1-2. (a) Ihi i twa mesena etwenyoso? (b) Ihi i tu tena kudyelela?

ETWENYOSO twa mesena kwila a tu zola. Twa mesena we kwila a tu talatala kyambote. Se ka tu londekesa henda ni kuyuka ithangana yavulu, tu tena kudívwa sé valolo, sé kidyelelu.

² Jihova wejiya kwila, twa wabhela ku tu zola ni ku tu talatala ni kuyuka. (Jisá. 33:5) Tu tena kudyelela kwila Nzambi yetu wa tu zolo kyavulu, wa mesena kwila, a tu talatala kyambote. O henda yiyi i di monekena kyambote kyoso ki tu tendela o Kijila kya bhanene Jihova ku kifuxi kya Izalayele bhu kaxi ka Mozé. Se wene mu dívwa kyayibha mukonda akwenu kene mu kutalatala ni henda mba kuyuka, twa kudyondo, dilonge kyebhi o Kijila kya Mozé, * ki jimbulula kyebhi Jihova kyene mu bhana valolo ku mundu wê.

3. (a) Kala kilondekesa Loma 13:8-10, ihi i tu mona kyoso ki tu dilonga o Kijila kya bhanene kwa Mozé? (b) Ibhwidisu yebhi ya-nda tambwijila o milongi yiyi?

³ Kyoso ki tu dilonga o Kijila kya bhanene kwa Mozé, tu mona kyebhi kya dívwa o Nzambi yetu ya henda Jihova. (Tanga Loma 13:8-10.) Mu milongi yiyi, twa-nda dilonga bhofele ya lungu ni ijila ya bhanene ku akwa Izalayele, ya-nda tambwijila we o ibhwidisu yiyi: Mukonda dyahi tu tena kuzwela kwila, o Kijila kya Mozé a ki bhana mukonda dya henda? Mukonda dyahi tu tena kuzwela kwila o Kijila kyexile mu kwatekesa o athu kubatula o maka ni kuyuka? Kyebhi o yó akexile ni mawujitu kya tokalele ku kumbidila o Kijila? O kijila kyexile mu langa benge-benge a nayi? O itambwijilu ya ibhwidisu yiyi i tena ku tu konda o  malamba, ku tu bhana kidyelelu, ni ku tu zukamesa dingi kwa Tat’a yetu ya kazola.—Ika. 17:27; Loma 15:4.

4. (a) Mukonda dyahi tu tena kuzwela kwila, o Kijila kya bhanene kwa Mozé a ki bhana mukonda dya henda? (b) Kala kilondekesa Matesu 22:36-40, kitumu kyebhi kya tumbula dingi Jezú?

⁴ Tu tena kuzwela kwila, o Kijila kya bhanene kwa Mozé a ki bhana ni henda mukonda ima yoso i bhanga Jihova ya lungu ni henda. (1 Nzwá. 4:8) O ijila yoso ya bhana Jihova bhu kaxi ka Mozé ya tundu mu itumu iyadi yiyi ya théxi: kuzola Nzambi ni kuzola mukwetu. (Iji. 19:18; Mate. 6:5; tanga Matesu 22:36-40.) Kyenyiki tu tena kukingila kwila, kala kijila mu 600 a Ijila ni itumu ya mukwá, i tu longa kima kya lungu ni henda ya Jihova. Tu mone ifika.

5-6. Ihi ya mesena Jihova ku makaza, ni ihi yejiya Jihova? Bhana Phangu.

⁵ Londekesa ufiyele ku kaza dyé, langa o twana twé. Jihova wa mesena kwila o makaza a dilondekesa henda ya kidi mudyâ kala kya zolo o myenyu yâ. (Dim. 2:24; Mat. 19:3-6) O phánda yala bhu kaxi ka ituxi ya beta o kota i tena kuta o muthu, mu kulondekesa kukamba henda. Mukonda dya kiki, o kitumu kya kasambwadi mu Dikwinyi dya Itumu ya kexile mu fudisa o kuta phánda. (Mate. 5:18) Kubhanga kiki, “kituxi kwa Nzambi” kima kyayibha kinéne phala o dikaza dya kambe kikuma. (Dim. 39:7-9) O dikaza dya kambe kikuma u tena kwívwa ndolo mu mivu yavulu.

⁶ Jihova wejiya kyebhi o makaza kyene mu di talatala mudyâ. Mwene wa mesenene kwila, o ahatu akwa Izalayele a a talatala kyambote. O diyala dya kexile mu xila o Kijila, wa tokalele kuzola muhatu’ê, ka tokalele ku mu xisa mu kima kyoso-kyoso. (Mate. 24:1-4; Mat. 19:3, 8) Maji se kwa monekene maka a dikota, eji bhangesa o diyala kubatula o ukaza, mwene wa tokalele ku mu bhana mukanda wa kubatula o ukaza. O mukanda yú wa kexile mu langa o ahatu phala ka a tatele ima ya lungu ni undumbu. Ku mbandu ya mukwá, ande dya dyala kubhana o mukanda wa kubatula ukaza kwa muhatu’ê wa bhingile kuzwela ni tufunga twa mbanza. Mu kubhanga kiki o tufunga eji tena kukala ni kithangana phala kukwatekesa o dikaza kubhulula o ukaza wâ. Se diyala mukwa Izalayele, wa batwile o ukaza ni muhatu’ê sé kikuma kya tokala, sayi ithangana Jihova ka kexile mu di ta mu maka. Maji mwene wa kexile mu mona o masoxi ni hadi ya kexile mu tala o ahatu, wa kexile mu kwívwa o ndolo yâ.—Mal. 2:13-16.

7-8. (a) Ihi ya tendelesa Jihova ku jitata phala kubhanga? (Tala o foto ya kapa.) (b) Madisá ebhi u tu dilonga?

⁷ O kijila kya kexile we mu londekesa kwila Jihova wa mesenene o mbote ni kusanguluka kwa twana. O kitumu kya Jihova phala o jitata kya kexile mu a tendelesa ku dikila o ibhindamu ya twana ni ku a kwatekesa kukala ni ukamba wambote ni Nzambi. O jitata akexile ni ithangana yavulu phala kukwatekesa o twana twâ kutendela ni kubhana valolo ku Ijila ya Jihova ni ku mu zola. (Mate. 6:6-9; 7:13) Kutalatala kyayibha o twana twâ kwa kexile mu bhangesa Jihova kukaxtikala akwa Izalayele. (Jel. 7:31, 33) O jitata ka tokalele kumona o twana kala kima kya kuxongwena mba kutalatala kyayibha, maji a tokalele ku a mona kala ujitu u tunda kwa Jihova, phala ku a talatala kyambote.—Jisá. 127:3.

⁸ Madisá: Jihova u mona kyebhi o makaza kya di talatala mudyâ. Mwene wa mesena kwila o jitata a zola o twana twâ, wa-nda fundisa o jitata se a a talatala kyayibha.

9-11. Mukonda dyahi Jihova wa bhana o kijila ki fidisa o lwimbi?

⁹ Kana kukala ni lwimbi. O kitumu kya sukina kya Dikwinyi dya Itumu kya kexile mu  fidisa o lwimbi, mba kukala ni hanji ya kumesena kima kya mukwenu. (Mate. 5:21; Loma 7:7) Jihova wa bhanene o kijila kiki, phala kulonga disá dya valolo; o mundu wê wa tokalele kulanga o mixima, o ukexilu wâ wa kudívwa ni ixinganeku yâ. Mwene wejiya kwila, o ibhangelu yayibha i mateka mu ixinganeku ni ukexilu wayibha wa kudívwa. (Jisa. 4:23) Se mukwa Izalayele wehele hânji yayibha kukula ku muxima wê, keji londekesa henda ku akwa. Mu kifika, kiki kyene kya bhitile ni Sobha Davidi. Mwene wexile diyala dyambote. Maji sayi kithangana mwene wa kexile ni lwimbi lwa muhatu wa ngene. O hanji yê ya mu bhangesa kuta kituxi. (Tiya. 1:14, 15) Davidi wa te phánda, wa mesenene kunganala o mwadi wa muhatu wate-nê phánda, ku disukilu wa mu jibha.—2 Sam. 11:2-4; 12:7-11.

¹⁰ Jihova wejidile kyoso mukwa Izalayele kya bhukumukine o kijila kya lungu ni lwimbi; Mwene wejiya o ixinganeku yetu. (1 Mal. 28:9) O kijila kya lungu ni lwimbi, kyexile mu tangela o mundu wê kwila, ene a tokalele kulenga o ixinganeku yoso-yoso yeji ku a bhangesa kubhanga kima kyayibha. Jihova Tata ya unjimu ni henda!

¹¹ Madisá: Jihova ka mono ngó o muthu mu mesu. Mwene u mona ya tu kala ku muxima. (1 Sam. 16:7) Kana-ku kixinganeku, ukexilu wa kudívwa mba kibhangelu ki tu tena kuswekela Jihova. Mwene u mona, o ima yambote i tu bhanga, u tu swinisa. Maji mwene wa mesena kwila tu tungununa, tu langa o ixinganeku yayibha, phala kupholo ki i tu funyise kubhanga ima yayibha.—2 Mal. 16:9; Mat. 5:27-30.

12. O Kijila kya bhanene kwa Mozé ki longa ihi?

¹² O kijila ki tu longa kwila Jihova wa zolo o kuyuka. (Jisá. 37:28; Iza. 61:8) Mwene wa bhana phangu ya yuka ya lungu ni kutalatala kyambote akwetu. Kyoso akwa Izalayele kyexile mu belesela o ijila ya a bhanene Jihova, mwene wa kexile mu a besowala. Kyoso kyexile mu xongwena o itumu yê ya yuka, ene exile mu tala hadi. Tu mone dingi ijila iyadi ya lungu Dikwinyi dya Itumu.

13-14. O mbandu jiyadi ja dyanga ja Dikwinyi dya Itumu yexile mu tendelesa ihi? Kubelesela o ijila yóyo kwexile mu kwatekesa kyebhi akwa Izalayele?

¹³ Bheza ngó Jihova. O itumu iyadi ya dyanga ku Dikwinyi dya Itumu, ya kexile mu londekesa kwila akwa Izalayele a tokalele kubheza ngó Jihova, kya kexile mu a dimuna phala ka bheze iteka. (Mak. 20:3-6) Ki Jihova weji katula mbote mu itumu yiyi. Mu veji dya kiki, yexile phala o mbote ya mundu wê. Kyoso mundu wê ki wexile mu mu belesela, ene exile mu di tunda kyambote. Kyoso kyexile mu bheza o jinzambi ja ifuxi yengi, exile mu tala hadi.

¹⁴ Xinganeka ku akwa Kanana. Ene akexile mu bheza iteka ya kambe mwenyu mu veji dya kubheza o Nzambi ya mwenyu. Mukonda dya kiki, ene exile mu di xidisa. (Jisá. 115:4-8) O ubhezelu wâ wa lungile ni kubhanga undumbu mu jitembulu jâ, ni kubhana o twana twâ kala jisata. Kyene kimoxi we kyoso akwa Izalayele kyexile mu xongwena Jihova, ni kusola kubheza iteka. Ene exile mu di xidisa ni kutalatala kyayibha o miji yâ. (2 Mal. 28:1-4) O athu a kexile kupholo a kexile mu dituna o itumu ya yuka ya Jihova. Ene a kexile mu kalakala kyayibha ni kutena kwâ. Akexile mu tatesa o athu a kambele oso wa zokela. (Ize. 34:1-4) Jihova wa dimuna akwa Izalayele kwila, weji fundisa yó a kexile mu bhanga ima yayibha ku ahatu ni ana ndenge. (Mate. 10:17, 18; 27:19) Ku mbandu ya mukwa, Jihova wexile mu besowala o mundu wê kyoso kyexile mu mu londekesa ufiyele; ni ku di talatala ni kuyuka mudyâ.—1 Jis. 10:4-9.

15. Madisá ebhi u tu dilonga ya lungu ni Jihova?

 ¹⁵ Madisá: Jihova ki mwene wala ni kikuma se yó amba kwila a mu mu sidivila a bhukumukina o itumu yê anga a bhanga ima yayibha ku mundu wê. Maji Jihova wa tu zolo, wejiya kyoso kya tu talatala sé kuyuka. Mwene wívwa o ndolo yetu, o ndolo ivwa o mama ku kabwetele kê ndenge. (Iza. 49:15) Sumbala mwene ka bhange kima ni lusolo, mu kithangana kya tokala, wa-nda fundisa o athu a dituna kudyela o ituxi ya kutalatala kyayibha akwa.

16-18. O kijila kya bhanene kwa Mozé kya kexile mu langa kate bhebhi akwa Izalayele? Mbote yebhi i tu katula-mu?

¹⁶ O Kijila kya bhanene kwa Mozé kya langele kyavulu o mwenyu wa akwa Izalayele. Mukonda dya kiki, o athu akexile ni kutena a tokalele kwendesa kyambote phala ku kumbidila o kijila ni kuyuka kwoso ku mundu wa Jihova. Ene kexile mu batula ngó maka mu nzumbi, maji exile we mu batula maka a lungu ni kubhânga ni ujibhangânga. Tala o ifika ya kayela.

¹⁷ Se mukwa Izalayele wa jibhile muthu, kya kexile mu mu jibha sé ku mu fundisa. O tufunga twa mbanza a tokalele kutokwesa kyambote o maka ande dya kusola se kwa bhingile mwene kujibha o muthu. (Mate. 19:2-7, 11-13) O tufunga twa kexile mu batula we maka engi a bhitile bhu kaxi ka athu mu Izalayele—kikale maka mu dyembu, kikale maka a xilu, bhu kaxi ka makaza. (Mak. 21:35; Mate. 22:13-19) Kyoso tufunga kya kexile mu batula o maka ni kuyuka anga akwa Izalayele a belesela o Kijila, enyoso a kexile mu katula mbote, o kifuxi kyoso kyexile mu bhana kijingu kwa Jihova.—Iji. 20:7, 8; Iza. 48:17, 18.

¹⁸ Madisá: O ima yoso i tu bhanga ku mwenyu wetu yala ni valolo phala Jihova. Mwene wa mesene kwila tu kala tu athu a yuka, tu kala tu athu a henda mu kudibhana ni akwetu. Mwene u tala o ima i tu zwela, ni ima i tu bhanga, né mwene kyoso ki twala ubheka kubhata.—Jihe. 4:13.

19-21. (a) Kyebhi o tufunga ni afundixi kyexile mu talatala o mundu wa Nzambi? (b) Kyebhi o Kijila kya bhanene kwa Mozé kyexile mu langa o mundu? Madisá ebhi u tu tena kudilonga?

¹⁹ Jihova wa mesenene kubhulula o mundu wê ku athu ayibha a a kondolokele. Mwene wa mesenene kwila o tufunga ni afundixi a bhanga yoso phala kubatula o maka sé katombo. Mu kiki-phe, o afundixi kya tokalele ku talatala kyayibha o mundu wê. Mu veji dya kiki, a tokalele kuzola o kuyuka.—Mate. 1:13-17; 16:18-20.

²⁰ Jihova wa kwatele henda ku mundu wê kyene kya mu bhangesa kwa bhana o ijila phala athu a talatale ni kuyuka kwoso. Mu kifika, o muthu nange a mu tatela kima kya ki bhange. Kyenyiki, o Kijila kya kexile mu kwatekesa phala muthu ka mu tatele kituxi. O muthu a akexile ku mu tatela wexile ni ufôlo wa ku kwijiya o muthu wa mu tatela. (Mate. 19:16-19; 25:1) Ande dya ku mu butwila o kikuma mba ku mu fundisa, kwa bhingile jimbangi jiyadi ejiya kyambote o maka. (Mate. 17:6; 19:15)  Abha se mukwa Izalayele u ta kituxi, maji muthu umoxi ngó wa mu mono? Mwene katokala kubanza kwila kya-nda ku mu bhanga kima. Jihova wa mono yoso ya bhange mwene. Ku mwiji, o jitata jexile ni kutena, maji o kutena kwâ kwexile ni mbambe. Sayi maka ku mwiji o tufunga a mbanza a bhingile mwene ku dita-mu, phala kudisukilu n’a solo mba ku batula o maka.—Mate. 21:18-21.

²¹ Madisá: Jihova wa bhana phangu yambote, mwene ka bhange kima sé kuyuka. (Jisá. 9:7) Jihova u besowala yó ene mu belesela o itumu yê ni ufiyele woso, maji u kaxtikala yó ene mu kalakala kyayibha ni kutena kwâ. (2 Sam. 22:21-23; Ize. 9:9, 10) Sayi yá ene mu bhanga ima yayibha, a moneka kala ka mu a kaxtikala, maji kyoso Jihova kya mona kwila kyene o kithangana kya ku a fundisa, mwene u ki bhanga. (Jisa. 28:13) Se ka dyela o ituxi yâ, a-nda dilonga kwila, “kima ki kwata wôma, o kubwila bhu maku ma Nzambi wa kola o mwenyu!”—Jihe. 10:30, 31.

22-24. (a) A nanyi a a langa ku Kijila? Ihi i tu dilonga ya lungu ni Jihova? (b) Kitendelesu kyebhi ki tu sanga mu divulu dya Makatukilu 22:22-24?

²² O Kijila kyexile mu langa benge-benge yó kexile ni kutena kwa ku dilanga mudyâ, kala o, jihukunyu mba ana’itungu, o atudi ni akwa jixi jengi. Ambela o afundixi ku Izalayele: “Diba dya tokala kulungisa nzwángiza mba m’ona difundu, kana ku mu dyodya na-dyu hé u di lungulula; kana kutambula izwatu ya mutudi wa muhatu mu kikunji.” (Mate. 24:17) Jihova wa  londekesa henda ya kidi ku athu a kambele o kutena mu dyembu. Mwene wa kexile mu kaxtikala o athu a kexile mu talatala kyayibha yó kexile ni kutena kwa ku dilanga mudyâ.—Tanga Makatukilu 22:22-24.

²³ O Kijila kyexile we mu langa kala muthu ku mwiji phala ka te kituxi kyoso-kyoso kya lungu ni kwijiya o mukutu wa muthu woso-woso wa tokala ku mwiji. (Iji. 18:6-30) O ifuxi ya kondolokele akwa Izalayele, ya kexile mu xikina o ukexilu yú, a kexile mu u mona kala kima kyambote, maji o mundu wa Jihova wa kexile mu u mona kala kya u mona Jihova, kala kima kya bolo.

²⁴ Madisá: Jihova wa mesena kwila, yó ala kupholo a londekesa henda kwa yó ala mu kutena kwâ. Mwene wa zembe o ituxi ya lungu ni kwijiya o mukutu wa muthu, wa mesena we kwila, athu oso benge-benge yá kala ni kutena a a langa, a a talatala ni kuyuka.

25-26. (a) Mukonda dyahi o henda ni kuyuka tu tena ku i sokesa ni kubhwima ni mwenyu? (b) Ihi i twa-nda dilonga mu milongi ya kayela ya lungu ni maka yá?

²⁵ O henda ni kuyuka kwa soko ni kubhwima ni mwenyu, mu ixi, o mwenyu ni kubhwima endela bhwamoxi. Kyoso ki tu mona kwila, Jihova wa mu tu talatala ni kuyuka o henda yetu kwa mwene i kola dingi. Kyoso ki tu zola Nzambi ni itumu yê ya yuka, tu mesena kuzola we akwetu ni ku a talatala ni kuyuka.

²⁶ O Kijila kya bhanene kwa Mozé, kya kexile mu kwatekesa akwa Izalayele kukala ni ukamba wambote ni Jihova. Maji o mundu wa Nzambi ki u bhingi dingi kubelesela o Kijila, mukonda Jezú wa ki kumbidila kyá yú wa bhinganesa-mu kima kyengi kyala dingi ni valolo. (Loma 10:4) Poxolo Phawulu wa jimbulula o Kitumu kala ‘kizuzumbya kya ima yambote ya-nda kwiza-ku.’ (Jihe. 10:1) O mbandu ya kayela ya tokala ku milongi yiyi, ya-nda zwela yalungu ni ima yambote yiyi, ni mbote ijila mu kulondekesa henda ni kuyuka mu kilunga kya Jikidistá.