthe kuma lolotya nginya nyaaĩ. Mũka wa Yovu aũmĩie mũno na akwatwa nĩ kyeva kingĩ, nginya eea Yovu akole kĩla kĩndũ amũume Ngai nĩ kana akw’e. O na kũtw’ĩka Yovu mwene eew’aa ayenda kũkw’a, ndaaeka kũlũmya wĩanĩu wake. Nĩvo ĩndĩ Satani watatie kũmũlikĩlĩĩla atũmĩĩte nzĩa ĩngĩ. Atũmĩie aũme atatũ maĩ anyanyae ma Yovu. Aũme asu mookie kwona Yovu na mekalanga nake, ĩndĩ vaiĩ ũkiakisyo maamũnenga. Vandũ va kũmũkiakisya, mamũtetisye mate na tei. O na maisye atĩ Ngai nĩwe wamũeteete mathĩna make, na ndendaa kũmanya e na wĩanĩu kana nde naw’o. Ũndũ ũngĩ mawetie nĩ atĩ Yovu aĩ mũndũ mũthũku, na nĩkyo kĩtumi wakwatĩtwe nĩ mathĩna asu!—Yovu 1:13-22; 2:7-11; 15:4, 5; 22:3-6; 25:4-6.

9. Nĩ ũndũ wĩva Yovu ũtaaĩka o na yĩla waĩ na mathĩna maingĩ?

⁹ Yovu eekie ata akwatwa nĩ mathĩna asu onthe? Aĩ o mũndũ wĩ na naĩ. Nũndũ wa ũu, akanisye asu metusaa meĩka kũmũkiakisya e mũthatu, na aweta ndeto syesie kũtuma eelila. O na ateteie ũlũngalu wake kwĩ wa Ngai. (Yovu 6:3; 13:4, 5; 32:2; 34:5) Ĩndĩ o na yĩla maũndũ make maĩ mathũku vyũ, ndaamũtia Yeova Ngai. Ndaaĩtĩkĩla kũĩkĩĩa ũvũngũ ũla waneenawa nĩ aũme asu meetw’ĩte anyanyae. Aisye atĩĩ: “Nĩkwĩthĩwe kũasa nakwa kũmũtalĩla ũlũngalu: Kũvika nakw’a ndikaveta kwakwa wĩanĩu wakwa.” (Yovu 27:5) Ndeto isu Yovu waneenie syoonanisye kana nĩwatw’ĩte vyũ kũlũmya wĩanĩu wake o na maũndũ mathi ata. O naitũ no twĩke take.

10. We wĩlikĩla va ũvũngũnĩ ũla Satani waneenie ĩũlũ wa Yovu?

¹⁰ We wĩlikĩla va ngewanĩ ya Yovu? Satani akũneeneaa ũvũngũ o ta ũla waneeneie Yovu. No ta wĩthĩawa ayasya ndũmwendete Yeova Ngai, ũkakwatwa nĩ thĩna no ũeke kũmũthũkũma, na kana ndwĩsa kũlũmya wĩanĩu waku. (Yovu 2:4, 5; Ũvu. 12:10) Kĩu kĩtumaa wĩw’a ata? Nĩkĩkũũmĩasya mũno, kana ti w’o? Ĩndĩ kwasũanĩa kaũndũ kaa: Yeova akũĩkĩĩe mũno vyũ, na nĩkyo kĩtumi ũkũnengete mwanya wa kwĩanĩsya ũndũ mũna wa vata. Ũndũ wĩva? Yeova nũnengete Satani mwanya atate wĩanĩu waku. Nde na nzika kana nũtonya kũlũmya wĩanĩu waku na ũyonany’a kana Satani nĩ mũkengani. Na nũkwathĩte kana nũkũũtetheesya wĩanĩsye kĩu. (Aevl. 13:6) Kote ndaĩa nene mũno kũmanya kana Mũsumbĩ Ũla Mũnene wa nthĩ yonthe nũkũĩkĩĩe! Nũkwona nĩkĩ kũlũmya wĩanĩu waku nĩ ũndũ wa vata mũno? Kwĩka ũu kũtũnengae mwanya wa kwonany’a kana Satani nĩ mũkengani, mwanya wa kũthesya ĩsyĩtwa ĩseo ya Ĩthe witũ, vamwe na kũkwata mbau ũsumbĩki wake. Tũtonya kwĩka ata nĩ kana tũlũmye wĩanĩu witũ?

11. Ngewa ya Yovu ĩtonya kũtũmanyĩsya maũndũ meva?

¹¹ Satani nĩwongelete kĩthito kyake kya kũthĩny’a andũ ma Ngai ‘mĩthenyanĩ ĩĩ ya mũminũkĩlyo.’ (2 Tim. 3:1) Mĩthenyanĩ ĩno mĩthũku tũtonya kwĩka ata nĩ kana tũlũmye wĩanĩu witũ? No tũkwate ũsũngĩo twasũanĩa ĩngĩ ngewa ya Yovu. O na Yovu ataaĩsa kũkwatwa nĩ ala matatwa mamũkwatie, nĩweemanyĩĩtye kwĩkala e mũndũ ũtailĩĩlĩka ĩvĩtyo. Kwasũanĩa maũndũ atatũ tũtonya kwĩmanyĩsya ĩũlũ wake, ala matonya kũtũtetheesya tũlũmye wĩanĩu witũ.

12. (a) O tondũ vonanĩtw’e ĩandĩkonĩ ya Yovu 26:7, 8, 14 nĩ kyaũ kyatumie Yovu amũkĩa na amũnenga Yeova ndaĩa? (b) Tũtonya kwĩka ata tũkamũkĩa Ngai?

¹² Yovu nĩweekĩaa kĩthito ende Ngai mũnango. Eekaa ũu kwa kũvindĩĩsya maũndũ ala matonya kũtuma amũkĩa Yeova  mũnango. Yovu nĩwasũanĩaa mũno ĩũlũ wa wũmbi wa Yeova. (Soma Yovu 26:7, 8, 14.) Kũsũanĩa ĩũlũ wa nthĩ, yayaya, matu, na kĩtundumo nĩkwatumie amũkĩa Ngai mũno, ĩndĩ nĩweetĩkĩlile kana eesĩ maũndũ manini vyũ ĩũlũ wa wũmbi w’onthe. O na nĩwoonaa ndeto sya Ngai syĩ sya vata mũno. Aisye atĩĩ: ‘Nĩniĩte ndeto sya kanyw’a wake.’ (Yovu 23:12) Yovu nĩwamũkĩĩte Yeova na nĩwamũnengete ndaĩa mũno. Nĩwendete Asa wake, na nĩwendaa mũno kũmwendeesya. Maũndũ asu nĩmamũtetheeisye mũno alũmya wĩanĩu wake. O naitũ nĩtwaĩle kwĩka o ta Yovu. Nĩtwĩsĩ maũndũ maingĩ ma kũsengy’a ma wũmbi kũte ala meesĩkĩe nĩ andũ ma ĩvinda ya Yovu. Na nĩtũnengetwe Mbivilia yĩ nima na yĩ mbeveee nĩ kana ĩtũtetheesye kũmũmanya Yeova nesanga. Maũndũ onthe ala tũtonya kwĩmanyĩsya no matũtetheesye tũmũkĩe Yeova mũno vyũ. Nakw’o kũmũkĩa Yeova na kũmũnenga ndaĩa kũkatumaa tũmwenda na tũmwĩw’a. O na kũkatumaa twenda mũno kũlũmya wĩanĩu witũ.—Yovu 28:28.

13-14. (a) Kwosana na ĩandĩko ya Yovu 31:1, Yovu oonanisye ata kana aĩ mwĩwi? (b) Tũtonya kũatĩĩa ngelekany’o ya Yovu ata?

¹³ Yovu nĩwamwĩw’aa Ngai maũndũnĩ onthe. Kĩu nĩkyamũtetheeisye kũlũmya wĩanĩu wake. Nĩweesĩ kana nĩ kenda alũmye wĩanĩu wake, no nginya ethĩwe e mwĩwi. Kaũndũ konthe kala twĩkaa kekwonany’a twĩ ewi, nĩkatũtetheeasya tũkalũmya wĩanĩu witũ. Yovu nĩwatataa mũno amwĩw’e Ngai maũndũnĩ onthe. Kwa ngelekany’o, ndavũaa ngũĩ nthũku na aka. (Soma Yovu 31:1.) Nũndũ aĩ na kĩveti, nĩweesĩ kana ti ũseo kwenda mũndũ mũka ũngĩ ate o mũka wake. Ũmũnthĩ kwĩ maũndũ maingĩ matũthyũlũlũkĩte matonya kũtũlikya ũlaalainĩ. Nũndũ wa ũu, ĩkũlye-ĩ, ‘Nĩnĩtw’ĩte vyũ kũlea kwendeew’a kwa nzĩa ĩtaĩle nĩ mũndũ ũngĩ ndatwaanĩte nake? Nĩnĩtw’ĩte vyũ kwĩvathana na mavisa ma ũlaalai kana mavisa ma mũthemba ũngĩ matonya kũmbũkĩlĩlya mĩmeo mĩthũku?’ (Mt. 5:28) Ethĩwa tũkeekaa ũu kĩla ĩvinda, tũkekalaa tũlũmĩtye wĩanĩu witũ.

 ¹⁴ Kĩndũ kĩngĩ kyoonanasya wĩwi wa Yovu nĩ woni ũla waĩ naw’o ĩũlũ wa syĩndũ sya kĩ-mwĩĩ. Kwa woni wa Yovu, kwĩkwatya syĩndũ sya kĩ-mwĩĩ kwaĩ ũndũ ũmwe na kwĩka naĩ ngito yaĩle kũsilĩlwa nĩ asili. (Yovu 31:24, 25, 28) Ũmũnthĩ tũthyũlũlũkĩtwe nĩ andũ mendete syĩndũ sya kĩ-mwĩĩ. Ethĩwa tũkeethĩwa na woni ũla waĩle ĩũlũ wa mbesa na syĩndũ sya kĩ-mwĩĩ, o tondũ Mbivilia ĩtũtaĩte, tũkekalaa tũlũmĩtye wĩanĩu witũ.—Nth. 30:8, 9; Mt. 6:19-21.

15. (a) Yovu aendeeie kũlũmya wĩanĩu wake nũndũ wa wĩkwatyo wĩva? (b) Nĩkĩ twaĩlĩte kwĩkala tũlilikene wĩkwatyo ũla Yeova ũtũnengete?

¹⁵ Kĩndũ kĩngĩ kyatetheeisye Yovu aendeea kũlũmya wĩanĩu wake nĩ kwĩkala ekwatĩtye kana Ngai akamũathima. Nĩwaĩkĩĩe vyũ kana Ngai nĩwoonaa wĩanĩu wake wĩ wa vata. (Yovu 31:6) O na kau nĩwakomanie na matatwa maito, nĩwaĩkĩĩe vyũ kana mũthya Yeova akesa kũmũathima. Wĩkwatyo ũsu nĩw’o watumie aendeea kũlũmya wĩanĩu wake. Yeova endeeiw’e mũno nĩ wĩanĩu wa Yovu nginya amũathima mũno, o na kau aĩ o mwene naĩ! (Yovu 42:12-17; Yak. 5:11) Na moathimo ala weteele ĩvinda yũkĩte nĩmo maingĩ. We wĩ na wĩkwatyo mũlũmu kana Yeova akakũathima nũndũ wa wĩanĩu waku? Ngai witũ ndaalyũka. (Mal. 3:6) Twekala tũlilikene kana nĩwonaa wĩanĩu witũ wĩ wa vata, tũikolwa nĩ wĩkwatyo ũla twĩ naw’o wa kwona ĩvinda ĩseo mũno yĩla yĩ mbee witũ.—1 Ath. 5:8, 9.

16. Twaĩle kwĩthĩwa tũtw’ĩte kwĩka ata?

¹⁶ Tw’a vyũ kũlũmya wĩanĩu waku! O na kau mavinda amwe no wĩw’e ta uwe wĩ weka ũendeee kũlũmya wĩanĩu, lilikanaa kana ndwĩ weka. Ve ana-a-asa na eĩtu-a-asa aĩkĩĩku milioni mbingĩ ĩũlũ wa nthĩ o namo maendeee kũlũmya wĩanĩu woo. Na weeka ũu, ũkeethĩawa wĩ ũtalonĩ wa aũme na aka aingĩ aĩkĩĩku ma tene, ala malũmilye wĩanĩu woo o na mateũtelemw’a nĩ kĩkw’ũ. (Aevl. 11:36-38; 12:1) Ekai ithyonthe twĩthĩwe tũtw’ĩte kwĩka o ta Yovu. Aisye: “Ndikaveta kwakwa wĩanĩu wakwa”! Ekai wĩanĩu witũ ũtumae Yeova ataĩwa tene na tene!