1-2. (a) Bibele italusa cwañi Mushe, mi ki lika mañi zanaaezize? (b) Ki kabakalañi haluswanela kuba ni buishuwo?

BIBELE ibulela kuli Mushe neli “mutu yaishuwa hahulu kufita batu kaufela bane bali mwa lifasi.” (Num. 12:3) Kana taba yeo italusa kuli naanani boi, naasakoni kueza hande likatulo, mi naasabonisangi bundume halwaniswa? Batu babañwi ki mona mobakona kutaluseza mutu yaishuwa cwalo. Kono taba yeo haki ya niti. Mushe neli mutangaa Mulimu yanaanani maata, yanaaezanga likatulo zende mi naanani bundume. Ka tuso ya Jehova, Mushe naasika saba kuya fapilaa mubusi wa Egepita, naakonile kuetelela batu bababato eza 3,000,000 mwa lihalaupa, mi naatusize sicaba sa Maisilaele kukoma lila zabona.

² Ki niti kuli miinelo yaluna haiswani ni yanaaipumani ku yona Mushe, kono zazi ni zazi lukopananga ni batu babataata, mi luipumananga mwa miinelo yekona kutahisa kuli kulubele taata kubonisa buishuwo. Niteñi, lunani libaka lelituna haluswanela kubonisa kalemeno kao. Jehova usepisa kuli “babaishuwa bakaluwa lifasi.” (Samu 37:11) Kana mwakona kubulela kuli munani buishuwo? Kana ki mona moba miingela babañwi cwalo? Pili lusika alaba kale lipuzo za butokwa zeo, luswanela kuziba sekutalusa kuba ni buishuwo.

3-4. (a) Buishuwo bukona kuswanisezwa kwañi? (b) Ki tufi tulemeno totune tolutokwa kuba ni tona kuli lube ni buishuwo, mi ki kabakalañi?

³ Buishuwo * buswana sina siswaniso sesinde. Ka mukwa ufi? Sina muswanisi haitusisanga mibala yeshutana-shutana kuli  siswaniso sahae sibonahale hande, ni luna luswanela kuba ni tulemeno totuñwi totunde kuli lukone kuba ni buishuwo. Tulemeno to ki: buikokobezo, kuipeya kuutwa, bunolo, ni bundume. Ki kabakalañi halutokwa kuba ni tulemeno to haiba lubata kutabisa Jehova?

⁴ Batu babaikokobeza ki bona feela babaipeya kuutwa Mulimu. Mi Mulimu ubata kuli lube bababunolo. (Mat. 5:5; Magal. 5:23) Satani wanyemanga haalubona inze lueza tato ya Mulimu. Ki lona libaka batu babañata mwa lifasi lelibusiwa ki yena haba lutoile nihaike kuli lubonisanga buikokobezo ni bunolo. (Joa. 15:18, 19) Kacwalo, lutokwa kuba ni bundume kuli luhanyeze Satani.

5-6. (a) Ki kabakalañi Satani hatoile batu babaishuwa? (b) Ki lipuzo mañi zeluka nyakisisa?

⁵ Mutu yasina buishuwo ki mutu yaikuhumusa, yabuhali, mi hakuteki Jehova. Satani ki mona mwainezi cwalo. Ki lona libaka hatoile hahulu batu babaishuwa! Batu babaishuwa babonisanga tulemeno totunde twasina tona Satani, ili kubonisa kuli ki mutu yamaswe hahulu. Mi hape babonisanga kuli Satani ki lihata. Ka mukwa ufi? Kusina taba ni zabulela Satani kamba kueza kwa batu babaishuwa, haakoni kubatuhelisa kusebeleza Jehova!—Jobo 2:3-5.

⁶ Ki miinelo mañi yekona kulupaleliswa kuba ni buishuwo? Mi ki kabakalañi haluswanela kuzwelapili kubata buishuwo? Kuli lufumane likalabo za lipuzo zeo, halunyakisiseñi mutala wa Mushe, wa Maheberu babalaalu bane bali bahapiwa mwa Babilona, ni mutala wa Jesu.

7-8. Mushe naaezize cwañi batu babañwi hane basika mukuteka?

⁷ Halufilwe maata a kuzamaisa babañwi: Babanani maata a kuzamaisa babañwi kukona kubabela taata kuzwelapili kubonisa buishuwo, sihulu haiba batu baba mwatasaa bona haba bakuteki kamba baikutwa kuli habasika eza katulo yende. Kana mukile mwaipumana mwa muinelo ocwalo? Kucwañi haiba yomuñwi mwa lubasi asakuteki katulo yamina? Ki lika mañi zene mukaeza? Halunyakisiseñi zanaaezize Mushe hanaaipumani mwa muinelo ocwalo.

⁸ Jehova naaketile Mushe kuli aetelele sicaba sa Isilaele mi naamufile musebezi wa kuñolela sicaba seo milao. Taba yeo neibonisa hande kuli Jehova naali ni Mushe. Nihakulicwalo, Miriame, yena kaizelaa Mushe ni muhulwanaa  hae Aruni, neba mutongokile ni kumunyaza kabakala musali yanaanyezi. Batu babañwi mwendi kambe nebaipumani mwa muinelo wanaali ku ona Mushe, nebaka bata kuli bo Aruni ni Miriame bafiwe koto, kono Mushe yena naasika eza cwalo. Naasika akufa kuhalifa. Mane naakupile Jehova kuli afolise Miriame, yanaanatilwe ka butuku bwa mbingwa. (Num. 12:1-13) Ki kabakalañi Mushe hanaaezize cwalo?

9-10. (a) Jehova naatusize Mushe kulemuhañi? (b) Litoho za mabasi ni baana-bahulu bakona kulikanyisa cwañi mutala wa Mushe?

⁹ Mushe naatabela kulutiwa ki Jehova. Lilimo ze 40 pili asika fiwa kale musebezi wa kuetelela sicaba sa Isilaele, ili ka nako yanaasali mwa lubasi lwa silena mwa Egepita, Mushe nesi mutu yaishuwa. Mane ka nako yeo, Mushe neli mutu wa kacima-cima kuli mane naabulaile mutu yanaaatuzi kuli naanani lunya. Mushe naanahana kuli Jehova ukatabiswa ki muhato wanaangile. Jehova naatusize Mushe ka lilimo ze 40 kulemuha kuli naatokwa kuba ni buishuwo kuli aetelele Maisilaele kwandaa kubonisa feela bundume. Mi kuli abe ni buishuwo, naatokwa kuikokobeza, kuipeya kuutwa, ni kuba yabunolo. Mushe naaamuhezi tuso yeo, mi hasamulaho aba mueteleli yomunde.—Exo. 2:11, 12; Lik. 7:21-30, 36.

¹⁰ Litoho za mabasi ni baana-bahulu mukaeza hande kulikanyisa mutala wa Mushe. Haiba musakutekiwi, musike mwahalifa kapili. Mubonisange buikokobezo ka kuitumelela mafosisa amina. (Muek. 7:9, 20) Mulatelelange ketelelo ya Jehova hamutatulula butata bobuñwi. Mi kamita mualabange ka mukwa obunolo. (Liprov. 15:1) Litoho za mabasi ni baana-bahulu babaeza cwalo batabisa Jehova, batusa kuli mwa lubasi ni mwa puteho kube ni kozo, mi batoma mutala omunde wa kuba ni buishuwo.

11-13. Lukona kulikanyisa cwañi mutala oba lutomezi Maheberu babalaalu?

¹¹ Halunyandiswa: Kuzwa feela kwamulaho, babusi ba batu banyandisize hahulu batanga ba Jehova. Balutamelezanga bumaswe, kono libaka lelituna leba lunyandisezanga kikuli ‘luutwa Mulimu sina mubusi kufita batu.’ (Lik. 5:29) Balusheununanga, kululenga mwa tolongo, kamba kulunataka. Kono ka tuso ya Jehova, halukutisezangi bumaswe; luzwelangapili kuba ni buishuwo ka nako yelulikiwa yeo.

¹² Halunyakisiseñi mutala oba lutomezi Maheberu babalaalu bane baisizwe mwa buhapiwa, bo Hanania, Mishaele, ni Azaria. * Mulena wa Babilona naabalaezi kukubamela siswaniso sesituna sa gauda. Kono bona bataluseza mulena ka likute libaka hane basakoni kulapela siswaniso seo. Nebazwezipili kuutwa Mulimu kusina taba kuli mulena naababembile kuli naaka  banepela mwa liyekuyeku la mulilo. Honafo feela, Jehova alamulela batanga bahae, nihaike kuli bona nebasika libelela kuli naaka basileleza ka makazo. Nihakulicwalo, nebaitukiselize muinelo ufi kamba ufi wanaaka lumeleza Jehova. (Dan. 3:1, 8-28) Mutala wabona ubonisa kuli batu babaishuwa banani bundume, mi ni luna haiba luba ni buishuwo, hakuna nto niyekana yeka lupaleliswa ‘kulapela feela Mulimu anosi,’ yena Jehova, ibe malena, kamba batu baba lufumbela kamba likoto zelufiwa.—Exo. 20:4, 5.

¹³ Lukona kulikanyisa cwañi Maheberu babalaalu bao haiba lukopana ni miinelo yelika busepahali bwaluna ku Mulimu? Luswanela kuba ni buikokobezo ni kusepa kuli Jehova uka lutusa. (Samu 118:6, 7) Luswanela kualaba batu baba lutameleza litaba za buhata ka bunolo ni ka likute. (1 Pit. 3:15) Mi haluswaneli kueza nto ifi kamba ifi yekatahisa kuli silikani saluna ni Ndataa luna yalilato sisinyehe.

14-15. (a) Ki lika mañi zekona kuezahala haluikalezwi? (b) Ka kuya ka liñolo la Isaya 53:7, 10, ki kabakalañi halukona kubulela kuli Jesu ki mutala omunde hahulu wa mutu yanaabonisize buishuwo ka nako yanaaikalezwi?

¹⁴ Haluikalezwi: Kaufelaa luna lwaikalelwanga ka mabaka ashutana-shutana. Mwendi lwaikalelwanga pili lusika ñola kale tatubo kwa sikolo kamba kueza musebezi omuñwi kwa mubeleko. Kamba mwendi fokuñwi lwaikalelwanga halunahana za kalafo yeñwi yeluka fiwa. Haluikalezwi, kutaata kubonisa buishuwo. Lukona kubilaezwa hahulu ki miinelo yemiñwi yesa lubilaezangi. Hape, lukona kuba ni buhali ni kuhanyaukela babañwi. Haiba mukile mwaikutwa cwalo, munyakisise zemukona kuituta kwa mutala wa Jesu.

¹⁵ Mwa likweli za mafelelezo za bupilo bwahae, Jesu naaikalezwi hahulu. Naaziba kuli naakabulaiwa ni kunyandiswa hahulu. (Joa. 3:14, 15; Magal. 3:13) Likwelinyana pili asika bulaiwa kale, naabonisize kuli naaziyelehile hahulu. (Luka 12:50) Mane hane kusiyezi feela mazazi asikai kuli abulaiwe, naabulezi kuli “niziyelehile.” Manzwi anaaitusisize hanaalapela ku Mulimu abonisa kuli naaikokobeza mi naautwa Mulimu; naaize: “Ndate, nipilise kwa nako ye. Nihakulicwalo, se ki sona senitezi ku yona nako ye. Ndate, kanyisa libizo lahao.” (Joa. 12:27, 28) Nako hase ifitile, Jesu abonisa bundume ka kuitibahaza kwa lila za Mulimu, ili bao hasamulaho neba mubulaile ka nzila yesituhu ni yeshubulisa. Kusina taba kuli naaikalezwi mi naanyandisizwe hahulu, Jesu naabonisize buishuwo ka kueza tato ya Mulimu. Kaniti luli, Jesu ki mutala omunde hahulu wa mutu yanaabonisize buishuwo ka nako yanaaikalezwi!—Mubale Isaya 53:7, 10.

16-17. (a) Ki lika mañi zene baezize balikani ba Jesu zenekona kutahisa kuli kumubele taata kubonisa buishuwo? (b) Lukona kulikanyisa cwañi Jesu?

¹⁶ Fa busihu bwa Jesu bwa mafelelezo fa lifasi, balikani bahae nebaezize nto yenekona kutahisa kuli kumubele taata kubonisa buishuwo. Jesu naaikalezwi hahulu busihu bo. Naaziba kuli naatokwa kuzwelapili kusepahala kuisa lifu. Bupilo bwa batu kaufela nebuitingile ku yena. (Maro. 5:18, 19) Mane sa butokwa nikufita kikuli muhato wanaaka nga neuka tahisa kuli libizo la Ndatahe likutekiwe kamba linyaziwe. (Jobo 2:4) Kono ka nako yanaaca mulalelo wa mafelelezo ni baapositola bahae, kwazuha “kañi yetuna” mwahalaa balikani bahae bao ya kuli “ki mañi yanaangiwa kuba yomutuna ku bona.” Jesu naahakuluzi balikani bahae bao ka za taba yeo hañata-ñata, mane nihaiba fa busihu bobuswana bo! Nto yekomokisa kikuli Jesu naasika halifiswa ki taba yeo. Kono mane naabonisize buishuwo. Jesu ka lilato abahakulula hape, mi abataluseza ka kunonga moya one baswanela kubonisa. Hasamulaho, ababaza balikani  bahae kabakala kuli nebabonisize busepahali ka kuzwelapili kumulatelela.—Luka 22:24-28; Joa. 13:1-5, 12-15.

¹⁷ Ki lika mañi zene mukaeza kambe ki mina bane baipumani mwa muinelo wo? Luswanela kulikanyisa Jesu ni kuzwelapili kubonisa musa niha luikalezwi. Luitatele kumamela taelo ya Jehova yeli, “muzwelepili kutuhelelana.” (Makolo. 3:13) Haiba luhupula kuli ni luna lwabulelanga ni kueza lika zeutwisa babañwi butuku, kuka lubela bunolo kumamela taelo yeo. (Liprov. 12:18; Jak. 3:2, 5) Nto yeñwi hape yekona kulutusa ki kubabazanga babañwi kabakala tulemeno totunde tobanani tona.—Maef. 4:29.

18. Jehova utusanga cwañi batu babaishuwa kueza likatulo zende, kono ki lika mañi zebaswanela kueza?

¹⁸ Kuba ni buishuwo kuka lutusa kueza likatulo zende. Haiba lubonisa buishuwo, Jehova uka lutusa kueza likatulo zende ka nako yelufumana taata kueza cwalo. Usepisa kuli ukautwa “kupo ya babaishuwa.” (Samu 10:17) Kono haana kuutwa feela kupo yaluna. Bibele ilusepisa kuli: “Ukaetelela babaishuwa mwa nzila yelukile, mi ukaluta babaishuwa nzila yahae.” (Samu 25:9) Jehova uluetelelanga ka kuitusisa Bibele, lihatiso, * ni lika zeñwi zelukisizwe ki “mutanga yasepahala yanani kutwisiso.” (Mat. 24:45-47) Kono kuli lutusiwe ki lika zeo, luswanela kubonisa buikokobezo ka kuitutanga litaba zalulukisezanga Jehova, ni kulika ka molukonela kaufela kulisebelisa mwa bupilo bwaluna.

19-21. Ki mafosisa mañi anaaezize Mushe kwa Kadeshi, mi likande leo lilulutañi?

¹⁹ Kuba ni buishuwo kuka lutusa kusaeza mafosisa amañata. Halunyakisiseñi hape mutala wa Mushe. Naabonisize buishuwo ka nako yetelele mi naatabisize Jehova. Kono Maisilaele hase bayambaezi mwa lihalaupa ka lilimo zebato ba 40, Mushe apalelwa kubonisa buishuwo. Kaizelaa hae, mwendi ili yena yanaa mupilisize mwa Egepita, kihona hanaasazo timela mi naabulukilwe mwa Kadeshi. Mi ka nako yeo hape Maisilaele babilaela kuli nebasa babalelwi hande. “Bazekisa Mushe” kabakala kutokwa mezi. Nihaike kuli Jehova naafile Mushe maata anaa mukonisize kueza limakazo zeñata, mi Mushe naaetelezi hande sicaba, batu nebatongokile. Nebasika bilaela feela kabakala kutokwa mezi kono hape nebatongokile Mushe  inge kuli ki yena yanaatahisize kuli basike baba ni mezi.—Num. 20:1-5, 9-11.

²⁰ Mushe ahalifa hahulu, mi apalelwa kubonisa buishuwo. Kufita kumamela taelo yanaa mufile Jehova ya kuli abulele kwa licwe, Mushe ahanyaukela sicaba mi abonisa inge kuli ki yena yanaaka baezeza makazo. Hasamulaho, anata licwe habeli mi mezi apoomoka mwa licwe leo. Naaezize mafosisa amatuna ao kabakala kuli naaikuhumusize mi naahalifile hahulu. (Samu 106:32, 33) Bakeñisa kuli Mushe ka nako yeo naasika bonisa buishuwo, naasika lumelezwa kukena mwa Naha ya Sepiso.—Num. 20:12.

²¹ Likande le liluluta lituto za butokwa. Tuto yapili kikuli, luswanela kuikataza kuzwelapili kubonisa buishuwo. Haiba lupalelwa kubonisa buishuwo ka nakonyana, lwakona kukala kuikuhumusa ni kubulela kamba kueza lika zeluka inyaza hasamulaho. Tuto yabubeli kikuli, kukona kulubela hahulu taata kubonisa buishuwo haluikalezwi; kacwalo, luswanela kueza molukonela kaufela kubonisa buishuwo ka nako yeo.

22-23. (a) Ki kabakalañi haluswanela kuzwelapili kubata buishuwo? (b) Ki kabakalañi liñolo la Zefania 2:3 halibulela kuli: “Mwendi mukasilelezwa”?

²² Kuba ni buishuwo kutahisa kuli lusilelezwe. Hona cwale-cwale fa, Jehova ukazwisa batu kaufela babamaswe mwa lifasi, mi kukasiyala feela batu babaishuwa. Mi ka nako yeo, batu kaufela mwa lifasi bakapila ka kozo. (Samu 37:10, 11) Kana mukaba yomuñwi wa batu bao babaishuwa? Haiba mubata kuba yomuñwi wa batu bao, muswanela kuamuhela memo ya Jehova yeneñozwi ki mupolofita Zefania.—Mubale Zefania 2:3.

²³ Ki kabakalañi liñolo la Zefania 2:3 halibulela kuli: “Mwendi mukasilelezwa”? Taba yeo haitalusi kuli Jehova haakoni kusileleza batu bababata kueza tato yahae, ili balata. Kono ibonisa kuli luswanela kueza sesiñwi kuli alusileleze. Haiba lubata kuli luto punyuha “lizazi la buhali bwa Jehova” ni kuto pila kuya kuile, luswanela kuzwelapili kubata buishuwo ka nako ya cwale ni kutabisa Jehova.