Kɔ o sɔɔŋ lebolloŋ sakpo

Kɔ o sɔɔŋ lebolloŋ sakpo

BUŊGƐI PƐƐKƐI 9

Kaalaa a Sakpoyɛi o Isɔluɛi Niŋ Sindɛ

Kaalaa a Sakpoyɛi o Isɔluɛi Niŋ Sindɛ

‘Mɛlɛka Yaawɛɛ kaala wanaa cho sakpo ndu o hɔl, nduyɛ ma dimi sɔɔŋ waŋnda tɛɛŋ sanaa wa. Kaala . . . lo lechoo ndɔɔ cho o tiuwaa ba o ba fee o chieeŋndo choo.’—SAM 33:​5.

CHONDII 3 Kpaayaa Naa, Tiindaŋ Naa, a Kɔl Sikpaa Naa

SƆƆŊ KULLOŊ O BUŊGƐI HEI NIŊ *

1-2. (a) Yɛɛ naa kpou yeema yɛ? (b) Tiindaŋ kuɛɛ naŋ nɔ yɛ?

NAA kpou yeema mi waŋnda kaala naa. Nduyɛ naa kpou ŋ yeema mi waŋnda tosal naa lakafa le. Te waŋnda ve naa kaalaa chɔm lɔɔlɔɔ le, vɛlɛ ma wa naa kafalaŋ tosallo, miŋ tambu kɔl nduyɛ miŋ yiyaŋ maa ŋ nɔ tiindaŋ te.

2 Chɛhowa sina maa ŋ yeema mi waŋnda chɔm naa kaalaa, nduyɛ ma bii naa o nɛi sakpoo choo. (Sam 33:​5) Ŋ nɔ miŋ nɔ tiindaŋndo maa Mɛlɛka naa kaalaa naa, nduyɛ o yeema mi waŋnda bii naa o nɛi sakpoo choo. Hei cho kpendekele te ŋ tofa pɛ Sawala Chɛhowa ndoo ke Muuse le kaaleŋ Isɔluɛi wo. Te o yɔŋ pɛ ma wa a kɔl tambɛiyo le mɛɛ acheleŋnda cho num biyɔɔ o nɛi kaalaa niŋ te ɔɔ le mɛɛ nda cho num kafalaŋ tosallo yɛ, yandii tofawɔ mɛɛ Sawala Mɛlɛka ndoo ke Muuse laŋ * la chɔm mɛɛ Chɛhowa buulaŋ le wanaa nduaa yɛ.

3. (a) A mɛɛ Luomaŋnda 13:​8-10 tɛɛsiaa yɛ, yɛɛ naŋ cha yɛ te ŋ pɛɛku pɛ Sawala Mɛlɛka ndoo ke Muuse laŋ? (b) Nyunala kuɛɛ buŋgɛi hei cho yɛ muli?

3 Te ŋ pɛɛku pɛ Sawala Mɛlɛka ndoo ke Muuse laŋ, miŋ che kaala yiŋgoloŋ Mɛlɛka naa kaalaa Chɛhowa nɔ wo. (Nuawɔ Luomaŋnda 13:​8-10.) O buŋgɛi hei niŋ, ŋ cho yaasiaa sawala Mɛlɛka ndoo ke Isɔluɛi laŋ lapum, nduyɛ miŋ muli vɛlɛ nyunalaŋ nda aa, Le yɛɛ naŋ dimi yɛ maa Sawala Mɛlɛka ndoo ke Muuse laŋ laa tɔlnuŋ o kaalaa choo? Le yɛɛ naŋ dimi yɛ maa Sawala Mɛlɛka ndoo ke Muuse laŋ laa toolu sakpoyɛi? Vɛɛ wanaa ndaa nɔ foofolaŋ nda ndaa nɔ yɛ ma dɔu Sawala Mɛlɛka ndoo ke Muuse laŋ o wali niŋ? Nduyɛ nɛɛ waa kpeekpei Sawala Mɛlɛka ndoo ke Muuse laŋ laa manda yɛ? Mulila nyunalaŋ ndaŋ la ke naa kɔl dɛɛniaa, tiindaŋndo, nduyɛ la tosa miŋ sɔɔŋguu Finya naa kaalaa ikɛi kpɛɛluŋ.—Walta. 17:​27; Luomaŋ. 15:​4.

SAWALA MƐLƐKA NDOO KE MUUSE LAŊ LAA TƆLNUŊ O KAALAA CHOO

4. (a) Le yɛɛ naŋ dimi yɛ maa Sawala Mɛlɛka ndoo ke Muuse laŋ laa tɔlnuŋ o kaalaa choo? (b) A mɛɛ Maatiu 22:​36-40 dimi yɛ, a sawala kuɛɛ okɔɔ Chiisu ndoo soo yɛ?

4 Ŋ dimi maa Sawala Mɛlɛka ndoo ke Muuse laŋ laa tɔlnuŋ o kaalaa choo kanifuule, nyɛ o nyɛ Chɛhowa tosa o kaalaa choo o tɔlnuŋ ni. (1 Chɔŋ 4:​8) Nduyɛ o sawalaŋ latiɔɔŋ choo Chɛhowa ndoo tɔl Sawala ndoo ke Muuse laŋ ni. Kaalaa nɔɔ le Mɛlɛka vɛlɛ a wanaa naŋ chiɛɛliaŋnda. (Lɛvi. 19:​18; Ditɔnɔ. 6:​5; nuawɔ Maatiu 22:​36-40.) Lelaŋ, ŋ nɔ miŋ sina maa Sawala 600 a la cheleŋnda Mɛlɛka ndoo ke Muuse laŋ la pɛɛku naa isɔɔ a kaala Chɛhowaa okɔɔ. Ŋ tofaŋndɔ taamaseliilaŋ lapum.

5-6. Yɛɛ Chɛhowa yeema yɛ mi pɔnɔɔ a lanɔɔ tosa, nduyɛ yɛɛ Chɛhowa sina yɛ? Chɔmndɔ taamaseliiyo.

5 Chɔm lo lechoo wo o wana nya cho o nɔɔ niŋndo lo, nduyɛ ma buulaŋ a chuauwaa numnda. Chɛhowa yeema mi wanaa cho o nɔɔ niŋnda kaaliaŋ vellaa velle, nduyɛ mi kaala koŋ lo nda tɛɛŋ haaa ma vi. (Chɛ. 2:​24; Maa. 19:​3-6) O kaala wɔɔŋnda bɛndu waŋndo tosalaŋ tɛɛŋ, suundaa cho opilɛ. Le sabu koŋ, sawa ŋɔmmɛu wo o Sawala Tɔlaŋ tɛɛŋ ndoo kuuna suundaa ni. (Ditɔnɔ. 5:​18) Yɔŋ wɔɔŋ bɛndoo pila suundaa cho Mɛlɛka o hɔl ni. Nduyɛ, dɛnɛwɔɔŋ bɛndoo pila i cho ni le wana nya cho o nɔɔ niŋndo ndi tosallo. (Chɛ. 39:​7-9) Nduyɛ, naapum mi wana pɔnɔ ndɔ ɔɔ laa ndɔ tosal keŋndo, wa a kɔl tambɛiyo le wɔsiŋ bɔɔbɔɔ le mɛɛ o kɛɛ lo lechoo wo chɔmndo o ndu lo yɛ.

6 Chɛhowa sina kpendekele mɛɛ pɔnɔɔ a lanɔɔ biyaŋ vellaa velle yɛ. O kpeekpei niŋ, ndoo yeema mi waŋlaanduaa Isɔluɛiya ndaa sɔla biyɔɔ kɛndɔɔ. Wana pɔnɔ ndoo nɔ bɛɛleŋ le Sawaa wo ndoo nɔ mbo kaala laa ndɔ. Nduyɛ, ndoo nɔ mbo kɛɛ ndu le sabula taaniŋndaŋ te. (Ditɔnɔ. 24:​1-4; Maa. 19:​3, 8) Kɛ te bahawɛi kala kalaa ndoo yɔŋnuŋ pɛ nduyɛ mbo yeema ndu kiɔɔ, ndoo nɔ mbo ke ndu yau baŋaŋndo. Yauwo hoo ndoo manda wana lanɔɔ ni yɔŋi nda nyiinduu ndu choolaŋ choo a kaa nɔɔlɛiyo okɔɔ. Le handɔɔ lechoo, tuupa mi wana pɔnɔɔ ndoo ke laandɔ yau baŋaŋndo, naapum ndoo nɔ mbo suukaŋ fɛŋ a waŋ bɛnduaa chieeya. O nɛiyo hoo choo, mi waŋ bɛnduaa chieeya ndaa kindiŋ le nda malaa ma kiindiaa nɔ ndaa. Te wana pɔnɔ Isɔluɛinɔɔ ndoo kɛɛ pɛ laa ndɔ le sɔɔŋ taaniŋndoŋ, Chɛhowa ndoo wou laba kposoŋ o suɛi waa lende niŋ te. Kɛ a koŋ kpou, mi Chɛhowa ndoo che mɛɛ lanɔ koŋ ndoo wa a kɔl tambɛiyo yɛ, nduyɛ mbo sinaŋ nyɛkindilaa o wa niŋndo.—Mal. 2:​13-16.

(Tofa pɛl 7-8) *

7-8. (a) Sawa yɛɛ Chɛhowa ndoo ke yɛ kalaŋ chuauwa? (Tofa fotueiyo o kɔɔ.) (b) Yɛɛ naŋ pɛɛku yɛ o hei niŋ?

7 Mi Sawaa chɔm vɛlɛ maa Chɛhowa ndoo yeema le mi chuauwa ndaa wa a kɔl kɛndɛ, nduyɛ ma sɔla manda sɔviɔɔ. Mi Chɛhowa yɔŋgu sawaa maa kalaŋ chuauwa nɔ ma ke chuauwaa ndaa nyɛm nda hau ba woŋ, nduyɛ ma mala nda le chaŋyɛi kɛndɛi nɔɔ a Mɛlɛka. Kalaŋ chuauwa ndaa nɔ ma soliŋ teleŋ kɛ kɛ kpeku le chuauwaa ndaa malaa ma che le sabu Sawa Chɛhowaa cho o sɔvɛ wo, nduyɛ ma pɛɛku le ndu kaalaa. (Ditɔnɔ. 6:​6-9; 7:​13) Saboo opilɛ o Chɛhowa ndoo tusi Isɔluɛiya nyɛpalaa choo wo wa ni, le mɛɛ ndaa bii chuauwaa ndaa o nɛi dɛnɛwɔɔŋndo choo yɛ. (Chɛlui. 7:​31, 33) Kalaŋ chuauwa ndaa nɔ ma che chuauwaa ndaa maa nyɛ nda nɔ ma kɛɛ ɔɔ bii biyɔɔ wɔɔŋndo wo le, kɛ maa nyɛm kɛŋ fula Chɛhowa o ba woŋ nda cho ni, nduyɛ a nɔ ma chua muŋ maa nyɛm sɔvɛ.—Sam 127:​3.

8 Nyɛ naŋ pɛɛku wo: Mi Chɛhowa che kpendekele mɛɛ pɔnɔɔ a lanɔɔ biyaŋ vellaa velle yɛ. O yeema mi kalaŋ chuauwa kaala chuauwaa ndaa. Nduyɛ, mbo bii pɛɛŋ kalaŋ chuauwa tɔɔyaŋ a mɛɛ nda bii chuauwaa ndaa yɛ.

9-11. Le yɛɛ Chɛhowa ndoo yɔŋgu yɛ sawaa le kiɔɔ hɔlteŋ luɛiyɔɔ o nyɛm pilaŋ?

9 Luɛi lehɔl o nyɛ o nyɛ pila le. Sawa mɛɛlaa kpɔŋ o Sawala Tɔlaŋ tɛɛŋ ndoo kuuna waŋnda hɔlteŋ luɛiyɔɔ o nyɛm pilaŋ, ɔɔ yeemɛi wɔɔŋnde nɔɔ le nyɛm cho le chaanda woŋ sɔlaa. (Ditɔnɔ. 5:​21; Luomaŋ. 7:​7) Chɛhowa yɔŋgu sawala ndɔlaŋ le suɛi sɔvɛi pɛɛkoo, maa wanaa nduaa nɔ ma manda kɔlta ndalaŋ. Ndu cho ni, yiyaŋnda ndalaŋ vɛlɛ a yeemaŋ ndaŋ. O sina maa o kɔllo niŋ yiyaŋndaŋ vɛlɛ a yeemaŋ wɔɔŋndoŋ kanduŋ ni. (Pulɔ. 4:​23) Te Isɔluɛinɔɔ ndoo chɛl pɛ mi yiyaŋnda wɔɔŋndaŋ laa hindu ndu o kɔl, mɛɛ koŋ ndoo tosa mbo bii chaanda o nɛi wɔɔŋndo choo. Le taamaseliiyo, mi Masaa Deeve del o yaŋɔɔle waa naa niŋ. O kpeekpei niŋ, wana kɛndɔɔ pila Deeve wa ni. Kɛ paale pilɛ, mbo luɛi hɔlteŋ o lanɔ pilaa. Mi yeemɛi nduɛi nyindu ndu le hakioo tosaa. (Chemi. 1:​14, 15) Mi Deeve suunda nda wana nda ve o nɔ niŋ te wo, mbo kindiŋ le pɔnɔɔ chuaa huiyo, nduyɛ mbo tosa pɛɛŋ ma dii ndu.—2 Saam. 11:​2-4; 12:​7-11.

10 Mi Chɛhowa ndoo sina te Isɔluɛinɔɔ ndoo kɛɛ pɛ sawa ndɔɔ diikɔŋndo le hɔlteŋ luɛiyɔɔ o nyɛm pilaŋ. Chɛhowa sina yiyaŋnda naalaŋ vɛlɛ a yeemaŋ naŋ. (1 Kolo. 28:​9) Mi sawa ndoo ke nda le kiɔɔ hɔlteŋ luɛiyɔɔ o nyɛm pilaŋndo chɔm wanaa nduaa maa, a nɔ ma kpakpala yiyaŋnda luei nda o kaala wɔɔŋndaŋ niŋndo. Nuawɔ se mɛɛ Chɛhowa cho Finya taasi nɔ kaalaa wo yɛ!

11 Nyɛ naŋ pɛɛku wo: Chɛhowa cha mbo hiou mɛɛ waŋchieeya cha yɛ. Mbo che wana suu naŋ cho kpeekpei o kɔllo niŋndo. (1 Saam. 16:​7) Yiyaŋ o yiyaŋ, iyeema o iyeema, ɔɔ kaa o kaa cho mbo veŋnuŋ ndu o hɔl te. Le sɔɔŋ kɛndɛŋ naŋ tosa woŋ o tofa ni, nduyɛ mbo dɛɛniaa naa. Kɛ, o yeema naa miŋ sina, nduyɛ miŋ dɔu yiyaŋnda naala wɔɔŋndaŋ o mandaa bɛŋgu tuupa mi la simnuŋ kaala wɔɔŋndaŋ.—2 Kolo. 16:​9; Maa. 5:​27-30.

SAWALA MƐLƐKA NDOO KE MUUSE LAŊ LAA TOOLU SAKPOYƐI

12. Yɛɛ Sawala Mɛlɛka ndoo ke Muuse laŋ la pɛɛku yɛ naa?

12 Sawala Mɛlɛka ndoo ke Muuse laŋ la pɛɛku naa vɛlɛ maa Chɛhowa kaala sakpoyɛi. (Sam 37:​28; Aisaya 61:​8) Mbo kɛsi taamaselii walaŋndo a mɛɛ wana bii acheleŋnda nyɛkɛndɛi yɛ. Te Isɔluɛiya ndaa diikuŋ pɛ sawala Chɛhowa ndoo ke nda laŋ, mi ndoo dɔu nda sala. Nduyɛ, te ndaa kɛɛ pɛ le sawala ndɔla sakpolaŋ diikɔŋndo, mi ndaa saŋga tau. Tofawɔ vɛlɛ sawala tiɔɔŋnda cheleŋ o Sawala Tɔlaŋ tɛɛŋ.

13-14. Yɛɛ sawala tiɔɔŋnda taselaŋ o Sawala Tɔlaŋ tɛɛŋ la chɔm yɛ, nduyɛ vɛɛ sawalaŋ ndaŋ diikɔŋndo ndoo chuu yɛ Isɔluɛiya tɔnɔlaŋ?

13 Piɛi Chɛhowa ndu pilɛ kpeele. Sawala tiɔɔŋnda taselaŋ o Sawala Tɔlaŋ tɛɛŋ la chɔm kpendekele maa Isɔluɛiya ndaa nɔ ma piɛi Chɛhowa ndu pilɛ kpeele. Nduyɛ, mi la sila nda pɛɛŋ a piɔmnda sooluu wo okɔɔ. (Ɛsɔ. 20:​3-6) Sawalaŋ ndaŋ la ve le tɔnɔ Chɛhowaa le. Kɛ le tɔnɔ wanaa nduaa. Te wanaa nduaa ndaa chɔm pɛ lo lechoo wo o ndu lo, mi sɔɔŋ kɛndɔŋ muŋ yɔŋnuŋ nda. Nduyɛ te ndaa piɛi pɛ mɛlɛkaa lachoowaa wa o lɛŋii cheleŋnde niŋnde, mi ndaa saŋga tau.

14 Yiyaŋndɔ a Kenanaitiiya okɔɔ. Piɔmnda ndaa sooluu ni, kɛ ndaa piɛi Mɛlɛka tonya cho yoomu wo le. Fulamakɔɔlioo wa ni, ma luɛinuŋ niko o kaala wɔɔŋ wɔɔŋndaŋ tosaa niŋ. (Sam 115:​4-8) O naamu nda lepiɛiyo niŋ, a wa kaala ihini nɔɔlɛilaŋ tosaa vɛlɛ a chuaambuaa salalaŋ solioo. O nɛi pilɛ koŋ choo, mɛɛ Isɔluɛiya kɛɛ Chɛhowa ma kɛɛsiaa le piɔmnda sooluu wo, nda bɛɛ ma luɛinuŋ niko o kaala wɔɔŋndaŋ tosaa niŋ, nduyɛ ma paaliaŋ yuŋgula ndalaŋ. (2 Kolo. 28:​1-4) Mi Wanaa wa simlachiaa wa kɛɛ sawala Chɛhowalaŋ le sakpoyɛi chɔmndo. Ma kɛɛ le kpaaya ndaa soliŋndo kpeku o nɛi bɛnda wo choo, nduyɛ ma wa pɛɛŋ wanaa ndaa nɔ wana le wa biyɔɔ wɔɔŋ wɔɔŋndo. (Isi. 34:​1-4) Mi Chɛhowa sila Isɔluɛiya maa o cho wanaa cho waŋlaanduaa a chuaambuaa biyɔɔ wɔɔŋndo wa nyɛpalaa tusi choo. (Ditɔnɔ. 10:​17, 18; 27:​19) Kɛ le teŋgeŋndo chɔmndo, mi Chɛhowa ndoo dɔu wanaa nduaa sala te ndaa chɔm pɛ lo lechoo wo o ndu lo, vɛlɛ a te ndaa biinaŋ pɛ vellaa velle o nɛi sakpoo choo.—1 Masaa. 10:​4-9.

Chɛhowa kaala naa, nduyɛ o sina te waŋnda ve naa biyɔɔ o nɛi sakpoo choo le (Tofa pɛl 15)

15. Yɛɛ naŋ pɛɛku yɛ a Chɛhowa okɔɔ?

15 Nyɛ naŋ pɛɛku wo: Ŋ nɔ miŋ bii Chɛhowa tɔɔyaŋ le mɛɛ wanaa dimi maa a cho ndu piɛiyo wa kɛɛ sawala ndɔlaŋ tolɔɔ kɔɔli, nduyɛ ma wa wanaa nduaa sɔɔŋ wɔɔŋndoŋ tosallo wa le. A koŋ kpou, Chɛhowa kaala naa, nduyɛ o sina te waŋnda ve naa biyɔɔ o nɛi sakpoo choo le. Mbo sinaŋ nyɛkindilaa naŋ cho niŋndo, mbo hiou bɛɛ mɛɛ kala chuaa sinaŋ nyɛkindilaa hɔɔ ndɔɔ wa niŋndo yɛ. (Aisaya 49:​15) Mi che bɛɛ o tosa isɔɔ a ndi okɔɔ o foofo le, kɛ o chilaŋ niŋ, o cho hunɔɔ wanaa cho waŋnda biyɔɔ o nɛi wɔɔŋndo choo, nduyɛ ma kɛɛ le kaala ndalaŋ malɔɔ wa yamɛi kilul.

VƐƐ NDAA NƆ YƐ MA DƆU SAWALA MƐLƐKA NDOO KE MUUSE LAŊ O WALI NIŊ?

16-18. A sɔɔŋ cheleŋ kuɛɛ okɔɔ Sawala Mɛlɛka ndoo ke Muuse laŋ laa soo yɛ, nduyɛ yɛɛ hei pɛɛku yɛ naa?

16 Sawala Mɛlɛka ndoo ke Muuse laŋ laa piiliaŋ yoomu Isɔluɛiya o nɛila bɔɔbɔɔ niŋ. Lelaŋ, i wa bɔɔ suɛi kɛndɛ mbo yulu laŋgbaa kalla iso le wanaa nduaa kɔɔsɔɔ o nɛi sakpoo choo. Laŋgbaa kalla haa ndaa nɔ kalaŋndo ni le sɔɔŋ toosiaa. Nduyɛ, o ve ko sɔɔŋ wa a Mɛlɛka okɔɔ woŋ te, kɛ sɔɔŋ wa a sɛɛŋgiaŋndaŋ vɛlɛ a sawala tɛɛmbaalaŋ okɔɔ wo bɛɛ. Tofawɔ taamaseliilaŋ ndaŋ.

17 Te Isɔluɛinɔɔ ndoo dii pɛ waŋndo, ndaa nɔ ma dii ndu o foofo le. Waŋ bɛnduaa o chiee ndɔɔ niŋ ndaa nɔ ma yaasiaa nyɛ yɔŋnuŋndo, tuupa ma kelu yamɛi te wana koŋ nɔ pɛ mbo sɔla piɔmndo. (Ditɔnɔ. 19:​2-7, 11-13) Mi bɛnduaa ndaa kɔɔsa vɛlɛ a waŋnda le sɔɔŋ bɔɔbɔɔ muŋ yɔŋnuŋ lepaa o lepaa woŋ. Mɛɛ sɛɛŋgiaŋndaŋ o nyɛm kiɔɔŋ choo vɛlɛ a bahawɛilaŋ o nɔɔ niŋ cho naa yɛ. (Ɛsɔ. 21:​35; Ditɔnɔ. 22:​13-19) Te bɛnduaa ndaa bii pɛ waŋnda o nɛi sakpoo choo, nduyɛ mi Isɔluɛiya ndaa diikuŋ Sawaa, mi wana o wana ndoo sɔla tɔnɔɔ nduyɛ mi Chɛhowa ndoo sɔla saŋgalaa.—Lɛvi. 20:​7, 8; Aisaya 48:​17, 18.

18 Nyɛ naŋ pɛɛku wo: Nyɛ o nyɛ cho a yoomu naa okɔɔ cho o sɔvɛ Chɛhowa o hɔl. O yeema naa miŋ wa sakpo, nduyɛ miŋ chɔm kaalaa mɛɛ naŋ bii acheleŋnda yɛ. Nduyɛ, mbo che nyɛ naŋ dimi, nduyɛ miŋ tosa wo o yɔŋ bɛɛ miŋ wa yololɛi o naalo chiɛiniŋ.—Hibu. 4:​13.

19-21. (a) Vɛɛ bɛnduaa a wanaa ndaa kialu yamaŋnda ndaa nɔ yɛ ma bii wanaa Mɛlɛkaa? (b) Vɛɛ Sawala Mɛlɛka ndoo ke Muuse laŋ laa manda yɛ waŋnda, nduyɛ yɛɛ naŋ pɛɛku yɛ o hei niŋ?

19 Chɛhowa ndoo yeema mbo piŋi wanaa nduaa o kaala wɔɔŋnda wanaa ndaa balu nda wa wa niŋndaŋ. Lelaŋ, mbo dimi maa bɛnduaa vɛlɛ a wanaa ndaa kialu yamaŋnda ndaa nɔ ma tol Sawaa kɔɔli, kɛ ndaa nɔ ma chɔm kaa hɛliaa le. A koŋ kpou, wanaa ndaa nɔ le waŋnda kɔɔsɔɔ wa ndaa nɔ ma bii wanaa nduaa ŋuasu ŋuasu le, ɔɔ ma kɛɛ nda nyiɛɛye chɔmndo le. O kpeekpei niŋ, ndaa nɔ ma kaala sakpoyɛi.—Ditɔnɔ. 1:​13-17; 16:​18-20.

20 Chɛhowa nɔ nyiɛɛye le wanaa nduaa. Le hei, mbo duau sawalaŋ le halikpeŋ a bii waŋnda o nɛi lakafaa choo le. Le taamaseliiyo, mi sawaa tosa i ve tɛtɛlɛ le mi waŋndo ndoo nyiinduu chaŋ ndɔ choolaŋ choo maa o tosa suɛi wɔɔŋnde le. Wana ndaa nyiinduu koŋ choolaŋ choo wo ndoo nɔ dioo le mbo sina wana nyiinduu ndu choolaŋ choo wo. (Ditɔnɔ. 19:​16-19; 25:​1) Nduyɛ tuupa mi ndaa kilul ndu yamɛi, mɛɛ mi seiya a ŋiɔɔŋ ndaa timbi fɛŋ seileŋ. (Ditɔnɔ. 17:​6; 19:​15) Ɔɔ niŋ te Isɔluɛinɔ ndoo tosa pɛ suɛi wɔɔŋnde, nduyɛ mi ndoo wa aa seiyo opilɛ kpe wa ni? Ndoo nɔ mbo yiyaŋ pɛɛŋ maa a ve ndu nyɛ o nyɛ tosal te le. Mi Chɛhowa cha nyɛ ndoo tosa wo. Nduyɛ o yuŋgoo niŋ, wanaa wa yuŋgoo bolleŋnda ndaa nɔ kpaayaa, kɛ kpaaya koŋ ndoo nɔ kpeleŋndo. O sɛɛŋgiaŋnda yuŋgulaŋ lapum niŋ, bɛnduaa chiee niŋnda ndaa nɔ kalaŋndo le ma wou balaŋ leniŋ, nduyɛ ma kelu yamɛi mɛɛlɛi.—Ditɔnɔ. 21:​18-21.

21 Nyɛ naŋ pɛɛku wo: Chɛhowa kɛsi taamasi walaŋndo. Nduyɛ, o nɛi sakpoo choo o tosa nyɛ o nyɛ ni. (Sam 9:​7) Mbo fanda wanaa cho sawala ndɔlaŋ diikɔŋndo wa, kɛ mbo tusi wanaa soliŋ kpaaya ndaa kpeku o nɛi wɔɔŋndo choo wa dɛnɛpalaa choo. (2 Saam. 22:​21-23; Isi. 9:​9, 10) Mi apum tosa suɛi wɔɔŋnde, nduyɛ a tusi nda nyɛpalaa choo le. Kɛ te teleŋ Chɛhowa kɛɛsiaa wo fuuluu pɛ, o cho hunɔɔ kɔɔsa a nda. (Pulɔ. 28:​13) Nduyɛ, te a mulul yɔŋ nda wɔɔŋndo kɔɔ le, a cho hunɔɔ suŋ sina maa, “o cho suɛi dɔu wana isiooŋ tau le num wana chioo ma del Mɛlɛka cho yoomu wo o ba.”—Hibu. 10:​30, 31.

NƐƐ WAA KPEEKPEI SAWALA MƐLƐKA NDOO KE MUUSE LAŊ LAA MANDA YƐ?

Te bɛnduaa ndaa wa pɛ sɛɛŋgiaŋndaŋ toosiaa, ndaa nɔ ma tol kaala Chɛhowa nɔ le waŋnda wo vɛlɛ a sakpoyɛi nduɛi kɔɔli (Tofa pɛl 22) *

22-24. (a) Nɛɛ waa kpeekpei Sawala Mɛlɛka ndoo ke Muuse laŋ laa manda yɛ, nduyɛ yɛɛ hei pɛɛku yɛ naa a Chɛhowa okɔɔ? (b) Sila kuɛɛ naŋ saaluŋ yɛ o Ɛsɔdɔɔ 22:​22-24 niŋ?

22 Wanaa kpeekpei Sawala Mɛlɛka ndoo ke Muuse laŋ laa manda wo cho wanaa ndaa nɔla ndapila manda le wa ni. Nda cho ni, viiya, wanaa ndaa vii piaanduaa wa, a wanaa lekaawaa wa nda tɛɛŋnda. Mi Mɛlɛka dimul wanaa ndaa kialu yamaŋ o Isɔluɛi niŋnda aa, “Wana lekaa ni, vii ni, la tosal nda kafalaŋ o dila ndalaŋ choo mi la kilul nda yamaŋ lakafaŋ te. Nduyɛ te wana lanɔ vii nɔ lɛ pɔnɔ le wo o bii num kuoo o ba pɛ, bii ndu kola ndɔ kuumbaŋndo o ba o landei niŋ te.” (Ditɔnɔ. 24:​17) Mi Chɛhowa chɔm yeemɛi kpeekpeiye o wanaa ndaa nɔ wana malaa le wa niŋ. Nduyɛ mbo tusi wanaa ndaa bii nda biyɔɔ wɔɔŋndo wa nyɛpalaa choo.—Nuawɔ Ɛsɔdɔɔ 22:​22-24.

23 Mi Sawala Mɛlɛka ndoo ke Muuse laŋ laa manda vɛlɛ wanaa wa o yuŋgulaŋ niŋnda a nɛi ihinioo okɔɔ. Mi Sawaa kuuna nda hiniei ɔɔ nɔɔ tosaa a wanayɛi ndɛi kpɛɛluŋnde. (Lɛvi. 18:​6-30) Mi wanaa ndaa balu wanaa Mɛlɛkaa wa ndaa tosa kaalaŋ ndaŋ, nduyɛ ndaa chi laŋ maa kaala wɔɔŋ kposoŋ te. Kɛ wanaa Chɛhowaa ndaa nɔ ma che kaalaŋ ndaŋ mɛɛ Chɛhowa che laŋ yɛ, maa kaala nɔɔlɛilaŋ la cho ni.

24 Nyɛ naŋ pɛɛku wo: Chɛhowa yeema le mi wanaa o ke kalaŋndaŋ nda chɔm yeemɛi kpeekpeiye o wanaa nda cho chilaŋ chuaa wa niŋ. O tul kaa ihini nɔɔlɛi kɛ kɛ leyɛ. O yeema mi wana o wana sɔla mandaa, taama taama wanaa nɔ wana malaa le wa. Nduyɛ, ma bii nda o nɛi sakpoo choo.

SAWALA MƐLƐKA NDOO KE MUUSE LAŊ “LA CHO MACHUAA TIŊ VELAŊ SƆƆŊ KƐNDƐŊ CHO HUNƆƆ WA WOŊ”

25-26. (a) Le yɛɛ naŋ dimi yɛ maa kaalaa a sakpoyɛi cho ko maa hueiyii yɔŋgu yoomoo ve a yoomoo? (b) Yɛɛ naŋ cho yɛ yaasiaa o buŋgɛi diiŋ nduɛi niŋ o chilaŋ niŋ?

25 Kaalaa a sakpoyɛi cho ko maa hueiyii yɔŋgu yoomoo ve a yoomoo o chieeŋndo choo. Latulu la tosa wallo ni. Te ŋ laalaŋ pɛ kɛsɛ maa Chɛhowa cho naa biyɔɔ o nɛi sakpoo choo, mi kaala naa le ndu chɔɔlu hindɔɔ. Nduyɛ te ŋ kaala pɛ Mɛlɛka vɛlɛ a sawala ndɔla walaŋndaŋ, mi hei nyindu naa le acheleŋnda kaalaa vɛlɛ a nda biyɔɔ o nɛi sakpoo choo.

26 Sawala Mɛlɛka ndoo ke Muuse laŋ la mala Isɔluɛiya ni le chaŋyɛi kpɛɛluŋnde nɔɔ a Chɛhowa. Kɛ wanaa Mɛlɛkaa cho lɛ o Sawalaŋ ndaŋ bɛŋgu le kanifuule, Chiisu huŋ peelu Sawalaŋ ndaŋ nduyɛ mbo siŋga laŋ a nyɛ sɔvɛ sɔvɛ cheleŋ. (Luomaŋ. 10:​4) Mi Pɔɔl, wana Chiisu vem hɔlte ndɔ wo tɛɛsiaa Sawalaŋ ndaŋ aa, “la cho machuaa tiŋ velaŋ sɔɔŋ kɛndɛŋ cho hunɔɔ wa woŋ.” (Hibu. 10:​1) Buŋgɛi diiŋ nduɛi naŋ cho yaasiaa o chilaŋ niŋndo cho naa chɔm sɔɔŋ kɛndɔŋ muŋ ŋtiŋ, vɛlɛ a mɛɛ kaalaa a sakpoyɛi cho nyɛ sɔvɛ bɛndu o kunda leKilisiɔŋndo niŋ yɛ.

CHONDII 109 Kaala Chɛŋ o Kɔllo Niŋndo

^ pɛl. 5 Buŋgɛi hei cho buŋgɛi tasei o buŋgaŋ hiɔɔluŋ cho yaasiaa sabu naŋ nɔ miŋ laalaŋ kɛsɛ maa Chɛhowa buulaŋ a naa wo. Buŋgaŋ ŋgaa lo woŋ cho fula o Bandu Mɛŋgɛlaa le Bukuloo 2019 niŋ. Sɔɔŋ lebolluŋ buŋgaŋ muŋ cho ni, “Chɔm Kaalaa a Sakpoyɛi o Kunda leKilisiɔŋndo Niŋ,” “Chɔm Kaalaa a Sakpoyɛi o Chuauwa Mandaa Niŋ le ma Kpakpala Kpuuviaalaŋ,” a “Wanaa Nda kpuuwa o Ichuaambɔya wa Kɔl Dɛɛniaa Kioo.”

^ pɛl. 2 TƐƐSIAA LE DIOMNDO: Sawala 600 a la cheleŋnda Chɛhowa ndoo ke Muuse le kaaleŋ Isɔluɛi wo nda veelu ni aa, “Sawaa,” “Sawa Muuse wo,” “Sawala Mɛlɛka ke Muuse laŋ,” a “Sawalaŋ.” Le handɔɔ lechoo, yaula ŋuɛɛnula taselaŋ o Baabuiyo niŋ (Chɛnɛsee tei Ditɔnɔmii) nda veelu lepum ni aa, Sawaa. Nduyɛ lepum, ma soliŋ vɛlɛ diomndo hoo kpeku le yaula maHibuluilaŋ kpou.

^ pɛl. 60 FOTUEIYO O KƆƆ: Chɛhowa ndoo yeema chuaambuaa le ma wa hɛnɛkɛ, nduyɛ ma sɔla manda sɔviɔɔ vɛlɛ a pɛɛkoo wanaa velu nda wa o ba

TƐƐSIAA LE FOTUEIYO O Kɔɔ: Kala chua Isɔluɛinɔɔ a chuauwaa nduaa laanduaa cho nyɛdiaa toosiaa, okoŋ, ma wa balta kɛndɛlaŋ tueiyɔɔ yeela. Nda amakɔɔ, finyaa cho po ndɔɔ pɛɛkoo le saa mandaa.

^ pɛl. 64 TƐƐSIAA LE FOTUEIYO O Kɔɔ: Waŋ bɛnduaa chieeya o dio saasa chioo cho wana vii pɔnɔɔ wo nda po ndɔɔ malaa o nɛi kaalaa niŋ le mɛɛ wana leyulaa bii ndu biyɔɔ wɔɔŋndo yɛ.