Skip to content

Skip to table of contents

KUPU AKO 8

Ko e Hā ke Fakahāhā Ai ‘a e Hounga‘iá?

Ko e Hā ke Fakahāhā Ai ‘a e Hounga‘iá?

“Mou fai ma‘u pē ‘a e fakamālō.”​—KOL. 3:15.

HIVA 2 ‘Oku Mau Fakamālō Kiate Koe, Sihova

‘I HE KUPÚ NI *

1. Na‘e anga-fēfē hono fakahāhā ‘e ha tangata Samēlia na‘e fakamo‘ui ‘e Sīsū ‘a e hounga‘iá?

NA‘E ‘i ha tu‘unga fakamamahi ‘a e kau tangata ‘e toko hongofulú. Na‘e ma‘u kinautolu ‘e he kiliá, pea na‘e ‘ikai ha ‘amanaki ‘e toe lelei ange honau tu‘ungá. Ka ‘i he ‘aho ‘e taha, na‘a nau sio atu mei he mama‘ó kia Sīsū, ‘a e Faiako Lahí. Na‘a nau fanongo ‘i hono fakamo‘ui ‘e Sīsū ‘a e fa‘ahinga puke kotoa pē, pea na‘a nau tuipau foki ‘e lava ke ne fakamo‘ui mo kinautolu. Ko ia na‘a nau kalanga: “Sīsū, Faiako, ‘alo‘ofa mai kiate kimautolu!” Na‘e fakamo‘ui faka‘aufuli ‘a e kau tangata ‘e toko hongofulú. ‘Oku ‘ikai ha veiveiua na‘a nau hounga‘ia kotoa ‘i he anga-lelei ‘a Sīsuú. Kae kehe, ko e taha ‘o kinautolu, na‘á ne fai ‘a e me‘a lahi ange ‘i he ongo‘i hounga‘iá​—na‘á ne fakahāhā ‘ene hounga‘iá * kia Sīsū. Ko e tangata ko ia na‘e fakamo‘uí, ko ha tangata Samēlia, na‘e ue‘i ia ke ne “fakalāngilangi‘i le‘o-lahi” ‘a e ‘Otuá.​—Luke 17:12-19.

2-3. (a) Ko e hā nai he‘ikai ke tau fakahāhā ai ‘a e hounga‘iá? (e) Ko e hā te tau lāulea ki ai ‘i he kupu ko ení?

2 Hangē ko e tangata Samēliá, ‘oku fiema‘u ke tau fakahaa‘i ‘etau hounga‘iá ki he fa‘ahinga ‘oku nau anga-leleí. Ka ‘i he tu‘unga ‘e ni‘ihi, ‘e ngalo nai ‘iate kitautolu ke fakahaa‘i ‘etau ongo‘i hounga‘iá ‘i he lea pe ngāue.

3 ‘I he kupu ko ení, te tau lāulea ai ki he ‘uhinga ‘oku mahu‘inga ai ke tau fakahāhā ‘a e hounga‘iá ‘i he me‘a ‘oku tau lea‘akí mo faí. Te tau ako mei he ngaahi fa‘ifa‘itaki‘anga ‘o e fa‘ahinga ‘e ni‘ihi ‘i he Tohi Tapú na‘a nau hounga‘ia mo e ni‘ihi na‘e ‘ikai ke nau pehē. Pea te tau lāulea ki he ngaahi founga ‘aonga ‘a ia ‘e lava ke tau fakahāhā ai ‘a e hounga‘iá.

KO E HĀ ‘OKU TOTONU AI KE TAU FAKAHĀHĀ ‘A E HOUNGA‘IÁ?

4-5. Ko e hā ‘oku totonu ai ke tau fakahāhā ‘a e hounga‘iá?

4 ‘Oku fokotu‘u mai ‘e Sihova ‘a e fa‘ifa‘itaki‘anga kiate kitautolu ‘i hono fakahāhā ‘a e hounga‘iá. Ko e founga ‘e taha ‘okú ne fai ai ení ko ‘ene fakapale‘i ‘a e fa‘ahinga ‘oku fakahōifua kiate iá. (2 Sām. 22:21; Saame 13:6; Māt. 10:40, 41) Pea ‘oku fakalototo‘a‘i kitautolu ‘e he Folofolá ke tau “hoko ko e kau fa‘ifa‘itaki ki he ‘Otuá,‘i he tu‘unga ko ‘ene fānau ‘ofeina.” (‘Ef. 5:1) Ko ia ko e ‘uhinga tefito ‘oku totonu ke tau fakahāhā ai ‘a e hounga‘iá he ‘oku tau loto ke muimui ki he fa‘ifa‘itaki‘anga ‘a Sihová.

5 Fakakaukau ki ha ‘uhinga ‘e taha ‘oku tau loto ai ke fakahāhā ‘a e hounga‘ia ki he ni‘ihi kehé. Ko e hounga‘iá ‘oku hangē ia ha kai leleí​—‘oku fakafiefia ange ‘i hono vahevahe atu iá. ‘I he‘etau ongo‘i ‘oku fakahounga‘i kitautolú, ‘oku tau fiefia. ‘I he‘etau fakahāhā ‘etau hounga‘iá, ‘oku tau ‘ai ai ke fiefia ‘a e ni‘ihi kehé. Ko e tokotaha ‘oku tau fakahaa‘i ki ai ‘a e hounga‘iá, ‘okú ne ‘ilo‘i ko ‘ene ngaahi feinga ke tokoni‘i kitautolú pe ‘omai ha me‘a na‘a tau fiema‘ú, ‘oku tuha mo‘oni. Ko hono olá, ko e ha‘i ‘o e kaume‘a ‘iate kitautolu mo e tokotaha ko iá ‘oku mālohi ange.

6. Ko e hā ha ngaahi faitatau ‘e ni‘ihi ‘o e ngaahi lea ‘o e hounga‘iá mo e ‘āpele ngaohi mei he koulá?

6 Ko ‘etau fakahāhā ‘a e hounga‘iá ‘oku mahu‘inga. ‘Oku pehē ‘e he Tohi Tapú: “Hangē ha ‘āpele koula ‘i ha ‘ai‘anga me‘a silivá ‘oku pehē ‘a e lea ‘oku fai ‘i he taimi totonú.” (Pal. 25:11) Sioloto atu ki he faka‘ofo‘ofa ē ko ha ‘āpele koula ‘oku fokotu‘u ‘i ha ‘ai‘anga me‘a siliva! Pea fakakaukau atu ki he mahu‘inga lahi ē ko ia! ‘E fēfē ho‘o ongo‘í kapau te ke ma‘u ha me‘a‘ofa pehē? Ko ia, ko e ngaahi lea ‘o e hounga‘ia ‘okú ke fakahāhā ki he ni‘ihi kehé ‘e lava ke mahu‘inga hangē ko iá. Pea fakakaukau angé ki he mo‘oni‘i me‘a ko ení: Ko ha ‘āpele ngaohi mei he koulá ‘oku lava ke tu‘uloa. Pehē foki, ko ho‘o fakahāhā ‘a e hounga‘iá ‘e lava ke manatua mo koloa‘aki ia ‘e he tokotaha ‘okú ne ma‘u iá ‘i he toenga ‘ene mo‘uí.

NA‘A NAU FAKAHĀHĀ ‘A E HOUNGA‘IÁ

7. Na‘e anga-fēfē hono fakahāhā ‘e Tēvita, hangē ko ia ‘oku hā ‘i he Saame 27:4, pea mo e kau hiki-tohi saame kehé ‘enau hounga‘iá?

7 Ko e tokolahi ‘o e kau sevāniti ‘a e ‘Otuá ‘i he kuohilí na‘a nau fakahāhā ‘a e hounga‘iá. Ko e taha ‘o kinautolu ko Tēvita. (Lau ‘a e Saame 27:4.) Na‘á ne hounga‘ia lahi ‘i he lotu mo‘oní pea fakahāhā ‘ene ngaahi ongo‘í ‘i ha founga hā mahino. Na‘á ne foaki ha fu‘u koloa lahi ki hono langa ‘o e temipalé. Ko e hako ‘o ‘Ēsafé na‘a nau fakahāhā ‘a e hounga‘ia ‘aki hono hiki ‘a e ngaahi saame, pe ngaahi hiva ‘o e fakafeta‘i. ‘I ha hiva ‘e taha, na‘a nau fakamālō ki he ‘Otuá pea fakahaa‘i ‘enau fakaofo‘ia ‘i he ‘ngāue fakaofo’ ‘a Sihová. (Saame 75:1) ‘Oku hā mahino ko e hako ‘o Tēvita mo ‘Ēsafé na‘a nau loto ke fakahāhā ‘a e lahi ‘o ‘enau hounga‘ia ‘ia Sihova mo e ngaahi tāpuaki kotoa na‘a nau ma‘u meiate iá. ‘E lava ke ke fakakaukau ki ha ngaahi founga ‘e lava ke ke fa‘ifa‘itaki ai ki he kau hiki-tohi saame ko iá?

Ko e hā ‘oku ako‘i mai ‘e he tohi ‘a Paula ki he kau Lomá fekau‘aki mo hono fakahāhā ‘a e hounga‘iá? (Sio ki he palakalafi 8-9) *

8-9. Na‘e anga-fēfē hono fakahāhā ‘e he ‘apositolo ko Paulá ‘a e hounga‘ia ‘i hono fanga tokouá mo e fanga tuofāfiné, pea ko e hā hono olá?

8 Na‘e hounga‘ia ‘a e ‘apositolo ko Paulá ‘i hono fanga tokoua mo e fanga tuofāfiné pea fakahaa‘i ia ‘i he anga ‘o ‘ene talanoa fekau‘aki mo kinautolú. Na‘á ne fakamālō ma‘u pē ki he ‘Otuá ‘i he‘ene ngaahi lotú koe‘uhi ko kinautolu. Na‘á ne toe fakahaa‘i ‘ene hounga‘iá ‘i he‘ene tohi kiate kinautolú. ‘I he ‘uluaki veesi ‘e 15 ‘o e Loma 16, na‘e lave ai ‘a Paula ki ha kaungā-Kalisitiane ‘e toko 27 ‘aki honau hingoá. Na‘e tautefito ‘a e manatu ‘a Paula kia Pīsila mo ‘Akuila ‘i he‘ena “tuku atu ‘ena mo‘uí ke ‘i ha tu‘unga fakatu‘utāmaki” koe‘uhiā ko ia, peá ne fakamatala‘i ‘a Fīpē ko ha “tokoni ki he tokolahi” ‘o kau ai ‘a Paula. Na‘á ne fakaongoongolelei‘i ‘a e fa‘ahinga ‘ofeina ko iá, ko e fanga tokoua mo e fanga tuofāfine ngāue mālohi.​—Loma 16:1-15.

9 Na‘e lāu‘ilo ‘a Paula ko hono fanga tokouá mo e fanga tuofāfiné na‘a nau ta‘ehaohaoa, ka ‘i he faka‘osinga ‘ene tohi ki he kau Lomá, na‘á ne fili ke tokangataha ki honau ngaahi ‘ulungaanga leleí. Sioloto atu ki he loto-to‘a kuo pau na‘e ma‘u ‘e he fanga tokoua mo e fanga tuofāfine ko iá ‘i he‘enau fanongo ki hono lau le‘o-lahi ‘a e ngaahi lea ‘a Paulá ki he fakataha‘angá! Ko hono olá, ko ‘enau ha‘i ‘o e kaume‘a mo Paulá ‘oku ‘ikai ha veiveiua na‘e toe mālohi ange. ‘Okú ke fakahāhā ma‘u pē ‘a e hounga‘ia ‘i he ngaahi me‘a lelei ‘oku lea‘aki mo fai ‘e he ngaahi mēmipa ‘i ho‘o fakataha‘angá?

10. Ko e hā ‘e lava ke tau ako mei he founga na‘e fakahāhā ai ‘e Sīsū ‘a e hounga‘iá ki hono kau muimuí?

10 ‘I he‘ene ngaahi pōpoaki ki he ngaahi fakataha‘anga pau ‘i ‘Ēsia Mainá, na‘e fakahaa‘i ‘e Sīsū ‘ene hounga‘ia ‘i he ngāue na‘e fai ‘e hono kau muimuí. Ko e fakatātaá, na‘á ne kamata ‘ene pōpoaki ki he fakataha‘anga ‘i Taiatailá ‘aki ‘ene pehē: “‘Oku ou ‘ilo‘i ho‘o ngaahi ngāué, mo ho‘o ‘ofá mo ho‘o tuí mo ho‘o ngāue ki he ‘Otuá pea mo ho‘o kātakí, pea ko ho‘o ngaahi ngāue ki muí ‘oku lahi ange ia ‘i ho‘o ngaahi ngāue na‘á ke ‘uluaki faí.” (Fkh. 2:19) Na‘e ‘ikai lave pē ‘a Sīsū ki he tupulekina ‘enau ngāué ka na‘á ne toe fakaongoongolelei‘i kinautolu ki he ngaahi ‘ulungaanga na‘á ne ue‘i kinautolu ke nau fai ‘a e ngaahi ngāue leleí. Neongo na‘e fiema‘u ‘e Sīsū ke akonaki‘i ‘a e ni‘ihi ‘i Taiataila, na‘á ne kei kamata mo faka‘osi ‘ene pōpoakí ‘aki ‘a e fakalototo‘a. (Fkh. 2:25-28) Fakakaukau ki he mafai ‘o Sīsū ‘i hono tu‘unga ko e ‘ulu ‘o e kotoa ‘o e ngaahi fakataha‘angá. ‘Oku ‘ikai fiema‘u ia ke ne fakamālō mai ki he ngāue ‘oku tau fai kiate iá. Neongo ia, ‘okú ne kei fakahāhā pē ‘a e hounga‘iá. He fa‘ifa‘itaki‘anga lelei ‘aupito ē ‘okú ne fokotu‘u mai ki he kau mātu‘á!

NA‘E ‘IKAI KE NAU FAKAHĀHĀ ‘A E HOUNGA‘IÁ

11. Hangē ko ia ‘oku hā ‘i he Hepelū 12:16, ko e hā ‘a e fakakaukau na‘e ma‘u ‘e ‘Īsoa fekau‘aki mo e ngaahi me‘a toputapú?

11 Ko e me‘a fakamamahí, na‘e ‘i ai ha ni‘ihi ‘i he Tohi Tapú na‘e ‘ikai ke nau fakahāhā ‘a e hounga‘iá. Ko e fakatātaá, neongo na‘e ‘ohake ‘a ‘Īsoa ‘e ha ongo mātu‘a na‘á na ‘ofa mo faka‘apa‘apa‘i ‘a Sihova, na‘e ‘ikai ke ne hounga‘ia ‘i he ngaahi me‘a toputapú. (Lau ‘a e Hepelū 12:16.) Na‘e anga-fēfē hoko ‘ene fakakaukau ta‘ehounga‘iá ‘o hā mahinó? Na‘e fakavave ‘a ‘Īsoa ‘o fakatau atu ‘a ‘ene totonu ki he ‘uluaki fohá ki hono tokoua si‘isi‘í, ‘a Sēkope, ‘aki pē ha poulu supo. (Sēn. 25:30-34) Ki mui ai, na‘e faka‘ise‘isa mo‘oni ‘a ‘Īsoa ‘i he fili na‘á ne faí. Ka na‘á ne ta‘ehounga‘ia ‘i he me‘a na‘á ne ma‘ú, ko ia na‘e ‘ikai ha makatu‘unga ke ne lāunga ai ‘i he ‘ikai te ne ma‘u ‘a e tāpuaki ‘o e totonu ki he ‘uluaki fohá.

12-13. Na‘e anga-fēfē hono fakahāhā ‘e he kau ‘Isilelí ‘a e ta‘ehounga‘iá, pea ko e hā hono olá?

12 Ko e kau ‘Isilelí na‘e lahi ‘a e ngaahi ‘uhinga na‘a nau ma‘u ke fakahāhā ai ‘a e hounga‘iá. Na‘e fakatau‘atāina‘i kinautolu mei he nofo pōpulá hili hono ‘ohifo ‘e Sihova ‘a e Mala ‘e Hongofulu ki ‘Isipité. Na‘e fakahaofi leva ‘e he ‘Otuá kinautolu mei he fakatamakí ‘aki hono faka‘auha ‘a e kau tau kotoa ‘a ‘Isipité ‘i he Tahi Kulokulá. Na‘e hounga‘ia lahi ‘a e kau ‘Isilelí ‘o nau hiva‘i ‘a e hiva ‘o e ikuná ‘o fakalāngilangi‘i ‘a Sihova. Ka na‘a nau nofo‘aki hounga‘ia ai pē?

13 ‘I he fehangahangai ‘a e kau ‘Isilelí mo ha ngaahi pole fo‘ou, na‘e vave ‘a e ngalo ‘iate kinautolu ‘a e kotoa ‘o e ngaahi me‘a lelei na‘e fai ‘e Sihova ma‘anautolú. Pea na‘a nau fakahaa‘i leva ‘enau ta‘ehounga‘iá. (Saame 106:7) Anga-fēfē? “Na‘e kamata ke lāunga ‘a e fu‘u fakataha fakakātoa ‘o e kau ‘Isilelí kia Mōsese mo ‘Ēlone”​—ko hono mo‘oní, na‘a nau lāunga kia Sihova. (‘Eki. 16:2, 8) Na‘á ne mamahi ‘i he ta‘ehounga‘ia na‘e fakahāhā ‘e he‘ene kakaí. Na‘á ne tomu‘a tala ki mui ai ko e to‘utangata fakakātoa ko eni ‘o e kau ‘Isilelí ‘e faka‘auha ‘i he toafá, tuku kehe pē ‘a Siosiua mo Kēlepi. (Nōm. 14:22-24; 26:65) Tau sio angé ki he founga ‘e lava ke tau faka‘ehi‘ehi ai mei he ngaahi fa‘ifa‘itaki‘anga kovi ko ení pea fa‘ifa‘itaki ki he ngaahi fa‘ifa‘itaki‘anga leleí.

FAKAHĀHĀ ‘A E HOUNGA‘IÁ HE ‘AHÓ NI

14-15. (a) ‘E lava fēfē ke fefakahāhā‘aki ‘e he ongo me‘a malí ‘a e hounga‘iá? (e) ‘E lava fēfē ke ako‘i ‘e he ngaahi mātu‘á ‘enau fānaú ke nau fakahāhā ‘a e hounga‘iá?

14 ‘I he fāmilí. ‘Oku ma‘u ‘aonga ‘a e fāmilí kotoa ‘i hono fakahāhā ‘e he mēmipa taki taha ‘a e hounga‘iá. Ko e lahi ange hono fefakahāhā‘aki ‘e he ongo me‘a malí ‘a e hounga‘iá, ko ‘ena hoko ange ia ‘o vāofí. ‘Oku faingofua ange ai ke na fefakamolemole‘aki ‘ena ngaahi fehālaakí. Ko ha husepāniti ‘okú ne hounga‘ia ‘i hono uaifí ‘oku ‘ikai ngata pē ‘ene fakatokanga‘i ‘a e ngaahi me‘a lelei ‘okú ne lea‘aki mo faí ka ‘okú ne toe ‘tu‘u hake ‘o fakahīkihiki‘i ia.’ (Pal. 31:10, 28) Pea ko ha uaifi fakapotopoto ‘okú ne ‘ai ke ‘ilo‘i ‘e hono husepānití ‘a e me‘a pau ‘okú ne hounga‘ia ai ‘iate iá.

15 Ngaahi mātu‘a, ‘e lava fēfē ke mou ako‘i ho‘omou fānaú ke nau fakahāhā ‘a e hounga‘iá? Manatu‘i ‘e fa‘ifa‘itaki ‘a ho‘o fānaú ki he me‘a ‘oku mou lea‘aki mo faí. Ko ia fokotu‘u ‘a e ngaahi fa‘ifa‘itaki‘anga lelei ‘aki ‘a e lea fakamālō ‘i he fai ‘e he fānaú ha me‘a ma‘au. Tānaki atu ki aí, ako‘i ho‘omou fānaú ke lea fakamālō ‘i hono fai ‘e he kakaí ha me‘a ma‘anautolu. Tokoni‘i ho‘omou fānaú ke nau mahino‘i ko hono fakahāhā ‘a e hounga‘iá ‘oku ha‘u mei he lotó pea ko ‘enau ngaahi leá ‘oku lahi ‘a hono ‘aongá. Ko e fakatātā, ‘oku pehē ‘e ha ki‘i finemui ko Clary: “‘I he ta‘u 32 ‘eku fa‘eé na‘e fakafokifā hono li‘aki ia mo e fānau ‘e toko tolu ke ne ‘ohake toko taha pē. ‘I he‘eku ta‘u 32, na‘á ku fakakaukau ki he faingata‘a lahi na‘á ne fekuki mo iá. Ko ia na‘á ku tala ange kiate ia ‘a ‘eku hounga‘ia lahi ‘i he me‘a kotoa na‘á ne feilaulau‘i ke ‘ohake au mo hoku ongo tuonga‘ané. Ki muí ni mai, na‘á ne tala mai ko ‘eku ngaahi lea ko iá na‘e maongo mo‘oni ki hono lotó, ‘okú ne fa‘a fakalaulauloto ki ai, pea ‘okú ne ‘ai ma‘u pē ia ke ne ongo‘i fiefia.”

Ako‘i ho‘o fānaú ke nau fakahāhā ‘a e hounga‘iá (Sio ki he palakalafi 15) *

16. ‘Omai ha fakatātā ‘a e lava ke fakalototo‘a‘i ‘a e ni‘ihi kehé ‘i hono fakahāhā ‘a e hounga‘iá.

16 ‘I he fakataha‘angá. ‘I he‘etau fakahāhā ‘a e hounga‘ia ki hotau fanga tokouá mo e fanga tuofāfiné, ‘oku tau fakalototo‘a‘i ai kinautolu. Ko e fakatātaá, ko Jorge, ko ha mātu‘a ta‘u 28, na‘á ne puke lahi. Na‘e ‘ikai lava ke ne ma‘u ‘a e ngaahi fakatahá ‘i ha māhina. Na‘a mo e hili ‘ene foki ki he ngaahi fakatahá, na‘e te‘eki ai ke ne lava ke fakahoko ha konga ‘i he polokalamá. ‘Oku pehē ‘e Jorge: “Na‘á ku ongo‘i ‘oku ‘ikai haku mahu‘inga koe‘uhi ko hoku ngaahi fakangatangatá mo e ‘ikai lava ke u fakahoko ‘a e ngaahi fatongia ‘i he fakataha‘angá. Ka ‘i he hili ha fakataha ‘e taha, na‘e tala mai ‘e ha tokoua: ‘‘Oku ou loto ke fakamālō atu kiate koe ki ho‘o fokotu‘u mai ‘a e fa‘ifa‘itaki‘anga lelei ki hoku fāmilí. ‘Oku mau fiefia lahi ‘i he ngaahi malanga na‘á ke fai ‘i he ngaahi ta‘u si‘i kuo maliu atú. Na‘e tokoni ia ki he‘emau tupu fakalaumālié.’ Na‘e maongo mo‘oni ia kiate au ‘o kamata ke u fakatō lo‘imata. Ko ‘ene ngaahi leá ‘a e me‘a tofu pē na‘á ku loto ke fanongo ki aí.”

17. Hangē ko ia ‘oku lave ki ai ‘i he Kolose 3:15, ‘e lava fēfē ke tau fakahāhā ‘a e hounga‘ia kia Sihova ki he‘ene nima-homó?

17 Ki hotau ‘Otua nima-homó. Kuo ‘omai ‘e Sihova ‘a e me‘akai fakalaumālie hulu fau. Ko e fakatātaá, ‘oku tau ma‘u ‘a e fakahinohino ‘aonga fakafou ‘i he‘etau ngaahi fakatahá, ‘ū makasiní mo ‘etau uepisaití. Kuó ke fanongo ‘i ha malanga, lau ha kupu, pe sio ‘i ha broadcast pea fakakaukau, ‘Ko e me‘a tofu pē ia na‘á ku fiema‘ú’? ‘E lava fēfē ke tau fakahāhā ‘etau hounga‘ia kia Sihová? (Lau ‘a e Kolose 3:15.) Ko e founga ‘e taha ko e fakamālō ma‘u pē kiate ia ‘i he‘etau ngaahi lotú ki he ngaahi me‘a‘ofa lelei ko ení.​—Sēm. 1:17.

Ko e tokoni ‘i hono fakama‘a ‘a e Fale Fakataha‘angá ko e founga lelei ‘aupito ia ke fakahāhā ai ‘etau hounga‘iá (Sio ki he palakalafi 18)

18. ‘I he ngaahi founga fē ‘oku tau fakahāhā nai ai ‘a e hounga‘ia ‘i hotau ngaahi Fale Fakataha‘angá?

18 ‘Oku tau toe fakahāhā ‘etau hounga‘ia kia Sihová ‘i he‘etau tauhi ke ma‘a mo maau hotau feitu‘u fai‘anga lotú. ‘Oku tau kau ma‘u pē ‘i hono fakama‘a mo tauhi hotau Fale Fakataha‘angá, pea ko e fa‘ahinga ‘oku nau ngāue‘aki ‘a e ngaahi naunau faka‘ilekitulōniká ke ‘oua te nau maumau‘i ia. ‘I he‘etau tauhi ke maau hotau Fale Fakataha‘angá, ‘e tolonga ange pea si‘isi‘i ai ‘a e fiema‘u ke fai ha ngaahi monomono lalahi. ‘I he founga ko iá, ‘oku tau faka‘atā ai ‘a e pa‘anga lahi ange ke langa mo fakalelei‘i‘aki ‘a e ngaahi Fale Fakataha‘anga kehe takatakai he māmaní.

19. Ko e hā na‘á ke ako mei he hokosia ‘a ha ‘ovasia sēketi ‘e taha mo hono uaifí?

19 Ki he fa‘ahinga ‘oku nau ngāue mālohi ma‘atautolú. ‘I he‘etau fakahāhā ‘a e hounga‘iá, ko ‘etau ngaahi leá te ne liliu nai ‘a e anga ‘o e ongo‘i ha taha fekau‘aki mo e ngaahi pole ‘okú ne fehangahangai mo iá. Fakakaukau ki he hokosia ‘a ha ‘ovasia sēketi mo hono uaifí. Hili ha‘ana ngāue fakafaifekau ‘i ha ‘aho kakato ‘i he fa‘ahita‘u momokó, na‘á na foki ki hona nofo‘angá kuó na hela‘ia. Na‘e momoko ‘aupito ‘o mohe pē ‘a e uaifí mo hono fu‘u kote māfaná. ‘I he pongipongi haké, na‘á ne tala ange ki hono husepānití ‘okú ne ongo‘i he‘ikai lava ke ne toe hoko atu ‘i he ngāue fefononga‘akí. Ki mui ange ‘i he pongipongi ko iá, na‘á na ma‘u ha tohi mei he ‘ōfisi va‘á, pea na‘e fakatu‘asila ki he uaifí. Na‘e fakaongoongolelei‘i loto-māfana ai ia ‘i he‘ene ngāue fakafaifekaú mo e kātakí. Na‘e fakahaa‘i ai ‘a e faingata‘a ‘o e hiki mei he feitu‘u ‘e taha ki he feitu‘u ‘e taha ‘i he uike kotoa. ‘Oku pehē ‘e hono husepānití: “Na‘e maongo mo‘oni kiate ia ‘a e fakaongoongo lelei ko iá ‘o ‘ikai ‘aupito ha‘ane toe lea ke li‘aki ‘a e ngāue fefononga‘akí. Ko hono mo‘oní, ‘i he ngaahi taimi lahi na‘á ne fakalototo‘a‘i au ke hokohoko atu ‘i he taimi na‘á ku ongo‘i fo‘i aí.” Na‘e ngāue fefononga‘aki ai pē ‘a e ongo me‘á ‘i he meimei ta‘u ‘e 40.

20. Ko e hā ‘oku totonu ke tau feinga ke fai he ‘aho taki taha, pea ko e hā hono ‘uhingá?

20 ‘Ofa ke tau feinga he ‘aho taki taha ke fakahāhā ‘a e hounga‘ia ‘aki ‘etau leá mo e me‘a ‘oku tau faí. Ko ‘etau ngaahi lea pe ngāue loto-mo‘oní mahalo ko e me‘a tofu pē ia ‘oku fiema‘u ‘e ha tokotaha ke ne hoko atu ‘i ha toe ‘aho ‘e taha ‘i he māmani ta‘ehounga‘ia ko ení. Pea ko ‘etau fakahāhā ‘a e hounga‘iá te ne langa hake ‘a e ha‘i ‘o e kaungāme‘a ‘e lava ke tu‘uloa. Ko e mahu‘inga tahá, te tau fa‘ifa‘itaki ai ki he‘etau Tamai nima-homo mo hounga‘ia ko Sihová.

HIVA 149 Hounga‘ia ‘i he Huhu‘í

^ pal. 5 Ko e hā ‘e lava ke tau ako meia Sihova, Sīsū mo ha tangata kilia Samēlia fekau‘aki mo hono fakahāhā ‘a e hounga‘iá? ‘E lāulea ‘a e kupu ko ení ki he ngaahi fa‘ifa‘itaki‘anga ko iá mo e me‘a lahi ange. Te tau lāulea ki he ‘uhinga ‘oku mātu‘aki mahu‘inga ai ke fakahāhā ‘a e hounga‘iá pea fakamanatu ha ngaahi founga ‘aonga ‘e ni‘ihi ‘e lava ke tau fai ai ia.

^ pal. 1 LEA MO HONO ‘UHINGA: Ke hounga‘ia ‘i ha tokotaha pe ko ha me‘a ‘oku ‘uhinga iá ke ‘ilo‘i ‘a e mahu‘inga ‘o e tokotaha pe ko e me‘a ko iá. ‘E lava ke ‘uhinga ‘a e fo‘i leá ki he ngaahi ongo‘i loto-mo‘oni ‘o e hounga‘ia.

^ pal. 55 FAKAMATALA ‘O E FAKATĀTĀ: Lau ‘a e tohi ‘a Paulá ki he fakataha‘anga Lomá; fiefia ‘a ‘Akuila, Pīsila, Fīpē mo e ni‘ihi kehe ‘i he fanongo ki he lave ki honau hingoá.

^ pal. 57 FAKAMATALA ‘O E FAKATĀTĀ: Tokoni‘i ‘e ha fa‘ē ‘ene ki‘i ta‘ahiné ke fakahāhā ‘a e hounga‘ia ‘i he fa‘ifa‘itaki‘anga ‘oku fokotu‘u ‘e ha tuofefine ta‘umotu‘a.