1-2. (a) I vyani vino swensi tukalonda? (b) Uusininkizyo ci uno twakwata?

SWENSI kwene tukalonda ukutemwikwa. Nupya swensi tukalonda antu ukutucitila ivya mulinganya. Ndi cakuti antu yasikutulanga ukutemwa nu mulinganya, tukayuvwa ukuti sweswe ya sile sile nupya tukalola kwati ivintu vitalatala vituzipilepo umu umi.

² Yeova wamanya ukuti tukalonda ukutemwikwa nupya tukalondesya antu yatucitila ivya mulinganya. (Masa. 33:5) Tusitwisika ukuti Leza watutemwa sana nupya akatucitila ivintu nu mulinganya. Tukasininkizya cii ndi twamanya ivyaya umu Masunde yano Yeova wapeezile uluko lwa ina Izlaeli ukupitila muli Mose. Ndi cakuti mukayuvwa ukuti mutatemwikwa, nanti ndi cakuti antu yakamufyenga, mukwai lolini vino Masunde Yakwe Mose * yakalanga vino Yeova akasakamala antu yakwe.

3. (a) Ukulingana ni vyalondololwa pali Loma 13:8-10, i vyani vino tukasambilila ndi twamanya Masunde Yakwe Mose? (b) A mauzyo ci yano icipande cii cimaasuka?

³ Ndi twasambilila sana apa Masunde yakwe Mose, tukamanya vino Leza witu Yeova uwaya nu kutemwa akatusakamala. (Welengini Loma 13:8-10.) Umu cipande cii, tumalanda pa masunde sile anono aapezilwe uku ina Izlaeli nupya tumaasuka amauzyo yaa: U mulandu ci uno tungalandila ukuti Amasunde yalanganga ukutemwa kwakwe Yeova? U mulandu ci uno tungalandila ukuti Amasunde yakomelezyanga antu ukuya nu mulinganya? Uzye antu yano Leza wapeezile amaka yalondekwanga ukuomvya uli  Masunde? Nupya aantu ya musango ci yano Amasunde yacingililanga? Amasuko uku mauzyo yaa yakatuteekezya, ukutupeela upaalilo, nu kutwazwa ukupalama kuli Tata witu uwaya nu kutemwa.—Mili. 17:27; Loma 15:4.

4. (a) U mulandu ci uno tungalandila ukuti Amasunde Yakwe Mose yalimo ukutemwa? (b) Ukulingana na Mateo 22:36-40, a masunde ci yano Yesu walanzilepo sana?

⁴ Tungati Masunde Yakwe Mose yalimo ukutemwa pano Yeova akalanga ukutemwa muli vyonsi vino akacita. (1 Yoa. 4:8) Amasunde yonsi yano Yeova wapeezile aina Izlaeli yakalanga ukuti tulinzile ukutemwa Leza na antu yanji. (Levi 19:18; Malan. 6:5; welengini Mateo 22:36-40.) Fwandi tungenekela ukuti amasunde yonsi ukucila pali 600 aaya umu Masunde Yakwe Mose yakalanga vino Yeova waya nu kutemwa. Lekini tusambilile pali vimwi ivyacitikanga.

5-6. I vyani vino Yeova akalonda atwalane ukucita, nupya i vyani vino akamanya? Langililini.

⁵ Mwaya acisinka kuli ya winu, nupya mwasakamala ana inu. Yeova akalonda atwalane ukutemwana sana nu kutwalilila vivyo kwene umi wao onsi. (Utan. 2:24; Mate. 19:3-6) Icintu cimwi icipisye sana cino umuntu uwaya umu cupo angacita uucende. Fwandi ali mulandu uno isunde ilyalenga 7 pa Masunde Ikumi lyalesizye ucende. (Malan. 5:18) Ukucita ucende u “kwifya kuli Leza” nupya i cintu icipisye cino umuntu uwaya umu cupo angacitila uwakwe. (Utan. 39:7-9) Umuntu wino uwakwe wacita ucende angatwalilila ukuvwa uyi pa myaka iingi.

⁶ Yeova akaika sana mano kuli vino atwalane yakacita kuli ya wao. Walondesyanga ukuti aina Izlaeli yacitila ya mama yao ivisuma. Iya uwacindiike Amasunde walanganga ukutemwa uku muci nupya ataali nu kumuta pa tumilandu ututaali utucindame. (Malan. 24:1-4; Mate. 19:3, 8) Nomba ndi cakuti kwaya intazi ikulu nupya wata mamakwe, umonsi walondekwanga ukupeela mamakwe icitupa ca kumuteelapo. Icitupa cico cacingililanga ya mama pakuti yataapeelwa umulandu wa uzelele. Nupya, lino umonsi atali apeele umuci icitupa ca kumutelapo, walinzile ukunena aikolo amu musumba. Lyene aikolo yezyanga ukwazwa atwalane ukutwalilila umu cupo. Ndi cakuti umonsi umwina Izlaeli wata mamakwe pa mulandu na ukaitemwe, asi lyonsi lino Yeova wacitangapo cimwi. Lelo, walolanga aminsozi yakwe mama wino yata, nupya wamanyanga vino mama wiyo uvwanga uyi.—Malaki 2:13-16.

7-8. (a) I vyani vino Yeova wanenyile avyazi ukucita? (Lolini cikope icili pa nkupo) (b) I vyani vino tukusambililako?

⁷ Nupya Masunde yalanganga ukuti Yeova akalonda ukuti ana yaye ni nsansa nu kucingililwa. Yeova wanenyile avyazi ukuti yasakamala ana yao umu vintu ivyalondekwanga alino nu kuyasambilizya pali Leza. Avyazi yalondekwanga ukwavwa ana yao ukumanya nu kutemwa Masunde yakwe Yeova. (Malan. 6:6-9; 7:13) Umulandu onga uno Yeova wafulwilile aina Izlaeli u wakuti yacitilanga ana yao yamwi ivintu ivipisye. (Yele. 7:31, 33) Avyazi yalondekwanga ukulola ana yao ukuti u wila ukufuma kuli Yeova nupya yalondekwanga ukuyatemwa sana, yatalondekwanga ukuyalola wa vikwatwa vino yangatazyela sile nu kuyacitila ivintu iviipe.—Masa. 127:3.

⁸ Vino Tukusambililako: Yeova akaika sana mano kuli vino atwalane yakacitilana. Akalonda avyazi ukutemwa ana yao, nupya alapingula avyazi pali vino yakacitila ana yao.

9-11. U mulandu ci uno Yeova wikiileko isunde ilyalesyanga ulunkumbwa?

⁹ Utaakumbwa. Isunde lya kusyalikizyako pa Masunde Ikumi lyalesizye ulunkumbwa, nanti ukukwata amelenganyo aipe pa vintu vino  yauze yakwata. (Malan. 5:21; Loma 7:7) Yeova wapeezile isunde kwene lii pakuti atusambilizye isambililo ilicindame sana ilyakuti antu yakwe yalinzile ukucingilila imyenzo yao, kuli kuti, amelenganyo na vino yakayuvwa. Wamanya ukuti ivicitwa viipe vikatandika na melenganyo aipe. (Mapi. 4:23) Ndi cakuti umwina Izlaeli wazumilizya ulunkumbwa ukukula umu mwenzo, cico cali nu kulenga kuti acitila yauze ivintu iviipe. Umwene Davidi waponiile umu ntazi ii. Ukuya kwene wali umuntu umusuma. Nomba pa nsita imwi, wakumvilwe muka mwineco. Ulunkumbwa lwalenzile aifye. (Yako. 1:14, 15) Davidi wacisile ucende, aezya ukusomba iya wakwe mama wino wayembwike nawe, nupya walesile ukuti akomwe.—2 Sam. 11:2-4; 12:7-11.

¹⁰ Yeova wamanyanga ndi cakuti umwina Izlaeli watama isunde lii ilyalandanga pa lunkumbwa. Na ndakai kwene Yeova akamanya vino tukaelenganyapo na vino tukayuvwa. (1 Mila. 28:9) Nupya masunde yazwilizyanga antu yakwe ukutaluka uku melenganyo aipe aangalenga yacite iviipe. I cumi cumi Tata witu uwaya nu kutemwa Yeova waya sana na mano!

¹¹ Vino tukusambililako: Yeova akalola ivingi ukuluta pali vino umuntu akaloleka ukunzi. Akalola vino twaya umukasi, kuli kuti umu mwenzo. (1 Sam. 16:7) Yeova akamanya amelenganyo itu na vino tukayuvwa, tutanga tufisame kuli aliwe. Akalola ivisuma muli sweswe nu kutukomelezya ukuti avino twacita vivyo kwene. Nomba akalonda kuti tumanye nu kukanya melenganyo itu aipe lino tutali tucite iviipe.—2 Mila. 16:9; Mate. 5:27-30.

12. Uzye Amasunde Yakwe Mose yalanzile sana pali vyani?

¹² Amasunde Yakwe Mose nupya yalanzile ukuti Yeova watemwa umulinganya. (Masa. 37:28; Eza. 61:8) Watulangilila ningo vino tulinzile ukucitila yauze ivintu nu mulinganya. Lyonsi lino aina Izlaeli yalondelanga masunde yano Yeova wayapeezile, wayapaalanga. Lyonsi lino yaatanga ukwika mano uku masunde yakwe, ayamo umulinganya, yaculanga sana. Lolini amasunde na yauze yaili aaya umu Masunde Ikumi.

13-14. Uzye Amasunde yaili akutandikilako pa Masunde Ikumi yalandanga pali vyani, nupya ukulondela masunde yayo kwali nu kwazwa uli aina Izlaeli?

¹³ Mwapepa Yeova wenga sile. Amasunde yaili akutandikilako pa Masunde Ikumi yanenyile aina Izlaeli ukuti yalinzile ukupepa Yeova wenga sile mpo nupya yatalondekwanga ukupepa utuluwi. (Kufu. 20:3-6) Amasunde yaa yataali nu kulenga ivintu vizipile Yeova. Lelo yaali nu kwazwa antu yakwe. Lyonsi lino antu yakwe yatwalililanga ukuya acisinka kuli aliwe, ivintu vyayazipilanga sana. Lyonsi lino yapepanga tuleza twa nko zyuze, yaculanga sana.

¹⁴ Elenganyini pa ina Kenani. Yapepanga tuleza ututaali nu umi ukuluta ukupepa Leza wa umi. Ni cacitiike icakuti yaileteliile. (Masa. 115:4-8) Umu mipepele yao yacitanga uzelele uwipisye nu kupeela ana yao impolelwa. Vikwene avino cali nu ku ina Izlaeli, ndi yata ukwika mano kuli Yeova nu kusoolola ukupepa utuluwi, yailetelelanga nu kuletelela indupwa zyao. (2 Mila. 28:1-4) Aonsi aatungululanga yaatanga ukulondela masunde yakwe Yeova amulinganya. Yaomvyanga amaka yao uyi uyi nupya yacuzyanga antu aatakweti amaka na yano yataakweti akuyacingilila. (Ezek. 34:1-4) Yeova wacelwile aina Izlaeli ukuti wali nu kuleta upinguzi pali yano yacuzyanga ya mama na ana aatakweti aakuyacingilila. (Malan. 10:17, 18; 27:19) Lelo Yeova wapolelelanga antu yakwe ndi yali na ucisinka kuli aliwe nupya yakucitila yauze ivya mulinganya.—1 Yamw. 10:4-9.

15. I vyani vino tukusambilila pali Yeova?

¹⁵ Vino tukusambililako: Yeova atanga apeelwe  umulandu ndi cakuti aakalanda ukuti yakamupepa, yasikwika mano uku masunde yakwe nu kucitila antu yakwe iviipe. Ukuya kwene Yeova watutemwa nupya akamanya ndi cakuti twafyengwa. Akamanya ndi cakuti vimwi vikutucuzya ukuluta na vino nyina wa untunze akauvwa uyi ndi cakuti umwanakwe akucula. (Eza. 49:15) Nanti cakuti atanga acitepo cimwi papo kwene, umu kuya kwa nsita alapingula ya kacita ya viipe aasilapila pali vino yakacitila antu yauze.

16-18. Uzye Masunde Yakwe Mose yaombanga kuli vyani ivyacitikilanga antu yakwe Leza, nupya i vyani vino tukusambililako?

¹⁶ Amasunde Yakwe Mose yalanzile pa vintu ivingi ivyacitikilanga aina Izlaeli, fwandi aikolo asontwe yalondekwanga ukupingwilako Yeova nu mulinganya. Yakweti umulimo wa kwazwa antu muli ukapepa alino nu mu milandu yuze iyacitikanga. Elenganyini pali vii ivyacitiike.

¹⁷ Ndi cakuti umwina Izlaeli wakoma umuntu, ataakomwanga sile papo kwene. Aikolo ya mu musumba yalondelezyanga pakuti yamanye ivyacitiike lino yatali yapingule ndi cakuti cali sile ningo ukukoma umuntu wiyo. (Malan. 19:2-7, 11-13) Nupya aikolo yapingulanga imilandu na yuze nyanya iyacitikanga cila wanda. Yapingulanga antu ndi cakuti yata ukuvwana pa mulandu ni vikwatwa, nanti umu milandu yuze iyalenganga yate ukuvwana. (Kufu. 21:35; Malan. 22:13-19) Ndi cakuti aikolo yapingula nu mulinganya nupya aina Izlaeli yakulondela Masunde, ivintu vyazipilanga antu yonsi, nupya uluko lonsi lwacindikanga Yeova.—Levi 20:7, 8; Eza. 48:17, 18.

¹⁸ Vino tukusambililako: Yeova akalonda twamuzanzya muli vyonsi vino tukucita. Akalonda twaya nu mulinganya nu kutemwa uku yantu yauze. Nupya akalola vyonsi vino tukalanda nu kucita nanti sile lino tuli swenga.—Ayeb. 4:13.

19-21. (a) Uzye aikolo na ya kapingula yalondekwanga ukucita uli pa kuomba na antu yakwe Leza? (b) Uzye Amasunde yakwe Mose yacingililanga uli antu, nupya tukasambililako vyani?

¹⁹ Yeova walondanga ukucingilila antu yakwe uku vintu iviipe vino inko izyayazingulwike zyacitanga. Fwandi walondanga ukuti aikolo na ya kapingula yaomvya Masunde ukwaula akapatulula. Apingulanga yalondekwanga ukulangulukilako antu nu kulanga uluse pa kupingula. Lelo yalondekwanga ukutemwa umulinganya.—Malan. 1:13-17; 16:18-20.

²⁰ Yeova akalangulukilako antu yakwe, fwandi acino wikiileko amasunde pakuti yamwi yatafyengwa. Amasunde yataalenganga antu ukupeelwa imilandu pali vino yatacisile. Wino yapeela umulandu wakweti insambu zya kumanya uwatamupeela umulandu. (Malan. 19:16-19; 25:1) Nupya lino yatatala yasininkizya ukuti i cacumi akweti umulandu, palondekwanga yakamboni yaili akumusinila. (Malan. 17:6; 19:15) Nga ndi cakuti umwina Izlaeli wacita icintu cimwi icipisye cino umuntu wenga sile waweniko, cayanga uli? Ataalondekwanga ukwelenganya  ukuti atanga apeelwe umulandu. Yeova wene wamanyanga vino umuntu wiyo watacita. Umu lupwa, aonsi yapeezilwe amaka, nomba amaka yayo yakweti umwakupeleela. Insita zimwi umu lupwa ndi mwaya intazi zya kukana uvwana, aikolo ya mu musumba yalondekwanga ukuombela pa milandu iiyo nu kupingula vino antu yaayo yaali nu kucita.—Malan. 21:18-21.

²¹ Vino tukusambililako: Vyonsi vino Yeova akacita mutaaya ulufyengo, fwandi swensi tufwile ukumukolanya. (Masa. 9:7) Akapolelela yonsi akalondela masunde yakwe, lelo akafulula yonsi asiomvya ningo amaka yano yapeelwa. (2 Sam. 22:21-23; Ezek. 9:9, 10) Antu yamwi yangacita iviipe nupya cingaloleka kwati pasi iviipe ivilayacitikila, nomba ndi Yeova walola ukuti icilinga ukucitapo vimwi, akasininkizya ukuti yapingulwa umu mulinganya. (Mapi. 28:13) Nupya ndi cakuti yatalapiile, yakaiza iyamanya zuwa ukuti “kufumbatwa mu makasa yakwe Leza wa umi i cintu cimwi ca koofya cuze.”—Ayeb. 10:30, 31.

22-24. (a) Uzye Masunde yacingililanga antu ya musango ci, nupya tukusambilila vyani pali Yeova? (b) U kucelula ci ukwaya pali Kufuma 22:22-24?

²² Amasunde yacingililanga antu aatakweti amaka ya kuicingilila aineco, wa yana ya nsiwa, ya mukamfwilwa, alino na inamasi. Ya kapingula umu Izlaeli yayanenyile ukuti: “Mutaezya kufyengelekezya ainamasi na ana asyale pa nsambu zyao. Nupya mutaezya kutoola cakuzwala cakwe mukamfwilwa kuti ciye kamukole [nanti icilemelelo] pa nkongole zino amukwatile.”  (Malan. 24:17) Yeova wali nu luse uku yantu aatakweti akuyacingilila umu wikazi. Nupya wafululanga yano yayacuzyanga.—Welengini Kufuma 22:22-24.

²³ Nupya Masunde yalesizye imisango yonsi iya uzelele ukuti itaalinzile ukucitika umu lupwa, pakuti amu ndupwa yangacingililwa. (Levi 18:6-30) Ukupusanako na antu ya mu nko zyuze, antu yakwe Yeova yalondekwanga ukulola umulandu uwo wakwe vino Yeova akaulola, ukuti cali ica muselu.

²⁴ Vino tukusambililako: Yeova akalonda ukuti yano wapeela amaka ya kutungulula yaika mano uku yantu yonsi yano yakutungulula. Wapata uzelele nupya akalonda ukuti antu yakwe yonsi yacingililwa, sana sana aatakwata aakuyazwa yalinzile ukucingililwa nu kupingulwa umu mulinganya.

25-26. (a) U mulandu ci uno tungalandila ukuti imiyele ya kutemwa nu mulinganya yaya wa mupu nu umi? (b) I vyani vino tulasambilila umu cipande icilondelilepo?

²⁵ Ukutemwa nu mulinganya vyaya wa mupu nu umi; pano nsi pasi umuntu angaya umupuma ndi cakuti pasi conga pali vii. Ndi twasininkizya ukuti Yeova akatucitila ivintu nu mulinganya, tukamutemelwako sana. Nupya ndi twatemwa Leza nu kutemwa amasunde yakwe awololoke, tukatemwa antu yauze nu kuyacitila ivya mulinganya.

²⁶ Amasunde Yakwe Mose yalenzile ukuti aina Izlaeli yaye sana ya cuza yakwe Yeova. Nomba antu yakwe Leza yatiile ukutungululwa na Masunde lino Yesu wafikilizye Masunde, nupya Masunde izile iyapyanikiziwapo ni cintu cimwi icisuma sana. (Loma 10:4) Umutumwa Paulo walondolwile Amasunde ukuti ‘yalanganga umusango uzimantukile uwa vintu visuma ivyali nu kwiza.’ (Ayeb. 10:1) Icipande icilondelilepo umu vipande vii ivikulanda pa Masunde, cilalanda pa vintu kwene vivyo ivisuma na pali vino imiyele ya kutemwa nu mulinganya yacindama umu cilongano ca Ina Klistu ndakai.