Yai panembwa’mba bijipo

Yai paji ndonda ya mitwe

MUTWE WA KUFUNDA 9

Butemwe ne Bunchibamambo Bwaoloka mu Kimye kya Bena Isalela

Butemwe ne Bunchibamambo Bwaoloka mu Kimye kya Bena Isalela

“Aye watemwa bololoke ne bunchibamambo bwaoloka. Ntanda yayula na butemwe bwa Yehoba bubula kwaluka.”—SALA. 33:5.

LWIMBO 3 Mwi Lesa mo mo Twaketekela, bo Bulume Bwetu

BIJI MU UNO MUTWE *

1-2. (a) Atweba bonse tukeba ñanyi kintu? (b) Twafwainwa kushiinwa’mba ka?

ATWEBA bonse tukeba kwitutemwa. Kabiji tukeba ne kwitunemeka. Inge kya kuba babula kwitumwesha butemwe ne kwitubila byawama ku bakwetu, twakonsha kumona nobe kechi twanema ne.

2 Yehoba wayuka’mba tukeba kwitutemwa ne kwitubila byawama ku bakwetu. (Sala. 33:5) Twafwainwa kushiinwa’mba Lesa wetu witutemwa bingi kabiji ukeba’mba bantu babulenga kwituba nshiji. Tumvwisha kino inge twalanguluka pa Mizhilo Yehoba yo apele kisaka kya bena Isalela kupichila mwi Mosesa. Inge kya kuba muji na bijikila na mambo a kuba’mba bantu kechi bemutemwa ne, kabiji bemuba byatama, mwane langulukai pa Mizhilo ya Mosesa * byo imwesha Yehoba byo ata muchima bantu banji.

3. (a) Byonka byo byaamba Loma 13:8-10, ñanyi bintu byo tuyuka inge twafunda Mizhilo ya Mosesa? (b) Ñanyi mepuzho o tusakukumbula mu uno mutwe?

3 Inge twafunda Mizhilo ya Mosesa, tuyuka Lesa wetu uji na butemwe Yehoba byo omvwa pa bintu bimo. (Tangai Loma 13:8-10.) Mu uno mutwe, tusakwisambakotu mizhilo icheche yo bapele bena Isalela, kabiji tusakukumbula ano mepuzho: Mambo ka o twakonsha kwambila’mba Mizhilo yaimenejile pa butemwe? Mambo ka o twakonsha kwambila’mba Mizhilo yatundaikanga bantu kuba bintu byaoloka? Nga aba bo bapeele luusa lwa kutangijila bakwabo bafwainwe kwingijisha byepi Mizhilo? Kabiji ino Mizhilo yazhikijilanga bañanyi? Mikumbu ya ano mepuzho yakonsha kwitutekenesha, kwitupa luketekelo ne kwitulengela kufwenya kwipi na Shetu wa butemwe.—Byu. 17:27; Loma 15:4.

MIZHILO YAIMENEJILE PA BUTEMWE

4. (a) Mambo ka o twakonsha kwambila’mba Mizhilo ya Mosesa yaimenejile pa butemwe? (b) Kwesakana na kinembalo kya Mateo 22:36-40, ñanyi mikambizho yaambilepo Yesu?

4 Twakonsha kwamba’mba Mizhilo ya Mosesa yaimenejile pa butemwe mambo bintu byonse Yehoba byo oba wibyuba na mambo a butemwe. (1 Yoa. 4:8) Mizhilo ya Yehoba yonse yaimenejile pa mikambizho ibiji, ko kuba’mba, kutemwa Lesa ne bakwetu. (Levi 19:18; Mpitu. 6:5; tangai Mateo 22:36-40.) Onkao mambo, twafwainwa kuketekela’mba mikambizho yonse kukila pa 600 itelwa’mba Mizhilo imwesha butemwe bwa Yehoba. Twayai twisambeko pa imo.

5-6. Yehoba ukeba bantu baji mu masongola kuba byepi, kabiji Yehoba umona ñanyi kintu? Lumbululai.

5 Ikalai ba kishinka ku benakwenu ne kulama baana benu bulongo. Yehoba ukeba’mba baji mu masongola betemwe kya kine pa kuba’mba butemwe bwabo butwajijile. (Nte. 2:24; Mat. 19:3-6) Bukende o mambo atama bingi abula kumwesha butemwe mu masongola. O ene mambo mukambizho wa butanu na bubiji pa Mikambizho Jikumi o akainye kuba bukende. (Mpitu. 5:18) Kuba bukende ke “kumulenga mambo aye Lesa” kabiji kimwesha’mba muntu washikwa bingi mwinakwanji. (Nte. 39:7-9) Inge muntu wauba bukende wakonsha kulengela mwinakwanji kwikala na kilonda kya ku muchima pa myaka yavula bingi.

6 Yehoba umona baji mu masongola byo belama. Wakebelenga’mba banabakazhi bena Isalela basongwelwe bebalamenga bulongo. Mwanamulume wanemekele Mizhilo wafwainwe kutemwa mukazhanji kabiji kechi wafwainwe kumukana na tumambo twa kukaishakaishatu ne. (Mpitu. 24:1-4; Mat. 19:3, 8) Bino inge pamweka mambo akatampe kabiji wakana mukazhi, wafwainwe kumupa kyete kya kwipala. Kino kyete kyazhikijilanga mwanamukazhi kubula kumubepela’mba walengele mambo a bukende. Mwanamulume saka akyangye kupa mukazhanji kyete kya kwipala wafwainwe patanshi kwisamba na bakulumpe ba muzhi. Kuba bino kwalengelanga bakulumpe kukwasha bamulume ne mukazhi bakeba kwipala. Yehoba kechi wazhikijilanga mwanamulume mwina Isalela inge wakana mukazhanji pabula mambo ne. Pano bino, wamonanga mipolo ya mwanamukazhi kabiji kyamukolanga bingi ku muchima.—Mala. 2:13-16.

(Monai jifuka 7-8) *

7-8. (a) Yehoba wakambizhe bansemi kuba byepi? (Monai kipikichala kya pa nkupiko.) (b) Tufunjilako ka?

7 Mizhilo imwesha ne kuba’mba Yehoba ukeba’mba baana bekalenga na lusekelo ne kuzhikijilwa. Yehoba wakambizhe bansemi kukebela baana babo bintu bikebewa ne kwibakwasha kwikala na bulunda bwakosa ne Lesa. Bansemi bafwainwe kwingila na ngovu kukwasha baana babo kuyuka ne kunemeka Mizhilo ya Yehoba ne kumutemwa. (Mpitu. 6:6-9; 7:13) Mambo amo alengejile Yehoba kukambula bena Isalela ke a kuba’mba bamanyikanga baana babo ne kwiboba bintu byatama bingi. (Yele. 7:31, 33) Bansemi kechi bafwainwe kumonanga baana nobe kipe kyo bakonsha kubula kuta muchima nangwa kyo babula kulama bulongo ne, bino bafwainwe kwibamonanga’mba buswanyi kabiji bupe bwafumine kwi Yehoba bo bafwainwe kuta bingi muchima.—Sala. 127:3.

8 Byo tufunjilako: Yehoba umona baji mu masongola byo belama. Ukeba bansemi kutemwa baana babo, kabiji ukazhachisha bansemi inge ke babule kulama bulongo baana babo.

9-11. Mambo ka Yehoba o abikijileko muzhilo wakainye lunkumbwa?

9 Kwikala na lunkumbwa ne. Mukambizho wapelako pa Mikambizho Jikumi wakainye lunkumbwa, nangwa’mba kukumbwa kintu kya mukwenu. (Mpitu. 5:21; Loma 7:7) Yehoba wapaine uno muzhilo kuba’mba afunjishe bantu banji kintu kyanema bingi, kya kuba’mba bafwainwe kulama michima yabo, ko kuba’mba milanguluko yabo. Wayuka’mba byubilo byatama bitendekela mu muchima. (Maana 4:23) Inge mwina Isalela waswisha milanguluko yatama kujimba mizhazhi mu muchima wanji, wakonsheshe kutendeka kuba bakwabo byatama. Mfumu Davida ye umo wafwile mu kino kitewa. Davida wajinga muntu wawama bingi. Pano bino, pa kimye kimo wakumbilwe muka bene. Luno lunkumbwa lwamulengejile kulenga mambo. (Yako. 1:14, 15) Davida walengele mambo a bukende, waesekele ne kujimbaika mwine mwina mukazhi, kabiji wanengezhezhe kuba’mba bakamwipaye.—2 Sam. 11:2-4; 12:7-11.

10 Yehoba wayukanga inge mwina Isalela walala muzhilo wakainye lunkumbwa, mambo uyuka biji mu muchima wa muntu. (1 Moba 28:9) Muzhilo wakainye lunkumbwa wafunjishanga bantu banji kuchinuzhuka milanguluko yakonsheshe kwibalengela kwikala na byubilo byatama. Kino kimwesha maana ne butemwe buji na Shetu aye Yehoba.

11 Byo tufunjilako: Yehoba kechi umonatu mwekelo ya muntu ne. Aye umona byo tuji mukachi, mu muchima wetu. (1 Sam. 16:7) Kafwako mulanguluko nangwa kyubilo kyakonsha kufyama kwi aye ne. Ukeba byawama mwi atweba ne kwitutundaika. Ukeba’mba tuyukenga milanguluko yatama ne kwiichinuzhuka saka tukyangye kuba byatama.—2 Moba 16:9; Mat. 5:27-30.

MIZHILO YATUNDAIKANGA BUNCHIBAMAMBO BWAOLOKA

12. Mizhilo ya Mosesa itufunjisha ñanyi kishinka?

12 Mizhilo ya Mosesa itufunjisha kuba’mba Yehoba watemwa bololoke. (Sala. 37:28; Isa. 61:8) Witumwesha byo twafwainwa kwikalanga na bakwetu bulongo. Kimye bena Isalela kyo bakookejilenga mizhilo ibapele Yehoba, wibapeshanga. Kimye kyo balengululanga mizhilo yanji yaoloka, bamonanga bya malwa. Twayai twisambe pa mizhilo ikwabo ibiji iji mu Mikambizho Jikumi.

13-14. Mikambizho itanshi ibiji pa Mikambizho Jikumi yalumbulwijile bena Isalela kuba ka, kabiji bamwenangamo byepi inge bakookela ino mikambizho?

13 Popwelaingatu Yehoba yenka kwapwa. Mikambizho itanshi ibiji pa Mikambizho Jikumi yalumbulwile’mba bena Isalela bafwainwe kupopwelangatu Yehoba bunke bwanji kwapwa, kabiji yakainye kupopwela bankishi. (Lupu. 20:3-6) Yehoba kechi ye wamwenangamo mu ino mikambizho ne. Bino bantu banji bo bamwenangamo inge balondela ino mikambizho. Kimye bantu kyo bajinga ba kishinka kwi aye, baikalanga bulongo. Bino kimye kyo batendekele kupopwela balesa bapopwelanga bantu ba mu bisaka bikwabo, bamonanga bya malwa.

14 Akilangulukai pa bena Kenana. Bapopwelanga bankishi babula kupema kechi Lesa wa kine mumi ne. Na mambo a kino, belengulwishe bene. (Sala. 115:4-8) Kabiji mpopwelo yabo yavwangilemo byubilo bya bulalelale ne kulambula baana babo. Ne bena Isalela nabo byo balekele kupopwela Yehoba ne kutendeka kupopwela bankishi, balekele kwikala bantu banemekwa kabiji baletele ne makatazho mu bisemi byabo. (2 Moba 28:1-4) Aba batangijilanga bakwabo balekele kulondela mizhilo yaoloka ya Yehoba. Baingijishanga luusa lwabo mu jishinda jatama ne kumanyika bantu bajinga na makatazho ne babujile wa kwibakwasha. (Ezi. 34:1-4) Yehoba wajimwineko bena Isalela kuba’mba ukazhachisha bonse bamanyikanga banabakazhi ne baana. (Mpitu. 10:17, 18; 27:19) Pakuba Yehoba wapesheshenga bantu banji kimye kyo bajinga ba kishinka kwi aye ne kubila bakwabo byawama.—1 Mfu. 10:4-9.

Yehoba witutemwa kabiji umona inge bantu kebetube nshiji (Monai jifuka 15)

15. Mizhilo itufunjishapo ka pe Yehoba?

15 Byo tufunjilako: Kechi twafwainwa kupamo Yehoba mambo inge bantu betelamba’mba bamwingijila bakana kulondela mizhilo yanji yaoloka ne kuba bakwabo byatama ne. Pano bino, Yehoba witutemwa kabiji umona inge bantu kebetube nshiji. Kimukola bingi ku muchima kukila ne byumvwa mwanamukazhi inge mwananji keamaname. (Isa. 49:15) Nangwa kya kuba kechi wakonsha kufumyapo nshiji bukiji ne, bino mu kimye kyanji kyafwainwa ukazhachisha banguba bibi pa byo bamanyika bantu bakwabo.

MIZHILO YA MOSESA BEINGIJISHANGA BYEPI?

16-18. Mizhilo ya Mosesa beingijishanga mu bintu bya mutundu ka, kabiji tufunjilako ka?

16 Mizhilo ya Mosesa yaambile pa mbaji yapusana-pusana ya bwikalo bwa bena Isalela. Onkao mambo, banabalume bakulumpe bo basajile kuba’mba bachibilenga mambo bantu ba Yehoba bafwainwe kuchibanga mambo monka mo aolokela. Bajinga na mwingilo wa kuchiba mambo akunzhile bupopweshi bwa Yehoba ne mambotu akwabo. Akimonai mambo amo o bachibanga.

17 Inge mwina Isalela waipaya mukwabo, kechi bafwainwe kumwipaya ponkapotu ne. Bakulumpe ba mu muzhi wanji bafwainwe kukeba bishinka saka bakyangye kufuukulapo kuba’mba bamwipaye. (Mpitu. 19:2-7, 11-13) Bakulumpe bachibanga mambo apusana-pusana, kubikapotu ne a kwabana bipe ne makatazho a mu masongola. (Lupu. 21:35; Mpitu. 22:13-19) Kimye bakulumpe kyo bachibanga mambo mo aolokela ne bena Isalela byo bakookelanga Mizhilo, bantu bonse bamwenangamo, kabiji kisaka kyonse kyaletanga munema kwi Yehoba.—Levi 20:7, 8; Isa. 48:17, 18.

18 Byo tufunjilako: Yehoba umona byonse byo tuba mu bwikalo bwetu. Ukeba’mba tubilenga bakwetu byawama ne kwibatemwa. Kabiji umvwa byo twamba ne kumona byo tuba nangwatu inge tuji bunke pa mazubo etu.—Hebe. 4:13.

19-21. (a) Bakulumpe ne mitonyi bafwainwe kuchibilanga byepi bantu ba Lesa mambo? (b) Mizhilo yabikileko Yehoba yazhikijilanga byepi bantu, kabiji tufunjilako ka?

19 Yehoba wakebanga kuzhikijila bantu banji ku byubilo byatama byajinga na bantu ba mu bisaka bibazhokolokele. Onkao mambo, wakambizhe bakulumpe ne mitonyi kulondela Mizhilo pa kuchiba mambo kabiji kechi bafwainwe kwikala na misalululo ne. Pano bino, aba bachibanga mambo kechi bafwainwe kwikala bashinta pa kuchiba mambo nangwa kuminatu kumo ne. Pakuba bafwainwe kutemwa buchibamambo bwaoloka.—Mpitu. 1:13-17; 16:18-20.

20 Yehoba waubilanga bantu banji kifyele, onkao mambo, wabikileko mizhilo ya kwibazhikijila pa kuba’mba bebachibilenga mambo monka mo aolokela. Mizhilo yakainye kuzhachisha muntu na mambo a kumubepelatu. Inge muntu bamupamo mambo, wajinga na luusa lwa kuyuka wamulobela. (Mpitu. 19:16-19; 25:1) Kabiji saka bakyangye kumuzhachisha na mambo, pakebewanga bakamonyi babiji nangwa bavula bakumushinawina. (Mpitu. 17:6; 19:15) Pano kyaikalanga byepi inge mwina Isalela walenga mambo bamumwenetu ku kamonyi umo? Kechi wafwainwe kulanguluka’mba kechi bakamuzhachisha pa bubi bo aubile ne. Yehoba wamwene byo aubile. Mu kisemi, nsemi wa mulume ye bapele luusa lwa kupwisha makatazho a mu kisemi, bino wajinga na pa kupelela. Makatazho a mu kisemi amo beatwalanga ku bakulumpe ba muzhi kabiji bo beapwishanga.—Mpitu. 21:18-21.

21 Byo tufunjilako: Twafwainwa kulondela Yehoba pa kuchibila bantu mambo; aye kechi uji na misalululo ne. (Sala. 9:7) Ufweta boba balondela mizhilo yanji yaoloka, pakuba ukambula boba bengijisha luusa lwabo mu jishinda jatama. (2 Sam. 22:21-23; Ezi. 9:9, 10) Bamo bakonsha kulenga mambo ne kwiafya kuchina’mba bakebakambula, bino Yehoba ukebachibila mambo pa kimye kyafwainwa. (Maana 28:13) Kabiji inge babula kulapila, bakayuka’mba “ke kintu kileta bingi moyo kumona lukabisho lufuma kwi Lesa mumi.”—Hebe. 10:30, 31.

MIZHILO YAZHIKIJILANGA BAÑANYI?

Bakulumpe bafwainwe kulondela butemwe ne bunchibamambo bwaoloka bwa Yehoba pa kupwisha makatazho (Monai jifuka 22) *

22-24. (a) Mizhilo yazhikijilanga bañanyi, kabiji kitufunjishapo ka pe Yehoba? (b) Ñanyi lujimuno lutanwa pa Kulupuka 22:22-24?

22 Mizhilo yazhikijilanga kikatakata boba babujile wa kwibakwasha, nabiji baana ba kishale, banabakazhi bafwilwa, ne bantu bafumine mu byalo bingi. Ba mitonyi ba bena Isalela bebabuujile’mba: “Kechi mukachibile mungi mambo a muntu wafuma ku kyalo kingi nangwa mambo a mwana wabula bashanji ne, kabiji kechi mukakwachilemo kivwalo kya mwanamukazhi wafwilwa ye muji nanji na nkongole ne.” (Mpitu. 24:17) Yehoba waubilanga bingi lusa bantu baikalanga mu mizhi babujile kuzhikijilwa. Kabiji wakambulanga boba bebamanyikanga.—Tangai Kulupuka 22:22-24.

23 Mizhilo yazhikijilanga ne ba mu kisemi kubula kwisongola pa kilongo. (Levi 18:6-30) Kupusanako na bisaka bya bantu bazhokolokele bena Isalela byaswishanga bantu kwisongola pa kilongo, bantu ba Yehoba bafwainwe kumona kino kyubilo byonka Yehoba byo ekimonanga, kuba’mba kyubilo kya bunya.

24 Byo tufunjilako: Yehoba ukeba aba bonse bo bapa luusa lwa kutangijila bakwabo kutemwa bonse bo batangijila. Washikwa byubilo bya bulalelale kabiji ukeba’mba bonse, kikatakata boba babula wa kwibakwasha bazhikijilwenga ne kubula kwiboba nshiji.

MIZHILO YAJINGA “KIMVULE KYA BINTU BYAWAMA BIKEYA”

25-26. (a) Mambo ka o twakonsha kwambila’mba butemwe ne bololoke biji nobe mwela ye tupeema ne bumi? (b) Tukesamba pa ka mu kibaaba kikalondelapo kya bino bibaaba byaamba pa butemwe ne bunchibamambo bwaoloka?

25 Butemwe ne bololoke buji nobe bumi ne mwela ye tupeema, kechi mwakonsha kwikala na kimo bino mwabula kikwabo ne. Inge twashiinwa’mba Yehoba witulama bulongo, butemwe bo twamutemwa bukabayilako. Kabiji inge twatemwa Lesa ne mizhilo yanji yaoloka, tukatundaikwa kutemwa bakwetu ne kwibobila byawama.

26 Lulayañano lwa Mizhilo ya Mosesa lwakwashishe bena Isalela kwikala na bulunda bwakosa ne Yehoba. Nangwa byonkabyo, Mizhilo yalekele kwingila kimye Yesu kyo afikizhe byonse byanembelwe mu Mizhilo, kabiji bapingizhepo kintu kyakilamo ne kuwama. (Loma 10:4) Mutumwa Paulo walumbululwile Mizhilo amba “kimvule kya bintu byawama bikeya.” (Hebe. 10:1) Kibaaba kyalondelapo mu bino bibaaba byaamba pa butemwe ne bunchibamambo kikamba pa bino bintu byawama ne buneme bwa butemwe ne bunchibamambo bwaoloka mu kipwilo.

LWIMBO 109 Itemwishai na Muchima Yense

^ jifu. 5 Kino kyo kibaaba kitanshi pa bibaaba bina bikalumbulula ene mambo o twafwainwa kushiinwa’mba Yehoba wituta muchima. Bibaaba bisatu byashalako bikekala mu Kyamba kya Usopa kya May 2019. Bino bibaaba biji na mitwe ya kuba’mba “Butemwe ne Bunchibamambo Bwaoloka mu Kipwilo,” “Butemwe ne Bunchibamambo Bwaoloka mu Ntanda Mwavula Bubi,” ne “Kutekenesha Boba bo Balaala kya Kukanjikizha.”

^ jifu. 2 KULUMBULULA BYAMBO: Mizhilo kukila pa 600 Yehoba yo apele bena Isalela kupichila mwi Mosesa itelwa’mba “Mizhilo,” “Mizhilo ya Mosesa,” “Mizhilo yo Bapele Mosesa,” ne kuba’mba “Mikambizho.” Kabiji mabuku atanshi atanu a mu Baibolo (Ntendekelo kufika ku Mpitulukilo ya mu Mizhilo) javula atelwa’mba Mizhilo. Bimye bimo kino kyambo bengijisha kulumbulula Binembelo bya Kihebelu byonse.

^ jifu. 60 KIPIKICHALA KYA PA NKUPIKO: Yehoba wakebelenga’mba baana bekalenga na lusekelo ne kuzhikijilwa. Wakambizhe bansemi kukomesha bulongo baana babo ne kwibafunjisha (Monai mutwe 9, mafuka 7-8)

KULUMBULULA BIPIKICHALA: Kimye kyo babena kunengezha kajo, nsemi wamukazhi mwina Isalela ubena kwisamba na baana banji babakazhi. Palepako byobya kuji nsemi wamulume ubena kufunjisha mwananji wamulume bya kulama mikooko.

^ jifu. 64 KULUMBULULA BIPIKICHALA: Bakulumpe ba muzhi baji ku kibelo kya muzhi kabiji babena kukwasha mwanamukazhi wafwilwa ne mwananji wa mulume bo babena kumanyika ku musulu.