1-2. (a) Moses okwa popiwa ngahelipi, noshike a li a ninga? (b) Etomheno lilipi tu na lokukulika onheni?

OMBIIBELI oya popya Moses e li “omulumenhu omulininipiki unene e dule ovanhu aveshe kombada yedu,” ile tu tye omunanheni. (Num. 12:3) Mbela osho osha hala okutya okwa li evaya, ha tila okuninga omatokolo noha kala a tila ngeenge ta patanekwa? Otashi dulika vamwe hava diladila kutya omunhu oo e na onheni osho e li ngaho, ndele osho kashi fi shoshili. Moses okwa li omupiya waKalunga omuladi, a pama noha ningi omatokolo. Kekwafo laJehova, okwa li a shakena nomupangeli waEgipti omunaenghono, a pitifa ovanhu 3 000 000 lwaapo mombuwa nokwa kwafela oshiwana shaIsrael shi finde ovatondi vasho.

² Fye inatu taalela omashongo oo Moses a li a finda, ndele efiku keshe otu na okuungaunga novanhu ile neenghalo odo hadi shi ningifa shidjuu okukala ovananheni. Ashike ohatu dulu okukulika oukwatya oo. Jehova okwa udaneka kutya “ovananheni vo otava ka fyuulula edu.” (Eps. 37:11) Mbela oho litale ko u li omunanheni? Mbela vamwe otava dulu ngoo okutya ove omunanheni? Ofimbo inatu nyamukula omapulo oo a fimana, otwa pumbwa okushiiva kutya okukala omunanheni osha hala okutya shike?

3-4. (a) Onheni otai dulu okufaafanifwa nashike? (b) Omaukwatya ane elipi twa pumbwa ngeenge otwa hala okukala ovananheni, nomolwashike?

³ Onheni * oya fa efano liwa. Monghedi ilipi mbela? Ngaashi  ashike omufaneki ha hovakanifa omaluvala onhumba a yoolokafana a hokwifa opo a nduluke po efano, nafye otu na okukala tu na omaukwatya mahapu a hokwifa opo tu kale ovananheni. Amwe omomaukwatya oo ongaashi elininipiko, eduliko, engungumano nouladi. Omolwashike twa pumbwa omaukwatya oo ngeenge otwa hala okuhafifa Jehova?

⁴ Ovanhu ashike ovalininipiki hava dulika kuKalunga. Kalunga okwa hala tu kale ovananheni ile twa ngungumana. (Mat. 5:5; Gal. 5:22) Ngeenge hatu longo ehalo laYe, Satana oha kala a fula onya. Nonande otu va lininipiki notwa ngungumana, ovanhu vahapu ovo ve li oshitukulwa shounyuni waSatana ove tu tonde. (Joh. 15:18, 19) Onghee otwa pumbwa ouladi opo tu kondjife Satana.

5-6. (a) Omolwashike Satana e tonde ovanhu ovananheni? (b) Omapulo elipi hatu ka nyamukula?

⁵ Omunhu oo ehe na onheni oku na ounhwa, omuhandunhu noiha dulika kuJehova. Satana osho naanaa e li ngaho. Nomolwaasho e tonde ovanhu ovananheni. Ohava nyaneke pomutenya oukolokoshi waye molwaashi ove na omaukwatya mawa oo ehe na. Ohava ulike kutya Satana omunaipupulu, naasho ohashi mu nyemateke. Omolwashike? Omolwaashi kashi na nee mbudi kutya na tye ile na ninge shike, ita dulu oku imba ovanhu ovananheni vaha longele Jehova. — Job 2:3-5.

⁶ Onaini tashi dulika shi kale eshongo okutala onheni? Nomolwashike tu na okutwikila okukulika oukwatya oo wonheni? Opo tu nyamukule omapulo oo, ohatu ka tala koshihopaenenwa shaMoses, shOvaheberi vatatu ovo va li moukwatwa waBabilon noshaJesus.

7-8. Moses okwa li e linyenga ngahelipi eshi vamwe va li inava ungaunga naye nefimaneko?

⁷ Ngeenge tu na eenghonopangelo: Otashi dulu okukala eshongo kwaavo ve na eenghonopangelo okutala onheni, unene tuu ngeenge umwe oo hava pashukile iha ungaunga navo nefimaneko ile ha ti kutya ihava ningi omatokolo mawa. Mbela osho oshe ku ningilwa? Ongahelipi ngeenge umwe moukwaneumbo weni okwe linyenge ngaho? Oto ke linyenga ngahelipi? Diladila kuMoses nghee a li a ungaunga nonghalo ya tya ngaho.

⁸ Jehova okwa li a nangeka po Moses e li omuwiliki wOvaisrael nokwa li e mu pitika a  shange eemhango odo da li tadi wilike oshiwana osho. Kapa li omalimbililo kutya Jehova okwa li ta yambidida Moses. Ndele nande ongaho, ovamwaina vaMoses, Miriam naAron, ova li va twa eemhata naye nokupopya kutya ina ninga etokolo li li mondjila eshi a hombola omukulukadi waye. Otashi dulika ovalumenhu vamwe ovo va li ve na oshinakuwanifwa sha fa shaMoses va li va handuka nova kwata onghone, ashike ye hasho a li e linyenga ngaho. Moses ka li ha udu nai diva. Okwa li nokuli a ilikana opo Jehova a velule Miriam. (Num 12:1-13) Omolwashike Moses a li e linyenga ngaho?

9-10. (a) Jehova okwa li a kwafela Moses a ude ko shike? (b) Oshike omitwe domaukwaneumbo novakulunhuongalo tava dulu okulihonga kuMoses?

⁹ Moses okwa li a pitika Jehova e mu deule. Omido 40, eshi a li mouhamba waEgipti, ka li ha tale onheni. Omolwehandu, okwa li a dipaa omulumenhu umwe oo a li a tala ko kutya ita katuka pauyuki. Moses okwa li ta diladila kutya Jehova ota ka kala a hokwa eenghatu daye. Jehova okwa kala te mu kwafele omido 40 a ude ko kutya okwa pumbwa shihapu shihe fi ashike ouladi opo a wilike Ovaisrael; okwa li a pumbwa okukala ha tale onheni. Opo a kale ha tale onheni, okwa li yo a pumbwa okukala e na elininipiko, eduliko nengungumano. Okwa li e shii nawanawa oshinima osho nokwa li a ninga omuwiliki a denga mbada. — Ex 2:11, 12; Oil 7:21-30, 36.

¹⁰ Kunena omitwe domaukwaneumbo nosho yo ovakulunhuongalo ove na okuhopaenena Moses. Ngeenge inamu ungaungiwa nanye nefimaneko kamu na okuhanduka diva. Omu na okukala ovalininipiki nohamu tambula ko omapuko eni. (Omuud 7:9, 20) Omu na okukala hamu dulika komalombwelo aJehova anghee mu na okuungaunga nomaupyakadi. Omu na okukala hamu nyamukula alushe nengungumano. (Omayel 15:1) Omitwe domaukwaneumbo novakulunhuongalo ovo have linyenge ngaho ohava hafifa Jehova, hava kaleke po ombili nohava tula po oshihopaenenwa shi na sha nokutala onheni.

11-13. Ovaheberi ovo vatatu ove tu tulila po oshihopaenenwa shilipi?

¹¹ Ngeenge hatu hepekwa: Mondjokonona yovanhu, ovapangeli ova kala nokuhepeka oshiwana shaJehova. Otashi dulika ve tu patanekele “oibofa” ya yoolokafana, ndele omolwaashi ashike ‘hatu dulika kuKalunga ponhele yokudulika kovanhu.’ (Oil 5:29) Otashi dulika tu shekwe, tu tulwe modolongo, ile nokuli tu hepekwe nonyanya. Ashike kekwafo laJehova, itatu ka tula omutwe kepepe, ndele ohatu ka kala twa ngungumana ngeenge hatu yelekwa.

¹² Diladila koshihopaenenwa osho twa tulilwa po kOvaheberi vatatu ovo va li moukwatwa waBabilon,  Hanania, Mishael naAsaria. * Ohamba yaBabilon oya li ye va lombwela ve linyongamene oshitelekwafano shoshingoldo. Ova li va yelifila nengungumano ohamba kutya omolwashike itave linyongamene oshitelekwafano. Ova li va dulika kuKalunga nonande ova li va ningilwa omatilifo kohamba oku ekelwa mediko lomundilo. Jehova okwa li a xupifa ovalumenhu ovo mepakumo leisho, ashike kava li va diladila kutya osho ta ka katuka ngaho. Ponhele yaasho, ova li va tambula ko keshe osho Jehova a pitika shi ningwe. (Dan 3:1, 8-28) Ova li va ulika kutya ovanhu ovo ve na onheni ove na shili ouladi. Kape na osho tashi dulu okuya moshipala etokolotoko letu ‘lokukalela Kalunga oye aeke,’ kutya nee ohamba, omatilifo nosho yo ehandukilo. — Mat. 4:10.

¹³ Ongahelipi hatu dulu okuhopaenena Ovaheberi ovo vatatu ngeenge oudiinini wetu kuKalunga tau yelekwa? Ohatu kala ovalininipiki twe lineekela kutya Jehova ote tu file oshisho. (Eps. 118:6, 7) Ohatu nyamukula nengungumano nonefimaneko ovo have tu pataneke. (1 Pet. 3:15) Nohatu henuka filufilu keshe osho tashi dulu okunyona po ekwatafano letu naTate yetu omunahole.

14-15. (a) Oshike tashi dulu okuningwa po ngeenge twa stresa? (b) Metwokumwe naJesaja 53:7, 10, omolwashike Jesus e li oshihopaenenwa sha denga mbada shi na sha nokutala onheni ngeenge twa stresa?

¹⁴ Ngeenge twa stresa: Atushe ohatu kala twa stresa omolwoinima ya yoolokafana. Otashi dulika tu kale tu udite ngaho ofimbo inatu shanga okakonakono kofikola ile inatu wanifa po oshinakuwanifwa shonhumba koilonga. Ile otashi dulika tu kale twa stresa ngeenge hatu diladila kombinga youhaku oo twa pumbwa. Ohashi kala shidjuu okutala onheni ngeenge twa stresa. Otashi dulika tu hovele okuuda nai koinima oyo ihai tu udifa nai shito. Otashi dulika tu longife elaka la honga nokuungaunga nai navakwetu. Ngeenge owa stresa diladila koshihopaenenwa shaJesus.

¹⁵ Jesus okwa li a stresa unene meemwedi daye daxuuninwa kombada yedu. Okwa li e shii kutya ota ka mona oixuna inyanyalifi nota ka dipawa. (Joh. 3:14, 15; Gal. 3:13) Eemwedi donhumba ofimbo ina fya, okwa li a popya kutya okwa fininikwa. (Luk. 12:50) Nomafiku onhumba ofimbo Jesus ina fya, okwa li a popya a ti: “Omwenyo wange owa tukuluka.” Ohatu dulu okumona kutya okwa li e lininipika noha dulika kuKalunga eshi a li e mu mbubulila omutima waye a ti: “Tate, xupife nge mokafimbo aka. Ndelenee molwaashi nde uya mokafimbo tuu aka. Tate, fimanekifa edina loye.” (Joh. 12:27, 28) Eshi efimbo la fika, Jesus okwa li e liyandja nouladi kovatondi vaKalunga, ovo ve mu dipaa monghedi inyanyalifi noi udifa omwenyo munyenye. Okwa li a wanifa po ehalo laKalunga nonande okwa li ta mono oixuna nokwa stresa. Nopehe na omalimbililo, Jesus oku li oshihopaenenwa sha denga mbada shi na sha nokutala onheni ngeenge twa stresa. — Lesha Jesaja 53:7, 10.

16-17. (a) Oshike osho ookaume kaJesus va li va ninga she shi ningifa shidjuu kuye okutala onheni? (b) Ongahelipi hatu dulu okuhopaenena Jesus?

¹⁶ Moufiku waxuuninwa waJesus kombada yedu, ookaume kaye ova li ve shi ningifa shidjuu kuye okutala onheni. Diladila kunghee Jesus a li a stresa oufiku oo. Mbela okwa li ngoo ta ka kala omudiinini fiyo okefyo? Ngeno ka li omudiinini, ngeno kape na oo e na eteelelo loku ka kala nomwenyo. (Rom. 5:18, 19) Osho sha fimanenena oshosho kutya edina laXe ola li la kwatelwa mo. (Job 2:4) Opo nee, eshi Jesus a li ta li ouvalelo waxuuninwa pamwe novayapostoli ovo va li ookaume kaye kopofingo, ovayapostoli ova li va hovela okutwa “eemhata” di na  sha nokutya “olyelye womokati kavo e nokutalwa munene e dule vakwao.” Jesus okwa li a pukulula ookaume kaye moshinima osho lwoikando ihapu, nokuli nokomatango efiku olo. Shididilikwedi, Jesus ka li a uda nai. Ponhele yaasho, okwa li a ngungumana. Okwa li a yelifa nouladi natango oikala oyo va li va pumbwa okukala ve na. Nokwa li a pandula ookaume kaye eshi ve mu yambidida noudiinini. — Luk. 22:24-28; Joh. 13:1-5, 12-15.

¹⁷ Ngeno oove wa li monghalo ya tya ngaho, ngeno owe linyenga ngahelipi? Ohatu dulu okuhopaenena Jesus nokukala twa ngungumana nonande otwa stresa. Dulika nehalo liwa koshipango shaJehova shi na sha nokutwikila ‘okulididimikilafana.’ (Kol. 3:13) Ohatu ka dulika koshipango osho ngeenge otwa dimbuluka kutya atushe ohatu popi nohatu ningi oinima oyo hai udifa nai vamwe. (Omayel. 12:18; Jak. 3:2, 5) Kendabala okukala ho popi oinima iwa oyo ho mono muvamwe. — Ef. 4:29.

18. Jehova oha kwafele ngahelipi ovalininipiki va ninge omatokolo opandunge, ndele oshike ve na okuninga?

¹⁸ Ohatu ka ninga omatokolo opandunge. Ngeenge oshidjuu kufye okuninga omatokolo, Jehova ote ke tu kwafela tu ninge omatokolo opandunge, ndele ongeenge ashike hatu tale onheni. Okwa udaneka kutya oha udu “odjuulufi yovalininipiki” ile tu tye omailikano avo. (Eps. 10:17) Nota ka ninga shihapu shi dulife pomailikano etu. Ombiibeli oya ti: “Ovalininipiki ote ke va endifa payuki, novalininipiki ote va longo ondjila yaye.” (Eps. 25:9) Jehova oha yandje ewiliko olo okupitila mOmbiibeli, moishangomwa * nosho yo meeprograma odo hadi longekidwa ‘komupiya omudiinini nomunaendunge.’ (Mat. 24:45-47) Otu na okutambula ko ekwafo laJehova mokukala ovalininipiki, okukonakona oinima oyo he tu pe nokutula moilonga nehalo liwa osho hatu lihongo.

19-21. Epuko lilipi Moses a ninga puKades, noilihongomwa ilipi hatu dulu okulihonga mo?

¹⁹ Ohatu ka henuka okuninga omapuko. Diladila vali kombinga yaMoses. Oule womido okwa kala ha tale onheni noha hafifa Jehova. Opo nee, okuyuka pexulilo lolweendo lidjuu lomido 40 mombuwa, Moses okwa li a dopa okutala onheni. Omumwainakadona, oo tashi dulika a xupifa omwenyo waye muEgipti, okwa fya nokwa pakwa muKades. Natango, Ovaisrael  ova li tava ngongota kutya kava li tava filwa oshisho nawa. Pomhito oyo ova li va “twa eemhata naMoses” omolwomeva. Nonande Jehova okwa li a pa Moses eenghono dokulonga oikumwifilonga ihapu, na Moses okwa li va wilika nopehe na okuliholamwene, ova li va ngongota. Kava li ashike va ngongota omolwokuhe na omeva, ndele ova li yo va ngongotela Moses a fa oye a li e va fifa enota. — Num. 20:1-5, 9-11.

²⁰ Molwaashi Moses okwa li a handuka, ka li vali a ngungumana. Ponhele a popye nemanya e na eitavelo, ngaashi Jehova e mu lombwela, okwa li a hanyena ovanhu nokwa li e litumbalekifa. Opo nee, okwa denga emanya luvali nomwa li mwa dja omeva mahapu. Okwa li a nyona enyono la kwata moiti omolwehandu nounhwa. (Eps. 106:32, 33) Molwaashi Moses ka li a tala onheni, ka li a pitikwa a ye mEdu lEudaneko. — Num. 20:12.

²¹ Moshihopaenenwa osho, ohatu lihongo mo oilihongomwa ya fimana. Shotete, otu na okulonga noudiinini tu kale hatu tale onheni. Ngeenge otwe lipwililike, ohatu ka kwatwa kounhwa ndele hatu ka popya nokukatuka shihe li pandunge. Oshitivali, ngeenge otwa stresa otashi ka kala shidjuu okutala onheni, onghee otu na okukendabala okukala ovananheni, nonande ohatu fininikwa.

22-23. (a) Omolwashike tu na okutwikila okutala onheni? (b) Outumbulilo “kashiimba tamu ka amenwa” oo u li muSefanja 2:3, otau ulike kushike?

²² Ohatu ka amenwa. Mafiku Jehova ota ka hanauna po ovahenakalunga kombada yedu, novananheni ashike tava ka kala ko. Opo nee, edu otali ka kala li ya di shili ombili. (Eps. 37:10, 11) Mbela oto ka kala ngoo mokati kovananheni ovo? Heeno, ngeenge owa tula moilonga osho sha popiwa komuprofeti Sefanja. — Lesha Sefanja 2:3.

²³ Omolwashike Sefanja 2:3 a ti: “Kashiimba tamu ka amenwa”? Outumbulilo oo inau hala okutya Jehova ita dulu okwaamena ovo va hala oku mu hafifa nove mu hole. Ponhele yaasho, otau ulike kutya otu na okuninga po sha opo tu ka amenwe. Otu na omhito yoku ka xupifwa “mefiku lehandu lOmwene” nokukala fiyo alushe ngeenge otwa ningi eenghendabala paife tu kale ovananheni nokuhafifa Jehova.