1. ¿Achkë rubʼanik xtyoxin jun samaritano ri xknäx rma Jesús?

YE KʼO lajuj achiʼaʼ ri kʼo wä lepra chkij y ya xikʼo wä kikʼuʼx rma ri yabʼil riʼ. Kikʼoxan wä chrij Jesús chë yerknaj xa bʼa achkë ruwäch yabʼil, chqä kan kiyaʼon wä chwäch kan chë xtkowin xkerknaj ryeʼ. Rma riʼ, jun qʼij, taq xkitzʼët Jesús, tapeʼ kʼa näj ye kʼo wä, xkiräq apü kichiʼ y xkiʼij: «Jesús, Tijonel, tajyowaj qawäch». Jesús kan xjyowaj kiwäch y xerknaj jontir. Kantzij na wä chë jontir ri achiʼaʼ riʼ janina xkityoxij * ri xbʼan kikʼë. Ye kʼa xa xuʼ jun ri kan xkʼüt chë xtyoxin rkʼë ruchʼaʼäl. Ri achï riʼ jun samaritano, ryä kan pa ran xel pä rchë xyaʼ ruqʼij Dios rkʼë nüm ruchʼaʼäl (Luc. 17:12-19).

2, 3. a) ¿Achkë rma kʼo mul ma nqtyoxin ta? b) ¿Achkë xtqatzʼët chpan re tjonïk reʼ?

² Achiʼel wä ri samaritano ri xqatzjoj qa, röj chqä nqarayij nqakʼüt chë nqtyoxin chkë ri nkiʼän utzil pa qawiʼ. Ye kʼa kʼo mul, rkʼë jbʼaʼ nqamestaj nqtyoxin rkʼë ri qatzij o rkʼë ri nqaʼän.

³ Chpan re tjonïk reʼ xtqatzʼët achkë rma janina ruqʼij ri nqtyoxin. Chqä xtqankʼuj kikʼaslemal jojun winäq ri xetyoxin y jojun ri ma xetyoxin ta. Chrij riʼ, xtqatzʼët achkë rubʼanik nqakʼüt chë nqtyoxin.

4, 5. ¿Achkë rma nkʼatzin nqakʼüt chë nqtyoxin?

⁴ Jehová nyaʼö ri tzʼetbʼäl chrij ri nkʼatzin nqakʼüt chë nqtyoxin. Ryä nukʼüt chë ntyoxin taq nuyaʼ utzil pa kiwiʼ ri nkiʼän ruraybʼal (2 Sam. 22:21; Sal. 13:6; Mat. 10:40, 41). Le Biblia nuʼij  chë tqabʼanaʼ reʼ: «Tikʼamaʼ inaʼoj chrij Dios, achiʼel wä ri akʼalaʼ ri janina yeʼajowäx» (Efes. 5:1). Rma riʼ, ri jun rma ri kʼo chë nqakʼüt chë nqtyoxin, ya riʼ nqajoʼ nqakʼän qanaʼoj chrij Jehová.

⁵ Kʼo jun chik rma ri nkʼatzin nqakʼüt chë nqtyoxin. Ri yatyoxin ütz nqajnamaj rkʼë jun jaʼäl rukïl wäy, más kiʼ xtqanaʼ we junan xtqatäj kikʼë ri qachiʼil. Ri nqanaʼ chë ri nkʼaj chik yetyoxin chqë, riʼ nuyaʼ kiʼkʼuxlal pa qan. Ye kʼa ri nqakʼüt che röj nqtyoxin, riʼ xtyaʼ kiʼkʼuxlal pa kan ri nkʼaj chik. ¿Achkë rma? Rma xtqʼalajin chkiwäch chë ri xkitäj kiqʼij rchë xojkitoʼ o kʼo jun xkiyaʼ chqë, kantzij xkʼatzin chqë. Y ri utzil nukʼän pä ya riʼ chë ri qachbʼilanïk más xtkowïr.

6. ¿Achkë rma ri nqtyoxin ütz nqajnamaj rkʼë jun manzana ri bʼanon rkʼë oro?

⁶ Ri tzij yeqaksaj rchë nqtyoxin janina ruqʼij. Le Biblia nuʼij: «Achiʼel manzanas ri yebʼanon rkʼë oro y yeyaʼon chpan jun kʼojlibʼäl ri bʼanon rkʼë plata, ke riʼ jun utziläj tzij ri kan pa ruqʼijul nyaʼöx» (Prov. 25:11). Kantzij na wä chë jun manzana ri bʼanon rkʼë oro chqä yaʼon chpan jun kʼojlibʼäl ri bʼanon rkʼë plata kan jaʼäl nqʼalajin, chqä kan nüm na wä rajäl. Xa ta röj nspäx ta jun manzana ke riʼ chqë, ¿achkë xtqanaʼ? Rma riʼ taq röj nqtyoxin che rä jun winäq, ri qatzij xtuʼän achiʼel ri manzana riʼ. Achiʼel wä röj janina xtqaloqʼoqʼej jun manzana ri bʼanon rkʼë oro, rkʼë jbʼaʼ ke riʼ chqä xtuʼän jun winäq rkʼë ri qatzij, janina xtloqʼoqʼej chqä ma xtumestaj ta.

7. ¿Achkë rubʼanik xkikʼüt David chqä ri rïy rumam Asaf chë janina xetyoxin?

⁷ David ya riʼ jun chkë ri rusamajelaʼ Dios ri xkʼüt chë janina xtyoxin (taskʼij ruwäch Salmo 27:4 *). Ryä janina xloqʼoqʼej ri xyaʼ ruqʼij  Dios. Jun tzʼetbʼäl. David kan kʼïy achkë jun xyaʼ rchë xbʼan ri templo. Ri nkʼaj chik rusamajelaʼ Dios ri janina xetyoxin, ya riʼ ri rïy rumam Asaf. Ryeʼ xkikʼüt chë xetyoxin taq xekiʼän salmos, ntel chë tzij, xekiʼän bʼix rchë xebʼixan che rä Jehová. Chpan jun chkë ri bʼix ri xekiʼän, ryeʼ kan xetyoxin chqä xkiʼij chë kan janina jaʼäl jontir ri rubʼanon Jehová (Sal. 75:1). Nqʼalajin kʼa chë David chqä ri rïy rumam Asaf xkajoʼ xkikʼüt chë janina xetyoxin che rä Jehová rma ri utzil xyaʼ pa kiwiʼ. Y röj, ¿achkë rubʼanik nqakʼän qanaʼoj chkij ri winäq riʼ?

8, 9. a) ¿Achkë rubʼanik xkʼüt Pablo chë xeruloqʼoqʼej ri ruchʼalal pa congregación? b) ¿Achkë komä utzil xukʼän pä ri xuʼän Pablo?

⁸ Ri apóstol Pablo janina xeruloqʼoqʼej ri ruchʼalal. Xqʼalajin riʼ rma ri xuʼij chkij. Chqä taq xeruʼän ruchʼonïk pa ruyonïl, ryä kan xernataj ri ruchʼalal y kan xtyoxij che rä Dios. Y ri cartas xerutäq kan xuʼij äl chpan chë janina yeruloqʼoqʼej. Chpan Romanos 16:1 kʼa 15, xernataj ye 27 cristianos y kan xuʼij kibʼiʼ. Pablo kan xnatäj che rä chë Prisca y Áquila xa jbʼaʼ ma xekamsäx xa rma ryä. Chqä xuʼij chë ya Febe ye kʼïy xertoʼ chkiwäch kʼayewal, yajün Pablo. Reʼ nukʼüt chë Pablo kan xtzʼibʼaj utziläj taq tzij chkë ri cristianos ri kantzij xkitäj kiqʼij.

⁹ Pablo retaman wä chë ri ruchʼalal xa ye ajmakiʼ. Tapeʼ ke riʼ, chpan ri rukʼisbʼäl taq tzij ri xerutzʼibʼaj äl chkë ri cristianos ri ye kʼo Roma, xuʼij äl ri utziläj taq naʼoj ri rutzʼeton chkij. Xa xuʼ tqachʼobʼoʼ achkë xkinaʼ taq xskʼïx ri carta chkiwäch pa congregación. Rkʼë jbʼaʼ janina xel kikʼuʼx taq xkikʼoxaj ri xtzʼibʼaj äl Pablo chkë. Y rkʼë ronojel riʼ, ryeʼ xkowïr na wä ri kachbʼilanïk rkʼë Pablo. Y röj, ¿najin nqakʼän qanaʼoj chrij Pablo? ¿Rukʼulun chqë nqatyoxij chkë ri qachʼalal pa congregación rma ri nkiʼij chqä ri nkiʼän?

10. ¿Achkë nqatamaj chrij ri xuʼän Jesús kikʼë ri congregaciones rma ri samaj najin wä nkiʼän?

¹⁰ Jesús janina xtyoxij rma ri najin wä nkiʼän jojun congregaciones ri ye kʼo Asia Menor. Jun tzʼetbʼäl. Ryä xuʼij reʼ che rä ri congregación ri kʼo wä Tiatira: «Ntaman ri abʼanon pä, ri awajowabʼäl, ri akʼuqbʼäl kʼuʼx, ri asamaj, ri akochʼonïk, chqä chë más kʼïy najin naʼän komä chwäch ri rubʼanon qa» (Rev. 2:19). Jesús ma xa xuʼ ta xuʼij che rä ri congregación chë más kʼïy samaj najin nuʼän, chqä xuʼij achkë naʼoj najin ntoʼö chë kan jaʼäl najin nuʼän che rä rusamaj. Kantzij na wä chë Jesús kʼo chë xerupixabʼaj jojun cristianos ri ye kʼo wä chpan ri congregación riʼ, ye kʼa ryä xukʼuqbʼaʼ rukʼuʼx ri congregación Tiatira kan xa xuʼ xchäp chqä xkʼisbʼej ri rutzij (Rev. 2:25-28). Tqachʼobʼoʼ reʼ, Jesús ya riʼ ri ukʼwayon bʼey chkipan jontir congregaciones y majun rma nutyoxij ri samaj najin nqaʼän. Tapeʼ ke riʼ, ryä ma nuqʼät ta riʼ rchë nuʼij chqë taq ütz nqaʼän che rä ri qasamaj. Reʼ nuyaʼ qa jun utziläj tzʼetbʼäl chkiwäch ri ukʼwäy taq bʼey pa congregación.

11. Achiʼel nuʼij Hebreos 12:16, ¿achkë rubʼanik xkʼüt Esaú chë ma xloqʼoqʼej ta ri utzil nyaʼöx wä pa ruwiʼ?

¹¹ Le Biblia nuʼij chë ye kʼo winäq ma xetyoxin ta. ¡Kan nuyaʼ bʼis pa qan taq nqakʼoxaj riʼ! Tqatzʼetaʼ ri xuʼän Esaú. Tapeʼ ri ruteʼ rutataʼ kan nkajoʼ wä Dios chqä kan nkiyaʼ wä ruqʼij, ye kʼa ryä ma xloqʼoqʼej ta ronojel riʼ (taskʼij ruwäch Hebreos 12:16 *). ¿Achkë rubʼanik xqʼalajin riʼ? Esaú, rma yë ryä ri nimalaxel, kʼo wä jun utzil nukʼül. Ye kʼa xa xkʼayij ri utzil riʼ che rä Jacob, ri ruchaqʼ, xa rma jun rukïl wäy (Gén. 25:30-34). Xeqʼax ri tiempo, Esaú  kʼa riʼ xbʼison chqä rkʼë ryowal xchʼojin rma ma xyaʼöx ta chik ri utzil pa ruwiʼ. Ye kʼa majun chik rma xchʼojin, rma xkʼüt yän chë ma xloqʼoqʼej ta ri nyaʼöx wä che rä.

12, 13. ¿Achkë ma xkiʼän ta chik ri israelitas y achkë kʼayewal xukʼän pä chkij?

¹² Ri israelitas kʼo kʼïy rma ri kʼo wä chë yetyoxin. Rchë xekolotäj chwäch ri samaj ri yaʼon wä pa kiwiʼ pa Egipto, Jehová xyaʼ pä lajuj kʼayewal pa kiwiʼ ri egipcios. Chqä xuköl kikʼaslemal chkiwäch ri Egipcios taq xeqʼax pa mar Rojo. Rma riʼ, rchë xkikʼüt chë yetyoxin, xkiʼän qʼanäj jun bʼix che rä Jehová. Ye kʼa, ¿jaruʼ tiempo xkikʼüt chë xetyoxin?

¹³ Taq xekïl nkʼaj chik kʼayewal, xkimestaj achkë rubʼanon pä Jehová pa kiwiʼ y ma xkikʼüt ta chik chë yetyoxin (Sal. 106:7). Chpan le Biblia nutzjoj chë jontir ri tinamït Israel xetzjon itzel chrij Moisés chqä Aarón. Riʼ ntel chë tzij chë kan chrij Jehová xetzjon wä (Éx. 16:2, 8). Jehová janina xbʼison rma ri naʼoj xkikʼüt ri israelitas y xuʼij chë xkekäm qa pa desierto jontir ri achkë xetzjon itzel chrij ryä. Ye kʼa Josué chqä Caleb, xkekolotäj qa (Núm. 14:22-24; 26:65). ¿Achoq chkij ütz nqakʼän wä qanaʼoj y ma nqaʼän ta ri achkë ma xkinmaj ta tzij? Tqatzʼetaʼ.

14, 15. a) ¿Achkë rubʼanik nkikʼüt ri yekʼlan chik chë yetyoxin chkiwäch? b) ¿Achkë rubʼanik ri teʼej tataʼaj nkikʼüt chkiwäch kalkʼwal chë ütz yetyoxin?

¹⁴ Pa qa-familia. We ri winäq pa kachoch nkityoxij ri nbʼan pa kiwiʼ, jontir xtkïl utzil. Taq jun kʼlaj winäq yetyoxin chkiwäch ma kʼayewal ta xtuʼän xtkiküy kiʼ, xa más junan xtuʼän kiwäch. Jun achï ri nuloqʼoqʼej rixjayil ma xa xuʼ ta xttzʼet achkë ütz yerbʼanalaʼ chqä ri yeruʼij, le Biblia nuʼij chë kan xtyaʼ ruqʼij (Prov. 31:10, 28). Jun ixöq ri kan kʼo runaʼoj kan xtuʼij che rä rachjil achkë naʼoj ri nuloqʼoqʼej chrij.

¹⁵ Teʼej tataʼaj, ¿achkë rubʼanik xtikʼüt chkiwäch ri iwalkʼwal chë ütz yetyoxin? Tnatäj chiwä chë ryeʼ xtkikʼän kinaʼoj chiwij rïx. Rma riʼ, tiyaʼ jun utziläj tzʼetbʼäl chkiwäch, taq nbʼan jun utzil chiwä, kixtyoxin. Chqä taq jun winäq nuʼän jun utzil pa kiwiʼ ryeʼ, tikʼutuʼ chkiwäch achkë rubʼanik yetyoxin. Keʼitoʼ rchë nqʼax chkiwäch chë taq ryeʼ yekiʼij jojun tzij, kan pa kan xttel wä pa rchë xtkikʼuqbʼaʼ kikʼuʼx ri nkʼaj chik. Jun tzʼetbʼäl. Jun qachʼalal ixöq rubʼiniʼan Clary nuʼij: «Taq ri nteʼ kʼo wä 32 rujunaʼ, kʼo jun qʼij chaq kʼateʼ xjalatäj qakʼaslemal. Ri nteʼ xa ruyonïl chik xqrkʼiytsaj pä, ye kaʼiʼ nxbʼal chqä rïn. Taq rïn xuʼän 32 nujunaʼ,  xinchʼöbʼ chë janina wä kʼayewal xuʼän chwäch ri nteʼ. Rma riʼ xinbʼij che rä chë kan nloqʼoqʼej chë xtäj ruqʼij qkʼë chqä xqrkʼiytsaj. Majanäj ta xuʼij chwä chë ri tzij xinbʼij che rä, kan rukʼolon wä pa ran y ronojel mul nunataj rchë nunaʼ kiʼkʼuxlal».

16. ¿Achkë rubʼanik nukʼuqbʼaʼ kikʼuʼx ri qachʼalal pa congregación taq nqatyoxij ri samaj nkiʼän? Tayaʼ jun tzʼetbʼäl.

¹⁶ Pa congregación. Röj nqkowin nqakʼuqbʼaʼ kikʼuʼx ri qachʼalal taq nqatyoxij chkë ri samaj nkiʼän pa congregación. Tqatzʼetaʼ ri xbʼanatäj rkʼë jun ukʼwäy bʼey ri 28 rujunaʼ. Ri qachʼalal riʼ rubʼiniʼan Jorge. Kʼo jun qʼij, ryä janina xyawäj, y jun ikʼ ri ma xkowin ta chik xbʼä pa moloj. Tapeʼ xkowin xkatäj äl rchë xbʼä chik pa moloj, ye kʼa ma nkowin ta wä chik yeruyaʼ tzijonem. Ryä nuʼij: «Taq xibʼä chik jun bʼëy pa moloj xinnaʼ chë achiʼel ta majun chik yikʼatzin wä, rma ma yikowin ta wä nbʼän ri nkʼatzin pa congregación. Ye kʼa jun qʼij, taq xkʼis ri moloj, jun qachʼalal xuʼij reʼ chwä: ‹nwajoʼ ntyoxij chawä rma rït ayaʼon jun utziläj tzʼetbʼäl chkiwäch nu-familia. Ri tzijonem ayaʼon pä janina ye qajnäq chqawäch chqä yojrukowirsan pä pa ruchʼaʼäl Dios›. Taq ri qachʼalal xkʼis rubʼixik riʼ, janina xqʼutüt wan chqä xepë yaʼ pa nwäch. Ri xuʼij chwä janina xukʼuqbʼaʼ nkʼuʼx».

17. Achiʼel nuʼij Colosenses 3:15, ¿achkë rubʼanik nqatyoxij che rä Jehová rma jontir ri ruyaʼon chqë?

¹⁷ Rkʼë ri qa-Dios. Jehová janina nspan, ryä kan pa rukʼiyal ri samajbʼäl ruyaʼon pä rchë nqatjoj qiʼ chrij ri Ruchʼaʼäl. Achiʼel ri revistas, ri qa-sitios pa Internet chqä ri naʼoj nuyaʼ pä pa taq moloj. Kʼo na wä mul qanaʼon chë taq qakʼoxan jun tzijonem, qaskʼin ruwäch jun revista o qatzʼeton jun programa rchë ri JW Broadcasting, achiʼel ta kan chqë röj bʼanon wä pä. Ye kʼa, ¿achkë rubʼanik nqatyoxij che rä Jehová kimä ri spanïk riʼ? (Taskʼij ruwäch Colosenses 3:15 *). Jun rubʼanik ya riʼ tqatyoxij ronojel mul pa qachʼonïk jontir ri ruyaʼon chqë (Sant. 1:17).

18. ¿Achkë rubʼanik nqakʼüt chë nqaloqʼoqʼej ri qa-Salón del Reino?

¹⁸ Jun chik rubʼanik rchë nqakʼüt chë nqtyoxin che rä Jehová, ya riʼ nqachʼajchʼobʼej ri jay akuchï nqayaʼ wä ruqʼij chqä yeqayaʼ ri achkë jun pa kikʼojlibʼäl. Rma riʼ nqachʼajchʼobʼej chqä nqtoʼon taq nchojmïx ri Salón del Reino. Y ri qachʼalal ri ye kʼo chrij sonido kan ütz ruksaxik nkiʼän che rä. Ri pa rubʼeyal ruksaxik xtqaʼän che rä ri qa-Salón del Reino, riʼ xttoʼon rchë  más xtyalöj chqä ma kan ta kʼïy samaj xtajowatäj chrij taq xtchojmïx. Ke riʼ xtqtoʼon rkʼë ri rutinamit Jehová rchë xkebʼan chqä xkechojmïx nkʼaj chik salones del Reino rkʼë ri kchaj yemolon.

19. ¿Achkë nqatamaj chrij ri xbʼanatäj rkʼë jun ukʼwäy bʼey rchë circuito chqä ri rixjayil?

¹⁹ Ri yesamäj pa qawiʼ. Taq nqatyoxij ri samaj nuʼän jun winäq, reʼ xttoʼ rchë chë ma kan ta nüm xttzʼët ri kʼayewal najin nuqʼaxaj. Tqatzʼetaʼ ri xbʼanatäj rkʼë jun ukʼwäy bʼey rchë circuito chqä ri rixjayil. Jun qʼij, tapeʼ janina wä jöbʼ, ryeʼ xkitzʼür jun qʼij chutzjoxik le Biblia. Janina ye kosnäq xetzolin chpan ri jay ri ye kʼo wä ri semana riʼ. Y rma janina tiw, ri rixjayil ma xresaj ta qa ru-abrigo taq xwär. Ri chkaʼn qʼij, ri qachʼalal xuʼij che rä rachjil chë ma nkowin ta chik nuʼän ri samaj rchë ri circuito. Ye kʼa ri nmaqʼaʼ riʼ, xapon jun carta ri rutaqon pä ri sucursal chë rä rixjayil ri qachʼalal. Chpan ri carta riʼ nuʼij chë janina nkityoxij che rä rma ri rusamaj chqä ri rukochʼonik chpan ri circuito. Chqä nuʼij chë ri qachʼalal pa sucursal kan nqʼax chkiwäch chë kan kʼayewal ri ronojel semana najäl ri tinamït yajeʼ wä. Ri rachjil ri qachʼalal nuʼij: «Ri tzij ye kʼo pä chpan ri carta kan xapon pa ran, y majun bʼëy chik xuʼij ta chë nqayaʼ qa ri qasamaj rchë ri circuito. Komä, taq kʼo wä nbʼin rïn chë nqayaʼ qa ri qasamaj rchë ri circuito, yë chik ryä kʼuqbʼayon pä nkʼuʼx». Re jun kʼlaj qachʼalal reʼ jbʼaʼ ma 40 junaʼ xkiʼän ri samaj riʼ.

20. ¿Achkë rma nkʼatzin nqatäj qaqʼij rchë nqtyoxin ronojel qʼij?

²⁰ Tqatjaʼ qaqʼij chë ronojel qʼij nqakʼüt chë janina nqtyoxin. Ri tzij yeqaksaj chqä ri yeqaʼän, rkʼë jbʼaʼ ya riʼ wä nkʼatzin che rä jun qachʼalal ri najin nutäj ruqʼij chkiwäch ri winäq ri ma yetyoxin ta. Ri nqakʼüt chë nqtyoxin, xtukowirsaj ri qachbʼilanïk kikʼë ri qachʼalal y majun bʼëy xkojkiyaʼ qa. Y ri más rejqalen ya riʼ chë najin nqakʼän qanaʼoj chrij Jehová, ri Qatataʼ ri janina nspan chqä ntyoxin.