1-2. (a) Ano an gusto niyato gabos? (b) Sa ano kita makakasigurado?

GUSTO niyato gabos na mamutan kita. Asin gusto niyato gabos na trataron kita nin makatanusan. Kun pauruutro kitang dai pinapahilingan nin pagkamuot asin hustisya, tibaad mamatian niyatong mayo kitang halaga asin mayong pag-asa.

² Aram ni Jehova na mawot niyatong marhay na kamutan kita asin na igwa pirmi nin hustisya. (Sal. 33:5) Makakasigurado kita na namumutan kitang marhay kan satong Diyos asin gusto niya na trataron kita nin makatanusan. Risang-risa ini kun sisiyasaton niyato an Katugunan na itinao ni Jehova sa nasyon nin Israel paagi ki Moises. Kun namamatian mong mayong nagpapadaba sa saimo o biktima ka nin inhustisya, hilingon tabi kun paano ipinapahiling kan Katugunan ni Moises * an pagmalasakit ni Jehova sa saiyang banwaan.

3. (a) Siring kan ipinaliwanag sa Roma 13:8-10, ano an maaaraman niyato kun pag-aadalan ta an Katugunan ni Moises? (b) Anong mga hapot an sisimbagon sa artikulong ini?

³ Kun pag-aadalan niyato an Katugunan ni Moises, maaaraman niyato an dapit sa pagigin mamumuton kan satong Diyos, si Jehova. (Basahon an Roma 13:8-10.) Sa artikulong ini, sisiyasaton niyato an pira sa mga tugon na itinao sa Israel asin sisimbagon an mga hapot na ini: Taano ta masasabi niyato na an Katugunan nakabasar sa pagkamuot? Taano ta masasabi niyato na an Katugunan nagsusuportar sa hustisya? Paano dapat ipautob kan mga may awtoridad an Katugunan? Asin sairisay an espesipikong prinotektaran kan Katugunan? An simbag sa mga hapot na ini makakatao sa sato nin karangahan saka paglaom, asin makakatabang na mas maparani kita sa satong mamumuton na Ama.—Gibo 17:27; Roma 15:4.

4. (a) Taano ta masasabi niyato na an Katugunan ni Moises nakabasar sa pagkamuot? (b) Siring kan mababasa ta sa Mateo 22:36-40, anong mga tugon an idinuon ni Jesus?

⁴ Masasabi niyato na an Katugunan ni Moises nakabasar sa pagkamuot huling pagkamuot an nagpapahiro sa gabos na ginigibo ni Jehova. (1 Juan 4:8) An bilog na Katugunan ni Moises ibinasar ni Jehova sa duwang pundamental na tugon—kamutan an Diyos, asin kamutan an kapwa. (Lev. 19:18; Deut. 6:5; basahon an Mateo 22:36-40.) Kaya makakaasa kita na an kada saro sa labing 600 na tugon na minakompuwesto sa Katugunan may itinutukdo sa sato mapadapit sa pagkamuot ni Jehova. Hilingon niyato an pirang halimbawa.

5-6. Ano an gusto ni Jehova na gibuhon nin mga mag-agom, asin ano an aram na marhay ni Jehova? Magtao nin halimbawa.

⁵ Magin maimbod sa saimong agom, asin atamanon an saimong mga aki. Gusto ni Jehova na pakusugon kan mag-agom an pagkamuot ninda sa lambang saro asin na magdanay iyan sagkod lamang. (Gen. 2:24; Mat. 19:3-6) An pagsambay an saro sa pinakabakong mamumuton na bagay na puwedeng makomiter nin saro. Kaya may marahay na dahilan kun taano ta an pagsambay ipinagbawal kan ikapito sa Sampulong Tugon. (Deut. 5:18) Kasalan iyan ‘sa Diyos’ asin karingisan sa agom. (Gen. 39:7-9) Puwedeng mamatian sa laog nin dakul na taon kan pinagkasalaan na agom an kulog kan pagtraydor sa saiya.

⁶ Aram na marhay ni Jehova kun paano tinatratar kan mag-agom an lambang saro. Partikular nang gusto niya na trataron nin marahay an mga Israelitang agom na babayi. An sarong agom na lalaki na may paggalang sa Katugunan mamumutan an saiyang agom asin dai ini ididiborsiyo sa saradit na dahilan. (Deut. 24:1-4; Mat. 19:3, 8) Pero kun magkaigwa nin seryosong problema asin idiborsiyo niya ini, kaipuhan niya ining tawan nin kasuratan nin diborsiyo. An kasuratan na ini nagpoprotektar sa babayi laban sa salang mga akusasyon nin imoralidad. Apuwera kaiyan, bago itao kan agom na lalaki sa saiyang agom an kasuratan nin diborsiyo, minalataw na kaipuhan niya ngunang konsultahon an kamagurangan kan siyudad. Paagi kaiyan, magkakaigwa nin oportunidad an kamagurangan na tabangan an mag-agom na maisalbar an saindang pag-aguman. Kun idiniborsiyo nin sarong Israelitang lalaki an saiyang agom huli sa makasadiring mga dahilan, dai pirming nag-iinterbenir si Jehova. Dawa arog kaiyan, nahihiling niya an mga luha kan agom na babayi, asin namamatian niya an kulog na namamatian kaini.—Mal. 2:13-16.   

7-8. (a) Ano an ipinagbuot ni Jehova sa mga magurang? (Hilingon an ritrato sa cover.) (b) Anong mga leksiyon an manunudan niyato?

⁷ Ihinahayag man kan Katugunan na nagmamakulog na marhay si Jehova sa kapakanan kan mga aki. Ipinagbuot ni Jehova sa mga magurang na itao sa saindang mga aki bako lang an pisikal na mga pangangaipo kundi pati man an espirituwal na mga pangangaipo kaini. Kaipuhan na aprobetsaran kan mga magurang an lambang oportunidad na tabangan an saindang mga aki na masabutan an Katugunan ni Jehova asin na mamutan siya. (Deut. 6:6-9; 7:13) An saro sa mga dahilan kaya pinadusahan ni Jehova an mga Israelita iyo na minaltrato ninda an pira sa saindang mga aki sa labi-labi karaot na paagi. (Jer. 7:31, 33) Dai dapat ibilang kan mga magurang an saindang mga aki na mga pagsadiri sana na puwede nindang pabayaan o maltratuhon, kundi bilang mana o regalo hali ki Jehova na dapat nindang pahalagahan na marhay.—Sal. 127:3.

⁸ Mga leksiyon: Tinatawan nanggad ni Jehova nin atensiyon an pagtratar kan mag-agom sa lambang saro. Gusto niya na kamutan kan mga magurang an saindang mga aki, asin papanimbagon niya an mga magurang sa kun paano ninda tinatratar an mga ini.

9-11. Taano ta itinao ni Jehova an tugon dapit sa pagbabawal na magin maaraon?

⁹ Dai magin maaraon. Ipinagbabawal kan panghuri sa Sampulong Tugon an pagigin  maaraon, o pagkaigwa nin salang pagmawot sa bako man saimo. (Deut. 5:21; Roma 7:7) Itinao ni Jehova an tugon na ini tanganing itukdo an sarong mahalagang leksiyon—dapat na bantayan kan saiyang banwaan an saindang puso, an buot sabihon, an saindang kaisipan asin mga sabuot. Aram niyang an maraot na mga gibo resulta nin maraot na mga kaisipan asin sabuot. (Tal. 4:23) Kun tutugutan nin sarong Israelita na tumubo sa saiyang puso an salang mga pagmawot, posibleng marhay na trataron niya an iba sa bakong mamumuton na paagi. Halimbawa kaini si David. Sa pangkagabsan, saro siyang marahay na tawo. Pero sa sarong pagkakataon, minawot niya an agom kan iba. An pagmawot niyang iyan nagresulta sa kasalan. (Sant. 1:14, 15) Nakakomiter si David nin pagsambay, pinurbaran na dayaon an agom kan babayi, dangan ipinagadan niya ini.—2 Sam. 11:2-4; 12:7-11.

¹⁰ Aram ni Jehova kun dai sinusunod nin sarong Israelita an tugon dapit sa pagigin maaraon huling nakakabasa Siya nin puso. (1 Cron. 28:9) An tugon na iyan nagpagirumdom sa saiyang banwaan na dapat nindang likayan an mga kaisipan na nagreresulta sa maraot na paggawi. Madunong asin mamumuton nanggad na Ama si Jehova!

¹¹ Mga leksiyon: Si Jehova bako sa itsura naghihiling. Hinihiling niya kun ano talaga an satong panglaog na pagkatawo, an satong puso. (1 Sam. 16:7) Dai ta maitatago sa saiya an ano man na kaisipan, sabuot, o gibo. Hinihiling niya an marahay na mga kuwalidad ta asin tinatabangan kitang urog na ipahiling iyan. Alagad gusto niya na madeterminaran ta asin makontrol an salang mga kaisipan bago pa iyan magin salang mga gibo.—2 Cron. 16:9; Mat. 5:27-30.

12. Ano an itinutukdo sa sato kan Katugunan ni Moises?

¹² Itinutukdo man kan Katugunan ni Moises na si Jehova mamumuton sa hustisya. (Sal. 37:28; Isa. 61:8) Itinao niya an perpektong halimbawa kun paano tatrataron an iba nin may katanusan. Pag sinusunod kan mga Israelita an mga tugon na itinao ni Jehova, binebendisyunan niya sinda. Pag binabaliwala ninda an saiyang makatanusan na mga pamantayan, nagsasakit sinda. Pag-isipan an duwa pang tugon sa Sampulong Tugon.

13-14. Ano an ipinagbuot kan inot asin ikaduwa sa Sampulong Tugon, asin paano nakinabang an mga Israelita sa pagsunod sa mga tugon na iyan?

¹³ Si Jehova sana an sambahon. Ipinagbuot kan inot asin ikaduwa sa Sampulong Tugon na si Jehova sana an dapat sambahon kan mga Israelita asin pinapatanidan sinda kaiyan dapit sa pagsamba sa mga idolo. (Ex. 20:3-6) An mga tugon na iyan bakong para sa kapakinabangan ni Jehova. Imbes, para iyan sa kapakinabangan kan saiyang banwaan. Pag an saiyang banwaan nagdadanay na maimbod sa saiya, nag-uuswag sinda. Pag nagsasamba sinda sa mga diyos kan ibang mga nasyon, nagdudusa sinda.

¹⁴ Pag-isipan an dapit sa mga Canaanita. Nagsamba sinda sa daing buhay na mga idolo imbes na sa tunay asin buháy na Diyos. Bilang resulta, hinalian ninda nin onra an saindang sadiri. (Sal. 115:4-8) Bilang parte kan saindang pagsamba, nakikabtang sinda sa maating seksuwal na mga gibo asin makatatakot na pag-atang nin aki. Sa kaagid na paagi, pag binabaliwala kan mga Israelita si Jehova asin nagsasamba sa mga idolo, ibinababa ninda an saindang halaga asin kinukulgan an saindang pamilya. (2 Cron. 28:1-4) Isinikwal kan mga may awtoridad an mga pamantayan ni Jehova sa hustisya. Inabuso ninda an saindang awtoridad asin inapi an mga maluya asin daing kalaban-laban. (Ezeq. 34:1-4) Pinatanidan ni Jehova an mga Israelita na huhukuman niya an mga nambibiktima sa mga daing kalaban-laban na mga babayi saka mga aki. (Deut. 10:17, 18; 27:19) Pero binebendisyunan ni Jehova an saiyang banwaan pag maimbod sinda sa saiya asin tinatratar nin makatanusan an lambang saro.—1 Ha. 10:4-9.

15. Anong mga leksiyon an manunudan ta mapadapit ki Jehova?

¹⁵ Mga leksiyon: Bako si Jehova an dapat basulon pag an mga naghihingakong naglilingkod sa  saiya binabaliwala an saiyang mga pamantayan asin kinukulgan an saiyang mga lingkod. Alagad, namumutan kita ni Jehova asin aram niya pag nakakaeksperyensiya kita nin inhustisya. Namamatian niya an kulog na namamatian ta nin urog pa kisa sa namamatian nin sarong ina sa saiyang nagsasakit na umboy. (Isa. 49:15) Dawa ngani tibaad dai tulos siya mag-interbenir, pag-abot nin panahon papanimbagon niya an dai nagsusulsol na mga naggigibo nin maraot sa kun paano ninda tinatratar an iba.

16-18. Gurano kahiwas an sakop kan Katugunan ni Moises, asin anong mga leksiyon an manunudan ta?

¹⁶ An Katugunan ni Moises aplikado sa dakul na aspekto nin buhay kan mga Israelita, kaya mahalagang marhay na husgaran nin may katanusan kan ninombrahan na kamagurangan na lalaki an banwaan nin Diyos. Paninimbagan nindang kaputan bako sana an mga bagay dapit sa pagsamba ki Jehova kundi pati man an mga kasong sibil asin kriminal. Hilingon an minasunod na halimbawa.   

¹⁷ Kun an sarong Israelita nakagadan, dai siya awtomatikong gagadanon. Iimbestigaran kan kamagurangan kan iniistaran niyang siyudad an pangyayari bago sinda magdesisyon kun baga maninigo siya sa sentensiyang kagadanan. (Deut. 19:2-7, 11-13) Hinuhusgaran man kan kamagurangan an dakul na aspekto kan pang-aroaldaw na buhay—magpuon sa pagresolber sa mga isyu mapadapit sa mga pagsadiri sagkod sa pagresolber sa iriwal nin mag-agom. (Ex. 21:35; Deut. 22:13-19) Pag makatanusan an kamagurangan asin nagsusunod sa Katugunan an mga Israelita, nakikinabang an gabos, asin an nasyon nagtatao nin onra ki Jehova.—Lev. 20:7, 8; Isa. 48:17, 18.

¹⁸ Mga leksiyon: An lambang aspekto kan satong buhay mahalaga ki Jehova. Gusto niya na magin makatanusan kita asin mamumuton sa pagtratar sa iba. Asin hinihiling niya an mga sinasabi asin ginigibo ta, dawa pag solo kita sa harong.—Heb. 4:13.

19-21. (a) Paano dapat trataron kan kamagurangan asin mga hukom an banwaan nin Diyos? (b) Anong mga pagbuot an itinao ni Jehova, asin anong mga leksiyon an manunudan niyato?

¹⁹ Gusto ni Jehova na ilikay an saiyang banwaan sa nakakaraot na impluwensiya kan kaharaning mga nasyon. Kaya ipinagbuot niya sa kamagurangan asin mga hukom na ipautob an Katugunan nin mayong pagpaurog. Pero, dai dapat trataron kan mga naghuhukom an saiyang banwaan sa maringis o sobra kaistriktong paagi. Imbes, dapat nindang kamutan an hustisya.—Deut. 1:13-17; 16:18-20.

²⁰ Nagmamalasakit si Jehova sa saiyang banwaan, kaya nagtao siya nin mga pagbuot tanganing malikayan na trataron nin bakong makatanusan an siisay man. Halimbawa, linimitaran kan Katugunan an posibilidad na an saro maakusaran nin sarong krimen na dai niya man ginibo. May deretso an akusado na maaraman kun siisay an nag-aakusar sa saiya. (Deut. 19:16-19; 25:1) Asin bago siya ideklarar na may sála, kisiyera duwang saksi an kaipuhan na magtao nin ebidensiya. (Deut. 17:6; 19:15) Paano kun may Israelitang naggibo nin krimen pero saro sana an saksi sa pangyayari?  Dai niya dapat isipon na malulusutan niya an maraot niyang ginibo. Nahiling ni Jehova an ginibo niya. Sa laog nin pamilya, tinawan nin awtoridad an ama, alagad may mga limitasyon an awtoridad na iyan. Sa nagkapirang problema o iriwal sa pamilya, may responsabilidad an kamagurangan kan siyudad na mag-interbenir asin magtao kan pinal na desisyon.—Deut. 21:18-21.

²¹ Mga leksiyon: Nagtao si Jehova nin perpektong halimbawa; gabos na ginigibo niya makatanusan. (Sal. 9:7) Tinatawan niya nin balos an mga maimbod na nagsusunod sa saiyang mga pamantayan, alagad pinapadusahan niya an mga nag-aabuso sa saindang awtoridad. (2 Sam. 22:21-23; Ezeq. 9:9, 10) May mga naggigibo nin maraot asin garo baga nakakadulag sa padusa, pero pag sa hiling ni Jehova tamang panahon na, sisiguraduhon niyang mahuhukuman sinda. (Tal. 28:13) Asin kun dai sinda magsulsol, maaaraman ninda na “makatatakot nanggad an magsapar nin padusa hali sa buhay na Diyos.”—Heb. 10:30, 31.

22-24. (a) Sairisay an espesipikong prinotektaran kan Katugunan, asin ano an naaraman niyato mapadapit ki Jehova? (b) Anong patanid an mababasa ta sa Exodo 22:22-24?

²² Espesipikong prinotektaran kan Katugunan an mga dai kayang protektaran an saindang sadiri, arog kan mga ilo, balo, asin dayuhan na mga residente. Sinabi sa mga hukom sa Israel: “Dai mo pagbiribidon an hustisya pag nagdedesisyon sa kaso nin dayuhan na residente o sa kaso nin aki na mayo nang ama, asin dai mo pagkuanon an pang-ibabaw na bado kan sarong balo bilang garantiya sa utang.” (Deut. 24:17, NW) Nagpahiling si Jehova nin mamumuton na personal na interes sa mga  daing kalaban-laban sa komunidad. Asin pinanimbag niya an mga nagmaltrato sa sainda.—Basahon an Exodo 22:22-24.

²³ Prinotektaran man kan Katugunan an mga miyembro nin pamilya sa mga krimen sa sekso paagi sa pagbawal sa gabos na klase nin pagdudurog nin haraning magpaparyente. (Lev. 18:6-30) Bakong arog kan mga nasyon sa palibot kan Israel na tinugutan o kinonsinte pa ngani an gibong ini, dapat na mansayon kan banwaan ni Jehova an krimen na ini arog kan pagmansay diyan ni Jehova—sarong makababalding gibo.

²⁴ Mga leksiyon: Gusto ni Jehova na an mga tinatawan niya nin paninimbagan magpahiling nin mamumuton na interes sa gabos na pinapangatamanan ninda. Ikinakaungis niya an mga krimen sa sekso asin gusto niyang masigurado na an gabos, lalo na an mga daing kalaban-laban, matawan nin proteksiyon asin hustisya.

25-26. (a) Taano ta masasabi niyato na an pagkamuot asin hustisya garo hinangos asin buhay? (b) Ano an pag-uulayan niyato sa sunod na artikulo kan seryeng ini?

²⁵ An pagkamuot asin hustisya garo hinangos asin buhay; sa daga, dai maeksister an saro kun mayo an saro. Pag kumbinsido kita na tinatrato kita ni Jehova nin makatanusan, nagkukusog an pagkamuot ta sa saiya. Asin pag namumutan ta an Diyos asin an saiyang matanos na mga pamantayan, namomotibar kita na mamutan an iba asin trataron sinda nin makatanusan.

²⁶ An tipan na Katugunan ni Moises nakatabang sa mga Israelita na mapakusog an saindang relasyon ki Jehova. Pero kan mautob na ni Jesus an Katugunan, dai na kaipuhan kan banwaan nin Diyos na sunudon iyan, saka sinalidahan iyan nin saro na mas urog. (Roma 10:4) Ilinadawan ni apostol Pablo an Katugunan na “sarong anino . . . kan marahay na mga bagay na maabot.” (Heb. 10:1) Pag-uulayan sa sunod na artikulo kan seryeng ini an pira sa marahay na mga bagay na iyan asin an papel kan pagkamuot asin hustisya sa Kristiyanong kongregasyon.