1, 2. а) Һәр биримиз нә истәјирик? б) Нәјә әмин ола биләрик?

ҺАМЫ севилмәк истәјир. Һәмчинин һәр кәс өзүнә гаршы әдаләтли мүнасибәт ҝөзләјир. Инсанын бу арзусу дәфәләрлә даша дәјәндә о өзүнү дәјәрсиз һисс едә вә үмидсизлијә гапыла биләр.

² Јеһова билир ки, инсанын севҝијә вә әдаләтә еһтијаҹы вар (Зәб. 33:5). Онун бизи севдијинә вә әдаләтсизликлә үзләшмәјимизи истәмәдијинә әмин ола биләрик. Буну Муса пејғәмбәр васитәсилә Исраил халгына вердији Ганундан ајдын ҝөрмәк олар. Әҝәр мәһәббәт вә әдаләт сарыдан мәјуслуға гәрг олмусунузса, Мусанын ганунуна * нәзәр салын. Ҝөрүн бу Ганун Јеһованын сизин гајғыныза галдығыны неҹә ҝөстәрир.

3. а) Ромалылара 13:8—10 ајәләриндә изаһ олундуғу кими, Мусанын ганунуну арашдыранда нәјин шаһиди олуруг? б) Бу мәгаләдә һансы суаллары арашдыраҹағыг?

³ Мусанын ганунуну арашдыранда Јеһова Аллаһын нә гәдәр мәһәббәтли олдуғуна шаһид олуруг. (Ромалылара 13:8—10 ајәләрини охујун.) Бу мәгаләдә Исраил халгына верилән ганунларын јалныз бир нечәсинә нәзәр салаҹаг вә нөвбәти суаллара ҹаваб тапаҹағыг: «Нәјин әсасында дејә биләрик ки, Ганун мәһәббәт үзәриндә гурулуб? Ганунун әдаләтә сәсләдијини нә ҝөстәрир? Сәлаһијјәт саһибләриндән Гануна неҹә риајәт етмәк тәләб олунурду? Ганун хүсусилә кимләри мүдафиә едирди?» Бу суалларын ҹавабы бизә тәсәлли, үмид бәхш  едәҹәк вә мәһәббәтли Јараданымыза јахынлашдыраҹаг (Һәв. 17:27; Ром. 15:4).

4. а) Нә үчүн демәк олар ки, Мусанын гануну мәһәббәт үзәриндә гурулуб? б) Мәтта 22:36—40 ајәләринә әсасән, Иса Мәсиһ һансы әмрләри вурғуламышды?

⁴ Јеһованын етдији һәр бир шејин мәһәббәтдән гајнагландығыны нәзәрә алсаг, әминликлә дејә биләрик ки, Мусанын гануну да мәһәббәт үзәриндә гурулуб (1 Јәһ. 4:8). Јеһова Ганун топлусуну ики ганун әсасында тәртиб едиб — Аллаһа мәһәббәт вә инсанлара мәһәббәт (Лав. 19:18; Ган. 6:5; Мәтта 22:36—40 ајәләрини охујун). Буна ҝөрә дә Мусанын ганунундакы 600-дән чох әмрин һәр бири Јеһованын мәһәббәтинин мүәјјән јөнүнү ашкара чыхарыр. Ҝәлин онлардан бәзиләринә нәзәр салаг.

5, 6. Јеһова әр-арвадлардан нә ҝөзләјир вә нәләр Онун ҝөзүндән јајынмыр? Нүмунә чәкин.

⁵ Һәјат јолдашына садиг олмаг вә ушагларын гејдинә галмаг. Јеһова истәјир ки, әр-арвад бир-бирини о дәрәҹәдә ҝүҹлү севсин ки, бу мәһәббәт өмүр боју давам еләсин (Јар. 2:24; Мәт. 19:3—6). Зина ән амансыз ҹинајәтләрдән биридир. Мәһз буна ҝөрә Он әмрин једдинҹиси зинаны гадаған едирди (Ган. 5:18). Зина «Аллаһа гаршы» ҝүнаһ, һәјат јолдашына гаршы гәддарлыгдыр (Јар. 39:7—9). Хәјанәт аҹысы илләр узуну ҝүнаһсыз тәрәфин гәлбини ҝөјнәдә биләр.

⁶ Әр-арвадын бир-бири илә неҹә рәфтар етмәси Јеһованын диггәтиндән јајынмыр. О, исраилли кишиләрин арвадлары илә јахшы давранмасыны истәјирди. Гануна һөрмәтлә јанашан әр арвадыны севир, үзүрсүз сәбәбә ҝөрә ону бошамырды (Ган. 24:1—4; Мәт. 19:3, 8). Лакин ҹидди сәбәб олардыса вә әр арвадыны бошајардыса, она талаг кағызы вермәли иди. Талаг кағызы гадынын зина етмәдијинә шәһадәт иди вә ону јалан иттиһамлардан горујурду. Үстәлик, әр арвадына талаг кағызы вермәздән өнҹә чох еһтимал ки, шәһәр ағсаггаллары илә мәсләһәтләшмәли иди. Бу заман ағсаггалларын әрлә арвада аиләни горумалары үчүн көмәк етмәк имканы олурду. Дүздүр, бәзән исраиллиләр худбин мәгсәдләрә ҝөрә арвадларыны бошајанда Јеһова ағсаггаллар вә пејғәмбәрләр васитәсилә мәсәләјә мүдахилә етмәсә дә, гадынлары чәкдији әзаблар вә төкдүјү ҝөз јашлары Онун ҝөзүндән јајынмырды (Мәл. 2:13—16).

7, 8. а) Јеһова валидејнләрдән нә тәләб едирди? (Үз габығындакы шәклә бахын.) б) Өзүмүзә һансы дәрси ҝөтүрүрүк?

⁷ Ганун һәмчинин Јеһованын ушагларын рифаһы илә јахындан марагландығыны ҝөстәрир. Јеһова валидејнләрдән өвладларынын јалныз физики јох, һәм дә руһани еһтијаҹларыны тәмин етмәји тәләб едирди. Өвладларына Јеһоваја мәһәббәт вә Онун ганунларына һөрмәт һисси ашыламаг үчүн валидејнләр һәр имкандан истифадә етмәли идиләр (Ган. 6:6—9; 7:13). Јеһованын исраиллиләри ҹәзаландырмасынын сәбәбләриндән бири онларын өз ушаглары илә амансызҹасына рәфтар етмәси иди (Әрм. 7:31, 33). Валидејнләр өвладларына дәјәрсиз бир шеј кими јанашмамалы, онлары Јеһованын мирасы, һәдијјәси кими әзиз тутмалы идиләр (Зәб. 127:3).

⁸ Дәрс. Јеһова әр-арвадын бир-бири илә неҹә рәфтар етмәсинә хүсуси диггәт јетирир. Һәмчинин О, валидејнләрин өвладларыны севмәсини истәјир. Ушаглары илә пис рәфтар едән валидејнләр Јеһоваја һесабат верәҹәкләр.

9—11. Јеһова тамаһкарлыгла бағлы гануну нә үчүн вермишди?

⁹ Тамаһ салма. Он әмрин ахырынҹысы  тамаһкарлығы, башга сөзлә, өзҝәсинә мәхсус олан шејә нәфс салмағы гадаған едирди (Ган. 5:21; Ром. 7:7). Јеһова бу ганун васитәсилә ваҹиб бир шеји өјрәтмәк истәјирди — Онун халгы үрәјини, јәни дүшүнҹә вә һиссләрини горумалы иди. Јеһова билир ки, ҝүнаһлы әмәлләр ҝүнаһлы дүшүнҹәләрдән вә һиссләрдән башлајыр (Мәс. 4:23). Исраиллинин үрәјиндә јанлыш арзуларын бој атмасына јол вермәси онун башгалары илә рәһмсиз давранмасына ҝәтириб чыхара биләрди. Мәсәлән, Давуд падшаһ бу ҹүр тәләјә дүшмүшдү. Әслиндә, о, јахшы инсан иди. Лакин бир дәфә башгасынын арвадына тамаһ салыр. Тамаһ ону ҝүнаһа сүрүкләјир (Јаг. 1:14, 15). Давуд зина едир, гадынын әрини алдатмаға ҹәһд ҝөстәрир вә сонда ону өлдүртдүрүр (2 Ишм. 11:2—4; 12:7—11).

¹⁰ Исраиллиләр тамаһла бағлы гануну позанда Јеһова билирди, чүнки О, үрәкдән кечәнләри ҝөрүр (1 Салн. 28:9). Тамаһкарлыгла бағлы ганун пис давраныша апаран дүшүнҹәдән узаг дурмағын ваҹиблијини хатырладырды. Һәгигәтән, Аллаһымыз неҹә дә һикмәтли вә мәһәббәтлидир!

¹¹ Дәрс. Јеһова инсана хариҹи факторлар әсасында дәјәр вермир. О, дахилән неҹә инсан олдуғумузу, үрәјимиздән кечәнләри ҝөрүр (1 Ишм. 16:7). Дүшүнҹәләримизи, һиссләримизи вә һәрәкәтләримизи Ондан ҝизләдә билмәрик. Јеһова үрәјимиздә јахшы шејләр ахтарыр вә истәјир ки, бу јахшы шејләр артдыгҹа-артсын. Ејни заманда, О истәјир ки, јанлыш фикирләр бизи јанлыш һәрәкәтләрә сүрүкләмәздән өнҹә онлары мүәјјән едиб гаршысыны алаг (2 Салн. 16:9; Мәт. 5:27—30).

12. Мусанын гануну нәји вурғулајыр?

¹² Мусанын гануну һәмчинин Јеһованын әдаләти севдијини ҝөстәрир (Зәб. 37:28; Әшј. 61:8). Јеһова башгалары илә әдаләтлә давранмагда бизә мөһтәшәм өрнәкдир. Исраиллиләр Гануна итаәт едәндә Јеһова онлара хејир-бәрәкәт верирди. Онун әдаләт нормаларына табе олмајанда исә әзијјәт чәкирдиләр. Ҝәлин Он әмрдән даһа икисинә нәзәр салаг.

13, 14. Он әмрин илк икиси һансы иди вә онлара итаәт етмәк исраиллиләрә неҹә фајда ҝәтирирди?

¹³ Јалныз Јеһоваја ибадәт един. Он әмрдән илк икиси Јеһоваја там сәдагәт ҝөстәрмәји вә бүтләрә ситајиш етмәмәји тәләб едирди (Чых. 20:3—6). Бу әмрләр Јеһованын јох, халгын рифаһы үчүн иди. Халг Јеһоваја садиг галанда чичәкләнир, башга халгларын аллаһларына ибадәт едәндә исә, әзијјәт чәкирди.

¹⁴ Кәнаниләри јадымыза салаг. Онлар вар олан Аллаһа јох, ҹансыз бүтләрә ситајиш едирдиләр вә нәтиҹәдә өзләрини алчалдырдылар (Зәб. 115:4—8). Ијрәнҹ ҹинси мүнасибәтләр вә өвладларыны гурбан ҝәтирмәк онларын ибадәтинин бир һиссәси иди. Ејнилә исраиллиләр дә Јеһовадан үз дөндәриб бүтләрә ситајиш етмәјә башлајанда алчалдыҹы ишләр ҝөрүр вә аиләләрини бәдбәхт едирдиләр (2 Салн. 28:1—4). Сәлаһијјәт саһибләри Јеһованын әдаләт нормаларыны һечә сајырды. Онлар өз вәзифәләриндән суи-истифадә едәрәк зәифләрә, ҝүҹсүзләрә зүлм едирди (Һизг. 34:1—4). Јеһова исраиллиләри хәбәрдар етмишди ки, мүдафиәсиз гадын вә ушагларла пис рәфтар едәнләри мүһакимә едәҹәк (Ган. 10:17, 18; 27:19). Амма халг Јеһоваја садиг галанда, бир-бири илә әдаләтлә рәфтар едәндә Јеһова онларын ишләрини аванд едирди (1 Пад. 10:4—9).

15. Јеһова һагда нәји өјрәнирик?

¹⁵ Дәрс. Кимсә Јеһоваја ибадәт етдијини иддиа едиб, Онун ганун-гајдаларына әмәл етмирсә, Онун хидмәтчиләринә зәрәр вурурса,  бунда Јеһованын ҝүнаһы јохдур. Лакин Јеһова бизи чох севир вә бизә гаршы едилән һагсызлыглары ҝөрүр. О бизим чәкдијимиз әзаблары көрпәсинин ағры-аҹысыны дујан анадан даһа чох дујур (Әшј. 49:15). Јеһова вәзијјәтә дәрһал мүдахилә етмәсә белә, әмин ола биләрик ки, вахты ҝәләндә төвбә етмәјән ҝүнаһкар башгасы илә рәфтарына ҝөрә мүтләг Онун гаршысында ҹаваб верәҹәк.

16—18. Мусанын гануну һәјатын һансы саһәләринә аид иди вә биз бундан нә өјрәнирик?

¹⁶ Мусанын гануну исраиллиләрин һәјатынын бир чох саһәсинә аид иди, буна ҝөрә дә тәјин олунмуш ағсаггалларын Јеһованын халгыны әдаләтлә мүһакимә етмәси чох ваҹиб иди. Ағсаггаллар тәкҹә руһани мәсәләләрә јох, һәмчинин вәтәндаш һаглары вә ҹинајәт мәсәләләринин һәллинә бахырдылар. Нөвбәти нүмунәләрә нәзәр салаг.

¹⁷ Бир исраилли кимисә өлдүрәрдисә, ону дәрһал едам етмирдиләр. Шәһәр ағсаггаллары ону өлүм ҹәзасына лајиг билмәздән өнҹә вәзијјәти һәртәрәфли арашдырырдылар (Ган. 19:2—7, 11—13). Ағсаггаллар һәмчинин ҝүндәлик һәјатын бир чох саһәләринә аид мәсәләләри дә һәлл едирдиләр. Бура әһали арасында јаранан мәишәт мүнагишәләриндән тутмуш, әр-арвад арасындакы мүбаһисәләрә кими бир чох саһәләр дахил иди (Чых. 21:35; Ган. 22:13—19). Ағсаггалларын һагг-әдаләтлә давранмасы вә халгын гануна әмәл етмәси һамыја фајда ҝәтирирди вә халг Јеһованы шәрәфләндирирди (Лав. 20:7, 8; Әшј. 48:17, 18).

¹⁸ Дәрс. Јеһова үчүн һәјатымызын һәр саһәси өнәмлидир. О истәјир ки, биз башгалары илә әдаләт вә мәһәббәтлә давранаг. Јеһова бизим нә дедијимизә вә нә етдијимизә фикир верир, һәтта тәкликдә оланда белә етдикләримиз Онун нәзәриндән јајынмыр (Ибр. 4:13).

19—21. а) Ағсаггаллар вә һакимләр Аллаһын халгы илә неҹә давранмалы идиләр? б) Јеһова халгыны горумаг үчүн һансы ганунлары тәсис етмишди вә биз бундан нә өјрәнирик?

¹⁹ Јеһова хидмәтчиләрини гоншу халгларын пис тәсириндән горумаг истәјирди. Бунун үчүн ағсаггаллардан вә һакимләрдән тәрәф тутмадан Гануна әмәл етмәји тәләб едирди. Ејни заманда, һөкм чыхармаг ихтијарына саһиб оланлар халгла сәрт, кобуд рәфтар етмәмәли идиләр. Әксинә, онлар әдаләти севмәли идиләр (Ган. 1:13—17; 16:18—20).

²⁰ Јеһова хидмәтчиләринә мәрһәмәтлә јанашыр. Буна ҝөрә дә онлары һагсыз рәфтардан горумаг үчүн ганунлар вермишди. Мисал үчүн, Ганун инсанын һагсыз јерә ҹинајәтдә иттиһам олунмаг еһтималыны азалдырды. Тәгсирләндирилән шәхсин ким тәрәфиндән иттиһам олундуғуну билмәјә һаггы чатырды (Ган. 19:16—19; 25:1). Үстәлик, о, тәгсирли сајылмаздан өнҹә ики нәфәр  шаһидлик етмәли иди (Ган. 17:6; 19:15). Бәс әҝәр исраилли ҹинајәт төрәдәр вә бунун јалныз бир шаһиди олардыса, онда неҹә? Ҹинајәт төрәдән шәхс әмәлинә ҝөрә ҹәзасыз галаҹағыны дүшүнмәмәли иди. Јеһова онун етдикләрини ҝөрүрдү. Аилә мәсәләләриндә Јеһова сәлаһијјәти атаја вермишди, лакин бу сәлаһијјәт мәһдуд иди. Бәзи аилә мүнагишәләри заманы шәһәр ағсаггаллары мәсәләјә мүдахилә едиб сон гәрары чыхармаг мәсулијјәти дашыјырдылар (Ган. 21:18—21).

²¹ Дәрс. Јеһова мүкәммәл нүмунәдир, О, һеч вахт әдаләтсиз давранмыр (Зәб. 9:7). Јеһова Онун ганунларына бојун әјән инсанлара мүкафат верир, сәлаһијјәтләриндән суи-истифадә едәнләри исә ҹәзаландырыр (2 Ишм. 22:21—23; Һизг. 9:9, 10). Бәзән бизә елә ҝәлә биләр ки, кимсә етдији пис әмәлә ҝөрә ҹәза алмыр, лакин Јеһова Өзү лазым билдији вахт әдаләти бәргәрар едәҹәк (Мәс. 28:13). Әҝәр һәмин шәхс төвбә етмәзсә, тезликлә вар олан Аллаһын әлинә дүшмәјин дәһшәтли олдуғуна өзү шаһид олаҹаг (Ибр. 10:30, 31).

22—24. а) Ганун хүсусилә кимләри мүдафиә едирди вә биз бундан Јеһова һагда нә өјрәнирик? б) Чыхыш 22:22—24 ајәләриндә һансы хәбәрдарлыг јазылыб?

²² Ганун хүсусилә дә өзүнү мүдафиә едә билмәјәнләри, мәсәлән, јетимләри, дуллары вә јаделлиләри горујурду. Јеһова һакимләрә бујурмушду: «Јаделлинин, јахуд јетимин ишинә баханда һаггы, әдаләти позмајын. Дул гадындан вердијиниз борҹун әвәзинә ҝиров кими палтарыны алмајын»  (Ган. 24:17). Јеһова ҹәмијјәт арасында ән зәиф билинән инсанлара шәхсән гајғы ҝөстәрирди. Онларла пис рәфтар едәнләри ҹәзаландырырды. (Чыхыш 22:22—24 ајәләрини охујун.)

²³ Ганун һәмчинин јахын гоһумлар арасында ҹинси әлагәни (инсест) гадаған етмәклә аилә үзвләрини ҹинси ҹинајәтдән мүдафиә едирди (Лав. 18:6—30). Әтраф халглар јахын гоһумлар арасында ҹинси әлагәјә ҝөз јумдуғу, һәтта пис јанашмадығы һалда, Јеһованын халгы бу ҹүр ҹинајәтә Онун кими јанашмалы, јәни ијрәнҹ бир шеј кими гәбул етмәли иди.

²⁴ Дәрс. Јеһова сәлаһијјәт вердији шәхсләрә бујурур ки, онлар табелијиндә оланларын гајғысына галсынлар. О, ҹинси ҹинајәтләрә нифрәт едир вә һәр бир кәслә, хүсусилә дә, ән зәифләрлә әдаләтлә рәфтар едилмәсинә, онларын мүдафиә олунмасына хүсусилә фикир верир.

25, 26. а) Һансы мәнада мәһәббәт вә әдаләт нәфәслә һәјат кимидир? б) Бу силсиләнин нөвбәти мәгаләсиндә сөһбәт нәдән ҝедәҹәк?

²⁵ Мәһәббәт вә әдаләт нәфәслә һәјат кимидир — бири олмадан диҝәри мөвҹуд ола билмәз. Јеһованын бизимлә әдаләтлә рәфтар етдијинә әмин оланда Она мәһәббәтимиз артыр. Ону севиб адил ганунларына әмәл едәндә исә башгаларына да севҝи вә әдаләт ҝөстәрмәјә тәшвиг олунуруг.

²⁶ Мусанын ганун әһди Јеһова илә исраиллиләр арасындакы мүнасибәтә јени нәфәс верди. Лакин Иса Мәсиһ Гануну иҹра едәндән сонра Аллаһын халгынын артыг Гануна әмәл етмәсинә еһтијаҹ галмады, чүнки Ганун даһа үстүн бир шејлә әвәз олунду (Ром. 10:4). Һәвари Булус Гануну «ҝәләҹәк немәтләрин... көлҝәси» адландырмышды (Ибр. 10:1). Бу силсиләнин нөвбәти мәгаләсиндә һәмин немәтләрин бәзиләри һагда сөз ачылаҹаг вә мәһәббәтлә әдаләтин јығынҹагда һансы рол ојнадығы мүзакирә олунаҹаг.