1-2. (a) Na cava e tukuni me baleti Mosese? Cava a cakava? (b) Na cava meda vakaitovotaka kina na yalomalumalumu?

E TUKUNA na iVolatabu me baleti Mosese ni “tamata yalomalumalumu duadua vei ira na tamata kece ena dela i vuravura.” (Tiko 12:3) Vakacava e kena ibalebale ni malumalumu, lomalomarua qai rerere? Qori na ka era na rairai tukuna eso ni dusia na yalomalumalumu. Vakacava, qori na ka e kilai kina o Mosese? Sega. E turaga kaukaua, e dei nona vakatulewa, qai yaloqaqa. Ni tokoni koya o Jiova, e yaloqaqa ni lai vosa vua na iliuliu kaukaua e Ijipita, e liutaka e voleka ni tolu na milioni ena vanua talasiga, qai vukea na matanitu o Isireli me vakamalumalumutaka na kena meca.

² Eda sega ni sotava na ituvaki dredre a vosota o Mosese. Ia ena veisiga eda na sotavi ira eso, se donuya na ituvaki ena dredre kina meda yalomalumalumu. Na cava meda vakaitovotaka kina na yalomalumalumu? E yalataka o Jiova nira “na taukena na vuravura na yalomalumalumu.” (Same 37:11) Vakacava o rawa ni kaya ni o yalomalumalumu? Era na kaya qori eso me baleti iko? Ni bera nida sauma e rua na taro bibi qori, meda dikeva mada na ibalebale ni yalomalumalumu.

3-4. (a) E vakatauvatani kei na cava na yalomalumalumu? (b) Meda yalomalumalumu, na itovo cava meda vakaraitaka? Na vuna?

³ Na yalomalumalumu * e rawa ni vakatauvatani kei na  dua na droini totoka. Ena sala cava? Ena vakayagataka na daudroini e levu na roka talei me dua kina nona droini rairai vinaka. E va sara ga qori na yalomalumalumu. Meda vakaraitaka na itovo qori, ena vinakati meda bucina e levu na itovo talei me vaka na talairawarawa, yalomalua kei na yaloqaqa. Meda vakamarautaki Jiova, na cava e bibi kina na itovo qori?

⁴ O ira na yalomalumalumu era na talairawarawa ni cakava na loma ni Kalou. E vinakata gona o Jiova meda yalomalua. (Maciu 5:5; Kala. 5:23) Ena cudru o Setani nida cakava na loma ni Kalou. Levu ena vuravura i Setani era cati keda nida yalomalumalumu, nida yalomalua tale ga. (Joni 15:18, 19) Ena vinakati gona na yaloqaqa meda vorati Setani.

5-6. (a) Na cava e cati ira kina na yalomalumalumu o Setani? (b) Na taro cava eda na dikeva?

⁵ Na itovo cava ena laurai vei koya e sega ni yalomalumalumu? Na dokadoka, yalototolo, ena talaidredre tale ga vei Jiova. Qori na ka e kilai kina o Setani. E cati ira na yalomalumalumu o Setani. Na vuna? Nira vakaraitaka na itovo vinaka e sega ni laurai vua. Koya e ca sara nira vakavotuya na nona lasulasu. Se mani cava e kaya se cakava o Setani, ena sega vakadua ni tarovi ira na yalomalumalumu mera qaravi Jiova!—Jope 2:3-5.

⁶ Na ituvaki cava ena rawa ni vakadredretaka noda yalomalumalumu? Na cava meda vakasaqara tiko ga kina na yalomalumalumu? Me saumi na taro qori, meda dikeva mada na ivakaraitaki i Mosese, tolu na Iperiu ratou vesu tu mai Papiloni, kei Jisu.

7, 8. Na cava e cakava o Mosese ni vosabeci?

⁷ iTavi ni veiliutaki: E sega ni rawarawa mera yalomalumalumu tiko ga na veiliutaki nira veibeci na vakarurugi ena nodra lewa, se vakalewai na nodra vakatulewa. Sa bau yaco qori vei iko? Vakacava ke cakava qori e dua na lewe ni nomu vuvale? Na cava o na cakava? Meda raica mada na ka e cakava o Mosese ni sotava na ituvaki qori.

⁸ E lesi Mosese o Jiova me liutaki ira na Isireli, me vola tale ga na lawa me  dusimaki ira. E macala ga ni tokoni koya o Jiova. Ia ni digia na watina, na cava rau cakava na lewe ni nona vuvale o Eroni kei Miriama? Rau vosavakacacataki koya qai vakalewa na yalewa e digia. Ke caka qori vua eso tale na tagane era veiliutaki tu me vakataki Mosese, e rawa sara ga nira cudru, se sauma. Ia e sega ni cakava qori o Mosese. E lewai koya vinaka tu ga. E vakamasuti Jiova mada ga me tarova nona totogitaki Miriama. (Tiko 12:1-13) Na cava e cakava kina qori?

9-10. (a) Ni vakavulici Mosese o Jiova, na cava e vinakata me kila? (b) E ivakaraitaki vinaka vakacava o Mosese vei ira na ulunivuvale kei ira na qase ni ivavakoso?

⁹ E yalorawarawa o Mosese me vakavulici koya o Jiova. Ni se lewe ni vuvale vakatui e Ijipita rauta na 40 na yabaki e liu, se sega vua na yalomalumalumu. E laurai vakacava? E yalototolo ni vakamatea e dua na kai Ijipita e veivakalolomataki tiko. E nanuma ni vakadonuya o Jiova na ka e cakava. E vakavulici Mosese o Jiova me 40 na yabaki me kila ni sega ni vinakati ga me yaloqaqa, ia e bibi me yalomalumalumu me liutaki ira na Isireli. Ena vinakati gona na talairawarawa kei na yalomalua. E qai laurai vua na itovo qori ni toso na gauna, mani dua kina na iliuliu vinaka.—Lako 2:11, 12; Caka. 7:21-30, 36.

¹⁰ E vinakati tale ga nikua vei ira na ulunivuvale kei ira na qase ni ivavakoso mera vuli vei Mosese. Ni o beci, kua ni cudru totolo. Mo yalomalumalumu qai tukuna vakadodonu ni o cala. (Dauv. 7:9, 20) Ni o walia na leqa, yalomalumalumu ni muria na veidusimaki i Jiova. Mo vosa tale ga vakayalovinaka. (Vkai. 15:1) Na cava ena yaco ke ra cakava qori na ulunivuvale kei na qase ni ivavakoso? Ena marau o Jiova, era na guta na veiyaloni, era ivakaraitaki vinaka tale ga ni yalomalumalumu.

11-13. Eratou ivakaraitaki vinaka vakacava na tolu na Iperiu?

¹¹ Nida vakacacani: Ena veigauna sa oti, era dau vakacacani ira na tamata i Jiova na iliuliu vakatamata. Era na rairai beitaki keda ena levu na “cala.” Na vuna? Nida “talairawarawa ga vua na Kalou ni iliuliu, sega vua na tamata.” (Caka. 5:29) De dua eda na vakalialiai, bala e valeniveivesu, se mokulaki sara. Ia ena veitokoni i Jiova, eda na sega ni sauma, eda na yalomalua tu ga nida vakatovolei.

¹² Meda dikeva mada na nodratou ivakaraitaki na tolu na Iperiu ratou a kau vakavesu i Papiloni—o Enanaia, Misaeli, kei Asaraia. * E vakaroti ratou na tui Papiloni  me ratou tekicuva ena ivakatakarakara koula levu. Ia eratou vakamacalataka ena yalomalua vua na tui ni ratou na sega ni qarava na ivakatakarakara. E vakarerei ratou na tui ni ratou na vakamai ena lovo bukawaqa, ia eratou talairawarawa tiko ga vua na Kalou. Eratou sega ni namaka me vakabulai ratou o Jiova. Eratou tu vakarau ni vosota na ka ena vakatara me ratou sotava, ia e qai vakabulai ratou. (Tani. 3:1, 8-28) E laurai ena nodratou ivakaraitaki nira dau yaloqaqa na yalomalumalumu. Era na sega ni tarova na noda qaravi Jiova “duadua ga” o ira na tui, na veivakarerei, se itotogi.—Lako 20:4, 5.

¹³ Eda na vakatotomuria vakacava na nodratou ivakaraitaki na tolu na Iperiu ni vakatovolei na noda yalodina vua na Kalou? Eda na yalomalumalumu qai nuitaki Jiova ni na tokoni keda. (Same 118:6, 7) Nida beitaki, eda na vosa ena yalomalua kei na veidokai. (1 Pita 3:15) Eda na sega vakadua ni cakava e dua na ka me vakaleqa na noda veiwekani kei na Tamada dauloloma.

14, 15. (a) Na cava e rawa ni yaco nida nuiqawaqawa? (b) Me vaka e tukuni ena Aisea 53:7, 10, sala cava e ivakaraitaki levu kina ni yalomalumalumu o Jisu ni nuiqawaqawa?

¹⁴ Nida nuiqawaqawa: Levu na ka e dau vakanuiqawaqawataki keda. De dua eda dau vakila qori ni bera na veitarogi se ni tukuni meda cakava e dua na ka e valenicakacaka. Eso na gauna eda nuiqawaqawa nida vakasamataka na noda qaravi vakavuniwai se nida waraka tiko na kena macala. E dredre meda yalomalumalumu nida nuiqawaqawa. E rawa sara ga ni vakacudrui keda eso mada ga na ka lalai. Eda na rawa ni vosa vakalialia qai voravora na noda itovo. Ke o dau nuiqawaqawa, raica mada se cava e cakava o Jisu.

¹⁵ E nuiqawaqawa o Jisu ni vo e vica na vula nona bula e vuravura. E kila ni sa vakarau vakamatei, ena vakararawataki tale ga vakalevu. (Joni 3:14, 15; Kala. 3:13) Ena vica na vula ni bera ni mate, e kaya ni dua na ka nona rarawa. (Luke 12:50) Ni vo ga e vica na siga me vakamatei, e kaya: “Au sa rarawa sara ga.” Eda kila ena nona qaqanimasu na nona yalomalumalumu kei na nona talairawarawa vua na Kalou. E kaya: “Tamaqu, ni vakabulai au ena gauna qo. Ia qo na vuna au lako mai kina ena gauna qo. Tamaqu, moni vakalagilagia na yacamuni.” (Joni 12:27, 28) Nira vaqarai koya mai na meca, e yaloqaqa o Jisu ni vakatakilai koya. O ira ga qori era vakavuna me mate vakaloloma ra qai vakamadualaki koya. E nuiqawaqawa o Jisu, e rarawa tale ga, ia e yalomalumalumu ni cakava na loma ni Kalou. E ivakaraitaki levu ni yalomalumalumu o Jisu ena gauna e nuiqawaqawa kina!—Wilika Aisea 53:7, 10.

16-17. (a) Ratou vakatovolea vakacava na itokani i Jisu na nona yalomalumalumu? (b) Eda na muria vakacava na ivakaraitaki i Jisu?

¹⁶ Ena iotioti ni nona bogi e vuravura o Jisu, e vakatovolei na nona yalomalumalumu ena nodratou itovo na nona itokani voleka. Vakasamataka na levu ni nona nuiqawaqawa ena bogi qori. Vakacava ena yalodina tiko ga me yacova ni mate? Ke sega, era na sega ni rawata na bula tawamudu na lewe i vuravura. (Roma 5:18, 19) Koya e bibi, ni vakatau sara tu ga ena ka e cakava na irogorogo kei Tamana. (Jope 2:4) Ena iotioti ni nona kanavata kei ratou na yapositolo, e sega sara ga ni veiuqeti na nodratou ‘veibataka se o cei vei ratou e levu duadua.’ Sa dau vakadodonutaki ratou na nona itokani o Jisu ena levu na gauna, vaka tale ga kina  ena siga ya ni se bera na vakayakavi! E vakasakiti ni sega ni bau cudru o Jisu. E sega ni yalototolo. E vosa vakayalovinaka qai tukuna tale vakadodonu na itovo me ratou vakaraitaka. Sa qai vakacaucautaki ratou na nona itokani ni ratou tokoni koya tiko ga ena yalodina.—Luke 22:24-28; Joni 13:1-5, 12-15.

¹⁷ Na cava o na cakava ke o sotava na ituvaki qori? Meda vakatotomuri Jisu qai yalomalua tiko ga nida nuiqawaqawa. Meda muria na ka e vakarota o Jiova oya meda “dau yalorawarawa.” (Kolo. 3:13) Eso na gauna eda dau tukuna se cakava eso na ka e veivakacudrui. Nida kila qori, ena rawarawa sara meda dau yalorawarawa. (Vkai. 12:18; Jeme. 3:2, 5) Meda vakacaucautaki ira na tacida ena nodra itovo vinaka.—Efeso 4:29.

18. E vukei ira vakacava na yalomalumalumu se yalomalua o Jiova mera vakatulewa vinaka? Na cava gona mera cakava?

¹⁸ Eda na vakatulewa vinaka. Nida sega ni kila na ka meda cakava, ena vukei keda o Jiova meda vakatulewa vinaka. Ena veivuke ga o Jiova nida yalomalumalumu se yalomalua. E yalataka ni na rogoca na “nodra kerekere na yalomalua.” (Same 10:17) Ena sauma na noda masu ena sala eda sega ni namaka. E yalataka na iVolatabu: “Ena tuberi ira na yalomalua ena veika dodonu, ena vakavulici ira tale ga na yalomalua ena nona sala.” (Same 25:9) E tuberi keda o Jiova ena iVolatabu, na ivola vakaivolatabu, * kei na ka kece e vakarautaka na “dauveiqaravi yalodina e vuku.” (Maciu 24:45-47) Na cava gona meda cakava? Meda yalomalumalumu ni ciqoma na veivuke i Jiova nida vulica na ka kece e vakarautaka, qai muria sara mai vu ni lomada.

19-21. Na cala cava a cakava o Mosese e Ketesa? Cava eda vulica kina?

¹⁹ Eda na sega ni caka cala. Vakasamataka tale mada na ivakaraitaki i Mosese. Vica vata na yabaki nona yalomalumalumu tiko qai vakamarautaki Jiova. Ia e sega ni rawarawa me liutaki ira na Isireli ena vanua talasiga. Ena icavacava ni ika40 ni yabaki, sa sega ni yalomalumalumu o  Mosese. Se qai mate ga na ganena a rairai vakabulai koya mai Ijipita, mani bulu e Ketesa. Era kaya tale na Isireli nira sega ni qaravi vinaka. Ena gauna qo era “veiba kei Mosese” ni sa sega na medra wai. E levu na cakamana e cakava o Jiova ni vakayagataki Mosese, dua na gauna balavu e liutaki ira tu mai vakavinaka, ia era se vosakudrukudru ga. Era sega wale ga ni vosakudrukudrutaka na wai, era vakalewai Mosese tale ga ni beitaki vua nodra karamaca.—Tiko 20:1-5, 9-11.

²⁰ E cudru sara ga o Mosese qai yalototolo. E kaya vua o Jiova me vosa ena vatu, ia e vosa vakaukaua vei ira na Isireli qai kaya ni cakava na cakamana. E samuta vakarua na vatu qai coka mai na wai. E dua dina na cala bibi. Na cava e vakavuna? Na nona dokadoka kei na cudru. (Same 106:32, 33) Ni sega ni yalomalumalumu o Mosese ena dua na gauna lekaleka, e sega kina ni butuka na Vanua Yalataki.—Tiko 20:12.

²¹ Na cava eda vulica ena ivakaraitaki qo? Kena imatai, meda saga tiko ga meda yalomalumalumu. Ke sega, ena rawa ni basika na dokadoka ena vakavuna meda tukuna se cakava e dua na ka lialia. Kena ikarua, ena vakatovolei noda yalomalumalumu nida nuiqawaqawa. Meda saga gona meda yalomalumalumu tiko ga, ena gauna mada ga eda nuiqawaqawa kina.

22-23. (a) Na cava meda vakasaqara tiko ga kina na yalomalumalumu? (b) Na cava na ibalebale ni ka e tukuni ena Sefanaia 2:3?

²² Eda na taqomaki. Sa voleka ni vakarusai ira na tamata ca o Jiova. Ia era na bula ga ena vuravura qo na yalomalumalumu, ena qai vakilai e vuravura na vakacegu. (Same 37:10, 11) Vakacava o na dua vei ira na yalomalumalumu? Ke o muria na ka e tukuna o Jiova vua na parofita o Sefanaia, o na vakabulai.—Wilika Sefanaia 2:3.

²³ Na cava e cavuti kina ena Sefanaia 2:3: “De oni na vuni kina”? E sega ni kena ibalebale ni dredre vei Jiova me vakabulai ira na vakamarautaki koya, kei ira e lomana. E dusia tiko ga ni dodonu meda cakava e dua na ka me rawa nida taqomaki. Ke da saga rawa ena gauna qo meda vakasaqara tiko ga na yalomalumalumu da qai vakamarautaki Jiova, eda na rawa ni bula ena ‘siga ni nona cudru.’