Kɔ o sɔɔŋ lebolloŋ sakpo

Kɔ o sɔɔŋ lebolloŋ sakpo

BUŊGƐI PƐƐKƐI 7

Nuuviaa Tusiŋndo Nduyɛ Ma Nɛŋi Chɛhowa Kɔl

Nuuviaa Tusiŋndo Nduyɛ Ma Nɛŋi Chɛhowa Kɔl

‘Nya wanaa cho o lɛŋndeŋ . . . niŋ mi la tusiŋnda, . . . la nuuviaa Mɛlɛka Yaawɛɛ. La nuuviaa tusiŋndo.’—SƐFA. 2:​3.

CHONDII 80 Tofa Ma Che Mɛɛ Chɛhowa Cho Wana Kɛndɛ Yɛ

SƆƆŊ KULLOŊ O BUŊGƐI HEI NIŊ *

1-2. (a) Vɛɛ Baabuiyo tɛɛsiaa yɛ wana suu Muuse wa wo, nduyɛ yɛɛnɛ ndoo tosa yɛ? (b) Yɛɛ nyindu yɛ naa le miŋ nɔ kaa tusiaŋndo?

BAABUIYO chɔm a Muuse okɔɔ maa “o chieeŋndo choo kpou, wana o wana ve mi ndu oo tusiŋ maa ndu le.” (Nɔm. 12:​3) Baa hoo chɔm ni maa wana dialluŋ vilɛiyo, wana ndoo nɔ siooŋnde le kɛɛsiaalaŋ tosaa wo ɔɔ wana ndoo kɛɛ le kɔllo biyɔɔ te acheleŋnda simul ndu pɛ wo o wa ni? Lende kpeekpei waŋnda apum dimi a wana tusiaŋndo okɔɔ ni. Kɛ yiyaŋ waa naa cho tonya kposoŋ te. Muuse wa wana dialluŋ kala, wana ndoo tosa kɛɛsiaalaŋ ndo. Nduyɛ, buɛi wa Chɛhowa piɛiyo a kɔl sikpaa wo o wa ni. Sanaa a mala Chɛhowaa, mbo kɔ simul masa kpaaya bɛndoo Ichipi, nduyɛ mbo sim waŋnda naapum 3,000,000 lachi le kɔlaŋ o yondo pollo niŋ, mbo mala kaaleŋ Isɔluɛi le yaamɔɔwaa ndaa yomɔɔ.

2 Mi che bɛɛ simulta komal Muuse laŋ la komal naa hau le, kɛ lepaa o lepaa, miŋ komal waŋnda ɔɔ sɔɔŋ tosa ndi ikala le miŋ lo wanaa tusiaŋnda wo. A koŋ kpou, ŋ nɔ nyɛ kpeekpei nyindu naa le miŋ nɔ suliŋndo hoo wo. Chɛhowa mɛi lediom maa “wanaa tusiaŋnda, nda lɛŋnde Mɛlɛka chua buŋgɛi leŋ le wa niŋ nyɛ nda ni.” (Sam 37:​11) Baa a dimi pa a numpila okɔɔ maa a cho wana tusiaŋ? Baa acheleŋnda nɔla pa ma dimi a num okɔɔ maa a cho wana tusiaŋ? Tuupa miŋ muli nyunala sɔvɛlaŋ ndaŋ, ŋ nɔ fɛŋ miŋ sina nyɛ tusiŋndo simndo.

YƐƐ CHO YƐ TUSIŊNDO?

3-4. (a) A yɛɛ naŋ tuu yɛ tusiŋndo? (b) Suliŋnda kuɛɛ naŋ nɔ yɛ miŋ nɔ le miŋ wa wanaa tusiaŋ, nduyɛ le yɛɛ?

3 Tusiŋndo * cho ko maa tuuliaa kɛndɛ kɛndɔɔ. O nɛi kuɛɛ choo? Mɛɛ wana chaa nyɔɔ tuuliaa wo duau naa kɔlɛila yɛ yɛlaŋ naapilɛ le nyɔɔ toosiaa yɛ, lende koni naŋ nɔ ni miŋ dɔu suliŋnda kɛndɛla cheleŋ naapilɛ, le miŋ wa wanaa tusiaŋ. Suliŋndaŋ ndaŋ lapum la cho diikɔŋndo, kaa mɔɔsɔlɔɔ wo, vɛlɛ a kɔl sikpaa ni. Te ŋ yeema pɛ le Chɛhowa kɔllo nɛŋioo, le sabu yɛɛ naŋ nɔ yɛ miŋ nɔ suliŋndaŋ ndaŋ?

4 Wanaa tusiaŋnda kinɛi tosa hɛnaŋ Mɛlɛkaa ni. Nduyɛ hɛnaŋ Mɛlɛkaa cho ni, le miŋ wa wanaa tusiaŋ. (Maa. 5:​5; Kalee. 5:​23) Te ŋ tosa pɛ hɛnaŋ Mɛlɛkaa, mi keŋ tosa mi Setana tuulu kɔl. Lelaŋ, mi che bɛɛ ŋ cho wanaa tusiaŋ, kɛ mi wanaa bɔɔbɔɔ o chieeŋ Setanaa niŋ tul naa leyɛ. (Chɔŋ 15:​18, 19) Le hei, ŋ nɔ miŋ nɔ kɔl sikpaa le Setana simullo.

5-6. (a) Le sabu yɛɛ Setana tullɛ wanaa tusiaŋnda leyɛ? (b) Nyunala kuɛɛ naŋ cho yɛ muli?

5 Wana tusiaŋndo cho teŋgeŋ a wana heelaŋndo. Wana heelaŋndo dou kɔl ndɔ tuuwo o mandaa bɛŋgu le, nduyɛ o diikuŋ Chɛhowa le. Hei tɛɛsiaa kpendekele wana suu Setana cho wo. Le sabu koŋ kpeekpei Setana tul wanaa tusiaŋnda leyɛ ni! Ma chɔm mɛɛ o cho wana dɛnɛwɔɔŋ yɛ kanifuule, nda nɔ suliŋnda kɛndɛla o nɔ le laŋ. I hiou wɔu kpou ve cho ni, ma chɔm maa wana lachoowaa Setana cho ni. Le yɛɛ? Kanifuule, nyɛ Setana dimi ɔɔ tosa wo, kuuna wanaa tusiaŋnda Chɛhowa piɛiyo le!—Choobu 2:​3-5.

6 Teleŋ kuɛɛ naŋ cha yɛ ndi ikala le tusiŋndo chɔmndo? Nduyɛ, le yɛɛ naŋ nɔ yɛ miŋ hiou lachi a waa wanaa tusiaŋnda? Le nyunalaŋ ndaŋ mulioo, ŋ cho taamaselii Muuse, Hibuluiyaa yaawa wa o biyɔɔ niŋ Babilɔŋnda, vɛlɛ a o Chiisu wo yaasiaa.

TELEŊ KUƐƐ I WA YƐ IKALA LE TUSIŊNDO CHƆMNDO?

7-8. Yɛɛ Muuse tosa yɛ mɛɛ acheleŋnda kɛɛ le ndu bɛɛleŋ kioo?

7 Te a sɔla pɛ foofoo: Simullo pila i wa ni le mi wanaa nɔ foofolaŋnda hiou lachi a waa wanaa tusiaŋ, taama taama te wana nda cho chilaŋ choo wo kɛɛ pɛ nda bɛɛleŋ kioo, ɔɔ mbo dimi maa a chiee kɛɛsiaalaŋ tosa le. Baa i waa naa yɔŋnuŋ num niŋ pa? Te o wa yɛ mi wana nya cho o yuŋgoo niŋndo tosa i waa lende? Vɛɛ ŋ cho yɛ ndi biyɔɔ? Tofawɔ nyɛ Muuse tosa a i waa lende wo.

8 Chɛhowa yulu Muuse iso ni le mbo wa simlachinɔɔ le Isɔluɛi. Nduyɛ, mbo ke ndu dikeŋnaŋndo le mbo poonyiaa sawala wa le lɛŋnde Isɔluɛileŋ ndo. Hei ndii chɔm kpendekele maa Chɛhowa wa Muuse tooloo ni. A koŋ kpou, mi yemaa Muuse Meeliam nda Elɔŋ bɛndɔ simul ndu. Nduyɛ, ma dimi maa ndoo nɔ mbo chua lanɔ ndoo chua wo le. Te ndoo wa pɛ puaa apum a nɔ foofoo maa Muuse wa, a wa dɔɔnɔŋ tumbe, nduyɛ mi ndaa kindiŋ le maa miŋgioo. Kɛ Muuse tosa lende le. O keleŋa tumbe dɔɔnɔŋ te. Nduyɛ pɛɛŋ, mbo nyɔɔlu Chɛhowa maa o faŋa dɛnɛpalaa wa Meeliam choo wo. (Nɔm. 12:​1-13) Le yɛɛ Muuse bii yɛ suɛi keŋ lende?

Mi Muuse nyɔɔlu Chɛhowa maa o faŋa dɛnɛpalaa wa Meeliam choo wo (Tofa pɛl 8)

9-10. (a) Yɛɛ Chɛhowa ndoo mala yɛ Muuse le mbo bii bila? (b) Yɛɛ wanaa cho yuŋgulaŋ bolle wa vɛlɛ a bɛnduaa kundaa pɛɛku yɛ o taamasi Muuse wo niŋ?

9 Mi Muuse chɛl le mbo sɔla pɛɛkoo Chɛhowa o ba. Wɔsilaŋ 40 hiouwɔɔ tuupa mi hei yɔŋnuŋ, teleŋ o wa o chiɛi lemasa Ichipiaŋnda niŋndo, Muuse ve wana tusiaŋ te. Nduyɛ, ndoo keleŋa bɔɔ tumbe dɔɔnɔŋ. Teleŋ pilɛ, mbo dii pɛɛŋ laŋunɔ ndoo yiyaŋ maa o ve suɛi kɛndɛ tosa le wo. Mi Muuse chɔm pɛɛŋ maa Chɛhowa chɛl kaa o tosa koŋndo. Mi Chɛhowa chua wɔsilaŋ 40 le Muuse pɛɛkoo le mbo bii bila maa o cho ko kɔl sikpaa le ndoo yeema le Isɔluɛiya simndaŋ lachi le, kɛ ndoo nɔ mbo tusiŋ. Nduyɛ le mi ndoo wa wana tusiaŋ, ndoo nɔ mbo wa wana diikaŋ, nduyɛ mbo chɔm kaa mɔɔsɔlɔɔ wo. Mbo pɛɛku isɔɔ o hei niŋ nyɛkɛndɛi, nduyɛ mbo simnuŋ simlachinɔ kɛndɛ kɛndɛ.—Ɛsɔ. 2:​11, 12; Walta. 7:​21-30, 36.

10 Hau, wanaa cho yuŋgulaŋ bolle wa vɛlɛ a bɛnduaa kundaa cho tosaa nyɛkɛndɛi le taamasi Muuse wo tolɔɔ kɔɔli. O yɔŋ bɛɛ ma kɛɛ le num bɛɛleŋ kioo, duaunuŋ tumbe chɔ chɔ le. Wa wana tusiaŋ, nduyɛ ma sina biondɔŋnda numndaŋ. (Ikili. 7:​9, 20) Chɔm kaa diikaŋndo ma tol nɛi chɔmaa Chɛhowaa kɔɔli le bahawɛilaŋ solioo. Le teleŋ o teleŋ, mulul waŋnda o nɛi lebɛɛ niŋ. (Pulɔ. 15:​1) Wanaa cho yuŋgulaŋ bolle wa vɛlɛ a bɛnduaa kundaa cho hei tosaa wa nɛŋi Chɛhowa kɔllo, mala le hunɔɔ a kɔl nyuloo, nduyɛ ma wa vɛlɛ taamasi kɛndɛ le waa wanaa tusiaŋ.

11-13. Taamaselii kuɛɛ puaa Hibuluiyaa yaawa kɛsullɛ naa?

11 Te a wa num pɛ kotaa tusioo choo: Chɔŋ o sindɔɔ niŋ huŋ bii a hau, masaa waŋchieeya cho wanaa Chɛhowa kotaa tusioo choo. Naapum, ma handu naa “sɔɔŋ” yɛ yiɔɔŋ choo. Kɛ suɛi kpeekpeiye cho ni, le mɛɛ naŋ kɛɛsiaa maa “Nyɛ Mɛlɛka dimul naa wo, ndu naa ŋ nɔ ni mi ŋ tosa, o cho nyɛ waŋnda chieeya dimi wo le” yɛ. (Walta. 5:​29) Naapum ma mam naa, ma dɔu naa o chiɛi manyumndo niŋ, ɔɔ ma lɔɔ naa pɛɛŋ. Sanaa a mala Chɛhowaa, ŋ cho maa miŋgi le, kɛ ŋ cho kaa mɔɔsɔlɔɔ wo chɔm o kotaa bɛŋgu.

12 Yiyaŋndɔ a taamaselii Hibuluiyaa yaawa Hananiya, Mɛsiaki, a Asiilua kɛsul naa wo. * Mi masa bɛndoo Babilɔŋ dimul nda le ma baŋ wulaŋ ma sooluu nyɛ ŋkoolii ndoo toosiaa wo. O nɛi lebɛɛ niŋ, ma tɛɛsial masaa le sabu nda cho nyɛ ŋkoolii o simi koŋndo sooluu le wo. Ma diikuŋ Chɛhowa, mi che bɛɛ mi masaa luei nda siooŋnde maa o cho nda wou o yiŋnde tondoleŋ niŋ. Mi Chɛhowa keleŋa puaa kaŋ piŋi, kɛ a kɛsiŋ ko o kɔl maa o cho keŋ tosa le nda le. Kɛ, ma chɛl maa mɛɛ mɛɛ la wa, a cho Chɛhowa diikɔŋ. (Daan. 3:​1, 8-28) Taamaselii ndaa chɔm kpendekele maa wanaa tusiaŋnda, wanaa kɔl sikpaa nda cho ni. O yɔŋ bɛɛ mi masaa dimul naa le sawa Chɛhowaa tɛɛmbuu wo, ma dimi le naa kotaa tusioo choo te ŋ kɛɛ pɛ nyɛ nda dimi wo tosaa ɔɔ ma tusi naa nyɛpalaa choo, nyɛ o nyɛ kɛɛlu naa Chɛhowa piɛiyo ndupilɛ kpeele le.—Ɛsɔ. 20:​4, 5.

13 Te lo lechoo naa o Mɛlɛka lo sɔla pɛ tofaa, vɛɛ naŋ tuallɛ taamasi puaa Hibuluiyaa yaawa kɔɔli? Ŋ cho tusiŋ, nduyɛ miŋ tiindaŋ maa Chɛhowa cho naa mala. (Sam 118:​6, 7) Ŋ cho wanaa dimi sɔɔŋ lachoowaŋ a naa okɔɔ wa mulul o nɛi lebɛɛ niŋ. (1 Pitɛ 3:​15) Nduyɛ, ŋ cho kɛɛ kpooŋ le tosaa nyɛ o nyɛ tɛɛmbuu chaŋyɛi nɛi a Finya naa kaalaa cho o choo choo niŋndo.

Te acheleŋnda simul naa pɛ, ŋ mulul nda o nɛi lebɛɛ niŋ (Tofa pɛl 13)

14-15. (a) Yɛɛnɛ yɔŋnuŋ yɛ te ŋ wa pɛ a kɔl landɛiyo? (b) A mɛɛ Aisaya 53:​7, 10 dimi yɛ, le yɛɛ naŋ dimi yɛ maa Chiisu cho wana kɛsi taamasi bɛndoo le tusiŋndo chɔmndo a teleŋ kɔl landɛiyo wo ni?

14 Te ŋ wa pɛ o kɔl landɛiyo niŋ: Mi naa pilɛŋ pilɛŋnda kpou landuŋ kɔl le sɔɔŋ yɛ yɛ. Naapum, i waa naa yɔŋnuŋ num niŋ tuupa ma kua le tofaa chuaa o sukuu, ɔɔ le nyɛ pum tosaa o naa walla. Lepum, miŋ landuŋ kɔl le tofa makoŋgo naŋ nɔ le chuaa wo. Te ŋ wa pɛ o kɔl landɛiyo niŋ, mbo wa ikala le kaa tusiaŋndo chɔmndo. Naapum pɛɛŋ, miŋ kandu tumboo dɔɔnɔŋndo a sɔɔŋ naŋ dounuŋ paandu tumbe le woŋ. Miŋ kandu pɛɛŋ diomnda tuulaŋ soliŋndo o sondo, nduyɛ miŋ kandu acheleŋnda biyɔɔ o nɛi bɛnda le wo choo. Te i waa naa yɔŋnuŋ num niŋ pɛ, mɛɛ yiyaŋndɔ a taamasi Chiisoo okɔɔ.

15 O paŋguŋ ndɔŋ mɛɛlaŋ niŋ o chieeŋndo choo, Chiisu wa o kɔl landɛi bɛndoo niŋ. Mbo sina maa a nɔ le ndu baŋɔɔ o yɔmndo choo, nduyɛ mbo sɔla saŋgaa tau. (Chɔŋ 3:​14, 15; Kalee. 3:​13) O paŋguŋ biŋgi muŋ lo tuupa mbo sɔla piɔmndo wo niŋ, mbo dimi maa kɔl ndɔɔ ve o hiniaa le. (Luku 12:​50) Nduyɛ, mɛɛ palɛi lo i tiŋ tuupa mbo sɔla piɔmndo, mbo dimi aa, “mɔnɛi cho o kɔl nuu niŋ.” Ŋ nɔla miŋ che kaa ndɔ tusiaŋndo vɛlɛ a kaa diikaŋ o chɔmndo a mɛɛ o chɔm yiyaŋ ndɔɔ o piɛileŋ niŋ yɛ. Mbo dimi aa, “Kɛkɛ, chɛl mi I keeku o nyɛ palaa hoo niŋ te? Kɛ nduyɛ, le saboo hoo ya I hiŋ o chieeŋndo hoo choo ni, le mi I keeku o nyɛ palaa hoo niŋ. Kɛkɛ, chɔm waŋnda a mɛɛ ŋ cho wana kɔndɔfili yɛ.” (Chɔŋ 12:​27, 28) Mɛɛ teleŋndo fuuluu, mi Chiisu chɔm kɔl sikpaa mbo yɔŋguŋ ndupila o yaamɔɔwaa Mɛlɛkaa lo. Nduyɛ, ma tusi ndu siɔmbulaŋ, okoŋ ma dii ndu diyɔɔ imɔnɔɔ. Mi che bɛɛ Chiisu wa o kɔl landɛi bɛndoo niŋ, nduyɛ mbo wa saŋgaa tau, kɛ mbo tosa hɛnaŋ Mɛlɛkaa o nɛi tusiaŋ niŋ. Ŋ nɔla miŋ dimi a kɔllo kpou maa Chiisu cho wana kɛsi taamasi bɛndoo le tusiŋndo chɔmndo a teleŋ kɔl landɛiyo wo ni!—Nuawɔ Aisaya 53:​7, 10.

Chiisu cho wana kɛsi taamasi bɛndoo le tusiŋndo chɔmndo wo ni (Tofa pɛlta 16-17) *

16-17. (a) Vɛɛ chaaŋaa Chiisuaa tofa yɛ kaa tusiaŋ ndɔɔ? (b) Vɛɛ naŋ tuallɛ taamasi Chiisoo kɔɔli?

16 O nyuma ndɔ ma mɛɛlaŋ o chieeŋndo choo, mi chaaŋaa nduaa kpɛɛluŋnda tofa kaa tusiaŋ Chiisoo. Yiyaŋndɔ a mɛɛ o wa a kɔl landɛiyo o nyuma maŋ niŋ yɛ. Baa ndoo chɔm niŋ pa lo lechoo wo haaa a piɔm ndɔɔ? Te Chiisu ndoo chɔm lo lechoo wo le, wana o wana ve tiindaŋndo sɔla le waa yoomu le. (Luomaŋ. 5:​18, 19) I hiou kpou ve, te ndoo chɔm lo lechoo wo le, o wa diola kɛndɛla Finya ndɔlaŋ tɛɛmbuu. (Choobu 2:​4) Nduyɛ, teleŋ o wa nyɛdiaa ndɔ mɛɛlaa dioo nda kiilaa nduaa wo, mi kiilaa nduaa kandu “sɛɛŋgiaŋndo nda pila tɛɛŋ” le “wana wa wana bɛndoo nda tɛɛŋ ndo.” Chiisu ndoo sila niŋ chaaŋaa nduaa a hei okɔɔ teleŋnda bɔɔbɔɔ. Nduyɛ o paale leŋ choo bɛɛ, ndoo ke nda niŋ silaa a ndi okɔɔ. A koŋ kpou, Chiisu doonuŋ tumbe le. Kɛ mbo mulul nda o nɛi lebɛɛ niŋ. Mi Chiisu tɛɛsial nda kaa ndaa nɔ ma nɔ wo. Nduyɛ mbo mel chaaŋaa nduaa balikaa le mɛɛ nda chɔm lo lechoo wo o ndu lo yɛ.—Luku 22:​24-28; Chɔŋ 13:​1-5, 12-15.

17 Te num i waa ndoo ndii yɔŋnuŋ ni, yɛɛ ŋ wa yɛ tosa? Ŋ nɔla miŋ tol taamasi Chiisoo kɔɔli nduyɛ, miŋ kɛɛ tumboo dɔɔnɔŋndo chɔ chɔ o yɔŋ bɛɛ miŋ wa o kɔl landɛiyo niŋ. Diikuŋ sawa Chɛhowaa a kɔllo kpou. Mbo dimi aa, “la biuwaŋ vellaa velle.” (Kolo. 3:​13) Ŋ cho sawaa hoo diikɔŋ te ŋ loonuŋ pɛ maa, naa kpou miŋ dimi ɔɔ tosa nyɛ pilaŋ acheleŋnda tana wo. (Pulɔ. 12:​18; Chemi. 3:​2, 5) Nduyɛ teleŋ o teleŋ, kindiŋ ma chandu acheleŋnda le suliŋnda ndala kɛndɛlaŋ.—Ɛfi. 4:​29.

LE YƐƐ NAŊ NƆ YƐ MIŊ HIOU LACHI A WAA WANAA TUSIAŊ?

18. Vɛɛ Chɛhowa mala yɛ wanaa tusiaŋnda le kɛɛsiaala kɛndɛlaŋ tosaa, kɛ yɛɛ nda nɔ yɛ ma tosa?

18 Ŋ cho kɛɛsiaala kɛndɛlaŋ tosa. Te ŋ nɔ pɛ le chuaŋ chua kala kalaa tosaa o yoomoo niŋ, Chɛhowa cho naa mala miŋ tosa kɛɛsiaala kɛndɛlaŋ. Kɛ le mbo tosa hei, mɛɛ miŋ wa wanaa tusiaŋ. O mɛi lediom maa, ‘wanaa nda cho nyɛpalaa tusioo choo wa, o tuɛi niŋ piɛile ndaleŋ.’ (Sam 10:​17) Nduyɛ, o cho ko piɛile ndaleŋ te o tuɛi niŋ te. Baabuiyo dimi aa, “Wanaa tusiŋ, a tosa yoŋga le wa, chɔmndo o chɔm nda nɛi ndɔ sakpoo ni, o koŋ, mbo pɛɛku nda, ma tosa nyɛ o hɛnaŋ nda ma tosa wo.” (Sam 25:​9) Chɛhowa cho naa nɛi chɔmaa hoo kioo o Baabuiyo niŋ, o yaula naalaŋ niŋ, * o vidueila naalaŋ niŋ, vɛlɛ a o bɔŋaŋnda “buɛi cho sakpo, nduyɛ, mbo wa buɛi kɔl kalu wo” bɛɛndiaa le naa laŋ niŋ. (Maa. 24:​45-47) Ŋ nɔ miŋ chɛl mala Chɛhowaa a mɛɛ naŋ diikuŋ ndu, nduyɛ miŋ chɔm maa ŋ yeema malaa te ŋ wa pɛ nyɛm o ke naa woŋ pɛɛkoo, nduyɛ miŋ wa nyɛ naŋ pɛɛku wo dɔwɔɔ o wali niŋ a kɔllo kpou.

19-21. Biondɔŋ kuɛɛ Muuse tosa yɛ Kedɛɛsi, nduyɛ yɛɛ naŋ pɛɛku yɛ o hei niŋ?

19 Ŋ cho kpakpala biondɔŋndaŋ tosaa. Yiyaŋndɔ vɛlɛ a Muuse okɔɔ. Le wɔsila bɔɔbɔɔ, o wa wana tusiaŋ nduyɛ o wa hɛnaŋ Chɛhowaa tosaa. Kɛ o mɛɛlula wɔsila 40 Isɔluɛiya wa balɔɔ o pollo niŋndo, mi Muuse kɛɛ le kaa tusiaŋndo chɔmndo. A teleŋ koŋ, naapum yema ndɔ ndoo piŋi yoomu ndɔɔ o Ichipi niŋndo ndoo vi ko sɛnɛi, nduyɛ ma kumbu ndu Kedɛɛsi. Nduyɛ, mi Isɔluɛiya wa vɛlɛ dimioo maa a ve nda chaa biyɔɔ kposoŋ te. A teleŋndo hoo, “ma kandu ŋɔɔchiaŋndo naa nda chua” le mɛŋma lepɛŋndaŋ. Mi che bɛɛ mi Chɛhowa ndoo ke Muuse kpaayaa le kaamaalaŋ tosaa, nduyɛ mi Muuse wa simlachinɔ kɛndɛ le teleŋ vilɛi, a koŋ kpou, ma ŋɔɔchiaŋ. O ve ko a mɛŋma lepɛŋndaŋ okɔɔ le ndaa ŋɔɔchiaŋ te, kɛ ma ŋɔɔchiaŋ vɛlɛ a Muuse okɔɔ, naŋchaa ndu tosa ni mi kolɔɔ bii nda.—Nɔm. 20:​1-5, 9-11.

20 Mi Muuse bɛɛ duaunuŋ tumbe a nda tau tau. Mi che bɛɛ Chɛhowa ndoo dimul ndu ni le mbo soo o pouwo lo, kɛ mi Muuse suaa o waŋnda lo a kɔl tuu bɛndoo, nduyɛ mbo dimul nda maa o cho kaamaa tosa. Okoŋ, mi Muuse heelu tindaa mbo luaa pouwo lediiŋ a ndu. Nduyɛ, mi mɛŋndaŋ ma piɔl o pouwo niŋ. Kaa heelaŋndo a kaa kɔl tuu bɛndoo tosa ni mi Muuse tosa biondɔŋ wɔɔŋndo. (Sam 106:​32, 33) Le mɛɛ Muuse kɛɛ tusiŋndo chɔmndo o teleŋ biŋgi koŋ bɛŋgu yɛ, Chɛhowa chɛl ndu le mbo luɛi o Lɛŋnde Mɛyaaleŋ niŋ te.—Nɔm. 20:​12.

21 Ŋ pɛɛku sɔɔŋ sɔviɔŋ tau o taamaseliiyo hoo niŋ. I tasei, ŋ nɔ miŋ hiou lachi a wallo tosaa kalaŋ le kaa tusiaŋndo chɔmndo. Te ŋ pɛŋgi pɛ kaa tusiaŋndo chɔmndo le teleŋ biŋgi, haupa miŋ simnuŋ wanaa heelaŋ, nduyɛ keŋ tosa miŋ dimi ɔɔ tosa suɛi diɔmnde. I diiŋ nduɛi, kɔl landɛiyo tosa miŋ vi dialloŋ. Lelaŋ, ŋ kindiŋ le kaa tusiaŋndo chɔmndo lɔɔlɔɔ, o yɔŋ bɛɛ mi suɛi kala kalɛi wa naa choo.

22-23. (a) Le yɛɛ naŋ nɔ yɛ miŋ hiou lachi a tusiŋndo nuuviaa? (b) Yɛɛ nyɛ dimiŋ o Sɛfanaya 2:​3 niŋndo chɔm yɛ?

22 Ŋ cho wa o mandaa bɛŋgu. O lo lɛ teleŋ vilɛi le, mi Chɛhowa huŋ faŋa wanaa dɛnɛwɔɔŋnda o chieeŋndo choo, nduyɛ wanaa tusiaŋnda kinɛi wa niŋ ni. Chieeŋndo cho simnɔŋ fondɛi kɔl nyuloo wa niŋndo. (Sam 37:​10, 11) Baa a wa niŋ pa wanaa tusiaŋnda haa tɛɛŋ? A nɔla ma wa nda tɛɛŋ te o yɔŋ pɛ ma chɛl veelu Chɛhowaa a mɛɛ wana suaa le Mɛlɛka wo Sɛfanaya poonyiaa yɛ.—Nuawɔ Sɛfanaya 2:​3.

23 Le yɛɛ Sɛfanaya 2:​3 dimi yɛ maa, ‘Kɛlɛŋgaa dɔɔ le, mbo mal nya le yɔŋnda nyala wɔɔŋndaŋ’? Diomnda laŋ la chɔm naa maa Chɛhowa nɔ kpaaya le mbo piŋi wanaa yeema le hɛnaŋ ndɔɔ tosaa, nduyɛ ma kaala ndu wa le. Kɛ, la chɔm maa ŋ nɔ miŋ tosa nyɛ le mi Chɛhowa manda naa. Ŋ nɔ tiindaŋndo maa ŋ cho hunɔɔ pioŋɔɔ sɔla “paale o [Chɛhowa] duaunuŋ niŋ . . . tumbe a waŋnda mbo tusi nda dɛnɛ palaa . . . choo” wo. Nduyɛ, ŋ cho wa achal lefafɛɛŋ te ŋ dɔu pɛ sɛmbɔɔ le miŋ wa wanaa tusiaŋnda vɛlɛ miŋ nɛŋi Chɛhowa kɔl.

CHONDII 120 Wa Mɔɔsɔlɔɔ maa Chiisu

^ pɛl. 5 Naa kpou ŋ viluŋ wanaa tusiaŋ te. Ŋ nɔ miŋ pɛɛku le waa wanaa tusiaŋ. Naapum, miŋ che maa ŋ cho wanaa tusiaŋ te ŋ wa pɛ nyɛ tosa latulu a wanaa kɔl nyuluaa, kɛ miŋ che ndi ikala le loo wanaa tusiaŋ te ŋ wa pɛ nyɛ tosa latulu a wanaa heelaŋnda. Buŋgɛi hei cho yaasiaa bahawɛilaŋ lapum la naŋ nɔ miŋ chɔulaba le miŋ nɔ suliŋ kɛndɔɔ hoo wo, tusiŋndo.

^ pɛl. 3 TƐƐSIAA LE DIOMNDO: Tusiŋndo. Wanaa cho wanaa tusiaŋnda wa chaa acheleŋnda biyɔɔ. Nduyɛ, a dounuŋ tumbe chɔ chɔ le o yɔŋ bɛɛ mi acheleŋnda tosal nda suɛi wɔɔŋnde. Wanaa tusiaŋnda cho wanaa heelaŋ ɔɔ wanaa yoŋga le. Ma chua pɛɛŋ acheleŋnda maa nda hiou wa a sɔvɛ a nda. Le Chɛhowa, tusiŋndo sim ni, wanaa cho ndu o hɔl a taaniŋnda biyɔɔ o nɛi kaalaa niŋ, vɛlɛ a nda nyɛiye chɔmndo.

^ pɛl. 12 Mi Babiloniaŋnda ke puaa Hibuluiyaa yaawa haa diolaŋ aa, Siadulua, Mɛsiaki, a Abɛniko.—Daan. 1:​7.

^ pɛl. 18 Le taamaseliiyo, tofa buŋgɛi hei “Tosa Kɛɛsiaala Ke Mɛlɛka Bɛɛleŋndo,” o Bandu Mɛŋgɛlaa niŋ, Nyaakuɛiyo 15, 2011. O puuluei niŋ.

^ pɛl. 59 TƐƐSIAA LE FOTUEIYO: Mi Chiisu kɛɛ le tumboo dɔɔnɔŋndo chɔ chɔ. Nduyɛ o nɛi lebɛɛ niŋ, mbo sila buɛiyaa nduaa mɛɛ nda wa sɛɛŋgiaŋndo le wana wa wana banaa nda tɛɛŋndo.