GĨCUNJĨ KĨA WĨRUTI GĨA 8
Twagĩrĩirũo Kuonania Ngatho Nĩkĩ?
“Muonanagie atĩ mũrĩ na ngatho.”—KOL. 3:15.
RWĨMBO NA. 46 Nĩ Ngatho Jehova
GĨCUNJĨ-INĨ GĨKĨ *
1. Mũsamaria ũrĩa wahonirio nĩ Jesu oonanirie ngatho atĩa?
KWARĨ na arũme ikũmi maarĩ na thĩna mũingĩ mũno. Maarĩ na mangũ na matiarĩ na mwĩhoko wa kũhona. No mũthenya ũmwe makĩona Jesu Mũrutani ũrĩa Mũnene arĩ o haraya. Nĩ maaiguĩte atĩ Jesu nĩ aahonetie andũ mĩrimũ ya mĩthemba yothe, na maarĩ na ma atĩ nĩ ekũmahonia. Kwoguo makĩanĩrĩra na mũgambo mũnene makiuga: “Jesu, Mũrutani, tũiguĩre tha!” Arũme acio ikũmi nĩ maahonirio biũ. Hatarĩ nganja othe nĩ maakenire nĩ ũndũ wa Jesu kũmekĩra ũndũ wa ũtugi. O na kũrĩ ũguo, ũmwe wao to kũigua aaiguire arĩ na ngatho, no nĩ oonanirie ngatho * ciake harĩ Jesu. Mũndũ ũcio wahonirio, ũrĩa warĩ Mũsamaria, nĩ aatindĩkirũo nĩ ũndũ ũcio kũgooca Ngai “na mũgambo mũnene.”—Luk. 17:12-19.
2-3. (a) Nĩ ũndũ ũrĩkũ ũngĩtũma twage kuonania ngatho? (b) Nĩ ũndũ ũrĩkũ tũkwarĩrĩria gĩcunjĩ-inĩ gĩkĩ?
2 O ta Mũsamaria ũcio, o na ithuĩ no twende kuonanagia ngatho harĩ andũ arĩa matwĩka maũndũ mega. No rĩmwe no tũriganĩrũo gũcokia ngatho kana kuonia andũ arĩa angĩ ũrĩa tũraigua nĩ ũndũ wa gũtwĩkĩra ciĩko cia ũtugi.
3 Thĩinĩ wa gĩcunjĩ gĩkĩ, nĩ tũkuona nĩkĩ nĩ ũndũ wa bata harĩ ithuĩ kuonanagia ngatho kũgerera ciugo na ciĩko citũ. Nĩ tũkwĩruta kuumana na cionereria cia andũ amwe magwetetwo thĩinĩ wa Bibilia arĩa moonanirie ngatho na angĩ matoonanirie. Ningĩ nĩ tũkwarĩrĩria njĩra cia ĩmwe kwa ĩmwe iria tũngĩonania ngatho nacio.
TWAGĨRĨIRŨO KUONANIA NGATHO NĨKĨ?
4-5. Twagĩrĩirũo kuonania ngatho nĩkĩ?
4 Jehova nĩ atũigĩire kĩonereria kĩega gĩa kuonania ngatho. Njĩra ĩmwe onanagia nayo ngatho nĩ kũrathima andũ arĩa mamũkenagia. (2 Sam. 22:21; Thab. 13:6; Mat. 10:40, 41) Namo Maandĩko matwĩraga ũũ: “Mwĩgerekanagiei na Ngai mũrĩ ciana ciendetwo.” (Ef. 5:1) Kwoguo gĩtũmi kĩnene kĩrĩa kĩbatiĩ gũtũma tuonanagie ngatho nĩ kwenda kwĩgerekania na Jehova.
5 Ta wĩcirie ũndũ ũngĩ ũrĩa ũtũmaga twende kuonanagia ngatho harĩ andũ arĩa angĩ. O ta ũrĩa mũndũ akenaga arugĩte irio njega akagaĩra andũ arĩa angĩ, no taguo kuonania ngatho gũtariĩ. Rĩrĩa tuona andũ arĩa angĩ magĩcokia ngatho nĩ ũndũ wa ũndũ twĩkĩte nĩ tũkenaga. Rĩrĩa tuonania ngatho nĩ tũtũmaga andũ angĩ makene. Mũndũ ũrĩa twacokeria ngatho nĩ onaga atĩ ũndũ ũrĩa atwĩkĩire kana kĩndũ kĩrĩa atũheire nĩ gĩtũteithirie. Ũndũ ũcio nĩ ũtũmaga ũrata gatagatĩ-inĩ gaitũ na mũndũ ũcio ũgĩe na hinya.
6. Gũcokia ngatho kũngĩringithanio atĩa na matunda mathondeketwo na thahabu?
6 Kuonania ngatho nĩ kwa bata mũno. Bibilia yugaga ũũ: “O ta matunda ma thahabu marĩ mbakũri-inĩ cia betha no taguo kiugo kĩrĩa kĩarĩtio hĩndĩ ĩrĩa yagĩrĩire gĩtariĩ.” (Thim. 25:11) Na githĩ itunda rĩthondeketwo na thahabu rĩigĩrĩirũo igũrũ rĩa betha to rĩkorũo rĩrĩ ithaka mũno! Ningĩ githĩ to rĩkorũo rĩrĩ rĩa goro mũno! Hihi ũngĩheo indo icio irĩ kĩheo-rĩ, ũngĩigua atĩa? Ciugo iria wĩraga andũ cia kũmacokeria ngatho no iringithanio na kĩheo kĩu kĩa goro. Ningĩ ta wĩcirie ũndũ ũyũ: Itunda rĩthondeketwo na thahabu no rĩikare ihinda iraihu mũno. Ũndũ ũmwe na ũcio, ũngĩra mũndũ ciugo cia kũmũcokeria ngatho, no atũũre aciririkanaga na acionage irĩ cia bata ũtũũro wake wothe.
NĨ MOONANIRIE NGATHO
7. O ta ũrĩa Thaburi 27:4 yonanĩtie-rĩ, Daudi oonanirie ngatho na njĩra ĩrĩkũ? Aandĩki angĩ a thaburi moonanirie ngatho na njĩra ĩrĩkũ?
7 Ndungata nyingĩ cia Ngai mahinda-inĩ ma tene nĩ cioonanagia ngatho. Ũmwe wao nĩ Daudi. (Thoma Thaburi 69:30.) Nĩ oonaga ũthathaiya wa ma ũrĩ wa bata mũno na maũndũ marĩa eekire nĩ moonanirie ngatho ciake. Nĩ aarutire indo nyingĩ mũno cia gwaka hekarũ. Njiarũa cia Asafu nĩ cioonanirie ngatho na njĩra ya kwandĩka thaburi, kana nyĩmbo cia kũgooca. Thĩinĩ wa rwĩmbo rũmwe, nĩ maacokeirie Ngai ngatho na makĩonania ũrĩa maakenagio nĩ ‘mawĩra ma Jehova ma magegania.’ (Thab. 75:1) Daudi o hamwe na njiarũa cia Asafu meendaga kuonia Jehova atĩ nĩ maakenagĩra mũno irathimo iria ciothe amaheete. Na githĩ to wĩcirie ũrĩa ũngĩĩgerekania na aandĩki acio a thaburi?
Marũa marĩa Paulo aandĩkĩire Aroma mangĩtũruta ũndũ ũrĩkũ wĩgiĩ kuonania ngatho? (Rora kĩbungo gĩa 8-9) *
8-9. Mũtũmwo Paulo oonanagia atĩa atĩ nĩ oonaga aarĩ na ariũ a Ithe witũ marĩ a bata, na ũndũ ũcio no kũhoteke warĩ na moimĩrĩro marĩkũ?
8 Mũtũmwo Paulo nĩ oonaga aarĩ na ariũ a Ithe witũ marĩ a bata na oonanagia ũguo kũgerera ũrĩa aaragia igũrũ rĩmegiĩ. Hĩndĩ ciothe akĩhoya nĩ aacokagĩria Ngai ngatho nĩ ũndũ wao. Ningĩ marũa-inĩ marĩa aamandĩkagĩra nĩ aameraga ũrĩa oonaga marĩ a bata. Thĩinĩ wa mĩhari 15 ya mbere ya ibuku rĩa Aroma 16, Paulo nĩ agwetete aarĩ na ariũ a Ithe witũ 27 na marĩĩtwa mao. Paulo o na nĩ aaririkanire atĩ Priska na Akila nĩ “maaingĩririe ngingo ciao ũgwati-inĩ” nĩ ũndũ wake, na akiuga atĩ Fibi nĩ “aagitĩrire andũ aingĩ,” o hamwe na Paulo. Nĩ aagathĩrĩirie aarĩ na ariũ a Ithe witũ acio maarĩ na kĩyo.—Rom. 16:1-15.
9 Paulo nĩ aamenyaga atĩ aarĩ na ariũ a Ithe witũ matiarĩ akinyanĩru, no akĩrĩkĩrĩria marũa make kũrĩ Aroma aathurire kũgweta ngumo ciao njega. Ta wĩcirie ũrĩa aarĩ na ariũ a Ithe witũ acio mangĩkorũo mekĩrirũo ngoro maigua marũa macio ma Paulo magĩthomwo kĩũngano-inĩ. No kũhoteke ũndũ ũcio nĩ watũmire ũrata wao na Paulo ũgĩe na hinya makĩria. Hihi nĩ ũcokagĩria aarĩ na ariũ a Ithe witũ kĩũngano-inĩ kĩanyu ngatho nĩ ũndũ wa maũndũ mega marĩa moigaga na mageka?
10. Tũngĩĩruta atĩa kuumana na ũrĩa Jesu aacokeirie arũmĩrĩri ake ngatho?
10 Thĩinĩ wa ndũmĩrĩri iria Jesu aatũmĩire ciũngano imwe cia Asia Nini, nĩ aacokeirie arũmĩrĩri ake ngatho nĩ ũndũ wa wĩra wao. Kwa ngerekano, aambĩrĩirie ndũmĩrĩri yake kũrĩ kĩũngano gĩa Thiatira ũũ: “Nĩ njũĩ ciĩko ciaku, na wendo na wĩtĩkio na ũtungata na ũkirĩrĩria waku, na atĩ ciĩko ciaku cia thutha-inĩ nĩ ikĩrĩte iria wekire kĩambĩrĩria-inĩ.” (Kũg. 2:19) Jesu to kũgweta aagwetire ũrĩa maandandũrĩte ũtungata wao, ĩndĩ nĩ aamagathĩrĩirie nĩ ũndũ wa ngumo iria ciamatindĩkaga gwĩka maũndũ mega. O na gũtuĩka Jesu nĩ aarũngire andũ amwe thĩinĩ wa Thiatira, aambĩrĩirie na akĩrĩkia ndũmĩrĩri yake na ciugo cia gwĩkĩra ngoro. (Kũg. 2:25-28) Jesu arĩ na ũnene wa gĩkĩro kĩa igũrũ tondũ nĩwe mũtwe wa ciũngano ciothe, na kwoguo to mũhaka atũcokerie ngatho nĩ ũndũ wa wĩra ũrĩa tũmũrutĩire. O na kũrĩ ũguo, nĩ atigagĩrĩra atĩ nĩ atuonia atĩ nĩ twĩkĩte ũndũ mwega. Na githĩ kĩu ti kĩonereria kĩega mũno harĩ athuri a kĩũngano!
NĨ MAAGIRE KUONANIA NGATHO
11. O ta ũrĩa Ahibirania 12:16 yonanĩtie-rĩ, Esau aarĩ na mwerekera ũrĩkũ wĩgiĩ maũndũ ma kĩĩroho?
11 Ũndũ wa kĩeha nĩ atĩ, andũ amwe magwetetwo Bibilia-inĩ nĩ maagire kuonania ngatho. Kwa ngerekano, o na gũtuĩka aciari a Esau nĩ meendete na magatĩĩa Jehova, Esau nĩ aagire kuonania ngatho nĩ ũndũ wa maũndũ ma kĩĩroho. (Thoma Ahibirania 12:16.) Hihi mwerekera wake wa kwaga kuonania ngatho wamenyekire rĩ? Esau eendeirie Jakubu mũrũ wa nyina ũrĩa mũnini ũrigithathi wake o na ihenya nĩ ũndũ wa gĩtoero. (Kĩam. 25:30-34) Thutha ũcio, Esau nĩ aaiguire ũũru mũno nĩ ũndũ wa itua rĩu aatuire. No ũndũ ũrĩa eekire nĩ woonanirie atĩ ndaarĩ na ngatho harĩ kĩrĩa aarĩ nakĩo, na kwoguo ndaabatiĩ gũteta tondũ wa kwaga kũheo kĩrathimo kĩa ũrigithathi.
12-13. Aisiraeli moonanirie atĩa atĩ matiarĩ na ngatho, na moimĩrĩro maarĩ marĩkũ?
12 Aisiraeli maarĩ na itũmi nyingĩ cia kuonania ngatho. Nĩ maarutirũo ũkombo-inĩ rĩrĩa Jehova aarehire Mahũra Ikũmi igũrũ rĩa Misiri. Ngai agĩcoka akĩmahonokia matikaniinwo rĩrĩa aanangire mbũtũ yothe ya Misiri Iria-inĩ Itune. Aisiraeli nĩ maakenirio nĩ ũndũ ũcio mũno nginya makĩinĩra Jehova rwĩmbo rwa ũhootani. No hihi nĩ maathire na mbere kuonania ngatho?
13 Rĩrĩa Aisiraeli maacemanirie na moritũ mangĩ, nĩ maariganĩirũo o na ihenya nĩ maũndũ mothe mega marĩa Jehova aamekĩire. Na kwoguo makĩonania atĩ matiarĩ na ngatho. (Thab. 106:7) Na njĩra ĩrĩkũ? Bibilia yugaga, “kĩrĩndĩ kĩu gĩothe kĩa Isiraeli gĩkĩambĩrĩria kũnugunĩra Musa na Haruni,” no ũhoro wa ma nĩ atĩ nĩ Jehova maanugunagĩra. (Tham. 16:2, 8) Nĩ aarakarire nĩ ũndũ wa mwerekera ũrĩa andũ ake maarĩ naguo wa kwaga ngatho. Thutha ũcio nĩ eeranĩire atĩ rũciaro rũu ruothe rwa Aisiraeli nĩ rũngĩathirĩire werũ-inĩ o tiga Joshua na Kalebu. (Ndar. 14:22-24; 26:65) Rekei tuone ũrĩa tũngĩĩthema cionereria icio njũru na twĩgerekanie na iria njega.
ONANAGIA NGATHO MAHINDA-INĨ MAYA
14-15. (a) Mũthuri na mũtumia mangĩonania ngatho atĩa? (b) Aciari mangĩruta ciana ciao atĩa kuonanagia ngatho?
14 Thĩinĩ wa famĩlĩ. Famĩlĩ yothe nĩ ĩgunĩkaga rĩrĩa o mũndũ onania ngatho. O ũrĩa mũthuri na mũtumia maronania ngatho, noguo makuhanagĩrĩria makĩria. Ningĩ nĩ mahotaga kuohanĩra na njĩra hũthũ. Mũthuri ũrĩa wonaga mũtumia wake arĩ wa bata nĩ akenagio nĩ maũndũ mega marĩa ekaga o na nĩ “arũgamaga akamũgaathĩrĩria.” (Thim. 31:10, 28) Nake mũtumia mũũgĩ nĩ agwetagĩra mũthuri wake maũndũ marĩa akenagio nĩmo mamwĩgiĩ.
15 Aciari, mũngĩruta ciana cianyu atĩa kuonanagia ngatho? Ririkanagai atĩ ciana cianyu nĩ ciĩgerekanagia na maũndũ marĩa mugaga na mũgeka. Nĩ ũndũ ũcio, igĩrai ciana cianyu kĩonereria kĩega na njĩra ya gũciĩra nĩ ngatho rĩrĩa ciamwĩkĩra maũndũ. Ningĩ rutagai ciana cianyu kuugaga nĩ ngatho rĩrĩa ciekĩrũo ũndũ nĩ andũ angĩ. Teithiai ciana cianyu itaũkĩrũo atĩ kuonania ngatho nĩ ũndũ uumaga ngoro na atĩ ciugo ciacio no ikorũo na moimĩrĩro mega. Mwarĩ wa Ithe witũ ũmwe wĩtagwo Clary ooigire ũũ: “Mami arĩ na mĩaka 32 nĩ aatigirũo agĩtũrera arĩ wiki tũrĩ na ariũ a maitũ erĩ. Rĩrĩa niĩ mwene ndaakinyirie mĩaka 32 nĩ ndeeciririe ũrĩa mami angĩkorũo aaritũhĩirũo arĩ na mĩaka ĩyo. Kwoguo nĩ ndaamũcokeirie ngatho nĩ ũndũ wa maũndũ marĩa mothe eeimire nĩguo atũrere tũrĩ na ariũ a maitũ. Ica ikuhĩ nĩ erĩga kũnjĩra atĩ ciugo icio ndaamwĩrire nĩ ciamũhutirie ngoro mũno, na nĩ eciragia ũhoro wacio na atĩ nĩ itũmaga akene.”
Ruta ciana ciaku kuonanagia ngatho (Rora kĩbungo gĩa 15) *
16. Heana ngerekano ĩronania ũrĩa gũcokeria andũ arĩa angĩ ngatho kũngĩmekĩra ngoro.
16 Thĩinĩ wa kĩũngano. Rĩrĩa twacokeria aarĩ na ariũ a Ithe witũ ngatho, nĩ tũmekagĩra ngoro. Kwa ngerekano, mũthuri ũmwe wa kĩũngano ũrĩ na mĩaka 28 wĩtagwo Jorge kũrĩ hĩndĩ aarwarĩte mũno. Ndaahotire gũthiĩ mĩcemanio kwa ihinda rĩa mweri ũmwe. O na rĩrĩa aahotire gũthiĩ mĩcemanio, ndangĩahotire kũruta icunjĩ. Jorge ooigire ũũ: “Ndeeiguaga itarĩ kĩene nĩ ũndũ wa ũguo itaahotaga kũhingia maũndũ thĩinĩ wa kĩũngano. No hĩndĩ ĩmwe thutha wa mĩcemanio mũrũ wa Ithe witũ ũmwe akĩnjĩra ũũ: ‘Ndĩrenda gũgũcokeria ngatho nĩ ũndũ wa kĩonereria kĩega kĩrĩa ũigĩire famĩlĩ yakwa. Nĩ tũkoretwo tũgĩkenera mũno mĩario ĩrĩa ũkoretwo ũkĩruta kwa ihinda rĩa mĩaka ĩigana ũna mĩhĩtũku. Nĩ ĩtũteithĩtie gũkũra kĩĩroho.’ Ũndũ ũcio nĩ wahutirie mũno nginya ngĩita maithori. Aanjĩrire ciugo o iria ndeeriragĩria mũno kũigua.”
17. O ta ũrĩa hagwetetwo thĩinĩ wa Akolosai 3:15, tũngĩonania ngatho citũ atĩa harĩ Jehova nĩ ũndũ wa ũtaana wake?
17 Kũrĩ Ngai witũ mũtaana. Jehova nĩ atũheete irio nyingĩ cia kĩĩroho. Kwa ngerekano, nĩ twamũkagĩra motaaro mega kũgerera mĩcemanio itũ, ngathĩti citũ, na website citũ. Hihi nĩ ũrĩ waigua mĩario, ũgathoma ũndũ mabuku-inĩ maitũ, kana ũkerorera broadcast ũkeĩra, ‘Ũndũ ũcio nĩguo ngũbataraga’? Hihi tũngĩonania ngatho citũ atĩa harĩ Jehova? (Thoma Akolosai 3:15.) Njĩra ĩmwe nĩ kũmũcokagĩria ngatho kaingĩ mahoya-inĩ maitũ nĩ ũndũ wa iheo icio njega.—Jak. 1:17.
Gũteithĩrĩria harĩ gũtheria Nyũmba ya Ũthamaki nĩ njĩra ĩmwe njega biũ ya kuonania ngatho citũ (Rora kĩbungo gĩa 18)
18. Tũngĩonania ngatho na njĩra irĩkũ nĩ ũndũ wa Nyũmba ya Ũthamaki?
18 Ningĩ nĩ tuonanagia ngatho citũ harĩ Jehova rĩrĩa twaiga kũrĩa tũthathayagĩria kũrĩ gũtheru. Nĩ tũnyitanagĩra kaingĩ harĩ gũthambia na kũmenyerera Nyũmba citũ cia Ũthamaki, na arĩa makoragwo mehokeirũo indo cia mĩgambo na video nĩ macimenyagĩrĩra nĩguo itigathũke. Rĩrĩa twamenyerera Nyũmba citũ cia Ũthamaki wega, nĩ cikaraga ihinda iraya na itibataraga gũtinda igĩthondathondekwo. Na njĩra ĩyo, nĩ tũhonokagia mbeca ingĩhũthĩrũo gwaka na gũcokereria Nyũmba ingĩ cia Ũthamaki thĩinĩ wa thĩ.
19. Nĩ ũndũ ũrĩkũ ũrerutire kuumana na ũhoro wa mũrori ũmwe wa mũthiũrũrũko na mũtumia wake?
19 Kũrĩ arĩa marutaga wĩra mũritũ nĩ ũndũ witũ. Gũcokeria mũndũ ngatho no gũtũme acenjie mawoni marĩa angĩkorũo namo megiĩ maũndũ maritũ aragerera. Wĩcirie ngerekano ĩno ya mũrori ũmwe wa mũthiũrũrũko na mũtumia wake. Thutha wa gũtinda ũtungata-inĩ mũthenya ũmwe warĩ na heho mũno, nĩ maacokire mũciĩ marĩ anogu. Kwarĩ na heho ũũ atĩ mwarĩ wa Ithe witũ aakomire ehumbĩte kabuti karĩa eekĩraga nĩ ũndũ wa heho. Mũthenya ũyũ ũngĩ rũcinĩ, eerire mũthuri wake atĩ we ndaiguaga ta angĩhota gũthiĩ na mbere na wĩra ũcio wa gũceerera ciũngano. Thutha ũcio, o mathaa macio ma rũcinĩ makĩamũkĩra marũa kuuma wabici-inĩ ya rũhonge, na maatũmĩirũo mwarĩ wa Ithe witũ. Marũa macio nĩ maacokeirie mwarĩ wa Ithe witũ ũcio ngatho mũno nĩ ũndũ wa ũtungata wake na ũkirĩrĩria. Nĩ maagwetire atĩ ti ũndũ mũhũthũ kũraaraga kũndũ gũtiganĩte o kiumia. Mũthuri wake ooigire ũũ: “Kũgathĩrĩrio na njĩra ĩyo kwahutirie mũtumia wakwa ũũ atĩ kuuma hĩndĩ ĩyo ndarĩ aria rĩngĩ ũhoro wa gũtiga wĩra wa gũceerera ciũngano. O na ananjĩkĩra ngoro maita maingĩ gũthiĩ na mbere na wĩra ũcio rĩrĩa ndaigua ta ngũũtiga.” Mũrũ wa Ithe witũ ũcio na mũtumia wake maathire na mbere na wĩra ũcio wa gũceerera ciũngano kwa ihinda rĩa hakuhĩ mĩaka 40.
20. Twagĩrĩirũo kwĩrutanĩria gwĩkaga atĩa o mũthenya, na nĩkĩ?
20 Rekei twĩrutanagĩrie o mũthenya kuonanagia ngatho na ciugo na ciĩko. No gũkorũo ciugo na ciĩko citũ cia kuuma ngoro nĩcio ingĩteithia mũndũ ũngĩ kũhota gũthiĩ na mbere kũhiũrania na mathĩna na mĩtangĩko ya ũtũũro thĩinĩ wa thĩ ĩno ĩiyũire andũ matarĩ ngatho. Ciugo citũ cia gũcokia ngatho no itũteithie gũthondeka ũrata ũngĩtũũra tene na tene. Na ũndũ ũrĩa wa bata makĩria nĩ atĩ, tũrĩkoragwo tũkĩĩgerekania na Jehova, Ithe witũ ũrĩa wonanagia ũtaana na ngatho.
RWĨMBO NA. 20 Nĩ Warutire Mũrũ Waku Ũrĩa Wendete Mũno
^ kĩb. 5 Nĩ ũndũ ũrĩkũ tũngĩĩruta kuuma kũrĩ Jehova, Jesu, na Mũsamaria ũrĩa warĩ na mangũ igũrũ rĩgiĩ kuonania ngatho? Gĩcunjĩ gĩkĩ nĩ kĩarĩrĩirie ũhoro wa cionereria ciao na ingĩ. Tũkwarĩrĩria nĩkĩ nĩ ũndũ wa bata harĩ ithuĩ kuonanagia ngatho, na njĩra cia ĩmwe kwa ĩmwe iria tũngĩonania ngatho nacio.
^ kĩb. 1 GŨTAARĨRIA KIUGO: Kuonania ngatho harĩ mũndũ kana harĩ kĩndũ kĩna nĩ kuuga kuona mũndũ ũcio kana kĩndũ kĩu kĩrĩ kĩa bata. Ũndũ ũcio wagĩrĩirũo gũkorũo ũrĩ wa kuuma ngoro.
^ kĩb. 55 GŨTAARĨRIA MBICA: Marũa ma Paulo magĩthomwo kũrĩ kĩũngano kĩa Aroma; Akila, Pirisila, Fibi, na angĩ magakena kũigua marĩĩtwa mao makĩgwetwo.
^ kĩb. 57 GŨTAARĨRIA MBICA: Mwarĩ wa Ithe witũ ũmwe agĩteithia kairĩtu gake gũcokeria mwarĩ wa Ithe witũ mũkũrũ ngatho nĩ ũndũ wa kĩonereria gĩake kĩega.
