1, 2. (1) Moisesqa, ¿imanö nunataq karqan, y imakunatataq rurarqan? (2) ¿Imanirtaq humildi nuna kanapaqqa kallpachakunantsik?

MOISESPAQMI Bibliachöqa nin, llapan nunakunapitapis mas humildi nuna kashqa kanqanta (Nüm. 12:3). Tsëqa, ¿mantsallïshu, imatapis rurëta mantsaq nunaku karqan? Manam. Peru wakinqa pensayan humildi nunakunaqa tsënö kayanqantam. Peru Diospa sirweqnin Moisesqa imatapis decidita mana mantsaq y valienti nunam karqan. Dios yanapaptinmi Egiptupa puëdeq reyninta mana mantsashpa parlaparqan, jina kima millonpitapis mas nunakunatam desiertupa ëwayänampaq dirigirqan y chikeqninkunata venciyänampaqmi israelïtakunata yanaparqan.

² Noqantsikqa manam Moises pasanqan problëmakunapa pasantsiktsu. Tsënö kaptimpis humildi këqa manam fäciltsu, porqui cada junaqmi tukï cläsi nunakunawan tratanakuntsik y ima problëmallapis karëkan. Humildi kanantsikpaqqa Jehovä kënö nimanqantsikmi yanapamäshun: “Humildi nunakunaqa patsachömi mana wanushpa kawayanqa” (Sal. 37:11). Tsëqa kënömi tapukunantsik: “¿Noqaqa humildi nunaku kä? ¿Wakinqa humildi kanqätaku niyan?”. Tsëta contestanapaqqa, puntataqa humildi nuna imanö kanqantam musyanantsik.

3, 4. (1) ¿Imanötaq humildi nunaqa? (2) ¿Imakunataq yanapamäshun humildi kanapaq?

³ Juk shumaq cuadruta pintenömi humildi * nunaqa, porqui  juk cuadruta pintanapaqqa, shumaq color pintürakunatam akranantsik. Tsënöllam humildi nuna kanapaqqa, wiyakoq, yachanëpaq y valienti kanantsik. Y tsënö kanqantsikmi Jehoväwan amïgu kanantsikpaq yanapamäshun.

⁴ Humildi nunakunallam Dios ninqanta cäsukuyan. Y Jehoväqa yachanëpaq nuna kanantsiktam imëpis munashqa (Mat. 5:5; Gäl. 5:23). Peru Satanasqa alläpam piñakun Jehoväta cäsukushqa. Tsëmi Diosta mana sirweq nunakunaqa, humildi y yachanëpaq kashqa alläpa chikimantsik (Juan 15:18, 19). Tsëmi valienti kanantsik.

5, 6. (1) ¿Imanirtaq Satanasqa alläpa chikin humildi nunakunata? (2) ¿Ima tapukïkunapitataq yachakushun?

⁵ Mana humildi nunaqa, mana alli tratakoq, orgullösu, piñakoq y Jehoväta mana cäsukoqmi. Tsënömi Satanaspis, tsëchi humildi nunakunataqa alläpa chikin, porqui allikunata rurarmi rikätsikuyan pë alläpa mana alli kanqanta. Y imëkata rurarnimpis Satanasqa manam lograshqatsu humildi nunakuna Jehoväta sirwita jaqiyänanta. Tsënö rurarmi rikätsikuyashqa Satanasqa alläpa ulikoq kanqanta (Job 2:3-5).

⁶ ¿Ima cäsukunachötaq fäciltsu kanman humildi kanantsik? Y ¿imanirtaq humildi kanapaqqa kallpachakur sïguinantsik? Kë tapukïkunapa respuestanta musyanapaqqa, yachakurishun Moisespita, kima jövin hebreukunapita y Jesuspita.

7, 8. ¿Imatataq Moisesqa rurarqan mana alli tratëkäyaptimpis?

⁷ Autoridäyoq kashqa. Mandäduntsikchö kaqkuna respëtuwan mana tratamashqa o decidinqantsikunawan mana acuerdu kayaptinqa humildi këqa manam fäciltsu. ¿Tsënö imëllapis pasamarquntsikku? Familiantsikpita mëqanllapis tsënö tratamashqaqa, ¿imataraq rurashun? Moisespita yachakurishun.

⁸ Israel nacionta diriginampaqmi Jehoväqa Moisesta cargun qorqan, jina markanta qonqan Leykunata escribinampaqmi permitirqan. Tsëmi rikätsikun Moisesta Dios yanapanqanta. Tsënö kaptimpis panin Miriam y wawqin Aaronmi, juk nacion warmiwan casakunqampita mana allita parlayarqan. Wakinkunanö karqa Moisesqa alläpa piñakurchi vengakunman karqan. Peru pëqa manam  piñakurqantsu, jinamampis panin Miriamta manana castiganampaqmi Jehoväta mañakurqan (Nüm. 12:1-13). ¿Imanirtaq Moisesqa piñakurqantsu? Rikärishun.

9, 10. (1) ¿Imatataq Moisesqa Jehoväpa yanapakïninwan yachakurqan? (2) Familiankunata y congregacionkunata dirigeqkunaqa, ¿imatataq Moisespita yachakuyan?

⁹ Moisesqa Jehoväpitam humildi këta yachakurqan, tsëmi piñakurqantsu. Egiptuchö kanqan witsanqa mana alli geniuyoq nunam karqan, tsëchi juk nuna mana allita rurëkanqanta pensarnin wanuratsirqan. Y tsëta ruranqan Diospaq allilla kanqantachi pensarqan. Peru Israelpa dirigeqnin kanampaqqa manam valienti kananllatsu karqan, sinöqa humildi nuna kanampis precisarqanmi, tsëmi Jehoväqa 40 watapa humildi nuna kanampaq yanaparqan. Jina humildi nuna kanampaqqa, cäsukoq y yachanëpaq nunam kanan karqan. Jehovä yachatsinqantaqa allim yachakurqan, tsëmi alli dirigeq karqan (Ex. 2:11, 12; Hëch. 7:21-30, 36).

¹⁰ Kananqa anciänukuna y familiankunata dirigeqkunaqa Moisespitam humildi këta yachakuyänan. Pipis mana alli tratashuptikiqa ama rasqa piñakïtsu, tsëpa rantinqa qampis pantanqëkita cuentaman churë, tsëpaqqa humildim kanëki (Ecl. 7:9, 20). Problëmakuna kaptinqa Jehovä ninqannömi altsanëki (Prov. 15:1). Familiankunata y congregacionkunata dirigeqkuna humildi kayaptinqa, Jehoväqa alläpam kushikun y wakinkuna yamë kawakuyänampaqmi yanapakuyan y alli ejemplum kayan.

11-13. ¿Imatataq yachakuntsik kima jövin hebreukunapita?

¹¹ Chikir qatikachämashqa. ¿Imanirtaq gobiernunkunaqa unëpitana Jehoväpa markanta chikirnin qatikachäyashqa? Itsa pensayashqa mana allita ruranqantsikta. Peru rasumpa kaqchöqa, Diosta wiyakunapaq decidinqantsikpitam chikimantsik (Hëch. 5:29). Itsa tsërëkur noqantsikpita burlakuyanqa, carcelman apamäshun o hasta maqamäshun. Peru Jehovä yanapamashqaqa manam piñakushuntsu (ajäkushuntsu), ni manam pitapis mana allipaqa tratashuntsu.

¹² Yachakurishun Babiloniaman prësu apashqa kima jövin hebreukunapita. Pëkunaqa kayarqan Hananïas, Misael y Azarïasmi. * Babiloniapa reyninmi örupita jatun imäginta rurarqan, y tsëta adorayänampaqmi tsë jövinkunata mandarqan. Peru pëkunaqa tsë imäginta imanir adorëta mana puëdiyanqantam respëtuwan niyarqan. Y rawrëkaq hornuman rey jitatsinampaq kaqta musyëkarpis, Diostam cäsukuyarqan. Dios salvanampaq  kaqta mana musyëkarpis, ima pasakuptimpis Jehovä ninqanta rurayänampaqmi listu këkäyarqan (Dan. 3:1, 8-28). Kë jövinkuna rurayanqanmi rikätsikun humildi nunakunaqa valienti këta puëdinqantsikta. Porqui manam gobiernukuna, ni ima castïgupis Jehoväta sirwitaqa jaqitsimäshuntsu (Ex. 20:4, 5).

¹³ Jehoväta sirwinqantsikchö pruëbakunapa pasarqa, ¿imatataq yachakuntsik kë kiman Jövinkunapita? Humildi këta y Jehovä cuidamänapaq kaqman confiakïtam (Sal. 118:6, 7). Jina pipis mana kaqpita tumpamashqaqa, respëtuwan y shumaqmi parlapänantsik (1 Pëd. 3:15). Jina ima pasakuptimpis Jehoväta sirwitaqa ama jaqishuntsu.

14, 15. (1) ¿Imatataq rurëkushwan alläpa yarpachakïyoq karninqa? (2) Isaïas 53:7, 10, textuchö ninqampita, ¿imatataq Jesuspita yachakuntsik?

¹⁴ Alläpa yarpachakushqa. Llapantsikmi imëkapaq yarpachakuntsik. Itsa escuëlachö exäminta qonapaq kaqta musyar, trabäjuntsikchö imatapis ruranapaq kaptin, hospitalta ëwanapaq kaqta o operakunapaq kaqta musyar alläpa yarpachakuntsik. Tsëmi humildi këqa höraqa fäciltsu kanqa. Hasta mana piñatsimanqantsikunam tsë hörakunachöqa alläpa piñatsimantsik. Y tsërëkur itsa wakinkunata mana allipa tratëkushwan o imatapis lluta parlarishwan. Imëllapis alläpa yarpachakïyoq karninqa, Jesus ruranqampitam yachakïta puëdintsik.

¹⁵ Wanutsiyänampaq ichik tiempullana pishinqanta musyarqa Jesusqa alläpachi yarpachakurqan, porqui alläpa sufritsir wanutsiyänampaq kaqtam musyarqan (Juan 3:14, 15; Gäl. 3:13). Tsëmi wanunampaq juk ishkë killallana pishikaptin alläpa llakishqa sientikunqanta nirqan (Lüc. 12:50). Y wanutsiyänampaq juk ishkë junaq pishikaptinnam kënö nirqan: “Kananqa alläpa yarpachakurmi këkä”. Jina Jesus alläpa humildi kanqanta y Dios ninqanta rurëta munanqantaqa, kënö nir mañakunqanchömi rikantsik: “Teyta, kë hörapita salvëkallämë. Tsënö kaptimpis, tsëpaqmi kë hörapaqqa shamurqö. Teyta, jutikita alläpa precisaqpaq churë” (Juan 12:27, 28). Wanunampaq höra chäriptinnam, valienti karnin chikeqninkunaman entregakurqan, y pëkunaqa alläpa sufritsir y despreciarmi wanutsiyarqan. Tsënö alläpa yarpachakïyoq këkar y sufrikarpis humildi nunam karqan y Jehoväpa munënintam rurarqan. Imëka yarpachakïyoq kar o sufrimientukunapa pasëkarpis Jesuspitam humildi këta yachakuntsik (leyi Isaïas 53:7, 10 *).

16, 17. (1) ¿Imanötaq apostolninkunaqa Jesuspa paciencianta pruëbaman churayarqan? (2) ¿Imatataq Jesuspita yachakïta puëdintsik?

¹⁶ Jina wanunampaq paqaspis, Jesustaqa apostolninkunam paciencianta pruëbaman churayarqan. Jina wanunqanyaq tsarakunqampitam llapan nunakuna salvakuyänan karqan, tsëchi Jesusqa alläpa yarpachakurqan (Rom. 5:18, 19). Jinamampis Diospita Satanas ulikunqan rasumpa mana kanqantam rikätsikunan karqan (Job 2:4). Y wanunqanta yarpäyänampaq cënata rurëkaptinmi, apostolninkunaqa kikinkunapura discutir qallëkuyarqan pëkunapita mëqan mas precisaq kanqampaq. Peru tsë asuntupaqqa atska kutinam Jesusqa corregishqa karqan, hasta tsë tardipis consejashqanam karqan. Tsënö kaptimpis Jesusqa manam apostolninkunawan piñakurqantsu. Sinöqa kuyëpa y clärum yapë  consejarqan imanö portakuyänampaq kaqta, y tsëpitanam pëta mana jaqiyanqampita felicitarqan (Lüc. 22:24-28; Juan 13:1-5, 12-15).

¹⁷ ¿Jesustanö pasamashqaqa imataraq rurashwan karqan? Alläpa yarpachakïyoq karnimpis, Jesusnömi tranquïlu këta puëdintsik. Y Jehovä kënö nimanqantsiktam cäsukunantsik: “Jukniki juknikikuna aguantanakurnin sïguiyë” (Col. 3:13). Tsëpaqqa noqantsikpis parlanqantsikchö o ruranqantsikchö wakinkunata llakitsinqantsiktam yarpänantsik (Prov. 12:18; Sant. 3:2, 5). Jinamampis wakinkunatam imatapis allita rurayanqampita felicitänantsik (Efes. 4:29).

18. (1) ¿Imanötaq Jehoväqa yachanëpaq y humildi nunakunata yanapan? (2) Y Jehovä yanapamänapaqqa, ¿imatataq ruranantsik?

¹⁸ Porqui tsëmi yanapamäshun imatapis alli decidinapaq. Humildi nuna kashqaqa vïdantsikchö imatapis decidinapaq fäcil mana kaptinqa Jehovämi yanapamäshun. Y mañakunqantsikta wiyamänapaqmi änimantsik (Sal. 10:17). Manam tsëllatsu, jina imanö yanapamänapaq kaqtam Bibliachöqa nimantsik. Y kënömi nin: “Yachanëpaq y humildi kaqkunataqa yachëninkunam qon, y allillata rurayänampaqmi yachatsin” (Sal. 25:9). Awmi, Jehoväqa Palabran Bibliawan, publicacionkunawan * y “alli juiciuyoq y markäkïpaq sirwipakoq” jorqamunqan videukunawan, y patsätsimunqan reunionkunawanmi yanapamantsik (Mat. 24:45-47). Peru Jehovä yanapamänapaqqa humildim kanantsik y yanapakïninta wananqantsiktam cuentachö katsinantsik. Tsëpaqqa Jehovä jorqatsimunqan publicacionkunatam estudianantsik y ninqannömi ruranantsik.

19-21. (1) Qades nishqan sitiuchö, ¿ima mana allitataq Moisesqa rurarqan? (2) Y tsëpitaqa, ¿imatataq yachakuntsik?

¹⁹ Porqui tsëmi yanapamäshun imatapis alli ruranapaq. Atska watapam Moisesqa yachanëpaq y humildi nuna karqan y Jehovä ninqannömi imëpis rurarqan. 40 watapa israelïtakunawan desiertupa viajashqa karnimpis, Jehovä Äninqan Patsaman yëkuyänampaq ichikllana pishikaptinqa manam tsënönatsu karqan. ¿Imataq pasakurqan? Egiptuchö llullullaraq këkaptin salvanqan paninmi wanukushqa karqan y Qades nishqan sitiuchömi pampashqa karqan. Jina tsëllachömi israelïtakunapis  yaku mana kaptin Moisespa contran quejakur qallëkuyarqan. Jehovä ruranqan milagrukunata rikashqa karnimpis y atska watakunapa Moises alli dirigeqnin kashqa kanqanta rikashqa karnimpis, israelïtakunaqa quejakurmi sïguiyarqan. Awmi, yaku mana kanqampita Moises culpayoq kaptinnöpis pëpa contranmi churakäriyarqan (Nüm. 20:1-5, 9-11).

²⁰ Alläpa yarpachakïyoq karninmi Moisesqa piñakurqan, tsëmi paciencianta oqrarirqan. Y Jehovä ninqannö qaqata parlapänampa rantinmi, alläpa piñakurnin israelïtakunata qayapëkurqan. Y kikin milagruta ruranampaq kaqta nirirmi qaqata ishkë kuti takëkurqan, tsënam atska yaku yarqurirqan. Orgullösu kanqampita y alläpa piñakunqanrëkurmi Moisesqa alläpa mana alliman charqan (Sal. 106:32, 33). Tsënö raslla piñakunqampitam Jehovä Äninqan Patsaman yëkurqantsu (Nüm. 20:12).

²¹ ¿Imatataq Moisespita yachakuntsik? Puntataqa, raslla mana piñakunapaqmi kallpachakunantsik. Porqui mana cuidakurqa orgullösum tikrakurishwan, tsëqa imatapis mana pensashpam mana allita rurarishwan. Jina alläpa yarpachakïyoq karninqa, rasllam pacienciantsikta oqrarishwan. Tsëmi alläpa yarpachakïkunapa pasëkarnimpis humildi y pacienciayoq kanapaq kallpachakunantsik.

22, 23. (1) ¿Imanirtaq humildi y yachanëpaq kanapaqqa kallpachakur sïguinantsik? (2) Sofonïas 2:3 textuqa, ¿imatataq rikätsikun?

²² Porqui tsëmi yanapamäshun mana allikunapita cuidakunapaq. Ichik tiempullachönam Jehoväqa mana alli nunakunata ushakäratsinqa, peru yachanëpaq y humildi nunakunataqa salvanqam. Y tsëpita patsëmi entëru Patsachö nunakunaqa tranquïlu y yamë kawakuyanqa (Sal. 37:10, 11). Y ¿noqantsikqa salvakushuntsuraq? Sofonïas 2:3 * (leyi). Textuchö ninqannö humildi nuna karninqa salvakushunmi.

²³ ¿Imanirtaq Sofonïaschöqa, “itsapis Jehoväpa piñakïnin junaqchö salvashqa kayankiman” nin? Tsëqa manam sirweqninkunata Jehovä salvëta mana puëdinqantatsu nikan, sinöqa rikätsikun salvakunapaqqa kikintsikpita kanqantam. Humildi nuna kanapaq procurarnin y Jehovä ninqannölla imatapis rurarninqa, piñakïnin junaqchömi salvakushun.