1-2. (a) Cinshi bonse fye tufwaya? (b) Finshi twingacetekela?

BONSE fye tulafwaya ukutemwikwa. Kabili bonse fye tatumfwa bwino nga batufyenga. Nga ca kuti ilingi line abantu balecita ifilanga ukuti tabatutemwa kabili libili libili baletufyenga, tumfwa kwati tapali ico twaba kabili tulomfwa ububi sana.

² Yehova alishiba ukuti tulafwaya ukutemwikwa kabili tatufwaya abantu baletufyenga. (Amalu. 33:5) Kuti twacetekela ukuti Lesa alitutemwa nga nshi kabili tafwaya abantu baletufyenga. Amafunde ayo Yehova apeele abena Israele ukupitila muli Mose e yalanga ukuti ifi twalandapo fya cine. Nga ca kuti mulomfwa ububi pa mulandu wa kuti abantu tabamutemwa nelyo balamufyenga, moneni ifyo Amafunde * ayo Yehova apeele Mose yalanga ukuti alibika amano ku bantu bakwe.

3. (a) Nga fintu amashiwi yaba mu Abena Roma 13:8-10 yalanda, finshi twishiba nga twasambilila Amafunde ya kwa Mose? (b) Mepusho nshi twalaasuka muli cino cipande?

³ Nga twasambilila Amafunde ya kwa Mose, tuleshiba ukuti Lesa wesu Yehova alitutemwa. (Belengeni Abena Roma 13:8-10.) Muli cino cipande, twalalanda pa mafunde yamo ayo Yehova apeele abena Israele kabili twalaasuka aya amepusho: Cinshi twingalandila ukuti ukutemwa e kwalengele Yehova abikeko Amafunde? Cinshi twingalandila ukuti Amafunde yalekoselesha  abantu ukuba no mulinganya? Finshi abaletungulula balingile ukulacita pa kuti balekonka Amafunde? Kabili ni bani maka maka abo Amafunde yalecingilila? Nga twaishiba amasuko ya aya mepusho kuti twasansamuka, kuti twaba ne subilo, kabili kuti twapalama sana kuli Shifwe uwatutemwa.—Imil. 17:27; Rom. 15:4.

4. (a) Cinshi twingalandila ukuti ukutemwa e kwalengele Yehova abikeko Amafunde? (b) Ukulingana ne fyaba mu Mateo 22:36-40, mafunde nshi ayo Yesu alandilepo?

⁴ Kuti twalanda ukuti ukutemwa e kwalengele Yehova abikeko Amafunde ya kwa Mose pantu e kulenga alecita fyonse ifyo acita. (1 Yoh. 4:8) Amafunde yonse ayo Yehova apeele abena Israele yashintilila pa mafunde yabili, ilya kutemwa Lesa e lyo ne lya kutemwa abantu. (Lebi 19:18; Amala. 6:5; belengeni Mateo 22:36-40.) Kanshi amafunde ayacila pali 600 ayaba mu Mafunde ya kwa Mose yatusambilisha ifyo Yehova aba no kutemwa. Natulandeko pa mafunde yamo.

5-6. Finshi Yehova afwaya abaupana balecita, kabili finshi Yehova amona? Landeni ica kumwenako.

⁵ Muleba aba cishinka ku bena mwenu, kabili mulesakamana abana benu. Yehova afwaya abaupana batemwana sana ica kuti batwalilila fye ukutemwana. (Ukute. 2:24; Mat. 19:3-6) Ukucita ubucende ni cimo pa fintu ifyabipisha ifyo umuntu engacita ku mwina mwakwe. E mulandu wine ifunde lyalenga 7 pa Mafunde Ikumi lyaleseshe ukucita ubucende. (Amala. 5:18) Ukucita ubucende “kubembukila Lesa” kabili cintu icabipa ico umuntu engacita ku mwina mwakwe. (Ukute. 39:7-9) Uo babembukile ku mwina mwakwe kuti atwalilila ukumfwa ububi sana pa myaka iingi nga nshi.

⁶ Yehova alamona ifyo abaupana bacita ku bena mwabo. Alefwaisha abena Israele balesunga bwino abakashi babo. Umulume uwalekonka Amafunde aletemwa sana umwina mwakwe kabili talemulekela pa milandu ya cabecabe. (Amala. 24:1-4; Mat. 19:3, 8) Lelo nga bakwata ubwafya ubukalamba kabili aleka umwina mwakwe, alingile ukumupeela kalata ya kumulekelapo. Iyi kalata yalelenga belatunganya umwanakashi ukuti alicitile ubucende. Na kabili ilyo umulume ashilapeela umwina mwakwe kalata ya kumulekelapo, alingile ukuyalanda na bakalamba ba mu musumba. Nga acita ifi aba abakalamba balefunda abaupana pa kuti belekana. Umwaume umwina Israele nga aleka umwina mwakwe pa milandu ya cabecabe, te lyonse Yehova alecitapo cimo. Na lyo line, alemona ifyo alelilishika ne fyo alecula kabili Yehova aleumfwa sana ububi.—Mal. 2:13-16.

7-8. (a) Finshi Yehova aebele abafyashi? (Moneni icikope cili pa nkupo.) (b) Finshi tulesambilila ku fyo Yehova aebele abafyashi?

⁷ Amafunde na kabili yalanga ukuti Yehova afwaya abafyashi balesunga bwino abana babo. Yehova aebele abafyashi ukulasakamana abana babo muli fyonse ifyo balekabila no kulabasambilisha ifya kwa Lesa. Abafyashi balingile ukulabomfya inshita yonse iyo bakwata ku kusambilisha abana babo Amafunde ya kwa Lesa no kulabafwa ukutemwa Yehova. (Amala. 6:6-9; 7:13) Cimo icalengele Yehova akande abena Israele ni co balecululusha abana babo. (Yer. 7:31, 33) Abafyashi tabalingile ukulalekelesha abana babo nelyo ukulabacusha, lelo balingile ukulabamona ukuti bupyani, bupe ubo Yehova abapeele kabili balingile ukubatemwa sana.—Amalu. 127:3.

⁸ Ifyo tulesambililako: Yehova alibika sana amano ku fyo abaupana bacita ku bena mwabo. Afwaya abafyashi baletemwa abana babo, kabili akabalubulwisha pa fyo basunga abana babo.

9-11. Cinshi Yehova apeelele abantu bakwe ifunde ilyalebalesha ukuba no lunkumbwa?

 ⁹ Mwilaba no lunkumbwa. Ifunde lya kulekelesha pa Mafunde Ikumi lyaleseshe ukuba no lunkumbwa nelyo ukulakumbwa icintu ica muntu umbi. (Amala. 5:21; Rom. 7:7) Yehova apeele abantu bakwe ili ifunde pa kubasambilisha ukuti balingile ukucingilila imitima yabo, e kutila ifyo baletontonkanya ne fyo baleumfwa pa fintu. Yehova alishiba ukuti amatontonkanyo yabipa nelyo ifyo abantu bomfwa e filenga balecita ifyabipa. (Amapi. 4:23) Nga ca kuti umwina Israele aleka ulunkumbwa lwakula mu mutima wakwe, tali na kuba ne cikuuku ku bantu banankwe. Ifi fine e fyo Imfumu Davidi yacitile. Kwena Davidi ali muntu umusuma. Lelo pa nshita imo alikumbilwe muka mwine. Ulu lunkumbwa lwalengele abembuke. (Yako. 1:14, 15) Davidi alicitile ubucende, alibepele umwine wa mukashi uo acitile nankwe ubucende kabili alimwipaishe no kumwipaisha.—2 Sam. 11:2-4; 12:7-11.

¹⁰ Apo Yehova aleshiba ifiba mu mitima ya bantu, aleishiba nga ca kuti umwina Israele atoba ifunde ilyalelesha ukuba no lunkumbwa. (1 Imila. 28:9) Ifunde ilyalelesha abantu ukulakumbwa ifya banabo lyalelenga baishiba ukuti tabalingile ukulatontonkanya ifyali no kulenga bacita ifyabipa. Ili ifunde lilanga ukuti Shifwe Yehova wa mano nga nshi kabili alitutemwa sana!

¹¹ Ifyo tulesambililako: Yehova tamona fye ifyo umuntu aba ku nse. Alamona ne fyaba mu mitima yesu. (1 Sam. 16:7) Tapali ifyo tutontonkanya, ifyo tumfwa nelyo ifyo tucita ifyo ashingeshiba. Yehova afwaya ifisuma muli ifwe kabili e fyo atukoselesha ukulacita. Lelo afwaya twaishiba ifyabipa ifyo tushifwile ukulatontonkanyapo pantu kuti fyalenga twacita ifyabipa.—2 Imila. 16:9; Mat. 5:27-30.

12. Finshi Amafunde ya kwa Mose yatusambilisha?

¹² Amafunde ya kwa Mose yatusambilisha no kuti Yehova alitemwa umulinganya. (Amalu. 37:28; Esa. 61:8) Alitusambilisha ifya kuba no mulinganya ku bantu. Yehova alepaala abena Israele nga bakonka amafunde ayo abapeele. Lelo balekwata amafya nga bakaana ukukonka amafunde yakwe. Natulande pa mafunde na yambi yabili ayaba pa Mafunde Ikumi.

13-14. Bushe amafunde ya kubalilapo yabili pa Mafunde Ikumi yalekoselesha abantu ukucita finshi, kabili finshi Yehova alecita abena Israele nga batwalilila ukukonka aya mafunde?

¹³ Mulepepa fye Yehova eka. Mu mafunde ya kubalilapo yabili pa Mafunde Ikumi, Yehova aebele abena Israele ukuti e o balingile ukulapepa fye eka kabili tabalingile ukulapepa utulubi. (Ukufu. 20:3-6) Yehova tabapeele aya mafunde pa kuti ifintu filemuwamina lelo ni co alefwaya ukuti ifintu filebawamina. Ifintu fyalewamina abantu bakwe nga batwalilila ukuba aba cishinka kuli ena. Lelo nga batendeka ukupepa tulesa twa nko shimbi, balekwata amafya.

¹⁴ Tontonkanyeni pa bena Kanaani. Mu cifulo ca kuti balepepa Lesa wa cine kabili uwa mweo, balepepa utulubi utushipema na kupema. Ifi balecita baleiseebanya fye. (Amalu. 115:4-8) Mu kupepa kwabo mwali no kucita ubucende bwa mupamba kabili baletuula abana babo nga malambo. Abena Israele nabo nga basuula amafunde ya kwa Yehova batendeka no kupepa utulubi, baleiseebanya kabili balecusha indupwa shabo. (2 Imila. 28:1-4) Abaletungulula mu Israele balilekele ukukonka amafunde ya kwa Yehova ayalelanda pa kuba no mulinganya. Balebomfya amaka yabo bubi bubi kabili balefyenga abalanda na bashakwete aba kubafwa. (Esek. 34:1-4) Yehova aebele  abena Israele abalecusha abanakashi na bana abashakwete ba kubafwa ukuti ali no kubapingula. (Amala. 10:17, 18; 27:19) Lelo Yehova alepaala abantu bakwe nga batwalilila ukuba aba cishinka kuli ena kabili nga tabalefyenga abantu banabo.—1 Isha. 10:4-9.

15. Finshi tulesambilila pali Yehova?

¹⁵ Ifyo tulesambililako: Te kuti tupeele Yehova umulandu nga ca kuti abantu abaitunga ukulamupepa basuula amafunde yakwe batendeka no kucusha abantu bakwe. Nomba Yehova ena alitutemwa kabili aleshiba nga baletufyenga. Alomfwa ububi sana ukucila na pa fyo nyina omfwa ububi umwana wakwe nga alecula. (Esa. 49:15) Nangu ca kuti Yehova nalimo te kuti acitepo nangu cimo ilyo line fye batufyenga, ali no kupingula abashifwaya ukulapila pa fyo bacusha abanabo.

16-18. Finshi Amafunde ya kwa Mose yalandilepo, kabili finshi tulesambililako?

¹⁶ Amafunde ya kwa Mose yalilandile pa fintu ifingi ifyakumine abena Israele. E ico abakalamba abaletungulula balingile ukulapingula abantu ba kwa Yehova mu bulungami. Aba abakalamba balepingula abantu pa milandu iyakumine imipepele ne milandu iyakumine bumpulamafunde e lyo ne fimfulunganya. Natulande pa fya kumwenako.

¹⁷ Nga ca kuti umwina Israele aipaya umuntu, tacalolele mu kuti na o balingile fye ukumwipaya. Abakalamba ba mu musumba balefwailisha ifyo caleba pa kuti amwipaye ilyo bashilapingula nampo nga kumwipaya nelyo iyo. (Amala. 19:2-7, 11-13) Na kabili abakalamba balepingula ne milandu iyalekanalekana pamo nga iyakumine ifyo umuntu akwata e lyo ne ya fyupo. (Ukufu. 21:35; Amala. 22:13-19) Abakalamba nga baba no mulinganya ilyo balepingula kabili na bena Israele nga balekonka Amafunde, ifintu fyalewamina bonse, kabili abena Israele bonse balecindika Yehova.—Lebi 20:7, 8; Esa. 48:17, 18.

¹⁸ Ifyo tulesambililako: Yehova alabika amano kuli fyonse ifyo tucita. Afwaya tuleba no mulinganya ku banensu kabili afwaya tuleba no kutemwa. Na kabili alomfwa ifyo tulanda kabili alamona ne fyo tucita, nangu fye twafilandila nelyo twaficitila mu mayanda yesu.—Heb. 4:13.

19-21. (a) Bushe abakalamba na bakapingula balingile ukulapingula shani abantu ba kwa Lesa? (b) Mafunde nshi Yehova abikileko, kabili finshi tulesambililako?

¹⁹ Yehova alefwaya ukucingilila abantu bakwe ku fyabipa ifyo inko ishabashingulwike shalecita. E ico alefwaya ukuti abakalamba na bakapingula baleba no mulinganya pa kupingula. Balingile ukulalangulukilako abantu bakwe kabili tabalingile ukulaumina kumo ilyo balebapingula. Kanshi balingile ukutemwa umulinganya.—Amala. 1:13-17; 16:18-20.

²⁰ Yehova alalangulukilako abantu bakwe. E ico alibikako amafunde pa kuti belafyenga abantu banabo. Ku ca kumwenako, Amafunde  tayalesuminisha ukubepesha umuntu ukuti nacita umulandu. Uo babepeshe alikwete insambu sha kwishiba uulemutunga ukuti nacita umulandu. (Amala. 19:16-19; 25:1) Na kabili ilyo bashilamupingula ukuti alicitile umulandu, inte shibili nelyo ukucilapo shalingile shamushinina. (Amala. 17:6; 19:15) Inga nga ca kuti umwina Israele acita umulandu e lyo umuntu umo fye e wamonako? Talingile ukulamona kwati tabakamukandilepo. Yehova alimwene ifyo acitile. Mu lupwa, abafyashi abaume balikwete amaka, lelo yalikwete umwakupelela. Mu milandu imo iya mu lupwa, abakalamba ba mu musumba balikwete insambu sha kupingula ifya kucita.—Amala. 21:18-21.

²¹ Ifyo tulesambililako: Yehova wa mulinganya muli fyonse ifyo acita. (Amalu. 9:7) Alalambula bonse abakonka amafunde yakwe, lelo alakanda ababomfya amaka yabo bubi bubi. (2 Sam. 22:21-23; Esek. 9:9, 10) Bamo nalimo kuti bacita ifyabipa kabili camoneka kwati tabakabakande, lelo Yehova nga amona ukuti nomba nacilinga ukubapingula, alabakanda. (Amapi. 28:13) Nga tabalapiile, tapakokola baleshiba ukuti “ca kutiinya ukuwila mu minwe ya kwa Lesa wa mweo.”—Heb. 10:30, 31.

22-24. (a) Ni bani maka maka abo amafunde yalecingilila, kabili finshi tulesambililako pali Yehova? (b) Ukulingana ne fyaba mu Ukufuma 22:22-24, finshi Yehova alesha?

²² Amafunde yalecingilila maka maka abashakwete ba kubacingilila pamo nga abana banshiwa, bamukamfwilwa, na balebeshi. Yehova aebele bakapingula mu Israele ati: “Wilanyonganya ubupingushi ku mulebeshi nelyo ku  mwana wa nshiwa, kabili wilapoka ica kufwala ca kwa mukamfwilwa nge ciikatilo.” (Amala. 24:17) Yehova ali ne cikuuku ku bashakwete aba kubafwa mu Israele kabili alibabikileko amano. Alekanda abalebacusha.—Belengeni Ukufuma 22:22-24.

²³ Filya Amafunde yaleseshe ukulaala na ba mu lupwa yalecingilila indupwa ku bulalelale bwa misango yonse. (Lebi 18:6-30) Abantu ba kwa Yehova balingile ukupusanako ne nko ishabashingulwike ishaletekelesha abalecita ubulalelale. Balingile ukulamona ukucita ubulalelale ukuti kwa muselu nga fintu Yehova akumona.

²⁴ Ifyo tulesambililako: Yehova afwaya bonse abo apeela umulimo wa kutungulula abantu bakwe balebika amano kuli bonse abo batungulula. Alipata abacita ubulalelale kabili afwaya abantu bakwe bonse maka maka abashakwata aba kubafwa balecingililwa kabili belabafyenga.

25-26. (a) Mulandu nshi twingalandila ukuti ukutemwa no mulinganya fyaba kwati kupema no bumi? (b) Finshi tukasambilila mu cipande cimbi icikalalanda pa Mafunde?

²⁵ Ukutemwa no mulinganya fyaba kwati kupema no bumi; umuntu te kuti abe no bumi nga talepema, kabili te kuti apeme nga tali no bumi. Nga natushininkisha ukuti Yehova tatufyenga, tulamutemenwako. Na kabili nga twatemwa Lesa na mafunde yakwe, tukatemwa abantu kabili tatwakalebafyenga.

²⁶ Amafunde ya kwa Mose yalengele abena Israele baba sana ifibusa na Yehova. Na lyo line ilyo Yesu afikilishe ifyo Amafunde yalandilepo, abantu ba kwa Lesa balilekele ukuyakonka. Ifyo batendeke ukukonka fisuma ukucila Amafunde ya kwa Mose. (Rom. 10:4) Umutumwa Paulo alandile pa Mafunde ukuti “cinshingwa ca fintu ifisuma ifikesa.” (Heb. 10:1) Mu cipande cimbi pa fipande ifilelanda pa Mafunde, tukasambilila pa fisuma fimo pali ifi, kabili tukasambilila na pa co ukutemwa no mulinganya fyacindamina mu cilonganino ca Bwina Kristu.