1-2. (a) Kaufelaa luna lubata kuezwa cwañi? (b) Ki buikolwiso mañi bolunani bona?

KAUFELAA luna lubata kulatiwa. Mi kaufelaa luna lubata kuezwa hande. Haiba batu basa lubonisi lilato ni kulueza hande, luikutwanga hahulu bumaswe mi lwazwafanga.

² Jehova waziba kuli kaufelaa luna lubata kulatiwa ni kuezwa hande. (Samu 33:5) Lunani buikolwiso bwa kuli Mulimu walulata luli mi ubata kuli luezwe hande. Taba yeo yaiponahalela hande halunyakisisa Mulao wanaafile Jehova kwa sicaba sa Isilaele ka kuitusisa Mushe. Haiba muikutwa kuli batu haba mibonisi lilato kamba haba miezi hande, munyakisise mo Mulao wa Mushe * uboniseza kuli Jehova waiyakatwa batu bahae.

3. (a) Ka kuya ka liñolo la Maroma 13:8-10, kunyakisisa Mulao wa Mushe kuka lutusa kulemuhañi? (b) Ki lipuzo mañi zekaalabiwa mwa taba ye?

³ Haiba lunyakisisa Mulao wa Mushe, lukalemuha kuli Mulimu waluna, yena Jehova unani lilato. (Mubale Maroma 13:8-10.) Mwa taba ye, lukanyakisisa milao isikai yeneefilwe kwa sicaba sa Isilaele, mi lukaalaba lipuzo zelatelela: Ki kabakalañi halukona kubulela kuli Mulao neutomile fa lilato? Ki kabakalañi halukona kubulela kuli Mulao neususueza batu kueza hande babañwi? Bane bafilwe buikalabelo bwa kuzamaisa babañwi nebalaezwi kuitusisa cwañi Mulao? Mi Mulao sihulu neusileleza bo mañi? Likalabo za lipuzo zeo lika luomba-omba, kulufa sepo, ni kulutusa kusutelela ku Ndataa luna yalilato.—Lik. 17:27; Maro. 15:4.

4. (a) Ki kabakalañi halukona kubulela kuli Mulao wa Mushe neutomile fa lilato? (b) Ki milao ifi yemibeli yanaabulezi Jesu kwa liñolo la Mateu 22:36-40?

⁴ Lukona kubulela kuli Mulao wa Mushe neutomile fa lilato, kakuli Jehova uezanga lika kaufela kabakala lilato. (1 Joa. 4:8) Milao kaufela yanaafile Jehova ka kuitusisa Mushe neitomile fa milao yemibeli ye: mulao wa kulata Mulimu ni mulao wa kulata babañwi. (Liv. 19:18; Deut. 6:5; mubale Mateu 22:36-40.) Taba yeo ilutusa kulemuha kuli omuñwi ni omuñwi wa milao ye 600 ni milao yemiñwi ye mwa Mulao wa Mushe, ibonisa kuli Jehova unani lilato. Halunyakisiseñi mitala isikai.

5-6. Jehova ubata kuli batu babanyalani bapilisane cwañi, mi ki lika mañi zalemuhanga? Mufe mutala.

⁵ Musepahale ku mutu yemunyalani ni yena, mi mubabalele bana bamina. Jehova ubata kuli batu babanyalani bazwelepili kulatana hahulu mwa bupilo bwabona kaufela. (Gen. 2:24; Mat. 19:3-6) Kueza bubuki ki kezo yesituhu yasaswaneli kueza mutu mwa linyalo. Ki lona libaka mulao wabu 7 kwa Milao Yelishumi hauhanisa bubuki. (Deut. 5:18) Kueza bubuki ki ‘kufoseza Mulimu,’ mi ki kueza lunya mutu yelunyalani ni yena. (Gen. 39:7-9) Haiba mutu aeza bubuki, mutu yanyalani ni yena yasina mulatu ukona kuikutwa hahulu butuku ka lilimo zeñata.

⁶ Jehova walemuhanga mobapilisanela batu babanyalani. Mwa linako za kwamulaho, naabata kuli basali ba Maisilaele baezwe hande. Muuna yanaamamela Mulao, naalata musalaa hae, mi naasakoni kuleleka musalaa hae ka mabaka asautwahali. (Deut. 24:1-4; Mat. 19:3, 8) Kono haiba kuzuha butata bobuñwi bobutuna, mi naabata kuleleka musalaa hae, naaswanela kumufa liñolo la teleko. Kueza cwalo, nekutusa kuli musali yo asike atamelezwa kuli uikenyize mwa muzamao wa buhule hakanyalwa hasamulaho. Kutuha fo, pili muuna asikafa kale musalaa hae liñolo la teleko, kubonahala kuli naanani kuyo zibisa baana-bahulu ba muleneñi. Kueza cwalo nekufa baana-bahulu kolo ya kutusa batu babanyalani bao kuli babukeleze linyalo labona. Muuna wa Muisilaele hanaalelekanga musalaa hae ka bupumi, hañata Jehova naasaezangi sesiñwi. Nihakulicwalo, Jehova naalemuhanga manyando ni miyoko ya musali yo, mi naautwanga butuku bwanaautwa.—Mala. 2:13-16.

7-8. (a) Jehova naalaezi bashemi kuezañi? (Mubone siswaniso sesi fa likepe la fahalimu.) (b) Ki lituto mañi zeluituta?

⁷ Hape Mulao ulutusa kulemuha kuli Jehova uiyakatwa hahulu banana. Jehova naalaezi bashemi kuli bababalele bana babona kwa mubili ni kubatusa kuli batiise silikani sabona ni Mulimu. Bashemi nebaswanela kuitusisa kolo yene banani yona kaufela kutusa bana babona kulata Jehova ni kulata Mulao wahae. (Deut. 6:6-9; 7:13) Kono bashemi babañwi ba Maisilaele nebabonisize situhu kwa bana babona, mi leo ki leliñwi la mabaka anaatahisize kuli Jehova afe sicaba kaufela koto. (Jer. 7:31, 33) Bashemi nebasa swaneli kuunga bana babona sina maluwo ane bakona kuitusisa mobalatela kaufela, kono nebaswanela kuitebuha bona ni kubaanga kuli ki saanda kamba mpo yezwa ku Jehova.—Samu 127:3.

⁸ Zeluituta: Jehova walemuhanga mobapilisanela batu babanyalani. Ubata kuli bashemi balate bana babona, mi bashemi bakaikalabela ku yena haiba banyandisa bana babona.

9-11. Ki kabakalañi Jehova hanaafile mulao one uhanisa batu bahae kulakaza lika za babañwi?

⁹ Musike mwalakaza za babañwi. Mulao wa mafelelezo kwa Milao Yelishumi neuhanisa batu kulakaza lika za babañwi. (Deut. 5:21; Maro. 7:7) Jehova naafile mulao wo kuli alute batu bahae tuto ya butokwa ye: baswanela  kubabalela pilu yabona, fo kikuli, kutokomela lika zebanahana, litakazo zabona, ni mibonelo yabona. Waziba kuli zetahisanga kuli batu baeze lika zemaswe ki kuba ni litakazo ni mihupulo yemaswe. (Liprov. 4:23) Haiba Muisilaele atuhelela litakazo zemaswe kutoma mibisi mwa pilu yahae, haana kueza hande babañwi. Ka mutala, Mulena Davida naawezi mwa lilaba leo. Davida naali mutu yomunde. Kono zazi leliñwi, alakaza musalaa mutu yomuñwi. Takazo yahae yatahisa kuli aeze sibi. (Jak. 1:14, 15) Davida abuka ni musali yo, mi alika kupatela muunaa musali yo taba yeo, mi hasamulaho alukisa kuli muunaa yo abulaiwe.—2 Sam. 11:2-4; 12:7-11.

¹⁰ Jehova naazibanga muta Muisilaele atula mulao wo, one uhanisa kulakaza lika za mutu yomuñwi, kakuli wakona kubona ze mwa pilu ya mutu. (1 Makol. 28:9) Mulao wo neutusize sicaba sahae kulemuha butokwa bwa kuambuka minahano yekona kutahisa kuli mutu aeze lika zemaswe. Kaniti luli, Jehova, yena Ndataa luna, ki Mulimu yanani butali ni lilato!

¹¹ Zeluituta: Jehova hatalimangi ponahalo yaluna ya kwande. Ubonanga seluli sona mwa pilu. (1 Sam. 16:7) Hakuna nto ifi kamba ifi yelukona kunahana kamba kulakaza kamba kueza, yekona kupatiwa fapilaa hae. Walemuhanga tulemeno totunde tolunani tona, mi ulususueza kueza zende. Kono ubata kuli lulemuhe litakazo zemaswe zelukona kuba ni zona ni kuliambuka kakuli haiba lusaezi cwalo, litakazo zeo likatahisa kuli lueze lika zemaswe.—2 Makol. 16:9; Mat. 5:27-30.

12. Mulao wa Mushe ulutusa kulemuhañi?

¹² Mulao wa Mushe ulutusa kulemuha kuli Jehova walata katulo yelukile. (Samu 37:28; Isa. 61:8) Mulimu ulutomezi mutala omunde wa mwakupilisanela hande ni babañwi. Jehova naafuyauzi Maisilaele hane bamamela milao yanaa bafile. Kono Maisilaele nebanyandile hane basika latelela likuka zahae zelukile. Halunyakisiseñi milao yemiñwi yemibeli kwa Milao Yelishumi.

13-14. Milao yemibeli yapili kwa Milao Yelishumi neitokwa kuli Maisilaele baezeñi, mi kumamela milao yeo neku batusize cwañi?

¹³ Mulapele feela Jehova anosi. Milao yemibeli yapili kwa Milao Yelishumi, neibonisa kuli Maisilaele nebaswanela kulapela feela Jehova anosi, ni kuli nebasa swaneli kulapela milimu ya maswaniso. (Exo. 20:3-6) Milao yeo neisika tomiwa kuli ituse Jehova. Kono neilelezwi kutusa batu ba Mulimu. Mi batu ba Mulimu hane basepahala ku yena, nebakondisanga. Niteñi, hane balapelanga milimu ya macaba asili, nebanyandanga.

¹⁴ Halunyakisiseñi zene baezanga Makanana. Nebalapela milimu ya maswaniso yesapili mwa sibaka sa kulapela Mulimu wa niti yapila. Ka kueza cwalo, nebaishubulisize. (Samu 115:4-8) Bulapeli bwabona nebukopanyeleza kueza buhule ni kufa bana babona sina matabelo ka kubacisa mwa mulilo. Ka mukwa oswana, Maisilaele hane basika utwa Jehova ni kulapela milimu ya maswaniso, ni bona nebaishubulisize ni kutahiseza mabasi abona manyando. (2 Makol. 28:1-4) Bane bafilwe maata a kuetelela sicaba nebatuhezi kumamela likuka za Jehova zelukile. Nebaitusisize maswe maata abona, mi nebanyandisize batu ba mayemo a kwatasi ni babanyandile. (Ezek. 34:1-4) Jehova naalemusize Maisilaele kuli naakafa koto batu bane banyandisa basali ni banana bane basina wa kubalwanela. (Deut. 10:17, 18; 27:19) Kono Jehova naafuyauzi batu bahae hane babonisa busepahali ku yena ni kueza hande babañwi.—1 Mal. 10:4-9.

15. Zeneezahezi kwa Maisilaele lilulutañi ka za Jehova?

 ¹⁵ Zeluituta: Jehova haki yena yatahisanga kuli batu babañwi bafulalele likuka zahae ni kunyandisa batu bahae. Nihakulicwalo, Jehova walulata mi walemuhanga haluezwa maswe ki batu babañwi. Uikutwanga hahulu butuku kufita mwakona kuikutwela me yabona mwanaa hae haanyanda. (Isa. 49:15) Nihaike kuli mwendi ka nako ya cwale ukona kutuhelela miinelo yeo kuzwelapili, lwaziba kuli kwapili ukafa koto batu babasa baki, ili babanyandisa babañwi.

16-18. Mulao wa Mushe neutusa mwa miinelo mañi, mi taba yeo ilulutañi?

¹⁶ Mulao wa Mushe neukona kutusa Maisilaele mwa miinelo yeshutana-shutana; kacwalo, baana babaketilwe nebaswanela kuatula hande batu ba Jehova. Baana bao nebasa talimangi feela litaba zeama sebelezo ya batu ku Jehova, kono hape nebatalimanga mizeko ya mwahalaa batu ni litaba zeñwi zetuna. Halunyakisiseñi mitala isikai.

¹⁷ Haiba Muisilaele abulaya mutu yomuñwi, naasabulaiwangi honafo feela. Baana-bahulu ba muleneñi nebabatisisanga taba yeo basika atula kale kuli mutu yo yabulaile mutu yomuñwi ni yena naaswanela kubulaiwa. (Deut. 19:2-7, 11-13) Baana-bahulu hape nebatalimanga litaba zeñwi zeama bupilo bwa batu zecwale ka kutalima mizeko ka za maluwo a batu ni za manyalo. (Exo. 21:35; Deut. 22:13-19) Baana-bahulu hane batalima hande litaba, ni Maisilaele hane bamamela Mulao, batu kaufela nebatusiwanga, mi sicaba nesilumbekehisa Jehova.—Liv. 20:7, 8; Isa. 48:17, 18.

¹⁸ Zeluituta: Jehova walemuhanga lika kaufela zelueza. Ubata kuli lueze babañwi hande ni kubabonisa lilato. Mi wabonanga zelueza ni zelubulela niha luli lunosi mwa mandu aluna.—Maheb. 4:13.

19-21. (a) Baana-bahulu ni baatuli nebaswanela kuatula cwañi batu ba Mulimu? (b) Ki milao mañi yanaatomile Jehova, mi taba yeo ilulutañi?

¹⁹ Jehova naabata kuli batu bahae basike bakukuezwa ki macaba anaapila bukaufi ni bona. Kacwalo, naalaezi baana-bahulu ni baatuli kuli baatule ka kuya ka sesiñozwi mwa Mulao kusina ketululo. Nihakulicwalo, baana bane bafilwe buikalabelo bwa kuatula batu ba Mulimu nebasa swaneli kubaeza ka buhali. Kono nebaswanela kubaeza hande.—Deut. 1:13-17; 16:18-20.

²⁰ Jehova walata batu bahae, ki lona libaka hatomile milao yehanisa batu kueza babañwi maswe. Ka mutala, Mulao neutusa kuli mutu asike atamelezwa ka bunolo kuli uezize mulatu omutuna. Mutu yatamelelizwe taba yeñwi naalumelezwa kuziba mutu yanaa mutameleza taba. (Deut. 19:16-19; 25:1) Mi pili mutu yatamelelizwe taba asika fiwa kale mulatu, nekutokwahala lipaki zepeli za taba yeo. (Deut. 17:6; 19:15) Kono kucwañi haiba  Muisilaele naaezize mulatu omutuna, mi nekunani feela paki alimuñwi wa taba yeo? Mutu yo naasaswaneli kunahana kuli naasike afiwa koto kabakala mulatu waezize. Jehova naaboni bufosi bwahae. Ndate lubasi naafilwe maata mwa lubasi lwahae, kono maata ahae naanani maciñekelo. Mane hane kubanga ni mizeko yemiñwi mwa lubasi, baana-bahulu ba muleneñi nebanani buikalabelo bwa kutusa lubasi lo ni kufa katulo ya mafelelezo.—Deut. 21:18-21.

²¹ Zeluituta: Jehova ulutomezi mutala omunde; lika kaufela zaezanga lilukile. (Samu 9:7) Ufanga mupuzo batu babamamela likuka zahae ka busepahali, kono babaitusisa maswe maata abona ubafanga koto. (2 Sam. 22:21-23; Ezek. 9:9, 10) Batu babañwi bakona kueza lika zemaswe ni kunahana kuli habana kufiwa koto, kono Jehova uka bafa koto ka nako yeswanela. (Liprov. 28:13) Mi haiba basabaki, hona cwale-cwale fa, bakaziba kuli “kwasabisa kufiwa koto ki Mulimu yapila.”—Maheb. 10:30, 31.

22-24. (a) Mulao wa Mushe sihulu neusileleza bo mañi, mi taba yeo ilulutañi ka za Jehova? (b) Ki temuso mañi yelufumana kwa liñolo la Exoda 22:22-24?

²² Mulao sihulu neusileleza batu bane basakoni kuitwanela babacwale ka lindiala, limbelwa, ni bazwahule. Baatuli ba mwa Isilaele nebalaezwi kuli: “Usike wakopamisa katulo ya muzwahule kamba ya mwana yasina ndatahe, mi usike waamuha mbelwa siapalo sahae kuli sibe swalele ya nto yakukolotezi.” (Deut. 24:17) Jehova naabonisize kuli uiyakatwa  hahulu batu babasina yabatusa. Mi naafanga koto batu bane babanyandisa.—Mubale Exoda 22:22-24.

²³ Mulao hape neusileleza lubasi kwa libi za muzamao wa buhule, ka kuhanisa batu kulobala ni bahabo bona. (Liv. 18:6-30) Macaba anaapila bukaufi ni Maisilaele naalumeleza muzamao wo, kono batanga ba Jehova bona nebaanga muzamao wo sina mwanaa uungela Jehova—sina nto yenyenyisa.

²⁴ Zeluituta: Jehova ubata kuli batu babanani buikalabelo bwa kuokamela batu bahae, baiyakatwe bona ni kubabonisa lilato. Utoile libi za muzamao wa buhule, mi ubata kuli batu kaufela, sihulu batu babasina yabatusa, basilelezwe ni kuezwa hande.

25-26. (a) Ki kabakalañi halukona kubulela kuli swalisano ye mwahalaa lilato ni katulo yelukile iswana sina swalisano ye mwahalaa kubuyela ni kupila? (b) Lukanyakisisañi mwa taba yabubeli kwa litaba zeene zebulezwi kwa makalelo?

²⁵ Swalisano ye mwahalaa lilato ni katulo yelukile iswana sina swalisano ye mwahalaa kubuyela ni kupila; mutu haakoni kupila haiba asabuyeli. Haiba lulemuha kuli Jehova ulueza ka kuluka, luka mulata hahulu. Mi haiba lulata Mulimu ni kulata likuka zahae zelukile, lukasusuezwa kulata babañwi ni kubaeza hande.

²⁶ Tumelelano ya Mulao wa Mushe neitusize Maisilaele kuba ni silikani sesinde ni Jehova. Kono Mulao wo neufelisizwe Jesu hasatile fa lifasi kuto utaleleza, mi neuyolisizwe ka nto yeñwi yende hahulu. (Maro. 10:4) Muapositola Paulusi naatalusize kuli Mulao wo neli “muluti wa lika zende zene sataha.” (Maheb. 10:1) Mwa taba yabubeli kwa litaba zeene zebulezwi kwa makalelo, lukanyakisisa zeñwi za lika zende zeo, ni molukona kuboniseza lilato ni katulo yelukile mwa puteho ya Sikreste.