1. Didie ke owo Samaria kiet okowụt ke imama se Jesus anamde ọnọ imọ?

IREN duop ẹma ẹbọ ufen etieti ke ntak akpamfia, ikonyụn̄ idorike enyịn ke udọn̄ọ oro oyokụre mmimọ. Edi usen kiet mmọ ẹma ẹda ke anyan usụn̄ ẹkụt Jesus emi ekedide Akwa Andikpep. Mmọ ẹma ẹnịm ke Jesus ekeme ndinam idem ọsọn̄ mmimọ sia mmọ ẹma ẹkop ke enye ọkọk kpukpru orụk udọn̄ọ. Ntre mmọ ẹma ẹfiori ẹte: “Jesus, Andikpep, tua nnyịn mbọm!” Ekem Jesus ama anam akpamfia okụre kpukpru mmọ. Imenịm ke Jesus ndikọfọn ido ye mmọ ama enem mmọ esịt. Edi owo mmọ kiet ama ananam owụt ke imama * se Jesus anamde ọnọ mmimọ. Owo Samaria emi ẹkekọkde akpamfia do ama ọnọ Abasi ubọn̄ “ke ọkpọsọn̄ uyo.”—Luke 17:12-19.

2-3. (a) Nso ikeme ndinam ifre ndiwụt esịtekọm? (b) Nso ye nso ke idineme ke ibuotikọ emi?

² Esidọn̄ nnyịn ndiwụt esịtekọm ke se owo akanamde ọnọ nnyịn ukem nte owo Samaria oro. Edi ndusụk ini, imekeme ndifre ndikọm owo m̀mê ndiwụt ke imama se ẹkenamde ẹnọ nnyịn.

³ Imọn̄ ineme ntak emi ọfọnde isitetịn̄ inyụn̄ inanam iwụt ke imama se ẹkenamde ẹnọ nnyịn. Imọn̄ ineme n̄ko uwụtn̄kpọ ndusụk owo ke Bible emi ẹkewụtde esịtekọm ye mbon emi mîkowụtke man ise se ikemede ndikpep nto mmọ. Ekem iyeneme mme akpan usụn̄ emi ikemede ndiwụt esịtekọm.

4-5. Ntak emi anade isiwụt esịtekọm?

⁴ Jehovah enịm uwụtn̄kpọ ọnọ nnyịn ke ndisiwụt esịtekọm. Usụn̄ kiet emi enye anamde emi edi enye ndisinọ  mbon emi ẹnamde se inemde enye esịt utịp. (2 Sam. 22:21; Ps. 13:6; Matt. 10:40, 41) Bible ọdọhọ n̄ko yak idi “mme andikpebe Abasi, nte ndima nditọ.” (Eph. 5:1) Ntre akpan ntak emi ikpesiwụtde esịtekọm edi ke iyom ndikpebe Jehovah.

⁵ Se ntak en̄wen emi anade isiwụt esịtekọm. Kpa nte ata inem udia esinen̄erede enem ke ini ẹbuanade ye owo ẹdia, kpa ntre n̄ko ke esinem ke ini anamde owo ọdiọn̄ọ ke se enye akanamde ọnọ fi enem fi. Ima idiọn̄ọ ke owo ama se ikanamde inọ enye, esịt esinem nnyịn. Ima idọhọ owo ke imama se enye akanamde ọnọ nnyịn mîdịghe inanam iwụt, esịt eyenem owo oro n̄ko. Enye oyokụt ke se imọ ikanamde inọ nnyịn m̀mê se imọ ikọnọde nnyịn ama an̄wam nnyịn. Oro ayanam nnyịn mbiba itetịm ikpere.

6. Didie ke se afo etịn̄de ndiwụt esịtekọm etie nte apple gold?

⁶ Esinem owo etieti ke ini ikọmde enye ke se enye akanamde ọnọ nnyịn. Bible ọdọhọ ke “ikọ eke ẹtịn̄de ke nnennen ini ebiet apple gold ke usan silver.” (N̄ke 25:11) Kere nte ekpeyede ndikụt apple gold odorode ke n̄kpọ emi ẹdade silver ẹnam! Ata ọsọn̄urua n̄kpọ edi oro! Ekpetie fi didie ke idem edieke owo ọnọde fi utọ n̄kpọ oro? Edieke ọkọmde owo ke se enye akanamde ọnọ fi, editie enye nte ọnọ enye utọ enọ oro. Ti n̄ko ke apple emi ẹdade gold ẹnam ekeme ndidi n̄kpọ nsinsi. Se afo etịn̄de ndiwụt ke imama se owo akanamde ọnọ fi etie ntre. Ekeme ndidi owo oro ayama onyụn̄ eti se afo eketịn̄de ke ofụri eyo uwem esie.

7. Nte ikụtde ke Psalm 27:4, didie ke David ye mbon en̄wen emi ẹketienede ẹwet Psalm ẹkewụt ke imama se Jehovah anamde ọnọ mmimọ?

⁷ Ediwak ikọt Abasi ke eset ẹma ẹsikọm enye. David ekesịne ke otu oro.  (Kot Psalm 27:4.) Enye ama enen̄ede ama nte enye okokponode Jehovah onyụn̄ anam n̄kpọ owụt ke imama. Enye ama etịp ata ediwak n̄kpọ ọnọ ẹda ẹbọp temple. Nditọ Asaph ẹma ẹwet psalm m̀mê ikwọ itoro ẹda ẹkọm Abasi. Ke ikwọ mmọ kiet, mmọ ẹma ẹnọ Jehovah ekọm ẹnyụn̄ ẹtịn̄ nte mmimọ imade “mme utịbe utom” esie. (Ps. 75:1) David ye nditọ Asaph ẹkeyom ndiwụt Jehovah adan̄a nte mmimọ imade kpukpru edidiọn̄ emi Jehovah ọdiọn̄de mmimọ. Ndi emekeme ndikere nsio nsio usụn̄ emi afo ekemede ndikpebe mmọ?

8-9. Didie ke Paul okowụt ke imama nditọete? Afo ekere ke emi akanam mmọ ẹda enye didie?

⁸ Apostle Paul ama ama nditọete, se enye okonyụn̄ etịn̄de aban̄a mmọ ama onyụn̄ owụt ke enye ama mmọ. Ini enye ọbọn̄de akam idemesie, enye ama esikọm Abasi ke ntak mmọ. Ini enye ewetde leta ọnọ ẹsọk mmọ, enye ama anam mmọ ẹdiọn̄ọ ke imama mmọ. Paul ama asiak enyịn̄ nditọete 27 ke Rome 16:1-15. Enye ọkọdọhọ ke Prisca ye Aquila ‘ẹma ẹsịn uwem mmọ ke itiendịk’ ke ntak imọ onyụn̄ ọdọhọ ke Phoebe “ama an̄wana ọnọ ediwak owo” esịnede imọ. Paul ama enen̄ede ọkọm ndima nditọete oro ẹkesịnde idem ẹn̄wam ikọt Abasi do.

⁹ Paul ama ọdiọn̄ọ ke nditọete imọ ifọnke ima. Edi ke utịt utịt leta emi enye ekewetde ọnọ ẹsọk nditọete ke Rome, enye eketịn̄ aban̄a nti n̄kpọ emi mmọ ẹkenamde. Kere nte ekenemde nditọete oro ke idem ndikop nte ẹkotde nti n̄kpọ emi Paul eketịn̄de aban̄a mmọ ẹnọ nditọete eken ke esop! Imekere ke oro ama anam mmọ ẹtetịm ẹma Paul ẹnyụn̄ ẹkpere enye. Ndi emesiwak ndikọm nditọete ke esop mbufo ke nti n̄kpọ emi mmọ ẹtịn̄de ẹnyụn̄ ẹnamde?

10. Nso ke ikeme ndikpep nto nte Jesus ọkọkọmde mbet esie?

¹⁰ Ke etop emi Jesus ọkọnọde ẹsọk ndusụk esop ke Asia Minor, enye ama etịn̄ ikọ emi owụtde ke imama se mbet imọ ẹkenamde. Ke uwụtn̄kpọ, enye ọkọtọn̄ọ etop emi enye ọkọnọde ẹsọk esop Thyatira ntem: “Mmọfiọk mme edinam fo, ye ima ye mbuọtidem fo ye utom fo ye ime fo, ye nte ke mme edinam fo eke ukperedem emi ẹkan eke akpa.” (Edi. 2:19) Idịghe se mmọ ẹkesịnde idem ẹnam kpọt ke Jesus ọkọkọm mmọ, enye ama ọkọm mmọ n̄ko ke nti edu emi akanamde mmọ ẹnam nti n̄kpọ oro. Kpa ye emi akanade Jesus ọnọ mmọ item, enye ọkọtọn̄ọ ye ndisọn̄ọ mmọ idem, onyụn̄ afiak ọsọn̄ọ mmọ idem ke utịt. (Edi. 2:25-28) Jesus edi ibuot esop, enye onyụn̄ enyene odudu etieti. Ibiomoke enye ndisikọm nnyịn ke se inamde inọ enye. Kpa ye oro, enye isitreke ndikọm nnyịn. Ata eti uwụtn̄kpọ ke enye enịm oro ọnọ mbiowo!

11. Mme Hebrew 12:16 owụt ke Esau akada n̄kpọ Abasi didie?

¹¹ Ndusụk owo ke Bible ikowụtke esịtekọm. Ke uwụtn̄kpọ, kpa ye emi ete ye eka Esau ẹkemade Jehovah ẹnyụn̄ ẹkponode enye, Esau ikamaha n̄kpọ Abasi. (Kot Mme Hebrew 12:16.) Didie ke enye okowụt oro? Esau ama emen itie akpan esie anyam ọnọ Jacob udọeka esie ọbọ usan udia kiet, ikereke se iditakde imọ. (Gen. 25:30-34) Nte ini akakade, enye ama atua n̄kpọfiọk etieti nte enye akanyamde itie akpan esie. Ufọn ikodụhe enye nditie ntua ke ẹmen edidiọn̄ emi ẹkpenọde imọ nte akpan ẹnọ owo efen sia enye ikadaha se enye ekenyenede ke n̄kpọ.

12-13. Didie ke nditọ Israel mîkowụtke esịtekọm ke se ẹkenamde ẹnọ mmọ? Nso ikedi utịp?

 ¹² Nditọ Israel ẹma ẹnyene ediwak ntak ndikọm Jehovah. Ke Jehovah ama akamia nditọ Egypt Ufen Duop, enye ama anam nditọ Israel ẹwọrọ ke ufụn Egypt. Abasi ama owot ofụri udịmekọn̄ Egypt ke Ididuot Inyan̄ man anyan̄a nditọ Israel. Esịt ama enem mmọ tutu mmọ ẹkwọ ikwọ edikan ẹtoro Jehovah. Edi ndi mmọ ẹma ẹka iso ẹwụt esịtekọm ke se Jehovah akanamde ọnọ mmọ?

¹³ Ini nditọ Israel ẹkefiakde ẹnyene mfịna, mmọ ẹma ẹfre kpukpru nti n̄kpọ emi Jehovah akanamde ọnọ mmọ. Ekem mmọ ẹma ẹnam n̄kpọ emi okowụtde ke mmọ inyeneke esịtekọm. (Ps. 106:7) Nso ke mmọ ẹkenam? Bible ọdọhọ ete: “Ofụri esop nditọ Israel ẹtọn̄ọ ndisụk Moses ye Aaron uyo.” Mmọ ndikosụk Moses ye Aaron uyo ọkọwọrọ ke Jehovah ke mmọ ẹkesụk uyo oro. (Ex. 16:2, 8) Ama ayat Jehovah etieti nte ikọt esie mîkowụtke esịtekọm ke se imọ ikanamde inọ mmọ. Nte ini akakade, enye ama ọdọhọ ke ofụri emana nditọ Israel oro ẹditak ke wilderness, ke sụk Joshua ye Caleb kpọt ẹdibọhọ. (Num. 14:22-24; 26:65) Ẹyak ise se idin̄wamde nnyịn ikûkpebe ndiọi uwụtn̄kpọ emi, edi ikpebe nti uwụtn̄kpọ.

14-15. (a) Didie ke ebe ye n̄wan ẹkeme ndiwụt esịtekọm nnọ kiet eken? (b) Didie ke mme ete ye eka ẹkeme ndikpep nditọ mmọ ndisiwụt esịtekọm?

¹⁴ Ke ubon. Kpukpru owo ke ubon ẹsibọ ufọn edieke owo kiet kiet owụtde esịtekọm ke se ẹnamde ẹnọ enye. Nte ebe ye n̄wan ẹwụtde esịtekọm ẹnọ kiet eken, ntre ke mmọ ẹditetịm ikpere kiet eken. Eyemem mmọ utom n̄ko ndisifen nnọ kiet eken. Ebe emi amade se n̄wan esie anamde isikwe nti n̄kpọ emi n̄wan esie anamde onyụn̄ etịn̄de idop uyo, enye ‘esidaha ada otoro enye.’ (N̄ke 31:10, 28) Eti an̄wan esinyụn̄ anam ebe esie ọdiọn̄ọ nti n̄kpọ emi ebe esie esinamde, emi enye enen̄erede ama.

¹⁵ Mme ete ye eka, didie ke mbufo ẹkeme ndikpep nditọ mbufo ndisiwụt esịtekọm? Ẹti ke nditọ mbufo ẹdinam n̄kpọ nte mbufo ẹsinamde, ẹdinyụn̄ ẹtịn̄ ikọ nte mbufo ẹsitịn̄de. Ẹnịm nti uwụtn̄kpọ ẹnọ mmọ. Ẹsikọm mmọ ke ini mmọ ẹnamde n̄kpọ ẹnọ mbufo. Ẹkpep mmọ n̄ko ndisikọm owo ke ini ẹnamde n̄kpọ ẹnọ mmọ. Ẹnam mmọ ẹdiọn̄ọ ke owo ama ama se owo anamde ọnọ enye, ke emi esinam enye otoro owo oro. Ẹnam mmọ ẹdiọn̄ọ n̄ko ke ikọ mmọ ekeme ndisọn̄ọ owo idem. N̄wan kiet emi ekerede Clary ọdọhọ ete: “Ini  eka mi ekedide isua 32, ẹma ẹmụm ete mi ẹkekọbi, akana enye ọbọk mi ye nditọeka mi irenowo iba ikpọn̄. Ini ndide isua 32, mma ntie n̄kere nte ọkọsọn̄de enye ndibọk nnyịn ini enye ekedide ukem isua oro. Ntre mma ndọhọ enye ke mmama kpukpru se enye akayakde atak man ọbọk nnyịn. Ndondo emi, enye ama ọdọhọ mi ke se n̄ketịn̄de oro enem imọ etieti. Ke esidi ima itie itie, imọ ikere se n̄ketịn̄de oro, ke oro esinam esịt enem imọ.”

16. Nọ uwụtn̄kpọ kiet emi owụtde ke nnyịn ndiwụt ke imama mbon en̄wen ekeme ndisọn̄ọ mmọ idem.

¹⁶ Ke esop. Ima iwụt nditọete nnyịn ke imama se mmọ ẹnamde, emi esisọn̄ọ mmọ idem. Ke uwụtn̄kpọ, Jorge emi edide isua 28 edi ebiowo, edi enyene ini emi enye ọkọdọn̄ọde etieti inyụn̄ ikemeke ndidụk mbono esop ofụri ọfiọn̄ kiet. Ke idem ama ekefere enye yak enye afiak ọtọn̄ọ ndidụk mbono esop, enye ikosụk ikemeke ndinam n̄kpọ ke mbono esop. Enye ọdọhọ ete: “Sia mmen̄kekemeke ndinam n̄kpọ aba nte n̄kesinamde nnyụn̄ n̄kemeke ndinam utom mi aba ke esop, eketie mi nte nnyeneke ufọn ndomokiet. Edi ke mbono esop ama akasuana usen kiet, brọda kiet ama edidọhọ mi ete: ‘Nyom ndikọm fi ke eti uwụtn̄kpọ emi enịmde ọnọ ubon mi. Udiọn̄ọke nte mme utịn̄ikọ emi afo ekesinọde isua ifan̄ emi ebede ẹkenemde nnyịn. Mme utịn̄ikọ oro ẹma ẹnam itetịm ibuọt idem ye Abasi.’ N̄kekemeke ndisioro uyo, mmọn̄eyet ama ọkọhọ mi ke enyịn. Utọ ikọ oro ke n̄koyom ke utọ ini oro.”

17. Colossae 3:15 owụt ke didie ke ikeme ndiwụt Jehovah ke imama kpukpru se enye anamde ọnọ nnyịn?

¹⁷ Sikọm Abasi nte enye atatde ubọk. Jehovah ọnọ nnyịn ata ediwak n̄kpọ emi an̄wamde nnyịn idiọn̄ọ Ikọ Abasi. Ke uwụtn̄kpọ, enye esida se isikopde ke mbono esop, se isikotde ke mme magazine nnyịn, ye se idude ke mme ikpehe Intanet nnyịn ekpep nnyịn n̄kpọ. Ndi akanam omokop utịn̄ikọ, okot n̄kpọ ke n̄wed nnyịn, mîdịghe ese n̄kpọ ke Edinam TV nnyịn onyụn̄ ọdọhọ, ‘Se n̄koyomde edi oro’? Didie ke ikeme ndiwụt Jehovah ke imama se enye anamde ọnọ nnyịn? (Kot Colossae 3:15.) Usụn̄ kiet edi ndisibọn̄ akam n̄kọm enye kpukpru ini ke nti n̄kpọ oro.—Jas. 1:17.

18. Didie ke ikeme ndiwụt ke nnyịn idaha Ufọkmbono Obio Ubọn̄ nnyịn ibre mbre?

¹⁸ Usụn̄ en̄wen emi isiwụtde ke imama se Jehovah ọnọde nnyịn edi ndinam Ufọkmbono Obio Ubọn̄ nnyịn asana onyụn̄ eye. Imesikpọri ke ubọk ke ubọk, iyet, inyụn̄ itịm ikama. Nditọete emi ẹsisede ẹban̄a  n̄kpọ ubre ikwọ, vidio, ye ukwak utịn̄ikọ ẹsinyụn̄ ẹtịn̄ enyịn man n̄kpọ idibiara. Ufọkmbono Obio Ubọn̄ idisọpke inyene mfịna ima ikama enye ọfọn, owo idinyụn̄ iwakke ndibiat okụk ndiọn̄ ikpọ n̄kpọ. Emi ayanam okụk odu se ẹdade ẹn̄wam ẹbọp ẹnyụn̄ ẹdiọn̄ mme Ufọkmbono Obio Ubọn̄ en̄wen ke ofụri ererimbot.

19. Se iketịbede inọ esenyịn circuit kiet ye n̄wan esie ekpep fi nso?

¹⁹ Sikọm mbon emi ẹsịnde idem ẹnam utom ke ibuot nnyịn. Ke ini idọhọde owo ke imama se enye anamde, oro ekeme ndin̄wam enye ọyọ se iwọrọde enye. Kop se iketịbede inọ esenyịn circuit kiet ye n̄wan esie. Usen kiet ke mmọ ẹma ẹkekwọrọ ikọ tọn̄ọ usenubọk tutu mbubreyo ke ọkpọsọn̄ etuep, ama akak mmọ etieti ini mmọ ẹsịmde ufọk. Ama ebịt tutu n̄wan esie esịne ndodobi jaket etuep ede. Ke eyo ama ekesiere, enye ama ọdọhọ ebe esie ke etie nte imọ idikemeke ndinam utom circuit aba. Kpa usenubọk usen oro, mmọ ẹma ẹbọ leta emi n̄kọk itieutom ẹkewetde ẹnọ ẹsọk n̄wan esie. Ẹma ẹkọm n̄wan esie etieti nte enye ọyọde onyụn̄ akade iso ọkwọrọ ikọ, ẹnyụn̄ ẹdọhọ ke imọdiọn̄ọ ke imemke utom ndidi ana mi urua emi, ana ko urua en̄wen. Ebe esie ọdọhọ ete: “Leta oro ama enen̄ede otụk n̄wan mi tutu enye ifiakke idọhọ aba yak itre utom circuit. Ediwak ini, enye ekesikam ọdọhọ mi yak ika iso ke utom circuit mma n̄kere ndikpọn̄.” Mmọ ẹma ẹka iso ẹnam utom oro ke n̄kpọ nte isua 40.

20. Nso ke ikpodomo ndinam kpukpru usen? Ntak-a?

²⁰ Ẹyak idomo kpukpru usen ndisikọm mme owo nnyụn̄ nnam n̄kpọ emi owụtde ke imama se mmọ ẹnamde ẹnọ nnyịn. Ekeme ndidi ekọm ofụri esịt m̀mê eti n̄kpọ emi inamde inọ owo edidi se idin̄wamde enye ọyọ afanikọn̄ usen oro ke ererimbot emi mme owo mîsiwụtke esịtekọm mi. Nnyịn ndisikọm mme owo ekeme ndinam idi ufan ke nsinsi. Ata akpan n̄kpọ akam edi ke oro ediwụt ke ikpebe Jehovah Ete nnyịn ke heaven emi esitatde ubọk.