Wulu kɔ nuhua edwɛkɛ ne azo

Wulu kɔ nuninyɛne ne azo

EDWƐKƐ 8

Duzu Ati A Ɔwɔ Kɛ Yɛkile Anyezɔlɛ A?

Duzu Ati A Ɔwɔ Kɛ Yɛkile Anyezɔlɛ A?

“Bɛhile anyezɔlɛ.”​​—KƆL. 3:15.

EDWƐNE 46 Gyihova, Yɛyɛ Wɔ Mo

MƆƆ YƐBAZUKOA *

1. Kɛzi Samɛleanli nrenyia ne mɔɔ Gyisɛse yɛle ye ayile la lale anyezɔlɛ ali ɛ?

MRENYIA bulu ne dele nganeɛ kɛ bɛ anyelazo ɛwie. Ɛnee bɛle kokobɛvolɛma, na ɛnee bɛnlɛ anyelazo kɛ bɛbade kpɔkɛ. Noko kenle ko, bɛnwunle Gyisɛse, Kilehilevolɛ Kpole ne wɔ moamoa. Bɛdele kɛ Gyisɛse ɛyɛ wuliravolɛma dɔɔnwo ayile, na bɛnyianle anwodozo kɛ ɔbahola yeayɛ bɛ ayile. Yemɔti, bɛdeanle nu kɛ: “Gyisɛse, Kilehilevolɛ, nwu yɛ anwunvɔne!” Mrenyia bulu ne dele kpɔkɛ bɔkɔɔ. Kpolerazulɛ biala ɛnle nwolɛ kɛ bɛ muala bɛ nye zɔle Gyisɛse atiakunlukɛnlɛmayɛlɛ ne. Noko, bɛ nuhua ko yɛle mɔɔ tɛla zɔ la​—ɔlale anyezɔlɛ ali. * Samɛleanli nrenyia ne mɔɔ bɛyɛle ye ayile la vale “ɛnelɛ kpole” wulale Nyamenle anyunlunyia.​—Luku 17:12-19.

2-3. (a) Duzu ati a ɔbahola yeara ye kɛ yɛnrɛla anyezɔlɛ ali ɛ? (b) Boni a yɛbazuzu nwo wɔ edwɛkɛ ɛhye anu a?

2 Le kɛ Samɛleanli nrenyia ne la, yɛkulo kɛ yɛda anyezɔlɛ ali yɛkile menli mɔɔ bɛfi atiakunlukɛnlɛma nu bɛyɛ debie bɛmaa yɛ la. Noko, ɔdwu mekɛ ne bie a yɛ rɛle kola fi kɛ yɛbava yɛ edwɛkɛ nee yɛ nyɛleɛ yɛahile debie bie anwo anyezɔlɛ.

3 Wɔ edwɛkɛ ɛhye anu, yɛbazuzu deɛmɔti ɔhyia kɛ yɛda anyezɔlɛ ali wɔ yɛ ɛdendɛlɛ nee yɛ nyɛleɛ nu la anwo. Yɛbazuzu menli mɔɔ lale anyezɔlɛ ali nee bɛdabɛ mɔɔ bɛanyɛ zɔ la neazo ngakyile mɔɔ wɔ Baebolo ne anu la anwo. Akee yɛbazuzu ndenle fɔɔnwo bie mɔ mɔɔ yɛbalua zo yɛala anyezɔlɛ ali la anwo.

DUZU ATI A ƆWƆ KƐ YƐKILE ANYEZƆLƐ A?

4-5. Duzu ati a ɔwɔ kɛ yɛkile anyezɔlɛ a?

4 Gyihova ɛyɛ kɛzi ɔwɔ kɛ yɛkile anyezɔlɛ la anwo neazo ɛmaa yɛ. Adenle ko mɔɔ ɔdua zo ɔyɛ zɔ la a le kɛ, ɔmaa menli mɔɔ yɛ ye ɛhulolɛdeɛ la ahatualɛ. (2 Sa. 22:21; Edw. 13:6; Mat. 10:40, 41) Yɛɛ Ngɛlɛlera ne maa yɛ anwosesebɛ kɛ “[yɛzukoa] Nyamenle kɛ mralɛ kulovolɛma.” (Ɛfɛ. 5:1) Yemɔti ndelebɛbo titili mɔɔ ɔti ɔwɔ kɛ yɛkile anyezɔlɛ la a le kɛ, yɛkulo kɛ yɛsukoa Gyihova neazo ne.

5 Suzu debie bieko mɔɔ ɔti ɔwɔ kɛ yɛkile mɔɔ awie mɔ yɛ anwo anyezɔlɛ la anwo. Anyezɔlɛ le kɛ aleɛ kpalɛ la​​—saa ɛ nee awie mɔ ɛlɛdi a, ɔyɛ fɛ kpalɛ. Saa yɛnwu kɛ awie mɔ anye sɔ mɔɔ yɛyɛ la a, ɔmaa nye die. Saa yɛkile anyezɔlɛ a, yɛmaa awie mɔ anye die. Ahenle mɔɔ yɛla ye ase la nwu ye kɛ mɔdenle mɔɔ yebɔ kɛ ɔboa yɛ la sonle bolɛ. Ɔlua zo, agɔnwolɛvalɛ mɔɔ yɛ nee ye lɛ la anu mia.

6. Ndenle boni mɔ azo a edwɛkɛ mɔɔ yɛka yɛkile anyezɔlɛ la le kɛ ezukoa nvutuke ampolo ɛ?

6 Anyezɔlɛ mɔɔ yɛkile la anwo hyia kpalɛ. Baebolo ne ka kɛ: “Edwɛkɛ mɔɔ bɛkɛha ye wɔ ye adenle zo la le kɛ ezukoa nvutuke ampolo mɔɔ la dwɛtɛ fufule pɛlɛte nu la.” (Mrɛ. 25:11) Suzu kɛzi ezukoa nvutuke ampolo le kɛnlɛma wɔ dwɛtɛ fufule pɛlɛte nu la anwo nea! Akee suzu kɛzi ɔsonle bolɛ la anwo! Saa bɛfa ahyɛlɛdeɛ zɛhae bɛmaa wɔ a, kɛzi ɛbade nganeɛ ɛ? Kɛ edwɛkɛ mɔɔ yɛka yɛkile anyezɔlɛ la sonle bolɛ la ɛne. Akee suzu nɔhalɛ edwɛkɛ ɛhye anwo nea: Ezukoa nvutuke ampolo bahola adɛnla ɛkɛ dahuu. Zɔhane ala a yɛka edwɛkɛ yɛkile anyezɔlɛ a, menli mɔɔ yɛka yɛkile bɛ la bahakye ye wɔ bɛ ngoane mekɛ kɔsɔɔti anu.

BƐLALE ANYEZƆLƐ ALI

7. Kɛ mɔɔ Edwɛndolɛ 27:4 maa yɛnwu ye la, kɛzi Devidi nee edwɛndolɛma gyɛne lale bɛ anyezɔlɛ ali ɛ?

7 Nyamenle tete azonvolɛ dɔɔnwo lale anyezɔlɛ ali. Bɛ nuhua ko a le Devidi. (Kenga Edwɛndolɛ 27:4.) Ɛnee ɔ nye sɔ nɔhalɛ ɛzonlenlɛ kpole, na ɔluale adenle kpalɛ zo ɔlale ye anyezɔlɛ ne ali. Ɔvale ninyɛne mɔɔ sonle bolɛ la ɔboale ɛzonlenlɛ sua ne ɛzilɛ. Esafe abozoamra hɛlɛle ayɛlɛyelɛ edwɛne vale lale bɛ anyezɔlɛ ali. Wɔ edwɛne ko anu, bɛyɛle Nyamenle mo na bɛyele Gyihova ayɛlɛ wɔ ye “nwanwane gyima ne mɔ” anwo. (Edw. 75:1) Nɔhalɛ nu, ɛnee Devidi nee Esafe abozoamra kulo kɛ bɛkile kɛzi bɛ nye sɔ nyilalɛ ngakyile mɔɔ Gyihova ɛmaa bɛnyia la. Ɛdawɔ noko dwenle ndenle mɔɔ ɛbahola wɔalua zo wɔazukoa edwɛndolɛma ɛhye mɔ neazo ne la anwo.

Duzu a kɛlata mɔɔ Pɔɔlo hɛlɛle Wulomuma la kilehile yɛ wɔ anyezɔlɛ nwo a? (Nea ɛdendɛkpunli 8-9) *

8-9. Kɛzi Pɔɔlo hilele kɛ ɔ nye sɔ mɔɔ ɔ mediema mrenyia nee mraalɛ yɛle maanle ye la ɛ, na duzu a vile nu rale a?

8 Ɛnee ɛzoanvolɛ Pɔɔlo noko anye sɔ mɔɔ ɔ mediema yɛle la na ɔlale ye ali ɔlua edwɛkɛ mɔɔ ɔhanle ɔvanenle bɛ nwo la azo. Ɛnee dahuu ɔda Nyamenle ase wɔ ye asɔneyɛlɛ nu ɔlua mediema ne mɔ ati. Eza ɔlale anyezɔlɛ ali wɔ kɛlata mɔɔ ɔhɛlɛle bɛ la anu. Wɔ Wulomuma tile 16 ngyɛnu ko mɔɔ kɔ 15 la anu, Pɔɔlo bobɔle ɔ gɔnwo mɔ Kilisienema 27 aluma. Pɔɔlo mumua ne hakyele kɛ Pelesela nee Akoyela ‘vale bɛ ngoane dole esiane nu maanle ye,’ yɛɛ ɔhanle Fobi anwo edwɛkɛ kɛ “yeboa menli dɔɔnwo” na ɔdaye Pɔɔlo noko ɔboka nwo. Ɔhanvole mediema mrenyia nee mraalɛ ɛhye mɔ wɔ bɛ gyima ɛsesebɛ nwo.​​—Wlo. 16:1-15.

9 Ɛnee Pɔɔlo ze kɛ ɔ mediema ne mɔ ɛnli munli, noko mɔɔ ɔdwula kɛlata mɔɔ ɔhɛlɛle Wulomuma la, ɔhanle bɛ subane kpalɛ nwo edwɛkɛ. Dwenle kɛzi mediema ne mɔ dele nganeɛ wɔ mekɛ mɔɔ bɛlɛkenga kɛlata ne kpole bahile asafo ne la anwo! Ɔlua zo, bɛ nee Pɔɔlo agɔnwolɛvalɛ ne anu yɛle se. Asoo ɛta ɛkanvo wɔ asafo ne anu amra wɔ bɛ edwɛkɛ nee bɛ nyɛleɛ mgbalɛ nwo ɔ?

10. Duzu a yɛsukoa yɛfi kɛzi Gyisɛse lale anyezɔlɛ ali hilele ye ɛdoavolɛ ne mɔ la anu a?

10 Gyisɛse lale anyezɔlɛ ali wɔ gyima mɔɔ ye ɛdoavolɛma yɛle ye wɔ Asia Minor la anwo wɔ edwɛkɛ mɔɔ ɔhanle la anu. Kɛ neazo la, ɔbɔle edwɛkɛ mɔɔ ɔhanle ɔhilele Tayataela asafo ne la abo kɛ: “Meze wɔ gyima nee wɔ ɛlɔlɛ nee diedi nee ɛzonlenlɛ gyima nee abotane, na wɔ gyima mɔɔ li amozi la tɛla mɔɔ ɛyɛle ye alimoa ne la.” (Yek. 2:19) Gyisɛse anga bɛ mɔdenlebɔlɛ ne anwo edwɛkɛ ala, eza ɔhanvole bɛ wɔ bɛ subane kpalɛ ne anwo. Gyisɛse deanle Tayataelama bie mɔ ɛdeɛ, noko ɔvale anwosesebɛmaanlɛ ɔbɔle ye edwɛkɛ ne abo yɛɛ ɔvale ɔdwulale ye. (Yek. 2:25-28) Dwenle tumi mɔɔ Gyisɛse lɛ ye kɛ asafo ne kɔsɔɔti ati la anwo. Ɔngyia kɛ ɔbala yɛ ase wɔ mɔɔ yɛyɛ yɛmaa ye la anwo. Noko akee ɔkile mɔɔ yɛyɛ la anwo anyezɔlɛ. Ɛhye le neazo kɛnlɛma maa asafo nu mgbanyima.

BƐANGILE ANYEZƆLƐ

11. Kɛ mɔɔ bɛhile ye wɔ Hibuluma 12:16 la, subane boni a Yisɔ lale ye ali wɔ sunsum nu ninyɛne nwo a?

11 Ɔyɛ alɔbɔlɛ kɛ Baebolo nu menli bie mɔ angile anyezɔlɛ la. Kɛ neazo la, awovolɛ mɔɔ bɛkulo Gyihova na bɛbu ye la a tetele Yisɔ a, noko yeangile sunsum nu ninyɛne nwo anyezɔlɛ. (Kenga Hibuluma 12:16.) Kɛzi ɔlale ye boniayɛ subane ne ali ɛ? Yisɔ dɔnenle ye kpanyinli maanle Gyekɔbo liele sutulu mɔɔ yeandwenle nwo a. (Mɔl. 25:30-34) Nzinlii, Yisɔ nlunle ɔ nwo wɔ kpɔkɛ mɔɔ ɔzile la anwo. Noko, kɛmɔ yeangile mɔɔ ɔlɛ la anwo anyezɔlɛ la ati, ɛnee ɔnfɛta kɛ ɔtendɛ ɔ nzo abo kɛ ɔ sa anga awolɛ kpanyinli nwo nyilalɛ ne la.

12-13. Kɛzi Yizilayɛma lale ye ali kɛ bɛle boniayɛma ɛ, na duzu a vile nu rale a?

12 Ɛnee Yizilayɛma lɛ ndelebɛbo dɔɔnwo mɔɔ ɔti ɔwɔ kɛ bɛkile anyezɔlɛ a. Gyihova yele bɛ vile akɛlɛzonlenlɛ nu wɔ mekɛ mɔɔ ɔvale Ngyegyelɛ Bulu ɔrale Yigyibitima anwo zo la anzi. Akee Nyamenle zɛkyele Yigyibiti sogyama ne amuala na ɔliele Yizilayɛma ɔvile Nyevile Kɔkɔlɛ ne anu. Yizilayɛma anye zɔle ɛhye kpalɛ, yemɔti bɛdole konimlilɛ edwɛne bɛyele Gyihova ayɛlɛ. Noko asoo bɛhɔle zo bɛlale anyezɔlɛ ali?

13 Mɔɔ Yizilayɛma yiale ngyegyelɛ fofolɛ la, bɛ rɛle vile ninyɛne mgbalɛ dɔɔnwo mɔɔ Gyihova yɛle maanle bɛ la. Akee bɛlale ye ali kɛ bɛle boniayɛma. (Edw. 106:7) Adenle boni azo? “Yizilayɛma amuala dendɛle bɛ nzo abo tiale Mosisi nee Aalɔn”​—nɔhalɛ nu, ɛnee bɛlɛtendɛ bɛatia Gyihova. (Ade. 16:2, 8) Gyihova lile nyane ɔluakɛ bɛangile anyezɔlɛ la ati. Nzinlii, ɔhanle ɔdole ɛkɛ ne kɛ, awolɛndoazo zɔhane bawu wɔ fienemgbole ne anu, kyesɛ Dwɔhyua nee Kalɛbe ala. (Ɛdi. 14:22-24; 26:65) Bɛmaa yɛnlea kɛzi yɛbakpo neazo ɛtane ɛhye mɔ na yɛazukoa kpalɛ ne la.

KILE ANYEZƆLƐ ƐNƐ

14-15. (a) Kɛzi agyalɛma bahola ahile anyezɔlɛ amaa bɛ nwo ɛ? (b) Kɛzi awovolɛ bahola ahilehile bɛ mra amaa bɛahile anyezɔlɛ ɛ?

14 Wɔ abusua ne anu. Saa abusua ne anu sonla ko biala da anyezɔlɛ ali a, bɛnyia zolɛ nvasoɛ. Saa kunli nee yelɛ da anyezɔlɛ ali kile bɛ nwo a, ɔmaa bɛbikye bɛ nwo kpalɛ. Eza ɔmaa bɛfa ɛtane bɛkyɛ bɛ nwo. Kunli mɔɔ anye die ɔ ye anwo la anye ɛnzɔ ninyɛne mɔɔ ɔyɛ nee mɔɔ ɔka la anwo ala, emomu, eza “ɔye ye ayɛlɛ.” (Mrɛ. 31:10, 28) Yɛɛ yelɛ mɔɔ ze nrɛlɛbɛ la noko ka debie titili mɔɔ ɔ nye die nwo wɔ ɔ hu anwo la ɔkile ye.

15 Awovolɛ, kɛ ɔkɛyɛ na bɛahilehile bɛ mra bɛamaa bɛahile anyezɔlɛ ɛ? Kakye kɛ, ɛ mra bazukoa mɔɔ ɛka nee mɔɔ ɛyɛ la. Yemɔti saa bɛ mra yɛ debie kpalɛ a, bɛyɛ bɛ mo bɛva bɛyɛ kɛzi bɛkile anyezɔlɛ la anwo neazo. Eza bɛhile bɛ mra kɛ saa awie yɛ debie maa bɛ a, bɛla ye ase. Boa ɛ mra maa bɛde ɔ bo kɛ, anyezɔlɛ mɔɔ bɛda ye ali la vi ahonle nu, na bɛ edwɛkɛ bahola aboa awie mɔ kpalɛ. Kɛ neazo la, bɛlɛra bie mɔɔ bɛfɛlɛ ye Clary la ka kɛ: “Mɔɔ me mame nyianle ɛvolɛ 32 la, ɛnee ɔwɔ kɛ ɔ ngomekye ɔnea ngakula nsa. Mɔɔ menyianle ɛvolɛ 32 la, mendwenlenle kɛzi ɔ nwo hyelele ye wɔ mekɛ zɔhane la anwo. Yemɔti menganle kɛzi me nye sɔ afɔle mɔɔ ɔbɔle ɔnleanle me nee me mediema mrenyia nwiɔ ne la mengilele ye. Ɔhanle ɔhilele me kenlensa ye ala kɛ, me edwɛkɛ ne hanle ye ahonle kpalɛ, na ɔta ɔdwenledwenle nwolɛ, na yemɔ maa ɔ nye die dahuu.”

Kilehile ɛ mra maa bɛhile anyezɔlɛ (Nea ɛdendɛkpunli 15) *

16. Maa kɛzi yɛkile anyezɔlɛ a ɔmaa awie mɔ anwosesebɛ la anwo neazo.

16 Wɔ asafo ne anu. Saa yɛda anyezɔlɛ ali yɛkile yɛ mediema a, yɛmaa bɛ anwosesebɛ. Kɛ neazo la, ɛnee Jorge mɔɔ ɛnyia ɛvolɛ 28 na ɔle asafo nu kpanyinli la ɛnde kpɔkɛ fee. Kɛyɛ siane ko, ɛnee ɔtɛkolale debiezukoalɛ kɔ. Mɔɔ ɔbɔle debiezukoalɛ ɛhɔlɛ bo bɔbɔ la, ɛnee ɔngola ɔnyɛ gyimalilɛ wɔ asafo ne anu. Jorge ka kɛ: “Mendele nganeɛ kɛ me nwo ɛngyia ɔluakɛ ɛnee me kpɔkɛdelɛ ɛmmaa mengola ɛhwee yɛ wɔ asafo ne anu. Noko wɔ kenle ko mɔɔ yɛkpɔnenle debiezukoalɛ la, adiema nrenyia bie zele me kɛ: ‘Mekulo kɛ meda wɔ ase wɔ neazo kpalɛ mɔɔ wɔyɛ wɔmaa me abusua ne la anwo. Ɛnze kɛzi wɔ ɛdendɛlɛ ne mɔ boale yɛ wɔ ɛvolɛ dɔɔnwo mɔɔ ɛpɛ nu anu la. Bɛmaa yɛnyia anyuhɔlɛ wɔ sunsum nu.’ Me nloa hale nwolɛ na me nye monle guale. Ɛnee mehyia edwɛkɛ zɔhane ne anwo.”

17. Kɛ mɔɔ Kɔlɔsaema 3:15 ka la, kɛzi yɛbahile Gyihova kpalɛyɛlɛ ne anwo anyezɔlɛ ɛ?

17 Maa yɛ atiakunlukɛnlɛma Nyamenle ne. Gyihova ɛmaa yɛ sunsum nu aleɛ dɔɔnwo. Kɛ neazo la, yɛnyia folɛdulɛ mɔɔ boa la wɔ yɛ ayia, yɛ magazine ne mɔ yɛɛ wɔ yɛ wɛbsaete ne azo. Asoo wɔdie ɛdendɛlɛ, wɔgenga edwɛkɛ anzɛɛ wɔnlea broadcasting gyimalilɛ bie na wɔha kɛ, ‘Ɛhye a ɛnee mehyia nwo’ la ɔ? Kɛzi yɛbahola yɛahile mɔɔ Gyihova ɛyɛ la anwo anyezɔlɛ ɛ? (Kenga Kɔlɔsaema 3:15.) Adenle ko a le kɛ, yɛbala ye ase dahuu wɔ ninyɛne mgbalɛ ɛhye mɔ anwo.​—Gye. 1:17.

Belemgbunlililɛ Asalo ɛkɛ ne ɛziezielɛ mɔɔ yɛbava yɛ nwo yɛawula nu la le adenle titili ko mɔɔ yɛdua zo yɛkile anyezɔlɛ a (Nea ɛdendɛkpunli 18)

18. Kɛzi yɛbahile yɛ Belemgbunlililɛ Asalo ne anwo anyezɔlɛ ɛ?

18 Saa yɛdi ɛleka mɔɔ yɛsonle la eni a, ɔle adenle bieko mɔɔ yɛdua zo yɛkile anyezɔlɛ a. Yɛfa yɛ nwo yɛwula Belemgbunlililɛ Asalo ɛkɛ ne ɛziezielɛ nu dahuu yɛɛ mediema mɔɔ nea asafo ne ɛlɛtɔlɔneke ninyɛne zo la nea zo kpalɛ. Saa yɛnea yɛ Belemgbunlililɛ Asalo ne azo kpalɛ a, ɔbahyɛ yɛɛ yɛnrɛbɔ nwolɛ kakɛ dɔɔnwo. Ɛhye bamaa yɛanyia ezukoa dɔɔnwo yɛazi Belemgbunlililɛ Asalo fofolɛ wɔ ewiade ɛleka dɔɔnwo.

19. Duzu a ɛsukoa ɛfi maangyebakyi zo neavolɛ ko nee ɔ ye edwɛkɛ ne anu a?

19 Maa menli mɔɔ yɛ gyima ɛsesebɛ maa yɛ la. Saa yɛda anyezɔlɛ ali a, yɛ edwɛkɛ bahola amaa awie mɔ anyia adwenle kpalɛ wɔ ngyegyelɛ mɔɔ bɛlɛyia ye la anwo. Suzu maangyebakyi zo neavolɛ bie nee ɔ ye anwubielɛ ne anwo nea. Mekɛ bie mɔɔ bɛvile daselɛlilɛ nu bɛrale sua nu la, ɛnee bɛvɛ kpalɛ. Ɛnee ɛyɛlɛ wɔ nu kpalɛ, yemɔti ɔ ye vale ye ɛyɛlɛ tɛladeɛ ne amuala lale. Aleɛ hyenle la, ɔhanle ɔhilele ɔ hu kɛ, ɔnrɛhola maangyebakyi gyima ne yɛ bieko. Nzinlii, wɔ zɔhane nwonlomɔ ne ala, ɔnyianle kɛlata ɔvile Bɛtɛle. Wɔ kɛlata ne anu, bɛhanvole ye kpalɛ wɔ abotane mɔɔ ɔlɛfa yeayɛ ye ɛzonlenlɛ gyima ne la anwo. Ɔhanle kɛ, ɔnla aze kɛ ɔbahakyi ye dabelɛ dapɛne biala. Ɔ hu ka kɛ: “Kɛlata ne anu edwɛkɛ ne hanle ye ahonle kpole, na yeambɔ zo bieko kɛ ɔgyakyi maangyebakyi gyima ne. Nɔhalɛ nu, yemaa me anwosesebɛ fane dɔɔnwo wɔ mekɛ bɔbɔ mɔɔ mekulo kɛ megyakyi la.” Agyalɛma zɔhane vale asɛɛ ɛvolɛ 40 yɛle maangyebakyi gyima ne.

20. Duzu a ɔwɔ kɛ yɛbɔ mɔdenle yɛyɛ ye alehyenlɛ biala a, na duzu ati ɔ?

20 Bɛmaa yɛbɔ mɔdenle biala kɛ yɛbava yɛ edwɛkɛ nee yɛ nyɛleɛ yɛala anyezɔlɛ ali dahuu. Ahonle nu mɔɔ yɛbavi yɛaha edwɛkɛ anzɛɛ yɛayɛ debie yɛamaa awie la le debie mɔɔ bie a ahenle hyia na yeahola yeagyinla ngyegyelɛ mɔɔ ɔlɛyia ye wɔ boniayɛ ewiade ɛhye anu la anloa a. Na anyezɔlɛ mɔɔ yɛbala ye ali la bamaa yɛ nee awie mɔ avinli ayɛ kpalɛ dahuu. Mɔɔ hyia kpalɛ la, ɔbamaa yɛazukoa Gyihova, yɛ atiakunlukɛnlɛma Selɛ ne mɔɔ kile anyezɔlɛ la.

EDWƐNE 20 Ɛvale Ɛ Ra Ne Mɔɔ Sonle Bolɛ La Ɛmaanle

^ ɛden. 5 Anyezɔlɛ mɔɔ yɛbahile la anwo debie boni a yɛsukoa yɛfi Gyihova, Gyisɛse yɛɛ Samɛleanli kokobɛvolɛ ne ɛkɛ a? Edwɛkɛ ɛhye bahilehile neazo ɛhye mɔ nee dɔɔnwo anu. Yɛbazuzu deɛmɔti ɔhyia kɛ yɛkile anyezɔlɛ nee ndenle titili mɔɔ yɛbahola yɛalua zo yɛayɛ zɔ la anwo.

^ ɛden. 1 EDWƐKƐ MƆƆ BƐHILEHILE NU: Awie anzɛɛ debie mɔɔ ɛkile anyezɔlɛ wɔamaa ye la kile kɛ ɛbu ahenle anzɛɛ deɛ ne kɛ ɔsonle bolɛ. Edwɛkɛkpɔkɛ ne bahola ahile nganeɛ mɔɔ ɛte kɛ ɔwɔ kɛ ɛfi ahonle nu ɛda ase la.

^ ɛden. 55 NVONINLI NWO EDWƐKƐ: Bɛlɛkenga Pɔɔlo kɛlata ne bɛahile Wulomu asafo ne; na Akoyela, Pelesela, Fobi nee mediema gyɛne anye ɛlie kɛ bɛbɔ bɛ aluma la.

^ ɛden. 57 NVONINLI NWO EDWƐKƐ: Ninli bie ɛlɛboa ɔ ra raalɛ yeamaa yeahile neazo kpalɛ mɔɔ adiema raalɛ kpanyinli bie ɛyɛ la anwo anyezɔlɛ.