1-2. (a) Tera ae ti bane n tangiria? (b) Ao tera ae ti kona ni kakoauaa raoi?

TI BANE ni kan tangiraki, ao ti tangiria bwa e na karaoaki ae riai nakoira. Ngkana ti aki tangiraki ao e kakaraoaki te ribuaka nakoira, ti kona n namakina ae akea uaara ao akea ara kantaninga.

² E ataia Iehova bwa ti rangi ni kan tangiraki ao ti tangira te kaetitaeka ae riai. (TaiAre. 33:5) Ti kona ni kakoauaa ae e rangi n tangirira Atuara ao e kani karaoa ae riai nakoira. E kakoauaaki aei ngkana ti iangoa raoi te Tua are e anga Iehova nakon te natannaomata ae Iteraera rinanoni Mote. Ngkana ko namakina ae ko kan tangiraki ke ko karawawataaki n te ribuaka, taiaoka n iaiangoa te Tua Rinanoni Mote * ae kaotaki iai aron Iehova n tabeakinia ana aomata.

3. (a) N aron ae taekinaki n I-Rom 13:​8-10, tera ae ti kona n ataia ngkana ti nenera te Tua Rinanoni Mote? (b) Baikara titiraki aika a na kaekaaki n te kaongora aei?

³ Ngkana ti nenera te Tua Rinanoni Mote, ti a ataa iai ana namakin Atuara ae tatangira ae Iehova. (Wareka I-Rom 13:​8-10.) N te kaongora aei, ti na neneri tuua tabeua ake a anganaki tibun Iteraera ao ni kaekai titiraki aikai: E aera bwa ti kona n taekinna bwa e aanaki te Tua n te tangira? E aera bwa ti kona n taekinna ae e boutokaa te kaetitaeka ae riai te Tua? Tera aroia ae riai naake iai mwaakaia ni kairiri ni kamanena te Tua? Ao antai aika kamanoaki riki n te Tua? A kona kaekaan titiraki aikai n anganira te kabebeteaki, te kantaninga, ao ni kaanira riki ma  Tamara ae tatangira.​—Mwa. 17:27; IRom 15:4.

4. (a) E aera ngkai ti kona n taekinna bwa e aanaki n te tangira te Tua Rinanoni Mote? (b) N aron ae koreaki ni Mataio 22:​36-40, baikara tuua ake e kamataatai Iesu?

⁴ Ti kona n taekinna bwa e aanaki n te tangira te Tua Rinanoni Mote ibukina bwa Iehova e kairaki n te tangira bwa e na karaoi bwaai nako ake e karaoi. (1Ioa. 4:8) E kabotoi Iehova tuua ni kabane i aon tuua aika uoua aikai​—tangira te Atua, ao tangira raom n aomata. (NakIbo. 19:18; TuaKau. 6:5; wareka Mataio 22:​36-40.) Ngaia are ti kona ni kantaningaia bwa tuua ni kabane aika 600 ao ake tabeua riki ake kanoan te Tua, a kaotiota ana tangira Iehova. Ti na nori katoto tabeua.

5-6. Tera ae e tangiria Iehova bwa a na karaoia taanga ni mare, ao tera ae e ataia? Taekina te katoto.

⁵ Kakaonimaki ni koaua nakoni buum ni mare, ao tabeakinia natim. E tangiriia taanga ni mare Iehova bwa a na karikirakea aia tangira ae korakora i marenaia n aki toki. (KBwaai 2:24; Mat. 19:​3-6) Te wene ni kimoa bon te bure ae kakaiaki ae kaotaki iai akean te tangira, are e kona temanna ni karaoia. Ngaia are e bon riai ngkai e katabuakaki te wene ni kimoa n te kaitiua n tua n Tuua Ake Tebwina. (TuaKau. 5:18) Bon te bure “nakon te Atua” ao te iowawa nakon te buu ni mare. (KBwaai 39:​7-9) E kona te rao are wene ni kimoa buuna n namakina te maraki i nanon ririki aika bati man te mwakuri n aki kakaonimaki anne.

⁶ E atai Iehova baika kakaraoi raao ni mare nakoia buuia. E tangiria bwa e na karaoaki ae riai nakoia buu aine aika tibun Iteraera. Te buu te mwaane ae karinea te Tua, e tangira buuna ao e aki kona ni buuraure ma ngaia i aani bukina aika aki riai. (TuaKau. 24:​1-4; Mat. 19:​3, 8) Ma ngkana e riki te kangaanga ae kakaiaki ao e buuraure ma neiei, e riai n anganna te beeba ni buuraure. E kamanoaki iai te aine mani bukibuki aika kairua ibukin te wene ni bure. Irarikin anne, imwain are e na anga te beeba ni buuraure te buu te mwaane nakon te buu te aine, e riai ni kaongoia unimwaanen te kaawa. N te aro aei, e a kona n reke aia tai unimwaane ni buoka te taanga anne bwa e na aki uruaki aia mare. Ngkana e buuraure te mwaane ae tibun Iteraera ma buuna i aani bukina aika aki riai, e aki tuka rikin anne Iehova n taai nako. Ma e bon nora rannimatan te buu te aine ao e namakina naba marakin neiei.​—Maraki 2:​13-16.

7-8. (a) Tera ae e tua Iehova bwa a na karaoia kaaro? (Nora te taamnei ni moan te maekatin.) (b) Baikara reireiara aika ti karekei?

⁷ E kaotaki naba n te Tua bwa Iehova e rangi n tabeakina mweraoia ataei. E tua Iehova nakoia kaaro bwa a na karekei baika a kainnanoi natiia n te itera n rabwata ao n te itera naba n taamnei. A riai ni kamanenai aia tai ni kabane ni buokiia natiia bwa a na atai ana Tua Iehova ao n reiakinia bwa a na tangira Iehova. (TuaKau. 6:​6-9; 7:13) Bukina naba teuana ae a katuuaaeaki iai tibun Iteraera iroun Iehova bwa a karaoa ae rangi ni buakaka nakoia natiia tabeman. (Ier. 7:​31, 33) A aki riai kaaro n iangoiia natiia bwa kaanga bwaai ake a kona n aki tabeakinia ke ni karaoa ae aki riai nakoia, ma a na iangoiia bwa tibwanga mairoun Iehova ke bwaai n tituaraoi aika a na nabeaki raoi.​—TaiAre. 127:3.

⁸ Reireiara: E nori Iehova baike a kakaraoi raao ni mare nakoia buuia. E tangiriia kaaro bwa a na tangiriia natiia, ao e na motiki taekaia ni kaineti ma aroia nakoia natiia.

9-11. E aera ngke e katabuaka te mataai Iehova n te tua?

⁹ Tai Mataai. Te kabanea n tua man Tuua Aika Tebwina e katabuaka te mataai, ke karikirakeani mataaiakinan ana bwai temanna. (TuaKau. 5:21; IRom 7:7) E anga te tua aei  Iehova ibukin te reirei ae kakawaki aei​—a riai ana aomata ni kawakin nanoia, ae taekan aia iango, ao aia namakin. E ataia bwa mwakuri aika buakaka a ueke man iango ao namakin aika bubuaka. (TaeRab. 4:23) Ngkana e kariaia tangirani baika bubuaka tibun Iteraera bwa e na rikirake i nanona, e na bae ni karaoa ae aki riai nakoia tabemwaang. Te katoto iai bon te Uea ae Tawita. Bon te mwaane ae raoiroi. Ma n te taina, e a mataaiakina buun temanna. E kairia nanona anne bwa e na karaoa te bure. (Iak. 1:​14, 15) E wene ni kimoa Tawita ao e kataia ni mwamwanaa buun te aine anne, ao imwina e tua kamatean teuanne.​—2Tam. 11:​2-4; 12:​7-11.

¹⁰ Ngkana iai tibun Iteraera ae urua te tua ibukin te mataai e bon noria Iehova ibukina bwa e kona n nori naano. (1Rong. 28:9) A tuangaki n te tua ibukin te mataai ana aomata bwa a riai n rarawa nakon iango aika a na kairiia nakon te aroaro ae buakaka. Ai wanawanara te Tama ae Iehova ae tatangira!

¹¹ Reireiara: E aki tii nora tinanikun te aomata Iehova. E nori raoi nanora. (1Tam. 16:7) Akea te iango, te namakin, ke te mwakuri ae kona n raba mairouna. E ukera te raoiroi i nanora ao e kaungaira. Ma e tangiria bwa ti na atai iango aika kairua ao n taobarai imwain ae ti karaoa te bure.​—2Rong. 16:9; Mat. 5:​27-30.

12. Tera ae kamatataaki n te Tua Rinanoni Mote?

¹² E kamatataaki naba n te Tua Rinanoni Mote bwa e tangira Iehova te kaetitaeka ae riai. (TaiAre. 37:28; Ita. 61:8) E katea te katoto ae kororaoi ni kaineti ma te aroaro ae riai nakoia tabemwaang. Ngkana a ongeaba tibun Iteraera n tuua ake e angania Iehova, e boni kakabwaiaia. Ngkana a aki mutiakin ana kaetieti aika riai ao n raoiroi, a boni karawawataaki. Iangoi tuua riki aika uoua man Tuua Ake Tebwina.

13-14. Tera ae tangiraki n te moan ao te kauoua n tua man Tuua Ake Tebwina, ao a na kangaa ni kakabwaiaaki tibun Iteraera ngkana a ongeaba n tuua akanne?

¹³ Taromauria Iehova n tii ngaia. Te moan ao te kauoua n tua man Tuua Ake Tebwina a tuangaki iai tibun Iteraera bwa a na taromauria Iehova n tii ngaia ao a na aki taromaurii bouannanti. (TeOti. 20:​3-6) Tuua akanne tiaki ibukini kabwaian Iehova ma bon ibukini kakabwaiaaia ana aomata. Ngkana a teimatoa ni kakaonimaki ni koaua nakoina, a boni kakabwaiaaki. Ngkana a taromaurii atuaia natannaomata ake i rarikia, a boni karawawataaki.

¹⁴ Iangoa rongorongoia tibuni Kanaan. A taromaurii bouannanti aika akea te maiu i nanoia ao a aki taromauria te Atua ae koaua ae maiu. Ibukin anne, a a kamwaraeia i bon irouia. (TaiAre. 115:​4-8) A karaoi aaro ni wene ni bure aika kammaira ao mwakuri aika rangi ni buakaka ni kaineti ma kareanakia ataei, bwa kanoan naba aia taromauri. N aron anne, ngkana a aki mutiakina Iehova tibun Iteraera ao a rineia bwa a na taromaurii bouannanti, a boni kamwaraeia iai i bon irouia ao ni kammarakiia aia utu. (2Rong. 28:​1-4) A kitan ana kaetieti Iehova ibukin te kaetitaeka ae riai naake iai mwaakaia ni kairiri. A kabongana buaka mwaakaia ao a karawawataia aika mamaara ao aika akea korakoraia. (Etek. 34:​1-4) E kauringia Iehova tibun Iteraera bwa e na motiki taekaia naake a karaoi mwakuri n ribuaka nakoia aine ao ataei aika aki kona ni kamanoia. (TuaKau. 10:​17, 18; 27:19) Ma ni kaitaraan anne, e kakabwaiaia ana aomata Iehova ngkana a kakaonimaki ni koaua nakoina ao ni kakaraoa ae riai i marenaia.​—1Uea 10:​4-9.

15. Tera reireiara ibukin Iehova?

¹⁵ Reireiara: Ngkana a aki mutiakin ana kaetieti  Iehova naake a taku bwa a beku irouna ao a karawawataia ana aomata, e aki riai ni bukinaki Iehova iai. E ngae n anne, e tangirira Iehova ao e norira ngkana ti aitara ma te ribuaka. E korakora riki rotakina ngkana ti maraki ni kabotauaki ma rotakin te tina ngkana e maraki natina. (Ita. 49:15) E ngae ngkana e aki ibuobuoki n te tai ae waekoa, ma e na boni motiki taekaia taani bure aika aki rairi nanoia ibukin aia mwakuri n ribuaka n taina ae riai.

16-18. Tera ae irekereke ma te Tua Rinanoni Mote, ao tera reireiara iai?

¹⁶ E irekereke te Tua Rinanoni Mote ma iterani maiuia nako tibun Iteraera, ngaia are e kakawaki bwa unimwaane aika mwiokoaki a na motiki taekaia ana aomata Iehova n te motikitaeka ae raoiroi. Tiaki tii tabeia rinanoani bwaai n taamnei ma tabeia naba rinanoani kauntaeka ao mwakuri n iowawa. Nori katoto aikai.

¹⁷ Ngkana iai tibun Iteraera ae tiritiri, e na aki tiringaki ngkekei naba. A na karaoa aia kakaae unimwaane n te kaawa ni kaineti ma te baere riki imwaini motikan taekana bwa e riai ni kamateaki ke e aki. (TuaKau. 19:​2-7, 11-13) A karaoa naba te motikitaeka unimwaane ni kaineti ma baika kakaraoaki ni katoabong​—ni moa mani kanakoraoani kauntaeka ibukini bwaai ni karokoa raoiakinan aia kangaanga taanga ni mare. (TeOti. 21:35; TuaKau. 22:​13-19) Ngkana a aki tabeitera n aia babaire unimwaane ao a ongeaba tibun Iteraera n te Tua, a na bane ni kakabwaiaaki, ao e neboaki iai Iehova.​—NakIbo. 20:​7, 8; Ita. 48:​17, 18.

¹⁸ Reireiara: A bane ni kakawaki iroun Iehova iterani maiura nako. E tangirira bwa ti na aki ribuaka ao ti na bwaina te tangira nakoia aomata nako. E nori baika ti karaoi ao n taekin, ngkana tii ngaira naba n ara auti.​—Ebera 4:13.

19-21. (a) Tera aroia unimwaane ao taani moti nakoia ana aomata te Atua? (b) E kangaa te Tua Rinanoni Mote ni kamanoia aomata, ao tera reireiara iai?

¹⁹ E tangiriia ana aomata Iehova bwa a na aki iraraang n aia waaki ni kairiri aika bubuaka natannaomata ake i rarikia. Ngaia are e tua nakoia unimwaane ao taani moti bwa a na kamanena te Tua n aki inanonano. A aki riai taani moti ni karaoa ae ribuaka nakoia ana aomata ke n tuamatoa. Ma a riai n tangira te kaetitaeka ae riai.​—TuaKau. 1:​13-17; 16:​18-20.

²⁰ E nanoangaiia Iehova ana aomata ngaia are e katei tuua ibukini kamanoaia man te ribuaka. N te katoto, e kona te Tua ni kamanoa te aomata ae bukinaki n te aro ae kewe ibukin te bure ae kakaiaki. Iai riain te aomata anne n ataia bwa antai ae bukinna. (TuaKau. 19:​16-19; 25:1) Ao imwain ae e motikaki bwa e bure, a riai taani kakoaua aika e aki kee i aan uoman n anga aia kaotioti. (TuaKau. 17:6; 19:15) Ma tera aron tibun Iteraera ae karaoa te bure ao e  noraki iroun te tia kakoaua ae tii temanna? E aki riai n iangoia bwa e na aki katuuaaeaki. E bon noria Iehova. A anganaki te mwaaka ni kairiri taama i nanon te utu ma iai tiani mwaakaia ni kairiri. Ni kaineti ma kangaanga tabeua n te utu, a riai unimwaanen te kaawa n irekereke iai ao a na anga te kabanea ni motikitaeka.​—TuaKau. 21:​18-21.

²¹ Reireiara: E katea te katoto ae kororaoi Iehova. E kaetitaeka n ae riai ni bwaai ni kabane ake e karaoi. (TaiAre. 9:7) E angania naake a ongeaba n ana kaetieti kaniwangaia, ao e katuuaaeia naake a kabongana buaka mwaakaia ni kairiri. (2Tam. 22:​21-23; Etek. 9:​9, 10) A kona tabeman ni karaoa te mwakuri ae buakaka ao a taraa n aki reke kaia, ma e na bon taraia raoi Iehova bwa a na motikaki taekaia n taina ae riai. (TaeRab. 28:13) Ngkana a aki rairi nanoia, a na waekoa n ataia bwa “bon te bwai ae kakamaaku te bwaka nako nanoni bain te Atua ae maiu.”​—Ebera 10:​30, 31.

22-24. (a) Antai aika kamanoaki riki n te Tua, ao tera reireiara iai ibukin Iehova? (b) Tera te kauring ae taekinaki n Te Otinako 22:​22-24?

²² A kamanoaki riki n te Tua naake a aki kona ni kamanoia i bon irouia, n aroia ataei aika akea tamaia, aine aika a tia ni mate buuia, ao aomata aika maeka n iruwa. A tuangaki taani moti i Iteraera ni kangai: “Kam na tai kabwaoua motikan taekan te aomata ae maeka n iruwa ke te teei ae akea tamana, ao kam na tai anaa ana kunnikai te aine ae e a tia ni mate buuna bwa te bwai ni kaboomwi ibukin ana tangobwai.”  (TuaKau. 24:17) E kaota Iehova tabeakinaia aomata aika kainnanoa riki kamanoaia. E na katuuaaeia naake a karaoa ae ribuaka nakoia.​—Wareka Te Otinako 22:​22-24.

²³ A kamanoaki naba n te Tua kaain te utu mani mwakuri ni kabwaroua n aekana nako. (NakIbo. 18:​6-30) E raoiroi te mwakuri aei irouia natannaomata ake i rarikia tibun Iteraera ao e aki bure, ma a riai ana aomata Iehova n iangoa te aeka ni mwakuri aei bwa te bwai ae riribaaki, n aron iangoana iroun Iehova.

²⁴ Reireiara: E tangiriia Iehova taani kariri ake e mwiokoiia bwa a na tabeakinia raoi naake a mena i aan aia kairiri. E riribai mwakuri ni kabwaroua n aekana nako ao e taraia raoi bwa a na kamanoaki aomata nako ao a na anganaki te kaetitaeka ae riai, moarara riki naake a aki kona ni kamanoia.

25-26. (a) E aera bwa ti kona n taekinna ae te tangira ao te kaetitaeka ae riai kaanga aron te ikeike ao te maiu? (b) Tera ae ti na maroroakinna n te kaongora are imwina ae reitan te reirei aei?

²⁵ Te tangira ao te kaetitaeka ae riai kaanga aron te ikeike ao te maiu. A kainnanoaki baikai ni kauoua i aon te aba. Ngkana ti kakoauaa bwa e karaoa te kaetitaeka ae riai Iehova nakoira, e na rikirake tangirana iroura. Ao ngkana ti tangira te Atua ma ana kaetieti aika raraoi, ti a kairaki iai bwa ti na tangiriia aomata ao ni karaoa ae riai nakoia.

²⁶ A buokaki tibun Iteraera bwa e na kaan riki aia iraorao ma Iehova n te berita n Tua Rinanoni Mote. Ma e toki te Tua ngke e kakororaoia Iesu, ao e oneaki mwina n te bwai ae raoiroi riki. (I-Rom 10:4) E kabwarabwaraa te abotoro Bauro te Tua anne bwa “bannani baika raraoi aika a na roko.” (Ebera 10:1) E na maroroakinaki n te kaongora are imwina tabeua mai buakoni baika raraoi aikai ao kakawakin te tangira ao te kaetitaeka ae riai n te ekaretia ni Kristian.