Ndaku munda

Ndaku ku tshikebelu

TSHIENA-BUALU TSHIA KULONGA 9

Dinanga ne buakane mu Isalele wa kale

Dinanga ne buakane mu Isalele wa kale

“Mmunange buakane ne kulumbuluisha kuakane. Buloba mbuwule tente ne dinanga dia lulamatu dia Yehowa.”​—MIS. 33:5.

MUSAMBU 3 Bukole buetu, ditekemena dietu, tshieyemenu tshietu

KADIOSHA *

1-2. (a) Ntshinyi tshitutu tuetu bonso basue? (b) Ntshinyi tshitudi mua kuikala batuishibue?

TUETU bonso tutu basue batunange. Tutu basue kabidi batuenzele malu mimpe. Padi bantu kabayi batunanga ne padibu batuenzela malu mabi misangu yonso, tudi mua kudimona katuyi ne mushinga, bashikile, tuela meji ne: malu neashale anu nanku.

2 Yehowa mmumanye ne: tudi ne dijinga dikole dia ne: bantu batunange ne batuenzele malu mimpe. (Mis. 33:5) Tuikale batuishibue ne: Nzambi wetu mmutunange bikole ne mmusue bua batuenzele malu mimpe. Bualu ebu budi bumueneka patoke patudi tukonkonona bimpe mikenji ivua Yehowa mupeshe tshisamba tshia Isalele ku butuangaji bua Mose. Wewe udiumvua bibi bualu bantu ki mbakunange anyi badi bakuenzela malu mabi, suaku ukonkonone Mikenji ya Mose. * Mikenji eyi neyikuleje mudi Yehowa utabalela bantu bende.

3. (a) Anu mudibu bumvuije mu Lomo 13:8-10, ntshinyi tshitudi tumona patudi tukonkonona Mikenji ya Mose? (b) Netuandamune nkonko kayi mu tshiena-bualu etshi?

3 Patudi tukonkonona Mikenji ya Mose, tudi tumona mudi Yehowa Nzambi wetu muikale ne dinanga dia bungi. (Bala Lomo 13:8-10.) Mu tshiena-bualu etshi, netukonkonone anu mikenji mikese ya ku ivua Nzambi mupeshe Isalele, ne netuandamune nkonko eyi: Bua tshinyi tudi mua kuamba ne: Mikenji ivua mishindamene pa dinanga? Bua tshinyi tudi mua kuamba kabidi ne: Mikenji ivua isaka bantu bua kuenza malu makane? Bavua balombe bantu bavua ne bukokeshi bua kulonda mikenji mushindu kayi? Mbanganyi menemene bavua Mikenji ikuba? Mandamuna a nkonko eyi adi mua kutusamba, kutupesha ditekemena, ne kutusemeja pabuipi ne Tatu wetu udi mutunange.​—Bien. 17:27; Lomo 15:4.

MIKENJI IVUA MISHINDAMENE PA DINANGA

4. (a) Bua tshinyi tudi mua kuamba ne: Mikenji ya Mose ivua mishindamene pa dinanga? (b) Bilondeshile Matayi 22:36-40, mmikenji kayi ivua Yezu mutambe kuakuila?

4 Tudi mua kuamba ne: Mikenji ya Mose ivua mishindamene pa dinanga bualu malu onso atu Yehowa wenza, utu uenza bua dinanga. (1 Yone 4:8) Yehowa uvua mushindamene pa mukenji munene wa kunanga Nzambi ne wa kunanga muntu netu bua kuela Mikenji ya Mose. (Lew. 19:18; Dut. 6:5; bala Matayi 22:36-40.) Nunku tudi mua kutekemena ne: mukenji wonso wa mu mikenji mipite pa 600 idi yenza Mikenji ya Mose udi utulongesha bualu kampanda bua dinanga dia Yehowa. Tukonkononayi bimue bilejilu.

5-6. Ntshinyi tshidi Yehowa musue bua mulume ne mukajende benze? Ntshinyi tshidi Yehowa mumanye? Fila tshilejilu.

5 Ikala ne lulamatu kudi muena dibaka nebe, ne utabalele bana bebe. Yehowa mmusue bua mulume ne mukajende banangangane bikole bua dinanga diabu dishale kashidi. (Gen. 2:24; Mat. 19:3-6) Masandi mbumue bua ku malu mabi a dipanga dinanga adi muntu mua kuenza. Ke bualu kayi, mukenji wa muanda mutekete wa mu Mikenji Dikumi uvua ukandika masandi. (Dut. 5:18) Kuenda masandi ‘nkuenzela Nzambi’ mpekatu ne nkuenzela muena dibaka netu bualu bubi menemene. (Gen. 39:7-9) Muena dibaka netu utudi benzele bibi au udi mua kushala ne mputa ku muoyo bidimu bia bungi bua dipanga lulamatu adi.

6 Yehowa mmumanye bimpe mudi bena dibaka benzelangana malu. Uvua musue bua bikale benzela bakaji bena Isalele malu mu mushindu muimpe. Mulume uvua unemeka Mikenji uvua ne bua kunanga mukajende kayi mua kushipa dibaka diabu bua malu a mukodi to. (Dut. 24:1-4; Mat. 19:3, 8) Kadi pavua tshilumbu tshinene tshijuka ne bikengela kushipa dibaka, uvua ne bua ne kupesha mukajende mukanda wa kushipa nawu dibaka. Mukanda au uvua wambuluisha bua kababandi mukaji au ne: mmuende masandi to. Bualu bukuabu, bidi bimueneka ne: kumpala kua mulume kupesha mukajende mukanda wa kushipa nawu dibaka, uvua ne bua kuanji kuyukila ne bakulu ba tshimenga. Nunku bakulu bavua bapeta mushindu wa kuteta kuambuluisha bena dibaka bua bashale mu dibaka diabu. Pavua mulume muena Isalele ushipa dibaka kakuyi bualu bua nsongo, Yehowa kavua wela dîyi mu bualu abu misangu yonso to. Nansha nanku, uvua umona binsonji bivua mukaji upuekesha ne umvua kanyinganyinga kavuaye naku.​—Mal. 2:13-16.

Yehowa uvua musue bua baledi bakoleshe bana ne dinanga ne babalongeshe bua bana badiumvue bimpe ne mu bukubi (Tangila tshikoso 7-8) *

7-8. (a) Ntshinyi tshivua Yehowa muambile baledi bua kuenza? (Tangila tshimfuanyi tshia pa tshizubu.) (b) Mmalongesha kayi atudi tupeta?

7 Mikenji idi ileja kabidi ne: Yehowa udi uditatshisha bikole bua diakalenga dia bana. Yehowa uvua muambile baledi bua batabalele majinga a bana babu a ku mubidi ne a mu nyuma. Baledi bavua ne bua kubabidila mpunga yonso uvua umueneka bua kuambuluisha bana babu bua banange mikenji ya Yehowa ne balonge mua kumunanga. (Dut. 6:6-9; 7:13) Bumue bua ku malu avua Yehowa munyokele bena Isalele buvua ne: bavua bakengesha bamue ba ku bana babu bibi bitambe. (Yel. 7:31, 33) Baledi kabavua ne bua kumona bana bu bintu biabu bivuabu mua kulengulula anyi kukengesha to, kadi bavua ne bua kubamona bu bumpianyi, bu dipa dia kudi Yehowa dia kunanga bikole.​—Mis. 127:3.

8 Malongesha: Yehowa udi umona mudi mulume ne mukajende benzelangana malu. Mmusue bua baledi banange bana babu, ne neabalumbuluishe bobu bakengesha bana babu.

9-11. Bua tshinyi Yehowa uvua muele mukenji uvua ukandika dialakana?

9 Kualakanyi to. Mukenji wa ndekelu wa mu Mikenji Dikumi uvua ukandika dialakana. (Dut. 5:21; Lomo 7:7) Yehowa uvua muele mukenji eu bua kulongesha bualu bua mushinga mukole ebu: bantu bende badi ne bua kulama muoyo wabu, mmumue ne: meji abu, ne mudibu badiumvua. Mmumanye ne: malu mabi atu atuadijila mu meji a muntu ne munda muende. (Nsu. 4:23) Pavua muena Isalele ulekela majinga mabi akola mu muoyo wende, uvua mua kuenzela bakuabu malu kayi ne dinanga. Tshilejilu, mukalenge Davidi wakakuluka mu buteyi ebu. Mu bulelela, uvua muntu muimpe. Kadi umue musangu, wakalakana mukaji wa bende. Dialakana adi diakamufikisha ku mpekatu. (Yak. 1:14, 15) Davidi wakenda masandi, kukebaye bua kushimakaja bayende wa mukaji, ne pashishe kumushipeshaye.​—2 Sam. 11:2-4; 12:7-11.

10 Pavua muena Isalele ushipa mukenji uvua ukandika dialakana, Yehowa uvua mumanye bualu abu bualu mmumanye meji etu ne mutudi tudiumvua. (1 Kul. 28:9) Mukenji uvua ukandika dialakana uvua wambila bena Isalele ne: bavua ne bua kuepuka meji adi afikishangana ku dienza malu mabi. Yehowa udi bushuwa Tatu wa meji ne dinanga!

11 Malongesha: Yehowa kena anu umona tshimuenekelu tshia muntu to. Udi umona tshitudi munda menemene, mmumue ne: tshidi mu muoyo wetu. (1 Sam. 16:7) Katuena mua kumusokoka meji etu, mutudi tumvua, anyi malu atudi tuenza to. Udi ukeba malu mimpe adi munda muetu ne mmusue bua tuikale anu nawu. Kadi mmusue tujingulule meji mabi atudi nawu kumpala kua kutufikishawu ku bienzedi bibi, ne tuakande.​—2 Kul. 16:9; Mat. 5:27-30.

MIKENJI IVUA ISAKA BANTU BUA KUENZA MALU MAKANE

12. Mbualu kayi budi Mikenji ya Mose ileja?

12 Mikenji ya Mose idi ileja kabidi mudi Yehowa munange buakane. (Mis. 37:28; Yesh. 61:8) Mmufile tshilejilu tshimpe tshia mua kuenzela bantu bakuabu malu mu mushindu muakane. Pavua bena Isalele batumikila mikenji miakane ya Yehowa, uvua ubabenesha. Pavuabu babenga kuyitumikila, bavua bakenga. Tukonkonone mikenji mikuabu ibidi ya mu Mikenji Dikumi.

13-14. Mikenji ibidi ya kumpala ya mu Mikenji Dikumi ivua ilomba tshinyi? Ntshinyi tshivua tshienzekela bena Isalele pavuabu batumikila mikenji ayi?

13 Tendelela anu Yehowa. Mikenji ibidi ya kumpala ya mu Mikenji Dikumi ivua ilomba bena Isalele bua balamate anu Yehowa, ne ivua ibadimuija bua kubenga kutendelela mpingu. (Ekes. 20:3-6) Yehowa kavua muele mikenji ayi bua diakalenga diende to. Uvua muyele bua diakalenga dia tshisamba tshiende. Pavua bena Isalele bashala bamulamate, bavua batanta. Pavuabu batendelela nzambi ya bisamba bikuabu, bavua bakenga.

14 Mona tshivua bena Kanana benza. Bavua batendelela mpingu ivua kayiyi ne muoyo pamutu pa kutendelela Nzambi mulelela udi ne muoyo. Pavuabu benza nunku, bavua balua bantu tshianana. (Mis. 115:4-8) Mu ntendelelu wabu bavua banyisha malu a masandi a bundu menemene, bashipa too ne bana babu babalambula nzambi yabu. Bia muomumue, pavua bena Isalele babenga kutendelela Yehowa kadi batendelela mpingu, bavua balua bantu tshianana ne benzela bena mu mêku abu bibi. (2 Kul. 28:1-4) Bantu bavua ne bukokeshi bavua babenga kutumikila mikenji miakane ya Yehowa. Bavua bakokesha bibi ne bakengesha bantu bavua bashadile ne bavua kabayi ne dikuatshisha. (Yeh. 34:1-4) Yehowa wakadimuija bena Isalele ne: uvua ne bua kunyoka bantu bavua bakengesha bakaji ne bana bavua kabayi ne wabu wa kubakuila. (Dut. 10:17, 18; 27:19) Kadi Yehowa uvua ubenesha bantu bende pavuabu bashala bamulamate ne benzelangana malu mu mushindu muakane.​—1 Bak. 10:4-9.

Yehowa mmutunange ne udi umona patudi tukenga bua malu mabi adibu batuenzele (Tangila tshikoso 15)

15. Mmalongesha kayi atudi tupeta bua Yehowa?

15 Malongesha: Padi bantu badi bamba mudibu benzela Nzambi mudimu bapetula mikenji yende ne bakengesha bantu bende, katuena ne bua kuela Yehowa tshilumbu pa mbidi to. Yehowa yeye mmutunange ne udi umona patudi tukenga bua malu mabi adibu batuenzele. Udi umvua mudibi bitusama kupita mutu mamu umvua padi muanende usama. (Yesh. 49:15) Nansha mudiye kayi mua kuenza bualu mpindieu, kudi tshikondo tshikalaye mua kulumbuluisha benji ba malu mabi badi kabayi banyingalala bua mudibu benzela bakuabu malu mabi.

MUVUABU NE BUA KULONDA MIKENJI

16-18. Mikenji ya Mose ivua itangila malu kayi? Mmalongesha kayi atudi tupeta?

16 Mikenji ya Mose ivua itangila malu a bungi avua bena Isalele benza, ke bualu kayi bivua ne mushinga bua bakulu bavua Yehowa muteke bua kulumbuluisha tshisamba tshiende balumbuluishe mu mushindu muakane. Bavua balumbuluisha bilumbu bia malu a ntendelelu, bia malu mabi avua enzeka, ne bilumbu pankatshi pa bantu. Tukonkonone bilejilu bidi bilonda ebi.

17 Pavua muena Isalele ushipa muntu, kabavua bamushipa musangu umue to. Bakulu ba mu tshimenga tshiabu bavua ne bua kulondesha muvua malu menzeke kumpala kua kuambabu bikalaye uvua mukumbanyine tshibawu tshia lufu. (Dut. 19:2-7, 11-13) Bakulu bavua kabidi balumbuluisha bilumbu bishilashilangane bia buatshia buila. Tshilejilu, bavua balumbuluisha bilumbu bia difuilakana maloba too ne bia mu mêku. (Ekes. 21:35; Dut. 22:13-19) Pavua bakulu bakosa bilumbu bimpe ne pavua bena Isalele batumikila mikenji, bivua biambuluisha bantu bonso, ne tshisamba tshijima tshivua tshitumbishisha Yehowa.​—Lew. 20:7, 8; Yesh. 48:17, 18.

18 Malongesha: Yehowa udi utabalela bualu buonso butudi tuenza. Ki mmusue bua tuikale ne kansungansunga to, kadi mmusue tuenzele bantu bakuabu malu ne dinanga. Udi kabidi umona malu atudi tuamba ne tuenza, nansha tuetu bikale nkayetu mu nzubu.​—Eb. 4:13.

19-21. (a) Mmunyi muvua bakulu ne balumbuluishi ne bua kuenzela bantu ba Nzambi malu? (b) Mmunyi muvua Mikenji ya Mose ikuba bena Isalele? Mmalongesha kayi atudi tupeta?

19 Yehowa kavua musue bua bibidilu bibi bia bisamba bivua binyunguluke bena Isalele bibanyange to. Ke bualu kayi, uvua ulomba bua bakulu ne balumbuluishi balonde mikenji kakuyi kansungansunga. Balumbuluishi kabavua ne bua kuikala ne malu makole kumpala kua bantu bende to, kadi bavua ne bua kunanga buakane.​—Dut. 1:13-17; 16:18-20.

20 Yehowa utu umvuila bantu bende luse, ke bualu kayi uvua muele mikenji bua bantu kabenzedianganyi malu mabi to. Tshilejilu, Mikenji ivua ipangisha muntu bua kubanda mukuabu ne bualu bubi. Muntu uvuabu babande uvua ne bukenji bua kumanya uvua mumubande au. (Dut. 19:16-19; 25:1) Bua kumupishabu, bivua bikengela bujadiki bua bantu bobu bakese, mbabidi. (Dut. 17:6; 19:15) Kadi netuambe tshinyi bua muena Isalele uvua wenza bualu bubi buvua muntu umue tshianana umona? Kavua mua kudiambila ne: kabavua mua kumunyoka to, bualu Yehowa uvua mumone tshivuaye muenze. Mu mêku, Mikenji ivua ipesha batatu bukokeshi, kadi bukokeshi abu buvua ne mikalu. Bakulu ba mu tshimenga bavua ne bukenji bua kuela dîyi mu bimue bilumbu bia mu mêku ne kubikosa.​—Dut. 21:18-21.

21 Malongesha: Yehowa udi tshilejilu tshimpe menemene; malu onso atuye wenza atu anu makane. (Mis. 9:7) Utu ufuta bantu badi batumikila mikenji yende, kadi unyoka bantu badi benzelangana bibi ne bukokeshi buabu. (2 Sam. 22:21-23; Yeh. 9:9, 10) Kudi bantu badi mua kuenza malu mabi bimueneka bu ne: kabena bapeta dinyoka to, kadi padi Yehowa umona ne: tshikondo ntshikumbane, udi wenza bua babalumbuluishe. (Nsu. 28:13) Bobu kabayi banyingalale, dîba adi nebamone ne: “mbualu budi bukuatshisha buôwa bua kukuluka mu bianza bia Nzambi wa muoyo.”​—Eb. 10:30, 31.

BANTU BAVUA MIKENJI IKUBA MENEMENE

Pavua bakulu bakosa bilumbu, bavua ne bua kuidikija mushindu udi Yehowa munange bantu ne munange buakane (Tangila tshikoso 22) *

22-24. (a) Mmbanganyi menemene bavua Mikenji ikuba? Mmalongesha kayi atudi tupeta bua Yehowa? (b) Ndidimuija kayi didi mu Ekesode 22:22-24?

22 Mikenji ivua itamba kukuba bantu bavua kabayi mua kudikuba nkayabu bu mudi: bana ba nshiya, bakaji bakamba, ne bantu bavua basombe buenyi. Bavua bambile mulumbuluishi yonso wa mu Isalele ne: “Kuena ne bua kukonyangaja tshilumbu tshia muntu udi musombe buenyi anyi tshia muana udi mufuishe tatuende, ne kuena ne bua kukuata tshilamba tshia mukaji mukamba bu tshieya tshia tshintu tshisomba to.” (Dut. 24:17) Yehowa uvua uleja muvuaye utabalela bantu bavua kabayi ne wabu wa kubakuila, ubatabalela ne dinanga dionso. Uvua unyoka bavua babakengesha.​—Bala Ekesode 22:22-24.

23 Mikenji ivua kabidi ikuba bena mu mêku ku bibindi bia mishindu yonso. (Lew. 18:6-30) Bena Isalele bavua ne bua kumona malu aa bu malu mabi anu muvua Yehowa uamona. Kabavua ne bua kuikala bu bisamba bivua bibanyunguluke bivua biobi bianyisha malu aa ne biakankamija too ne kuakankamija.

24 Malongesha: Yehowa mmusue bantu badiye upesha bukokeshi batabalele bantu badi ku bukokeshi buabu ne dinanga. Udi ukina bibindi bia mishindu yonso ne mmusue bua bantu bonso bikale mu bukubi ne babenzele malu mu mushindu muakane, nangananga bantu badi kabayi ne wabu wa kubakuila.

MIKENJI IVUA “MUNDIDIMBI WA MALU MIMPE ATSHILUALUA”

25-26. (a) Bua tshinyi tudi mua kuamba ne: dinanga ne buakane bidi anu bu muoyo ne mueyelu? (b) Mu tshiena-bualu tshia buena etshi tshialonda netuakule bua tshinyi?

25 Dinanga ne buakane bidi anu bu muoyo ne mueyelu; kakuena muntu udi mua kuikala ne tshimue, kayi ne tshikuabu to. Tuetu batuishibue ne: Yehowa udi utuenzela malu mu mushindu muakane, dinanga ditudi bamunange didi dikola. Tuetu banange Nzambi, banange ne mikenji yende miakane, bidi bitusaka bua kunanga bantu bakuabu ne kubenzela malu mu mushindu muakane.

26 Tshipungidi tshia Mikenji ya Mose tshivua tshiambuluisha bena Isalele bua kuikala mu malanda mimpe ne Yehowa. Kadi Mikenji yakimana pavua Yezu mufile mulambu wa tshia kupikulangana natshi; bakayipingana kudi tshintu tshivua tshiyipite. (Lomo 10:4) Mupostolo Paulo wakaleja muvua Mikenji mikale “mundidimbi wa malu mimpe atshilualua.” (Eb. 10:1) Tshiena-bualu tshialonda tshia mu biena-bualu bidi biakula bua malu a muomumue ebi netshiakule bua amue a ku malu mimpe au, ne netshileje mushinga udi nawu dinanga ne buakane mu tshisumbu tshia bena Kristo.

MUSAMBU WA 109 Tubanange bikole mu muoyo wetu

^ tshik. 5 Tshiena-bualu etshi ntshia kumpala mu biena-bualu binayi bikala ne bua kuakula bua malu a muomumue bidi bileja bua tshinyi tudi ne bua kuikala batuishibue ne: Yehowa udi ututabalela. Biena-bualu bisatu bidi bishale nebipatuke mu Tshibumba tshia Nsentedi tshia ngondo 5/2019. Biena-bualu abi mbiobi ebi: “Dinanga ne buakane mu tshisumbu tshia bena Kristo,” “Dinanga ne buakane padiku malu mabi,” ne “Kusamba bantu badibu benzele bibi.”

^ tshik. 2 DIUMVUIJA: Batu babikila mikenji mipite pa 600 ivua Yehowa mupeshe bena Isalele ku butuangaji bua Mose ne: “Mikenji” anyi “Mikenji ya Mose.” Batu kabidi batamba kubikila mikanda itanu ya kumpala ya mu Bible (kubangila ku Genese too ne ku Dutelonome) ne: Mikenji. Imue misangu batu babikila tshitupa tshionso tshia Mifundu ya mu tshiena Ebelu mifundisha ku bukole bua nyuma muimpe ne: Mikenji.

^ tshik. 60 DIUMVUIJA DIA TSHIMFUANYI: Mamu muena Isalele ulongolola bia kulamba wenda uyukila ne bana bende ba bakaji ne disanka dionso. Lua ku bule, tatu ulongesha muanende wa balume mua kutabalela mikoko.

^ tshik. 64 DIUMVUIJA DIA TSHIMFUANYI: Bakulu ku tshiibi tshia tshimenga bambuluisha mukaji mukamba ne muanende badibu badie makuta kudi ngenda mushinga kampanda.