1-2. (a) Ko e heigoa ne manako oti a tautolu ke moua? (e) Ko e heigoa kua mauokafua a tautolu ki ai?

MANAKO a tautolu oti ke moua e fakaalofa. Ti manako foki ke taute fakamitaki mai ki a tautolu oti. Ka lagaloga e nakai moua e tautolu e fakaalofa mo e fakafili tonu, to logona hifo e tautolu e nakai aoga mo e nakai fai amaamanakiaga.

² Iloa e Iehova kua manako lahi a tautolu ke he fakaalofa mo e fakafili tonu. (Sala. 33:5) Mauokafua a tautolu to fakaalofa hofihofi e Atua ki a tautolu mo e manako ke taute fakamitaki a tautolu. Kitia maaliali e mena nei ka onoono fakatata a tautolu ke he Fakatufono ne age e Iehova ke he motu ko Isaraela puhala ia Mose. Ka momoko lahi a koe ha kua nakai fakaalofa mo e nakai fakafili tonu ki a koe, fakamolemole manamanatu ke he puhala ne fakakite he Fakatufono faka-Mose * e levekiaga ha Iehova ma e tau tagata haana.

3. (a) Tuga ne fakamaama ia Roma 13:8-10, ko e heigoa ka iloa e tautolu he fakaako ke he Fakatufono faka-Mose? (e) Ko e heigoa e tau hūhū ka tali he vala tala nei?

³ Ka fakaako e tautolu e Fakatufono faka-Mose, kua iloa e tautolu e tau logonaaga mafanatia he Atua fakaalofa ko Iehova. (Totou Roma 13:8-10.) He vala tala nei, to kumikumi a tautolu ke he falu fakatufono ne tuku age ki  Isaraela mo e tali e tau hūhū nei: Ko e ha kua talahau e tautolu na fakavē e Fakatufono ke he fakaalofa? Ko e ha kua talahau e tautolu na fakaholo ki mua he Fakatufono e fakafili tonu? Fakagahua fēfē e lautolu ne takitaki e Fakatufono? Mo e ko hai ne puipui pauaki he Fakatufono? Ko e tau tali ke he tau hūhū ia ka tamai ki a tautolu e mafanatia, amaamanaki, mo e fakatata lahi ke he Matua fakaalofa ha tautolu.​—Gahua 17:27; Roma 15:4.

4. (a) Ko e ha ne talahau e tautolu kua fakavē e Fakatufono faka-Mose ke he fakaalofa? (e) Tuga ne fakamau ia Mataio 22:36-40, ko e heigoa e tau poakiaga ne fakamaama e Iesu?

⁴ Maeke a tautolu ke talahau kua fakavē e Fakatufono faka-Mose ke he fakaalofa ha kua omoomoi he fakaalofa e tau mena oti ne taute e Iehova. (1 Ioa. 4:8) Ne fakavē e Iehova e tau fakatufono oti ia ke he ua e poakiaga​—fakaalofa ke he Atua, mo e fakaalofa ke he katofia haau. (Levi. 19:18; Teu. 6:5; totou Mataio 22:36-40.) Ti amanaki a tautolu ko e tau poakiaga takitaha ne molea e 600 he Fakatufono kua fakakite e fakaalofa ha Iehova. Kia onoono ke he falu fakataiaga.

5-6. Ko e heigoa ne manako a Iehova ke taute he tau hoa mau, ti ko e heigoa kua kitia e Iehova? Talahau e fakatai.

⁵ Kia mahani fakamooli ke he hoa mau, mo e leveki e fanau haau. Manako a Iehova ke he tau hoa mau ke feaki e fakaalofa malolō lahi ke tumau he moui katoa. (Kene. 2:24; Mata. 19:3-6) Ko e mahani faivao e taha mena kua muitui e kelea ka taute he tagata. Fai kakano mitaki ati nakai fakaatā he fakatufono ke fituaki he Tau Fakatufono Hogofulu e mahani faivao. (Teu. 5:18) Ko e agahala a ia “ke he Atua” mo e mena fakamamahi ke he hoa mau. (Kene. 39:7-9) Ko e hoa ne nakai mahani faivao to liga leva lahi e mamahi ha ko e nakai fakamooli he taha hoa.

⁶ Kitia maali e Iehova e puhala ne fehagai e tau hoa mau ki a laua ni. Manako mooli a ia ke he tau hoana Isaraela ke leveki fakamitaki. Ko e taane ne fakalilifu e Fakatufono kua fakaalofa ke he hoana haana ti nakai vevehe a ia ha ko e tau lekua ikiiki. (Teu. 24:1-4; Mata. 19:3, 8) Kaeke ko e lekua lahi mahaki ne tupu ti vevehe e ia e hoana haana, lata a ia ke age e tohi vevehe ke he hoana. Ko e tohi nei ka puipui e fifine mai he tukupau fakavai kua mahani feuaki. Lafi ki ai, ato age he taane ke he hoana haana e tohi vevehe, lata a ia ke tutala ke he tau patu he maaga. He puhala nei, to lali e tau patu ke lagomatai e hoa ke ua vevehe e fakamauaga. Ka vevehe he tagata Isaraela e hoana haana ha ko e tau kakano lotokai, ne nakai fakalaga mai tumau a Iehova. Pete ia, kua kitia e Iehova e tau hihina mata mo e logona e mamahi he hoana.​—Mala. 2:13-16.

7-8. (a) Ko e heigoa ne poaki e Iehova ke he tau matua ke taute? (Kikite fakatino he kili.) (e) Ko e heigoa e tau fakaakoaga ne moua e tautolu?

⁷ Fakakite foki he Fakatufono kua manamanatu lahi a Iehova ke he tuaga he tau fanau. Poaki a Iehova ke he tau matua ke feaki fakatino e tau fanau mo e lagomatai foki ke he tuaga fakaagaaga ha lautolu. Lata e tau matua ke fakaaoga e tau magaaho oti ke lagomatai e tau fanau ke loto fakaaue ke he Fakatufono ha Iehova mo e fakaako ke fakaalofa ki a Ia. (Teu. 6:6-9; 7:13) Taha kakano ne fakahala e Iehova e tau Isaraela ha kua ekefakakelea muitui he tau matua e tau fanau ha lautolu. (Iere. 7:31, 33) Lata e tau matua ke nakai onoono ke he tau fanau ha lautolu ko e mena fakateaga ke tiaki po ke ekefakakelea, ka ko e tufaaga, ko e mena fakaalofa ne moua mai ia Iehova ke fakahelehele.​—Sala. 127:3.

⁸ Tau Fakaakoaga: Mailoga lahi e Iehova e puhala ne fakafehagai e tau hoa mau ki a laua ni. Manako a ia ke he tau matua ke fakaalofa  ke he tau fanau, mo e to fakafili e ia e tau matua ha ko e puhala ne leveki e lautolu e tau fanau.

9-11. Ko e ha ne foaki e Iehova e fakatufono ke aua neke manako lahi?

⁹ Aua neke manako lahi. Ko e fakatufono fakahiku he Tau Fakatufono Hogofulu ne nakai fakaatā ke manako lahi, po ke feaki e manako kelea ke he tau mena he taha tagata. (Teu. 5:21; Roma 7:7) Foaki age e Iehova e fakatufono nei ma e fakaakoaga uho​—lata e tau tagata haana ke puipui e tau loto, kakano ai ko e tau manatu, mo e tau logonaaga ha lautolu. Iloa e ia ko e tau gahua kelea na tupu mai he tau manatu mo e tau logonaaga kelea. (Fakatai 4:23) Ka fakaatā he tagata Isaraela e tau manako kelea ke tupu he loto haana, to nakai fehagai a ia ke he falu he puhala fakaalofa. Ma e fakatai, ne lauia e Patuiki ko Tavita he matahele ia. Ko e tagata fa mitaki a ia. Ka e taha magaaho, ne manako lahi a ia ke he hoana he taha tagata. Takitaki e manako lahi haana ke he agahala. (Iako. 1:14, 15) Ne mahani faivao a Tavita, lali ke fakavai e taane he fifine, ti fakatoka foki ke tamate e taane.​—2 Samu. 11:2-4; 12:7-11.

¹⁰ Iloa e Iehova ka moumou he tagata Isaraela e fakatufono ke he manako lahi, na maeke a Ia ke kitia e tau loto. (1 Nofo. 28:9) Ko e fakatufono ke he manako lahi ne tala age ai ke he tau tagata haana ke kalo mai he tau manatu ka takitaki ke he mahani kelea. Kua pulotu mooli e Matua fakaalofa ko Iehova!

¹¹ Tau Fakaakoaga: Nakai fakakaupā ni e kitiaaga ha Iehova ke he foliga he tagata. Kitia e ia e tau loto ha tautolu. (1 Samu. 16:7) Nakai fai manatu, logonaaga, mo e ha gahua ka fufū mai ia ia. Kumi a ia mo e fakamalolō e tau mena mitaki ia tautolu. Ka e manako a ia ke iloa mo e utakehe e tautolu e tau logonaaga kelea neke hokotia ke taute e tau mena kelea.​—2 Nofo. 16:9; Mata. 5:27-30.

12. Ko e heigoa ne fakaako he Fakatufono faka-Mose?

¹² Fakaako foki he Fakatufono faka-Mose kua fiafia a Iehova ke he fakafili tonu. (Sala. 37:28; Isaia 61:8) Fakatoka e ia e fakafifitakiaga mitaki katoatoa he puhala ke fehagai fakamitaki ke he falu. He omaoma e tau Isaraela ke he tau fakatufono ne age e Iehova, ne fakamonuina e ia a lautolu. He fakaheu e lautolu e tau tuaga fakafili tonu mo e tututonu ha Iehova, ne matematekelea a lautolu. Manamanatu ke he ua foki e fakatufono mai he Tau Fakatufono Hogofulu.

13-14. Ko e heigoa ne poaki he tau fakatufono ua fakamua he Tau Fakatufono Hogofulu, ti aoga fēfē ke he tau Isaraela he omaoma ke he tau fakatufono ia?

¹³ Tapuaki katoatoa ki a Iehova. Ko e tau fakatufono ua fakamua he Tau Fakatufono Hogofulu ne poaki ke he tau Isaraela ke tukulele katoatoa a lautolu ki a Iehova mo e hataki ke aua neke tapuaki ke he tau tupua tā. (Esoto 20:3-6) Nakai taute e tau fakatufono ia ke aoga a Iehova. Ka e taute ke aoga e tau tagata haana. Magaaho ne fakamooli tumau e tau tagata haana ki a ia, ne monuina a lautolu. Magaaho ne tapuaki ai ke he tau atua he tau motu kehe, ne matematekelea a lautolu.

¹⁴ Manamanatu ke he tau Kanana. Tapuaki a lautolu ke he tau tupua tā ka e nakai ke he Atua moui mo e mooli. Ko e fua, ne fakakelea e lautolu a lautolu. (Sala. 115:4-8) Taha vala he tapuakiaga ha lautolu ko e mahani feuaki fakalialia mo e poa fakamamahi e tau fanau. Magaaho ne fakaheu foki he tau Isaraela a Iehova mo e fifili ke tapuaki ke he tau tupua tā, ne fakakelea e lautolu a lautolu mo e fakamamahi e tau magafaoa. (2 Nofo. 28:1-4) Ko lautolu ne takitaki kua tiaki e tau tuaga he fakafili tonu ha Iehova. Fakaaoga fakahehē e malolō ha lautolu mo e fakapehia e tau tagata ne lolelole  mo e matematekelea. (Eseki. 34:1-4) Hataki e Iehova e tau Isaraela to fakafili e ia a lautolu ne ekefakakelea e tau fifine mo e tau fanau lolelole. (Teu. 10:17, 18; 27:19) Ke he taha faahi, fakamonuina e Iehova e tau tagata haana ne fakamooli ki a ia mo e fehagai fakamitaki ko e taha ke he taha.​—1 Patu. 10:4-9.

15. Ko e heigoa e tau fakaakoaga kua moua e tautolu hagaao ki a Iehova?

¹⁵ Tau Fakaakoaga: Nakai ko e hepe ha Iehova ka fakaheu e lautolu ne totoku ke fekafekau ki a ia e tau tuaga haana mo e fakamatematekelea e tau tagata haana. Pete ia, kua fakaalofa a Iehova ki a tautolu ti iloa ka matematekelea a tautolu ha ko e nakai fakafili tonu. Logona e ia e mamahi ha tautolu ke mua atu ke he mamahi he matua fifine ka matematekelea e tama mukemuke haana. (Isaia 49:15) Pete kua liga nakai lagomatai fakamafiti e Iehova, to hoko mai e magaaho ti fakahala e ia e tau tagata kelea ha ko e puhala ne fehagai a lautolu ke he falu.

16-18. Ko e heigoa ne putoia ke he Fakatufono faka-Mose, ti ko e heigoa e tau fakaakoaga ne moua e tautolu?

¹⁶ Ko e Fakatufono faka-Mose kua hagaao ke he tau tuaga kehekehe he moui he tagata Isaraela, ti kua aoga ma e tau patu ne kotofa ke fakafili e tau tagata ha Iehova ke he puhala hakohako. Fakalago ki a lautolu ke leveki e tau mena fakaagaaga ti pihia foki e tau taufetoko mo e tau mahani kolokolovao. Mailoga e tau fakataiaga nei.

¹⁷ Ka tamate he tagata Isaraela e taha tagata, ne nakai tamate foki a ia. Ko e tau patu he maaga haana ka kumikumi ke he mena ne tupu ato fifili kua lata nakai ke moua e fakahala mate. (Teu. 19:2-7, 11-13) Loga foki e tau tuaga he moui he tau aho takitaha ne fakafili he tau patu​—mai he fakamafola e taufetoko ke he tau koloa ke hoko ke he tau lekua he fakamauaga. (Esoto 21:35; Teu. 22:13-19) Magaaho ne fakafili tonu e tau patu mo e omaoma e tau Isaraela ke he Fakatufono, ne aoga ai ke he tau tagata oti ti fakaheke e motu ki a Iehova.​—Levi. 20:7, 8; Isaia 48:17, 18.

¹⁸ Tau Fakaakoaga: Aoga ki a Iehova e tau tuaga oti he moui ha tautolu. Manako a ia ki a tautolu ke fakafili tonu mo e fakaalofa ka fehagai mo e falu. Ti mailoga e ia e tau mena ne talahau mo e taute e tautolu, pihia foki he tau kaina ha tautolu.​—Hepe. 4:13.

19-21. (a) Puhala fe kua lata e tau patu mo e tau fakafili ke fehagai ke he tau tagata he Atua? (e) Ko e heigoa e tau puipuiaga ne taute e Iehova, ti ko e heigoa e tau fakaakoaga ne moua e tautolu?

¹⁹ Manako a Iehova ke laveaki e tau tagata haana mai he tau fakaohoohoaga kelea he tau motu ne agaagai ai. Ti poaki a ia ke he tau patu mo e tau fakafili ke fakaaoga fakamitaki e Fakatufono. Pete ia, nakai lata a lautolu ne fakafili ke favale po ke pāpā maō ke he tau tagata ha Iehova. Ka e lata a lautolu ke fiafia ke he fakafili tonu.​—Teu. 1:13-17; 16:18-20.

²⁰ Fakaalofa hofihofi a Iehova ke he tau  tagata haana, ti tuku e ia e tau puipuiaga ke ua ekefakakelea ha tagata. Ma e fakatai, ne fakakaupā he Fakatufono e tukupau pikopiko kua matahavala e taha tagata. Lata e tagata ne fakahala ke iloa ko hai ne tukupau a ia. (Teu. 19:16-19; 25:1) Mo e ato fakahala a ia, lata ke ua e tagata ke fakamooli e mena ne tupu. (Teu. 17:6; 19:15) Ka e kua e mena kelea ne taute he tagata Isaraela ti tokotaha ni ne kitia? Nakai lata a ia ke manatu kua hao a ia he mena kelea ne taute e ia. Kitia e Iehova e mena ne taute e ia. He magafaoa, tuku age e pule ke he tau matua taane ka e fai fakakaupāaga e pule ia. He falu taufetoko fakamagafaoa, fakalago ke he tau patu he maaga ke putoia ki ai ti foaki e fakafiliaga fakahiku.​—Teu. 21:18-21.

²¹ Tau Fakaakoaga: Fakatoka e Iehova e fakafifitakiaga mitaki katoatoa; fakafili tonu tumau a ia. (Sala. 9:7) Taui fakamitaki e ia a lautolu ne fakamooli ke omaoma ke he tau tuaga haana, ka e fakahala e ia a lautolu ne fakaaoga fakahehē e pule. (2 Samu. 22:21-23; Eseki. 9:9, 10) Falu ne mahani kelea ti tuga kua nakai fakahala, ka e fifili e Iehova e magaaho tonu ke fakafili a lautolu. (Fakatai 28:13) Ka nakai tokihala ai, to nakai leva ti iloa e lautolu “ko e mena ke matakutaku lahi ai ke moua a tautolu he tau lima he Atua moui.”​—Hepe. 10:30, 31.

22-24. (a) Ko hai ne puipui pauaki he Fakatufono, mo e ko e heigoa ne fakaako e tautolu hagaao ki a Iehova? (e) Ko e heigoa e hatakiaga ne moua ia Esoto 22:22-24?

²² Kua puipui pauaki he Fakatufono a lautolu ne nakai maeke ke puipui a lautolu ni, tuga e tau fanau nakai fai matua, tau takape, mo e  tau tagata kehe. Ne tala age ke he tau fakafili i Isaraela: “Aua neke fakakeukeu e koe e fakafiliaga he tagata kehe, mo ia kua nakai fai matua; ti aua neke uta ai e tapulu he fifine takape ke fakamau aki e fakafua.” (Teu. 24:17) Fakakite e Iehova e fakaalofa hofihofi ke he tau tagata lolelole lahi he maaga. Ti fakahala e ia e tau tagata ne ekefakakelea a lautolu.​—Totou Esoto 22:22-24.

²³ Puipui foki he Fakatufono e tau tagata he magafaoa mai he tau mahani tiki oti. (Levi. 18:6-30) Nakai tuga e tau tagata he tau motu ne takatakai viko i Isaraela ne fakaatā po ke talia e mahani nei, ka ko e tau tagata ha Iehova kua onoono ke he mena kelea nei tuga he onoono a Iehova ki ai​—ko e mena fakalialia.

²⁴ Tau Fakaakoaga: Manako a Iehova ki a lautolu ne kotofa e ia ke leveki ke fakakite e fakaalofa ke he tau tagata oti ha lautolu. Vihiatia e ia e tau mahani tiki ti eketaha ke moua he tau tagata oti, mua atu ki a lautolu ne lolelole lahi e puipuiaga mo e fakafili tonu.

25-26. (a) Ko e ha kua talahau e tautolu ko e fakaalofa mo e fakafili tonu kua tuga e fafagu mo e moui? (e) Ko e heigoa ka fakatutala he vala tala ka mui mai he fufuta nei?

²⁵ Ko e fakaalofa mo e fakafili tonu kua tuga e fafagu mo e moui; he lalolagi, nakai gahua e taha ka nakai ha ha i ai e taha. Ka mauokafua a tautolu kua fakafili tonu a Iehova ki a tautolu, to lahi atu e fakaalofa ha tautolu ki a ia. Ti ka fakaalofa a tautolu ke he Atua mo e fiafia ke he tau tuaga tututonu haana, kua omoomoi a tautolu ke fakaalofa mo e fakafili tonu ke he falu.

²⁶ Ko e maveheaga he Fakatufono faka-Mose ne lagomatai e tau Isaraela ke tata lahi e fakafetuiaga mo Iehova. Ka kua fakaoti e Fakatufono he mole e fakamooli e Iesu e Fakatufono, ti kua hukui aki e taha mena ne mua e mitaki. (Roma 10:4) Fakamaama he aposetolo ko Paulo e Fakatufono ko e “ata he tau mena mitaki ne tatali.” (Hepe. 10:1) Ko e vala tala ka mui mai he fufuta nei to fakatutala ke he falu mena mitaki ia mo e aoga he fakaalofa mo e fakafili tonu i loto he fakapotopotoaga Kerisiano.