Ghenda ahali omwatsi

Ghenda ahali ebirimo

OMWATSI W’ERIGHA 9

Olhwanzo n’Obulingirirania Omwa Israeli ya Kera

Olhwanzo n’Obulingirirania Omwa Israeli ya Kera

“Anzire ekithunganene n’eribanza lithunganene. Obubuya bwiwe b’olhwanzo bukusulhaya ekihugho.”​—ESY. 33:5.

OLHWIMBO 3 Amaha, Amaaka, n’Erisika Lyethu

EBIKENDI KANIBWAKO *

1-2. (a) Ithwe bosi thwanzireki? (b) Ni yikethera lyahi erya thutholere ithwabya nalyo?

ITHWE bosi thukanza ithwakanganibwa olhwanzo. Kandi ithwe bosi thukanza ithwakolhwa ndeke. Thwamathendi kanganibwa olhwanzo n’obulingirirania, ithukendi yilhangira mw’abandu bbule abathawithe maha.

2 Yehova anasi ku thwanzire olhwanzo n’eribanza erithunganene kutse obulingirirania. (Esy. 33:5) Thwangana yikethera ngoku Nyamuhanga wethu athwanzire kutsibu kandi anzire ithwakolhwa ndeke. Eki kikalhangirika thukalebya ndeke Emighambo eyo Yehova aha ekihanda kye Israeli erilhabira omu Musa. Wamabya iwukayowa nabi kundi abandi sibathakukangania olhwanzo n’obulingirirania, kisi lebaya ngoku Emighambo ya Musa yikabisulha * eritsomana erya Yehova awithire abandu biwe.

3. (a) Ngoku kiri omu Abanya Roma 13:8-10, ni kyahi ekya thukaminya thuk’igha Emighambo ya Musa? (b) Omwatsi ono akendi subirya okwa bibulyo byahi?

3 Thukabya thuk’igha Emighambo ya Musa, thukaminya eritsomana lya Nyamuhanga wethu w’olhwanzo, Yehova. (Soma Abanya Roma 13:8-10.) Omo mwatsi ono, thukendi kania okwa mighambo mike y’okwa yahebawa Abaisraeli n’erisubirya okwa bibulyo bino: Busana naki ithwabugha thuthi Emighambo yabya yiseghemere oko lhwanzo? Busana naki ithwabugha thuthi Emighambo yabya yikakulha-kulhania obulingirirania? Abawithe obuthoki babya batholere ibaghendera bathi okwa Mighambo? Kutsibu-tsibu, ni bahi abo Emighambo yabya yikatheya? Eby’erisubirya okwa bibulyo ebyo bikendi thuhumulikania, ibyathuha amaha, n’erithuthunda hakuhi na Thatha wethu w’olhwanzo.​—Emib. 17:27; Abar. 15:4.

EMIGHAMBO YABYA YISEGHEMERE OKO LHWANZO

4. (a) Busana naki ithwabugha thuthi Emighambo ya Musa yabya yiseghemere oko lhwanzo? (b) Ngoku kiri omu Matayo 22:36-40, ni bihano byahi ebya Yesu akanayako?

4 Thwangana bugha thuthi Emighambo ya Musa yabya yiseghemere oko lhwanzo kundi ebyosi ebya Yehova akakolha biseghemere oko lhwanzo. (1 Yn. 4:8) Emighambo yosi eya Yehova akolha yiseghemere oko bihano bikulhu bibiri​—erianza Nyamuhanga, n’erianza mulikyenyu. (Law. 19:18; Ebi. 6:5; soma Matayo 22:36-40.) Neryo kwesi thutholere ithwaminya ngoku ebilhaghiro 600 n’ebindi ebiri omwa Mighambo binawithe ekya bikathukangiriraya oko lhwanzo lhwa Yehova. Thulebaye eby’erileberyako birebe.

5-6. Yehova anzire abathahenie ibakolhaki, kandi ni kyahi ekya Yehova analhangire? Iha eky’erileberyako.

5 Ibya muthaleghulha okw’oyo wuli nayu omwa butheke, kandi tsomana abaana bawu. Yehova anzire abali omwa butheke ibanzana kutsibu, erianzana omw’ibyaho lyabu lyosi. (Enz. 2:24; Mt. 19:3-6) Obusingiri ni kighuma ky’okwa bisobyo ebikalire kutsibu eky’omundu angakolera omwanze wiwe. Busana n’enzumwa mbuya, ekihano ky’omusanju omwa Bihano Ikumi ikikaghanaya obusingiri. (Ebi. 5:18) ‘N’ihalya oku Nyamuhanga’ kandi kikaletha obulhumi bunene oko mwanze omwa butheke. (Enz. 39:7-9) Omwanze w’oyulyasingira angana ghunza myaka mingyi omwa bulhumi bw’erighoberibwa.

6 Yehova analhangire ndeke abali omwa butheke nga bakathwalhana bathi. Kutsibu-tsibu aby’anzire abakali bathahibwa Abaisraeli ibathwalhwa ndeke. Omulhume oyukakenga Emighambo iniatholere inianza mukali wiwe kandi isyangamukomolha busana n’ehindu hike-hike. (Ebi. 24:1-4; Mt. 19:3, 8) Aliwe ihakabya hamabya ekitsibu ekikalire neryo akamukomolha, iniakamuha ebaruha y’engomoro. Ebaruha eyi iyikatheghaya omukali okw’ihangirirwa indi mwakasingira. Eryongera okw’ekyo, omulhume iniakabya athe aha mukali wiwe y’ebaruha y’erikomolha, iniakatsuka erihika okwa basyakulhu b’omuyi. Omwa nzira eyi, abasyakulhu abo ibakathunga akaghisa k’erilengaho eriwathikya abatheke abo erisuba-subania obutheke bwabu. Sibugha indi mughulhu wosi Yehova iniakayira eky’akakolha Omuisraeli akakomolha mukali wiwe busana n’esyonzumwa esithatholere. Nomwabine, iniakabya inianalhangire emisoni y’omukali, n’erimukwira obulighe.​—Mal. 2:13-16.

Yehova aby’anzire abaana ibabya ndeke kandi omwa butheya ababuthi babu bakabalembera n’eribakangirirya omwa lhwanzo (Lebaya enungu 7-8) *

7-8. (a) Yehova mwalhaghira ababuthi erikolhaki? (Lebaya ekisasani ekiri okwa kidipa.) (b) N’isomo lyahi erya thwam’igha?

7 Kandi Emighambo yikakanganaya ngoku Yehova atsomene kutsibu abaana. Yehova mwalhaghira ababuthi eriha abaana babu butsira ebya bakayithagha kinyamubiri bisa aliwe n’eby’obunyakirimu. Ababuthi ibatholere erikolesya obuli kaghisa eriwathikya abaana babu erianza Emighambo ya Yehova n’erigha erimwanza. (Ebi. 6:6-9; 7:13) Enguma y’okwa syonzumwa esyaleka Yehova iniasuyira Abaisraeli yiri yithi ibakakolha abaana babu bo nabi. (Yer. 7:31, 33) Ababuthi ibatholere erilhangira abaana babu, butsira ng’ekindu buyira ekya bangana ghalhaghandya, aliwe ng’olhusunzo lhw’eritsomana olhukalhua oku Yehova.​—Esy. 127:3.

8 Erisomo: Yehova akabya inianasamalire ndeke abathahenie ku bakathwalhana. Anzire ababuthi ibanza abaana babu, kandi akendi syabatswera bamabakolha nabi.

9-11. Ni kyahi ekyaleka Yehova iniaha ekihano ekikathanga eriyighomba libi?

9 Isiwayighomba. Ekihano ky’erighunzerera okwa Bihano Ikumi ikikaghanaya erirumwa, kutse eriasa mw’engumbu nyibi ey’eriyighomba ekindu ky’owundi. (Ebi. 5:21; Abar. 7:7) Yehova mwaha ekihano eki erikangirirya erisomo likulhu​—abandu biwe batholere ibatheya emithima yabu, obulengekania, n’eriyowa lyabu. Anasi ngoku emikolere mibi yikasa busana n’amalengekania n’eriyowa libi. (Emi. 4:23) Omuisraeli iniakabya amalighira esyongumbu nyibi eriasa omwa muthima wiwe, inianganakolha abandi bo nabi. Ng’eky’erileberyako, Omwami Dawudi, mwakolha esobya eyo. Iyo ng’iyo, abya mulhume mubuya. Aliwe buthuku bughuma, mwayighomba omukali w’owundi mulhume. Engumbu yiwe muyaleka iniakolha erilholho. (Yak. 1:14, 15) Dawudi mwasingira, amalengesya eritheba mwira w’omukali, n’enyuma waho amamwithisya.​—2 Sam. 11:2-4; 12:7-11.

10 Yehova iniakabya inianalhangire Omuisraeli amathwa ekihano ekihambire okw’iyighomba libi​—akalhangira ebiri omwa muthima. (1 Emy. 28:9) Ekihano ekikaghanaya eriyighomba libi ikikabwira abandu biwe kithi batholere ibayihighulha okwa malengekania awangakolya okwa mitse mibi. Yehova ka ni Thatha w’amenge kandi ow’olhwanzo!

11 Erisomo: Yehova syali thusamalira okwa mubiri lisa. Akasamalira nga thuli thuthi omwakathi, omwa muthima wethu. (1 Sam. 16:7) Akabya inianalhangire amalengekania, eriyowa, emikolere yethu. Akathusondaya mw’ebibuya n’erithuhira mw’omuhwa w’eribikolha. Aliwe anzire ithwalhangira n’erikakirya amalengekania mabi athali athukolya okw’ikolha ebithuwene.​—2 Emy. 16:9; Mt. 5:27-30.

EMIGHAMBO EYABYA YIKAKULHA-KULHANIA OBULINGIRIRANIA

12. Emighambo ya Musa yikahira omuwatho okuki?

12 Emighambo ya Musa kandi yikathukangiriraya ngoku Yehova anzire obulingirirania. (Esy. 37:28; Isa. 61:8) Mwahiraho eky’erileberyako ekyuwene ngoku thwanga thwalha ndeke abandi. Abaisraeli ibakabya bamaghondera ebihano ebya Yehova abaha, iniakabatsumulha. Ibakabya bamagheghena ebihano biwe ebihikene kandi ebithunganene, ibakaghalhawa. Thasyalebaya ebindi bihano bibiri okwa Bihano Ikumi.

13-14. Ebihano bibiri eby’erimbere okwa Bihano Ikumi ibikayithaghisayaki, kandi erighondera ebihano ebyo byanga ghasire bithi Abaisraeli?

13 Ramaya Yehova musa. Ebihano bibiri eby’erimbere okwa Bihano Ikumi ibakayithaghisaya Abaisraeli eriramya Yehova musa n’eribakunga okw’iramya esyosanamu. (Eri. 20:3-6) Ebihano ebyo sibyabya by’erighasira Yehova. Aliwe, byabya by’erighasira abandu biwe. Abandu biwe ibakabya bamasighalha bathaleghulha okw’iyo, ibakabya ndeke. Ibakabya bamaramya esyonyamuhanga sy’ebindi bihanda, ibakaghalhawa.

14 Thalengekania okwa Banya Kanana. Ibakaramaya esyosanamu omwakanya ka Nyamuhanga ow’okwenene kandi oyuliho. Neryo mubayihamo ekitsumbi. (Esy. 115:4-8) Ng’ekitsweka ky’okw’iramya lyabu, ibakakolha eby’emyatsi y’engyingo ebikitha esyonye n’erihonga abaana babu. Kuthya, n’omughulhu Abaisraeli basighanaya Yehova n’erithwamu eriramya esyosanamu, mubayighunzamu ekitsumbi n’eriaghalya amaka wabu. (2 Emy. 28:1-4) Abakasondolha mubaghana ebihano bya Yehova eby’obulingirirania. Mubakolesya obuthoki bwabu bwa nabi n’erinubya abolho n’abatseke. (Eze. 34:1-4) Yehova mwabwira Abaisraeli athi akendi tswera abakakolha nabi abakali n’abaana abathawithe kiwathikya. (Ebi. 10:17, 18; 27:19) Erithendi sosana n’ekyo, Yehova iniakatsumulha abandu biwe bamasighalha bathaleghulha okw’iyo n’erithwalha abandi omwa bulingirirania.​—1 Bam. 10:4-9.

Yehova athwanzire kandi akaminya thukabana obuthe bulingirirania (Lebaya enungu 15)

15. N’isomo lyahi erya thwam’igha oku Yehova?

15 Erisomo: Yehova si w’eritsweba omughulhu abakabugha bathi bakamukolera bakagheghena ebihano biwe neryo ibaghalya abandu biwe. Aliwe, Yehova athwanzire kandi akaminya hamabya obuthe bulingirirania. Akowa obulhumi bwethu kwilhaba ngoku omubire akowa obulhumi bw’omwana wiwe. (Isa. 49:15) Nomwanga thendi wathikya aho n’aho, omwa buthuku obukasa akendi syatswera abakolha-nabi abathe yisubamu busana n’erikolha abandi bo nabi.

EMIGHAMBO YANGA KOLESIBIRWE YITHI?

16-18. Emighambo ya Musa iyihambire okwa mibere yahi y’engebe, kandi n’isomo lyahi erya thuk’igha?

16 Emighambo ya Musa yabya yihambire okwa mibere yosi y’engebe y’Omuisraeli, neryo kyabya kikulhu abalhume bakulhu ababirisombolhwa, eritswera abandu ba Yehova omwa lithunganene. Olhukwamirwa lhwabu isilhusubulire okw’itswera emyatsi eyihambire okw’iramya lisa aliwe n’okwa bakalhwa n’abakathwa esyombanza. Thulebaye eby’erileberyako bino.

17 Omuisraeli iniakabya amitha omundu, isyalikwama ky’erithibwa. Abakulhu b’omuyi ibakatsuka erilebya ndeke emibere eyilhueho bathali bathwamu ng’anatholere erithibwa. (Ebi. 19:2-7, 11-13) Kandi abakulhu ibakatswera emyatsi mingyi eyihambire okwa ngebe ya buli kiro​—eritsuka okw’ikakalhukana ly’abandu erihika n’oko myatsi y’embiitha ey’omwa butheke. (Eri. 21:35; Ebi. 22:13-19) Abakulhu ibakabya bamakangania obulingirirania n’Abaisraeli bakaghendera okwa Mighambo, obuli mundu iniakaghasirawa n’ekihanda kyosi ikyaletha olhukengerwa oku Yehova.​—Law. 20:7, 8; Isa. 48:17, 18.

18 Erisomo: Yehova atsomene emibere y’engebe yethu yosi. Akanza ithwabya b’obulingirirania n’olhwanzo thukakolongana n’abandi. Akalhangira ebya thukabugha n’erikolha, nibya nomuthwangabya ithwibene omwa kisenge.​—Ebr. 4:13.

19-21. (a) Abakulhu n’abatsweri ibatholere ibathwalha bathi abandu ba Nyamuhanga? (b) Ni butheya bwahi obo Yehova ahiraho, kandi n’isomo lyahi erya thuk’igha?

19 Yehova aby’anzire eritheya abandu biwe okwa mibere mibi y’ebihanda ebibathimbireko. Neryo abakulhu n’abatsweri ibakayithagha erighendera okwa Mighambo ahathe kasolholho. Aliwe, abakatswera isibatholere erithwalha abandu biwe omwa mibere y’eribakalhako kutse eribakaka. Aliwe, babya b’erianza obulingirirania.​—Ebi. 1:13-17; 16:18-20.

20 Yehova akakwira abandu biwe b’obulighe, neryo mwahiraho ebilhaghiro eby’eritheya abandu okw’ikolhwa nabi. Ng’eky’erileberyako, Emighambo muyakakirya ekyo mundu eribya inianganahangirirwa. Oyulyatsongerawa iniawithe obughabe bw’eriminya oyukamutsongera. (Ebi. 19:16-19; 25:1) Kandi athali ahirwako olhubanza, hakiri abalhangiri babiri ibatholere ibaha obwema. (Ebi. 17:6; 19:15) Kandi ibbwa Omuisraeli oyulyakolha ekibi oyulyalhangirawa n’omulhangiri mughuma musa? Isyatholere erilengekania athi syendi suyirwa. Yehova iniakalhangira eky’alyakolha. Omw’eka, abathatha ibawithe ehamuli, aliwe ehamuli eyo iyinawithe olhubibi. Omwa bindi bitsibu by’eka, abakulhu b’omuyi ibakathunga olhukwamirwa lhw’erikania kubyo n’erithwamu eky’erighunzerera.​—Ebi. 21:18-21.

21 Erisomo: Yehova akahiraho eky’erileberyako ekihikene; sihali eky’akolha ekithemo obulingirirania. (Esy. 89:14) Akahemba abakaghendera buthaleghulha ebihano biwe, n’erisuyira abakakolesaya nabi obuthoki bwabu. (2 Sam. 22:21-23; Eze. 9:9, 10) Abandi bangana kolha ebibi ebikalire kandi ibabya nga bamabalha erisuyirwa, aliwe Yehova akalhangira athi bakatswerawa okwa ndambi eyitholere. (Emi. 28:13) Kandi bamathendi yisubamo, bakalhangira ku “ni kindu ky’eriubahya eriwa omwa byalha bya Nyamuhanga oyuliho.”​—Ebr. 10:30, 31.

KUTSIBU-TSIBU NI BAHI ABO EMIGHAMBO YATHEGHAYA?

Omughulhu bakaghunzaho erithendi yitheghererania, abakulhu ibatholere erigherererya olhwanzo n’obulingirirania obwa Yehova awithire abandu (Lebaya enungu 22) *

22-24. (a) Kutsibu-tsibu ni bahi abo Emighambo yabya yikatheya, kandi n’isomo lyahi erya thuk’igha oku Yehova? (b) N’ikunga lyahi eriri omu Eriluayo 22:22-24?

22 Kutsibu-tsibu Emighambo muyatheya abathe bangathoka eriyitheya, ng’esyongubi, abakwakali, n’ab’ehandi. Abatsweri omwa Israeli mubabwirwa bino: “Simusyeliba-libanaya eribanza ly’ow’ehandi, kutse engubi, kutse simusyimaya olhukimba lhw’omukwakali mo muwatho.” (Ebi. 24:17) Yehova mwakangania eritsomana kutsibu abandu ababya isibangathoka eriyilhwirako. Kandi iniakasuyira abakabakolha nabi.​—Soma Eriluayo 22:22-24.

23 Emighambo kandi iyikatheghaya abali omw’eka okw’ikolha emyatsi y’engyingo n’abahughu babu. (Law. 18:6-30) Mbaghane n’ebihanda ebyabya bithimbire okwa Israeli, ebyabya bikakolha nibya n’erilighira omutse oyu, abandu ba Yehova ibatholere erilhangira eki mw’ilholho nga Yehova kw’abya akakilhangira​—ng’ekindu ky’esyonye.

24 Erisomo: Yehova akanza abo abiriha olhukwamirwa eritsomana omo lhwanzo abali omwa butheya bwabu. Aponire amalholho w’eby’obutswatswa kandi akalhangira athi abosi, kutsibu-tsibu abathe bangabya na buyinyukuliryo, bakatheghibawa n’erikanganibwa obulingirirania.

EMIGHAMBO, ‘EKYUTSUTSU KY’EMYATSI EYUWENE EYIKENDISYA HULHUKA’

25-26. (a) Busana naki ithwabugha thuthi olhwanzo n’obulingirirania biri ng’omuka n’engebe? (b) Thukendi syakania okuki omwa mwatsi owundi ow’okwa myatsi ini eyi?

25 Olhwanzo n’obulingirirania biri ng’omuka n’engebe; okwa kihugho, ekindi sikyangabyaho hathe ekindi. Thwamabirikakasya ngoku Yehova anemuthukangania obulingirirania, olhwanzo olhwa thumuwithire lhukongera. Kandi omughulhu thukanza Nyamuhanga n’ebihano biwe ebithunganene, thukayowa ithutholere ithwanza abandi n’eribakangania obulingirirania.

26 Endaghano y’Emighambo ya Musa muyawathikya Abaisraeli eribya bughuma ndeke na Yehova. Aliwe, Yesu abere abiriberererya Emighambo, muyalhusibwaho omwa mwanya wayo mwamasuba ekindi ekilengire. (Abar. 10:4) Omukwenda Paulo mwabugha athi Emighambo “yiri ng’ekyutsutsu ky’emyatsi yuwene eyikendi syahulhuka.” (Ebr. 10:1) Owundi mwatsi ow’okwa myatsi ini eyi akendisya kania okwa mighuma y’okwa myatsi eyuwene eyo n’omughaso w’olhwanzo n’obulingirirania omwa kithunga ky’Ekikristayo.

OLHWIMBO 109 Mwanzane Kutsibu Erilhua Okwa Muthima

^ enu. 5 Omwatsi ono w’ow’erimbere okw’ini eyikendi kania okwa kikaleka ithwakakasya ngoku Yehova athutsomene. Eyisathu eyamasighalha yikendisyabya omwa Kaleberyo ak’Okwakathano 2019. Emyatsi eyi yikendi syakania ngoku Yehova akakanganaya olhwanzo n’obulingirirania omwa kithunga ky’Ekikristayo, ngoku abasyakulhu bakatheghaya ekithunga, n’ababuthi ngoku banga theya abaana okw’ikolhwako eby’obuthundirya, kandi ngoku thwanga humulikania ababirikolhwako obubi obu omo bwana bwabu.

^ enu. 2 ERISOBORERA EKINYWE: Ebilhaghiro 600 n’ebindi bingyi ebya Yehova aha Abaisraeli erilhabira omu Musa bikahulhawamo “Emighambo,” “Ebihano bya Musa,” “Emighambo ya Musa,” na “ebihano.” Kandi, ebitabu bithano by’erimbere omwa Biblia (Enzuko erihika okwa Eryibuka Ebihano) bikabera eryahulhwamo Emighambo. Hakanayira Amasako wosi we Kihebrania iniahulhwamo Emighambo.

^ enu. 60 ERISOBORERA EBISASANI: Mama Omuisraeli iniane mutheghekania eby’eritsumba, anemukania na bali biwe. Enyuma, thatha anemuthendeka mughalha wiwe eritheya esyombuli.

^ enu. 64 ERISOBORERA EBISASANI: Abasyakulhu okwa lhukyo lhw’omuyi, omo lhwanzo bakawathikaya omukwakali n’omwana wiwe abalyakolhawa nabi n’omusuburi.