Wulu kɔ nuhua edwɛkɛ ne azo

Wulu kɔ nuninyɛne ne azo

EDWƐKƐ 7

Yɛ Bɛlɛvo Amaa Wɔazɔ Gyihova Anye

Yɛ Bɛlɛvo Amaa Wɔazɔ Gyihova Anye

“Bɛdabɛ mɔɔ bɛbɛlɛ bɛ nwo aze wɔ azɛlɛ ne azo . . . la, bɛkpondɛ [Gyihova]. . . . Bɛbɛlɛ bɛ nwo aze.”​—ZƐF. 2:3.

EDWƐNE 80 ‘Bɛzɔ Gyihova Bɛnlea Na Ɔle Kpalɛ’

MƆƆ YƐBAZUKOA *

1-2. (a) Kɛzi bɛha Mosisi anwo edwɛkɛ ɛ, na duzu a ɔyɛle a? (b) Ndelebɛbo kpalɛ boni ati a ɔhyia kɛ yɛyɛ bɛlɛvo a?

BAEBOLO ne ka Mosisi anwo edwɛkɛ kɛ “ɔle bɛlɛvolɛ ɔtɛla dasanli biala mɔɔ wɔ aleɛabo la.” (Ɛdi. 12:3) Asoo ɛhye kile kɛ ɔ nwo ɛnyɛ se, ɔngola ɔnzi kpɔkɛ anzɛɛ ɔsulo debie? Kɛ menli bie mɔ bu bɛlɛvoma la ɛne. Noko adwenle ɛhye ɛnle nɔhalɛ fee. Ɛnee Mosisi anwo yɛ se, ɔkola ɔsi kpɔkɛ yɛɛ ɔle Nyamenle sonvolɛ mɔɔ lɛ akɛnrasesebɛ. Ɔlua Gyihova moalɛ zo, ɔholale ɔgyinlanle Yigyibiti tumivolɛ ne anyunlu, ɔlile menli kɛyɛ 3,000,000 anyunlu wɔ fienemgbole ne anu yɛɛ ɔboale Yizilayɛ maanle ne ɔmaanle bɛlile bɛ agbɔvolɛ anwo zo konim.

2 Tɛnlabelɛ mɔɔ Mosisi yiale la, tɛ bie a yɛkɔ nu ɛnɛ a, noko alehyenlɛ biala, yɛyia tɛnlabelɛ ngakyile mɔɔ maa ɔyɛ se kɛ yɛbayɛ bɛlɛvo a. Noko ndelebɛbo kpalɛ bie ati a ɔhyia kɛ yɛnyia subane ɛhye a. Gyihova ɛbɔ ɛwɔkɛ kɛ “bɛlɛvoma bava azɛlɛ ne ayɛ bɛ ɛdeɛ.” (Edw. 37:11) Asoo ɛbaha kɛ ɛle bɛlɛvo? Asoo kɛ menli nwu wɔ la ɛne? Kolaa na yɛabua kpuya zɔhane mɔ la, bɛmaa yɛnlea mɔɔ bɛlɛvo mɔɔ yɛbayɛ kile la.

DUZU A LE BƐLƐVO?

3-4. (a) Duzu a yɛbahola yɛava bɛlɛvo yɛado nwo a? (b) Subane nna boni mɔ a yɛhyia amaa yɛayɛ bɛlɛvo a, na duzu ati ɔ?

3 Bɛlɛvo ɛyɛlɛ le kɛ nvoninli kɛnlɛma bie mɔɔ bɛdɔlɔ la. Adenle boni azo? Kɛ mɔɔ awie mɔɔ dɔlɔ nvoninli fa kɔla ngɛnlɛma bɔ nu dɔlɔ nvoninli la, ɔwɔ kɛ yɛnyia subane ngɛnlɛma ngakyile bie mɔ amaa yɛayɛ bɛlɛvo. Subane zɔhane mɔ bie a le mɛlɛbɛnwoaze, tieyɛ, bɛtɛɛyɛlɛ nee akɛnrasesebɛ. Duzu ati a yɛhyia subane ɛhye mɔ amaa yɛazɔ Gyihova anye a? *

4 Menli mɔɔ bɛbɛlɛ bɛ nwo aze la ala a Nyamenle ɛhulolɛdeɛ a. Nyamenle ɛhulolɛdeɛ ko a le kɛ yɛbayɛ bɛlɛvo. (Mat. 5:5; Gal. 5:23) Saa yɛyɛ Nyamenle ɛhulolɛdeɛ a, yɛmaa Seetan fa ɛya kpole. Yemɔti, ɔnva nwo kɛ yɛbɛlɛ yɛ nwo aze na yɛle bɛlɛvo la, Seetan ewiade ne ɛngulo yɛ. (Dwɔn 15:18, 19) Ɛhye ati, yɛhyia akɛnrasesebɛ amaa yɛakpo Seetan.

5-6. (a) Duzu ati a Seetan kpɔ bɛlɛvoma ɛ? (b) Kpuya boni mɔ a yɛbabua a?

5 Sonla mɔɔ ɛnle bɛlɛvo la memaa ɔ nwo zo, ɔngomo ye ɛya zo yɛɛ ɔndie Gyihova. Kɛ Seetan de la ɛne! Yemɔti a ɔkpɔ bɛlɛvoma la. Bɛmaa menli nwu ye amumuyɛ nyɛleɛ ne. Na mɔɔ tɛla biala la, bɛmaa Seetan yɛ adalɛ. Duzu ati ɔ? Ɔluakɛ ɔnva nwo biala mɔɔ ɔbayɛ anzɛɛ ɔbaha la, ɔnrɛhola ɔnrɛzi bɛlɛvoma adenle kɛ bɛmmasonle Gyihova!​​—Dwobu 2:3-5.

6 Mekɛ boni a ɔbahola yeayɛ se kɛ yɛbayɛ bɛlɛvo a? Na duzu ati a ɔwɔ kɛ yɛbɔ mɔdenle kɛ yɛbayɛ bɛlɛvo a? Amaa yɛabua kpuya zɔhane mɔ la, bɛmaa yɛzuzu Mosisi, Hibulu mgbavolɛ nsa ne mɔɔ bɛ nee bɛ hɔle akɛlɛzonlenlɛ nu wɔ Babelɔn yɛɛ Gyisɛse neazo ne anwo.

MEKƐ MƆƆ ƆNLA AZE KƐ YƐBAYƐ BƐLƐVO LA

7-8. Mɔɔ bɛangile ɛbulɛ bɛammaa Mosisi la, kɛzi ɔyɛle ye nyɛleɛ ɛ?

7 Mekɛ mɔɔ wɔnyia tumi la: Ɔnla aze kɛ menli mɔɔ bɛnyia tumi la bayɛ bɛlɛvo, titili wɔ mekɛ mɔɔ awie mɔɔ wɔ bɛ bo ambu bɛ anzɛɛ badendɛ atia bɛ la. Ɛhye bie ɛdo wɔ ɛlɛ ɔ? Na saa ahenle le wɔ busuanli ɛ? Kɛzi ɛbali nwolɛ gyima ɛ? Nea kɛzi Mosisi lile tɛnlabelɛ zɛhae anwo gyima la.

8 Gyihova kpale Mosisi kɛ Yizilayɛ adekilevolɛ na ɔmaanle ɔhɛlɛle mɛla mɔɔ ɔvale ɔmaanle maanle ne la. Yemɔti ɔda ali kɛ, ɛnee Gyihova gyi Mosisi anzi. Noko, Mosisi amediema, Meleam nee Aalɔn dendɛle tiale ye wɔ ɔ ye mɔɔ ɔgyale ye la anwo. Bie a saa ɛdawɔ a ɛle Mosisi a, anrɛɛ ɛbava ɛya na wɔali nzenralɛ, noko yeanyɛ zɔ. Yeanva ɛya ndɛndɛ. Ɔkpale Gyihova kyɛlɛ bɔbɔ kɛ ɔpɛ anzohwenlɛ mɔɔ yeva yera Meleam anwo zo la azo. (Ɛdi. 12:1-13) Duzu ati a Mosisi yɛle zɔ a?

Mosisi kpale Gyihova kyɛlɛ kɛ ɔpɛ anzohwenlɛ mɔɔ yeva yera Meleam anwo zo la azo (Nea ɛdendɛkpunli 8)

9-10. (a) Duzu a Gyihova boale Mosisi maanle ɔdele ɔ bo a? (b) Duzu a mbusua tile nee asafo nu mgbanyima bahola azukoa avi Mosisi ɛkɛ a?

9 Mosisi maanle Gyihova tetele ye. Nɔhalɛ nu, kɛyɛ ɛvolɛ 40 mɔɔ ɛze la, ɛnee Mosisi wɔ Yigyibiti belemgbunli sua nu. Ɛnee ɔnle bɛlɛvo fee. Mekɛ bie, ɔvale ɛya ndɛndɛ na ɔhunle nrenyia bie mɔɔ ɛnee ɔte nganeɛ kɛ ɔle nzisi la. Bie a Mosisi zuzule kɛ Gyihova anye die mɔɔ yeyɛ la anwo. Noko, Gyihova vale ɛvolɛ 40 tetele Mosisi maanle ɔnwunle kɛ, tɛ akɛnrasesebɛ ala a ɔhyia na yeali Yizilayɛma anyunlu a; eza ɔhyia kɛ ɔyɛ bɛlɛvo. Saa ɔbayɛ bɛlɛvo a, ɔwɔ kɛ ɔbɛlɛ ɔ nwo aze, ɔyɛ tieyɛ na ɔyɛ bɛtɛɛ. Ɔzukoale ɛhye kpalɛ na ɔrayɛle neavolɛ kpalɛ.​—Ade. 2:11, 12; Gyi. 7:21-30, 36.

10 Ɛnɛ, ɔwɔ kɛ mbusua tile nee asafo nu mgbanyima bɔ mɔdenle sukoa Mosisi. Saa bɛambu wɔ a, mmafa ɛya ndɛndɛ. Fi mɛlɛbɛnwoaze nu die wɔ nvonleɛ to nu. (Nol. 7:9, 20) Saa ɛlɛdi ngyegyelɛ nwo gyima a, fi mɛlɛbɛnwoaze nu fa Gyihova adehilelɛ yɛ gyima. Na bua awie mɔ bɛtɛɛ. (Mrɛ. 15:1) Mbusua tile nee neavolɛma mɔɔ bɛyɛ ɛhye la yɛ mɔɔ sɔ Gyihova anye na bɛmaa anzodwolɛ tɛnla bɛ nee awie mɔ avinli na bɛyɛ neazo kpalɛ.

11-13. Neazo boni a Hibulu mgbavolɛ nsa ne yɛle maanle yɛ a?

11 Mekɛ mɔɔ bɛlɛkpɔ yɛ la: Ɔvi tete ne amuala, alesama tumivolɛma ɛkpɔ Gyihova menli. Bie a bɛbabɔ yɛ somolɛ kɛ yɛle “ahɔdiawu,” noko nɔhalɛ ne a le kɛ yɛkpa kɛ ‘yɛbadie Nyamenle kɛ tumivolɛ yɛadɛla sonla.’ (Gyi. 5:29) Bie a bɛbagolo yɛ nwo, bɛado yɛ efiade anzɛɛ bɛayɛ yɛ amumuyɛ. Noko ɔlua Gyihova moalɛ zo, yɛnrɛdɛne bɛ zo yɛɛ yɛ nee bɛ bɛali wɔ bɛtɛɛ adenle zo.

12 Suzu neazo mɔɔ Hibulu mgbavolɛ nsa ne; Hananaya, Maehyeeyɛle yɛɛ Azalaya yɛle maanle yɛ la anwo nea. * Babelɔn Belemgbunli ne hanle kɛ bɛbɔ bɛ ti aze bɛmaa nvutuke abaaba kpole bie. Bɛvile ɛbulɛ nu bɛhilele deɛmɔti bɛnrɛzonle abaaba ne la anu bɛhilele belemgbunli ne. Bɛdiele Nyamenle ɔnva nwo kɛ belemgbunli ne nwunlonwunlanle bɛ kɛ ɔfa bɛ yeagua sendɔlɔra nu la. Gyihova liele mgbavolɛ ne mɔ ɛkɛ ne ala, ɛnee bɛ nye ɛnla kɛ ɔbayɛ zɔ. Noko, ɛnee bɛlɛ ɛhulolɛ kɛ bɛbayɛ tieyɛ ɔnva nwo biala mɔɔ Gyihova bamaa nwolɛ adenle la. (Dan. 3:1, 8-28) Bɛhilele kɛ menli mɔɔ bɛle bɛlɛvo la lɛ akɛnrasesebɛ amgba​​—belemgbunli, ɛnwunlonwunlanlɛ nee anzohwenlɛ biala ɛnle ɛkɛ mɔɔ bahola azɛkye bɛ bo mɔɔ bɛsika kɛ bɛbazonle Gyihova ‘angomekye’ la ɛlɛ.​​—Ade. 20:4, 5.

13 Saa bɛsɔ yɛ nɔhalɛlilɛ bɛnea a, kɛ ɔkɛyɛ na yɛazukoa Hibulu mgbavolɛ nsa ɛhye mɔ ɛ? Yɛfi mɛlɛbɛnwoaze nu yɛdie yɛdi kɛ Gyihova banlea yɛ. (Edw. 118:6, 7) Yɛbua menli mɔɔ to yɛ ɛzonle la wɔ ɛbulɛ nee adenle kɛnlɛma zo. (1 Pita 3:15) Na yɛkpo kɛ yɛbazɛkye agɔnwolɛvalɛ mɔɔ yɛ nee yɛ ɛlɔlɛ Selɛ ne lɛ la.

Saa bɛdwazo bɛtia yɛ a, yɛfi mɛlɛbɛnwoaze nu yɛbua bɛ (Nea ɛdendɛkpunli 13)

14-15. (a) Saa yɛlɛyia ngyegyelɛ a, duzu a bahola azi a? (b) Kɛ mɔɔ Ayezaya 53:7, 10 ka la, duzu ati a yɛbahola yɛaha kɛ Gyisɛse a ɛyɛ bɛlɛvo nwo neazo mɔɔ tɛla biala ɛ?

14 Mekɛ mɔɔ yɛwɔ ngyegyelɛ nu la: Ɛnɛ, tɛnlabelɛ dɔɔnwo kola maa yɛ adwenle tu fonyia. Bie a sukulu sɔnea anzɛɛ gyima bie mɔɔ ɛnee ɔwɔ kɛ yɛyɛ la maanle yɛdele nganeɛ zɔhane. Anzɛɛ ayileyɛlɛ mɔɔ ɔwɔ kɛ yɛsi nwolɛ kpɔkɛ la noko bahola amaa yɛ adwenle adu afonyia. Ɔnla aze kɛ yɛbayɛ bɛlɛvo wɔ tɛnlabelɛ ɛhye mɔ anu. Ɔba ye zɛhae a, debie ekyi biala bahola amaa yɛava ɛya. Bie a yɛbaha edwɛkɛ mɔɔ ɛnle kpalɛ anzɛɛ yɛ nee awie mɔ bali ye wɔ adenle ɛtane zo. Saa wɔhɔ tɛnlabelɛ zɛhae bie anu ɛlɛ a, dwenle Gyisɛse neazo ne anwo.

15 Ɔhale siane ekyi na Gyisɛse awu la, adwenleadwenle dɔle ɔ nwo. Ɛnee ɔze kɛ ɔbanwu amaneɛ kpole na bɛahu ye. (Dwɔn 3:14, 15; Gal. 3:13) Mekɛ ne ɛlɛbikye la, ɔhanle kɛ ɔ rɛle ɛbɔ. (Luku 12:50) Na akee ɔhale kenle ekyi na bɛahu Gyisɛse la, ɔhanle kɛ: “Nyane kpole ɛha me.” Yɛkola yɛnwu kɛzi ɛnee ɔbɛlɛ ɔ nwo aze na ɔkulo kɛ ɔtie Nyamenle la wɔ ye asɔneyɛlɛ ne anu: “Egya, die me fi tɛnlabelɛ ɛhye anu. Noko akee, ɛhye ati a membale a. Egya, wula wɔ duma anyunlunyia.” (Dwɔn 12:27, 28) Mɔɔ mekɛ ne dwule la, Gyisɛse mumua ne vale ɔ nwo maanle Nyamenle agbɔvolɛ kɛ bɛhu ye wɔ nyane nee anyiemgba adenle zo. Ɔnva nwo amaneɛnwunlɛ nee nyane ɛhye mɔ amuala, Gyisɛse yɛle bɛlɛvo yɛle Nyamenle ɛhulolɛdeɛ. Yemɔti saa yɛka kɛ ɔdaye a ɔyɛle bɛlɛvo nwo neazo mɔɔ tɛla biala a, yɛnle adalɛ!​—Kenga Ayezaya 53:7, 10.

Gyisɛse ɛyɛ bɛlɛvo subane nwo neazo mɔɔ tɛla biala (Nea ɛdendɛkpunli 16-17) *

16-17. (a) Kɛzi Gyisɛse agɔnwo mɔ zɔle ye bɛlɛvo subane ne nleanle ɛ? (b) Kɛzi yɛbazukoa Gyisɛse ɛ?

16 Wɔ nɔe ne mɔɔ aleɛ kye a Gyisɛse bawu la, ɔ gɔnwo mɔ mɔɔ bikye ye la zɔle ye bɛlɛvo subane ne nleanle. Dwenle nyane mɔɔ ɛnee Gyisɛse ɛlɛdi ye wɔ nɔe zɔhane la anwo. Asoo ɔbahola yeali nɔhalɛ yeahɔ ewule nu? Ɛnee menli mgbe mgbe dɔɔnwo ngoane gyi ɔ nwo zo. (Wlo. 5:18, 19) Mɔɔ hyia kpalɛ la, ɔ Ze duma mɔɔ ɔte nwo la boka nwo. (Dwobu 2:4) Akee wɔ mekɛ mɔɔ ɔ nee ɛzoanvolɛma ne mɔɔ bikye ye kpalɛ ɛlɛdi aleɛ mɔɔ li amozi la, “bɛzule mɔɔ le kpole wɔ bɛ avinli la anwo kpolera ɛsesebɛ.” Ɛnee Gyisɛse ɛha ɛhye anwo edwɛkɛ ɛhile ɔ gɔnwo mɔ fane dɔɔnwo, ɔlimoale ɔyɛle zɔ bɔbɔ wɔ nɔsolɛ zɔhane! Ɔyɛ anyelielɛ kɛ Gyisɛse anva ɛya la. Emomu ɔ nee bɛ lile wɔ mɛlɛbɛnwoaze adenle zo. Ɔlale atiakunlukɛnlɛma ali, noko ɔhilehilele nu wienyi ɔhilele bɛ ɔmaanle bɛnwunle subane mɔɔ ɔwɔ kɛ bɛnyia la. Akee ɔhanvole bɛ kɛ bɛhɔ zo bɛli nɔhalɛ bɛ nee ye ɛlua la.​​—Luku 22:24-28; Dwɔn 13:1-5, 12-15.

17 Saa ɛdawɔ a ɛwɔ tɛnlabelɛ zɔhane anu a, anrɛɛ duzu a ɛbayɛ a? Bɛmaa yɛzukoa Gyisɛse na yɛyɛ bɛlɛvo wɔ mekɛ mɔɔ yɛlɛyia ngyegyelɛ la. Ɔwɔ kɛ yɛtie Gyihova mɛla mɔɔ se ‘yɛhɔ zo yɛnyia abotane yɛmaa yɛ nwo bɔkɔɔ’ la. (Kɔl. 3:13) Saa yɛkakye kɛ yɛ muala yɛka edwɛkɛ anzɛɛ yɛyɛ debie yɛmaa awie mɔ fa ɛya a, yɛbali mɛla ɛhye azo. (Mrɛ. 12:18; Gye. 3:2, 5) Na bɔ mɔdenle kɛ ɛbaha ninyɛne mgbalɛ mɔɔ wɔ awie mɔ anwo la anwo edwɛkɛ.​—Ɛfɛ. 4:29.

DUZU ATI A ƆWƆ KƐ YƐKƆ ZO YƐYƐ BƐLƐVO A?

18. Kɛzi Gyihova boa bɛlɛvoma maa bɛsi kpɔkɛ kpalɛ ɛ, noko duzu a ɔwɔ kɛ bɛyɛ a?

18 Ɔbamaa yɛazi kpɔkɛ kpalɛ. Saa ɔhyia kɛ yɛsi kpɔkɛ mɔɔ anwo hyia la wɔ ɛbɛlabɔlɛ nu a, Gyihova baboa yɛ yeamaa yɛazi kpɔkɛ kpalɛ, noko kyesɛ yɛle bɛlɛvo. Yebɔ ɛwɔkɛ kɛ ɔbadie “bɛlɛvoma nzɛlɛlɛ.” (Edw. 10:17) Na ɔbayɛ mɔɔ tɛla ɛhye bɔbɔ la. Baebolo ne bɔ ɛwɔkɛ kɛ: “Ɔfa mɔɔ le bɛlɛvo la ɔdua adenle kpalɛ nu, na ɔkilehile ye ye adenle ne.” (Edw. 25:9) Gyihova dua Baebolo ne, mbuluku * yɛɛ ngyehyɛleɛ mɔɔ “akɛlɛ nɔhavo nee nrɛlɛbɛvolɛ” ne yɛ la azo ɔmaa yɛnyia adehilelɛ zɛhae. (Mat. 24:45-47) Ɔwɔ kɛ yɛfi mɛlɛbɛnwoaze nu yɛdie yɛto nu kɛ yɛhyia moalɛ, ɔlua ninyɛne mɔɔ Gyihova fa maa mɔɔ yɛbazukoa na yɛava yɛayɛ gyima la azo.

19-21. Nvonleɛ boni a Mosisi yɛle ye wɔ Keedɛhye a, na duzu a yɛsukoa yɛfi nu a?

19 Ɔnrɛmaa yɛnrɛyɛ nvonleɛ dɔɔnwo. Dwenle Mosisi neazo ne anwo bieko. Wɔ ɛvolɛ dɔɔnwo anu, ɔyɛle bɛlɛvo na ɔzɔle Gyihova anye. Akee mɔɔ ɛvolɛ 40 mɔɔ bɛlile ye wɔ fienemgbole ne anu ɛlɛba ye awieleɛ la, Mosisi angɔ zo anyɛ bɛlɛvo. Ɔbayɛ kɛ ɔ diema raalɛ ne mɔɔ ɔboale ɔmaanle ɔnyianle ngoane wɔ Yigyibiti la wule na bɛziele ye wɔ Keedɛhye la ɛtɛkyɛle. Eza Yizilayɛma dendɛle bɛ nzo abo bieko kɛ bɛnnea bɛ kpalɛ. Mekɛ ɛhye anu, “bɛhehanle ɛtane ɛtane bɛtietiale” Mosisi ɔluakɛ ɛnee bɛnnyia nzule la ati. Ɔnva nwo sɛkɛlɛneɛ ngakyile mɔɔ Gyihova luale Mosisi anwo zo yɛle na bɛnwunle kɛ ɔnle adekilevo mɔɔ le angomedi la, bɛdendɛle bɛ nzo abo. Bɛanga kɛ bɛnnyia nzule bɛnno ala, emomu, bɛhanle ye kɛ asɛɛ Mosisi a ɔmmaa bɛnnyia nzule bɛnno a.​—Ɛdi. 20:1-5, 9-11.

20 Ɛya ngome maanle Mosisi bɛlɛvo subane ne minlinle. Kɛ anrɛɛ Mosisi badendɛ ahile bodane ne kɛ mɔɔ Gyihova hanle kɛ ɔyɛ la, ɔhehanle mgbole ɔhilele menli ne na ɔliele nwolɛ anyunlunyia ne. Akee ɔvale kpɔma ɔbɔle bodane ne fane nwiɔ na nzule vile nu rale. Anwomemaazo nee ɛya maanle ɔyɛle nvonleɛ kpole. (Edw. 106:32, 33) Ɔlua mekɛ ekyi zɔhane nvonleɛ mɔɔ ɔyɛle la ati, bɛamaa yeangɔ Ɛwɔkɛ Azɛlɛ ne azo bie.​—Ɛdi. 20:12.

21 Yɛnyia ɛzukoalɛdeɛ dɔɔnwo wɔ edwɛkɛ ɛhye anu. Mɔɔ limoa, ɔhyia mɔdenlebɔlɛ amaa yɛahɔ zo yɛayɛ bɛlɛvo. Saa yɛ rɛle fi yɛ nwo ekyi a, yɛbayɛ anwomemaazo na ɛhye bamaa yɛaha anzɛɛ yɛayɛ debie mɔɔ nrɛlɛbɛ ɛnle nu la. Mɔɔ tɔ zo nwiɔ, ngyegyelɛ bahola amaa yeayɛ se kɛ yɛbayɛ bɛlɛvo, yemɔti saa yɛkɔ tɛnlabelɛ mɔɔ anu yɛ se bɔbɔ la anu a, ɔwɔ kɛ yɛbɔ mɔdenle kɛ yɛbayɛ bɛlɛvo.

22-23. (a) Duzu ati a ɔwɔ kɛ yɛkɔ zo yɛyɛ bɛlɛvo a? (b) Duzu a edwɛkɛ mɔɔ wɔ Zɛfanaya 2:3 la kile a?

22 Yɛbanyia banebɔlɛ. Ɔnrɛhyɛ, Gyihova baye ɛtanevolɛma yeavi azɛlɛ ne azo, na bɛlɛvoma ala a baha a. Akee anzodwolɛ bayi azɛlɛ ne. (Edw. 37:10, 11) Asoo ɛbaboka bɛlɛvoma zɔhane mɔ anwo? Ɛhɛe, saa ɛdie Gyihova ɛsalɛdolɛ mɔɔ ngapezonli Zɛfanaya yɛle nwolɛ kɛlɛtokɛ la ɛto nu a.​—Kenga Zɛfanaya 2:3.

23 Duzu ati a Zɛfanaya 2:3 ka kɛ: “Wɔannea a bɛkɛheda bɛ nwo zo” a? Edwɛkɛ zɔhane ɛngile kɛ Gyihova ɛngola ɛnlie menli mɔɔ bɛkulo kɛ bɛyɛ ye ɛhulolɛdeɛ na ɔkulo bɛ la. Emomu, ɔkile kɛ ɔwɔ kɛ yɛyɛ yɛ afoa nu ɛdeɛ amaa bɛalie yɛ. Saa yɛbɔ mɔdenle kɛkala kɛ yɛbayɛ bɛlɛvo amaa yɛazɔ Gyihova anye a, yɛbahola yɛanyia ngoane wɔ “Gyihova ɛya kenle ne anu” na yɛadɛnla aze dahuu.

EDWƐNE 120 Sukoa Kelaese Mɛlɛbɛnwoaze Ne

^ ɛden. 5 Bɛanva bɛlɛvo subane bɛanwo yɛ nuhua ko biala. Ɔwɔ kɛ yɛsukoa. Bie a wɔyɛ ye nzonlɛ kɛ ɔnyɛ se kɛ yɛbayɛ bɛlɛvo wɔ mekɛ mɔɔ yɛ nee menli mɔɔ kulo anzodwolɛ ɛlɛdi la, noko saa yɛ nee menli mɔɔ memaa bɛ nwo zo ɛlɛdi a, ɔnla aze kɛ yɛbayɛ bɛlɛvo. Edwɛkɛ ɛhye baboa yɛ yeamaa yɛanwu mɔɔ ɔwɔ kɛ yɛyɛ amaa yɛanyia subane kɛnlɛma ɛhye la.

^ ɛden. 3 EDWƐKƐ MƆƆ BƐHILEHILE NU: Bɛlɛvo. Menli mɔɔ le bɛlɛvo la nee awie mɔ di wɔ atiakunlukɛnlɛma nu, na saa bɛka bɛ ɛya bɔbɔ a, bɛsie bɛ nwo dii. Mɛlɛbɛnwoaze. Menli mɔɔ bɛbɛlɛ bɛ nwo aze la ɛmmemaa bɛ nwo zo; bɛbu awie mɔ kɛ bɛsonle bolɛ bɛtɛla bɛ. Saa bɛlɛfa bɛaha Gyihova anwo edwɛkɛ a, mɛlɛbɛnwoaze kile kɛ ɔ nee menli mɔɔ wɔ ɔ bo la di ye wɔ ɛlɔlɛ nee anwunvɔnezelɛ nu.

^ ɛden. 12 Babelɔnma vɛlɛle Hibulu mgbavolɛ nsa ɛhye mɔ Hyeedelake, Mihyake yɛɛ Abɛdenɛgo.​​—Dan. 1:7.

^ ɛden. 18 Kɛ neazo la, nea edwɛkɛ “Si Kpɔkɛ Mɔɔ Wula Nyamenle Anyunlunyia,” mɔɔ wɔ April 1, 2011, Ɛzinzalɛ Arane ne anu la.

^ ɛden. 59 NVONINLI NWO EDWƐKƐ: Gyisɛse ɛzie ɔ nwo dii wɔ mekɛ mɔɔ ɔlɛtenrɛ ye ɛdoavolɛma ne adwenle wɔ mɔɔ le kpole wɔ bɛ avinli anwo la.