1-2. (a) Waut well wie aula? (b) Äwa waut kjenn wie ons secha sennen?

WIE aula wellen, daut se ons leewen un rajcht behaundlen. Wan wie emma wada beläwen, daut se daut nich doonen, feel wie ons veleicht nuscht wieet un onen Hopninj.

² Jehova weet, daut ons daut aun Leew fält un daut wie een Velangen no Jerajchtichkjeit haben (Psa. 33:5). Wie kjennen ons secha sennen, daut Gott ons sea leeft un well, daut ons rajcht behaundelt woat. Daut es kloa to seenen, wan wie daut Jesaz jeneiw betrachten, waut Jehova daut Volkj Israel derch Moses jeef. Wan du die tonuscht feelst, wäajen aundre die nich leeftolich un jerajcht behaundlen, dan see mol, woo daut Jesaz Moses * wiest, daut Jehova om sien Volkj bekjemmat es.

3. (a) Waut lia wie no Reema 13:8-10 no, wan wie daut Jesaz Moses studieren? (b) Woone Froagen woa wie en disen Artikjel beauntwuaten?

³ Wan wie daut Jesaz Moses studieren, späa wie, woo väl ons leeftolja Gott Jehova ons räakjent (läs Reema 13:8-10). Nu woa wie bloos een poa Jesazen derchgonen, waut de Israeliten kjrieejen, un de Froagen beauntwuaten: Wuarom kjenn wie sajen, daut daut Jesaz opp Leew jebut wia? Wuarom kjenn wie sajen, daut daut Jesaz fa Jerajchtichkjeit sorjd? Woo wort von de Aunjestalde velangt, daut Jesaz uttofieren? Un wäm schizt daut Jesaz besonda? De Auntwuaten kjennen ons treesten un Hopninj jäwen un ons noda  no onsen leeftoljen Voda brinjen (Apj. 17:27; Reem. 15:4).

4. (a) Wuarom kjenn wie sajen, daut daut Jesaz Moses opp Leew jebut es? (b) Woone Jebooten deed Jesus no Matäus 22:36-40 no ruthäwen?

⁴ Wie kjennen sajen, daut daut Jesaz Moses opp Leew jebut es, wiels Jehova aules ut Leew deit (1. Joh. 4:8). Jehova stett dit gaunze Jesaz opp twee wichtje Jebooten – leew Gott un leew dienen Näakjsten (3. Mo. 19:18; 5. Mo. 6:5; läs Matäus 22:36-40). Doawäajen es ons daut nich wundalich, daut jieda eent von de äwa 600 Jebooten en dit Jesaz ons waut von Jehova siene Leew lieren. See wie mol waut Biespels.

5-6. (a) Waut velangt Jehova von Ehelied? (b) Waut woat Jehova en? Jeff een Biespel.

⁵ Sie dienen Ehepoatna tru un sorj fa diene Kjinja. Jehova well, daut Ehelied unja sikj soone stoakje Leew haben, daut dee fa daut gaunze Läwen blift (1. Mo. 2:24; Mat. 19:3-6). Ehebruch es eent von daut schlemste, waut eena wäm aundoonen kaun. Doawäajen veboot daut säwende von de Tieen Jebooten Ehebruch (5. Mo. 5:18). Daut es eene Sind “jäajen Gott” un waut sea schlemmet fa dän Ehepoatna (1. Mo. 39:7-9). De trua Ehepoatna mott veleicht Joaren lieden wäajen de Weedoag, waut Ehebruch met sikj brinjt.

⁶ Jehova woat daut jeneiw en, woo de Ehepoatna sikj unjarenaunda behaundlen. Hee wull besonda haben, daut de israelitische Ehefrues fein behaundelt worden. Een Ehemaun, waut daut Jesaz respakjten deed, leewd siene Fru un leet sikj nich wäajen irjenteene Uasoak scheeden (5. Mo. 24:1-4; Mat. 19:3, 8). Oba wan een groota Trubbel oppkjeem un hee sikj von ar scheeden leet, must hee ar eenen Scheedungsbreef jäwen. Dis Breef schizt eene Fru doafäa, daut se ar nich orrajcht aunkloagen kunnen, daut see Ehebruch bejinkj. Daut lat uk soo, daut de Ehemaun met de Leidasch von de Staut räden must, ea hee siene Fru kunn eenen Scheedungsbreef jäwen. Soo hauden de Leidasch de Jeläajenheit, an to halpen äare Ehe to raden. Wan een Israelit sikj von siene Fru scheeden leet, bloos wiels am daut bäta utkjeem, deed Jehova doa nich emma waut met. Oba hee sach doawäajen de Tronen von de Fru un kunn äare Weedoag vestonen (Mal. 2:13-16).

7-8. (a) Waut fa een Jeboot jeef Jehova de Elren? (See daut Bilt oppe väaschte Sied.) (b) Waut lia wie doavon?

⁷ Daut Jesaz wiest uk, daut Jehova sea doarom bekjemmat es, daut Kjinja daut goot haben. Hee jeef Elren daut Jeboot, fa de Kjinja em tieteljen un uk em jeisteljen to sorjen. Dee sullen jieda Jeläajenheit woanämen toom an lieren, daut dee Jehova un uk sien Jesaz väl räakjenden (5. Mo. 6:6-9; 7:13). Eent, wuarom Jehova de Israeliten bestrofen deed, wia, wäajen dee eenje von äare Kjinja grausom behaundelden (Jer. 7:31, 33). Elren sullen nich jleewen, daut see sikj nich om äare Kjinja kjemren brukten ooda daut see dee mau rajcht schlajcht behaundlen kunnen. Dee sullen dee soo seenen aus eenen Säajen, ooda een wieetvollet Jeschenkj von Jehova (Psa. 127:3).

⁸ De Lia fa ons: Jehova paust jeneiw opp, woo Ehepoatna sikj unjarenaunda behaundlen. Un hee well, daut de Elren äare Kjinja leewen, un helt an veauntwuatlich fa woo see met dee omgonen.

9-11. Wuarom jeef Jehova daut Jeboot, sikj eenen aundren sient nich jankren to loten?

⁹ Lot die nich aundre äat jankren. Daut latste von de Tieen Jebooten säd daut auf, sikj eenen aundren sient jankren to loten, ooda een orrajchtet Velangen no waut  to haben, waut een aundra haud (5. Mo. 5:21; Reem. 7:7). Jehova jeef dit Jeboot toom waut wieetvollet lieren: Hee wull, daut sien Volkj no äa Hoat oppaust, aulsoo no äare Jedanken un Jefeelen. Hee weet, daut schlajchte Woakjen met schlajchte Jedanken un Jefeelen aunfangen (Spr. 4:23). Wan een Israelit een orrajchtet Velangen en sien Hoat enwartlen leet, wudd hee aundre secha schlajcht behaundlen. De Kjennich David foll biejlikj en dise Faul nenn. Jeweenlich wia hee een gooda Mensch, oba opp eene Sauz leet hee sikj eenen aundren siene Fru jankren. Sien Velangen brocht am toom sindjen (Jak. 1:14-15). Ieescht bruak David de Ehe un dan proowd hee, de Fru äaren Maun hinjaret Licht to fieren, un tolatst leet hee dän dootmoaken (2. Sam. 11:2-4; 12:7-11).

¹⁰ Jehova wist, wanea een Israelit daut Jeboot bruak, sikj sestwäm sient nich jankren to loten, wiels hee kunn seenen, waut em Hoat wia (1. Chr. 28:9). Dit Jeboot lieed sien Volkj, daut see soone Jedanken aufsäden, waut to een schlajchtet Benämen fieeden. Waut fa een weisa un leeftolja Voda Jehova nich es!

¹¹ De Lia fa ons: Jehova sitt nich bloos daut butaschte. Hee sitt uk, woo wie von bennen sent, en ons Hoat (1. Sam. 16:7). Wie kjennen kjeene Jedanken, Jefeelen ooda Woakjen fa am plietsch hoolen. Hee kjikjt no daut goode en ons un well, daut wie ons emma vebätren. Oba hee well uk, daut wie onse schlajchte Jedanken enwoaren un kontrollen, ea wie waut schlajchtet doonen (2. Chr. 16:9; Mat. 5:27-30).

12. Waut lieet daut Jesaz Moses?

¹² Daut Jesaz Moses lieet ons uk, daut Jehova Jerajchtichkjeit leeft (Psa. 37:28; Jes. 61:8). Hee jeft een volkomnet Biespel, woo eena aundre rajcht behaundelt. Wan de Israeliten Jehova siene Jebooten jehorchten, säajend hee dee. Wan dee sikj nich aun siene jerajchte, rajchte Väaschreften hilden, musten dee lieden. See wie noch twee von de Tieen Jebooten.

13-14. (a) Waut velangden de ieeschte beid von de Tieen Jebooten? (b) Woo wudd de Israeliten daut sennen togood jekomen, dise Jebooten to jehorchen?

¹³ Bloos Jehova deenen. De ieeschte beid von de Tieen Jebooten velangden, daut de Israeliten gaunz un goa sullen Jehova deenen, un woarnden dee fa Aufjetta aunbäden (2. Mo. 20:3-6). Dee Jebooten kjeemen nich Jehova togood, oba dee sullen siene Deena togood komen. Wan dee am tru wieren, dan kjeemen see fein wieda. Wan dee de Jetta von de aundre Velkja aunbäden, dan musten dee lieden.

¹⁴ Denkj mol aun de Kanaanita. Dee bäden doodje Aufjetta aun enne Städ dän woaren un läwendjen Gott. Un doaderch muaken dee sikj selfst tonuscht (Psa. 115:4-8). Bie de Aunbädunk deeden dee äakjelje onmoralische Sachen un opfaden uk grausom äare Kjinja. Krakjt soo wia daut bie de Israeliten. Wan dee Jehova veleeten un Aufjetta aunbäden, muaken dee sikj selfst tonuscht un schoden äare Famieljes (2. Chr. 28:1-4). De Aunjestalde veleeten Jehova siene jerajchte Väaschreften. Dee brukten äare Macht orrajcht un unjadrekjten de Schwake un Helploose (Hes. 34:1-4). Jehova säd to de Israeliten, daut hee dee rechten wudd, waut helploose Frues un Kjinja unjadrekjten (5. Mo. 10:17-18; 27:19). Oba Jehova säajend an, wan see am tru wieren un aundre jerajcht behaundelden (1. Kjen. 10:4-9).

15. Waut lia wie von Jehova?

¹⁵ De Lia fa ons: Jehova haft nich de  Schult, wan soone, waut sajen, daut se am deenen, sikj nich no siene Väaschreften rechten un sien Volkj schoden. Hee leeft ons un hee weet daut, wan ons orrajcht behaundelt woat. Am deit daut noch wea, wan ons daut schlajcht jeit, aus eene Mame, wan äa Bäbe lieden mott (Jes. 49:15). Wan Jehova doa veleicht uk nich fuaz waut met deit, woat hee doch to de rajchte Tiet dee rechten, waut aundre orrajcht behaundlen un nich omkjieren.

16-18. (a) Fa waut aules wort daut Jesaz Moses jebrukt? (b) Waut kjenn wie doavon lieren?

¹⁶ En daut Jesaz Moses wia schia fa aule Loagen en de Israeliten äa Läwen waut bennen. Doawäajen wia daut sea wichtich, daut de Leidasch, ooda de elre Mana, Jehova sien Volkj rajcht rechten deeden. Dee musten sikj nich bloos om de jeistelje Sachen kjemren, oba uk om Striedarieen, waut daut mank daut Volkj jeef, un uk wan doa wäa een Vebräakjen begonen haud. See wie mol eenje Biespels.

¹⁷ Wan een Israelit wäm omjebrocht haud, wort am nich bloos fuaz dootjemoakt. De Leidasch von siene Staut unjasochten ieescht de Omstend, ea dee entscheiden, aus dän sull met dän Doot bestroft woaren (5. Mo. 19:2-7, 11-13). Dee kjemmaden sikj uk om väl Sachen en daut jeweenelje Läwen, soo aus Oneenichkjeiten äwa Hab un Goot ooda en de Ehe (2. Mo. 21:35; 5. Mo. 22:13-19). Daut wia fa aulem toom gooden, wan de Leidasch opprechtich wieren un daut Volkj daut Jesaz jehorcht – soo ieeden dee Jehova (3. Mo. 20:7-8; Jes. 48:17-18).

¹⁸ De Lia fa ons: Fa Jehova es aules en ons Läwen wichtich. Hee well haben, daut wie met aundre leeftolich un jerajcht omgonen. Un hee woat daut uk en, waut wie sajen un doonen, mau rajcht dan, wan wie auleen tus sent (Heb. 4:13).

19-21. (a) Woo sullen de Leidasch un Rechta Gott sien Volkj behaundlen? (b) Woo schizt daut Jesaz de Menschen? (c) Waut kjenn wie doavon lieren?

¹⁹ Jehova wull sien Volkj fa aul daut schlajchte schitzen, waut de Nobavelkja deeden. Doawäajen velangd hee, daut de Leidasch un Rechta daut Jesaz gaunz onparteiisch utfieeden. Oba dee sullen doawäajen nich too hunjsch ooda too strenj rechten. Enne Städ daut sullen dee Jerajchtichkjeit leewen (5. Mo. 1:13-17; 16:18-20).

²⁰ Jehova es metfeelent met sien Volkj, doawäajen stald hee Jesazen opp, daut kjeena orrajcht behaundelt wort. Biejlikj muak daut Jesaz daut schwanda, daut se eenen Mensch fa waut beschuljden, waut dee nich jedonen haud. Wan doa wäa beschulcht wort, haud dee daut Rajcht to weeten, wäa am beschuljd (5. Mo. 19:16-19; 25:1). Un ea se am veuadeelen kunnen, musten doa oppet weinichste twee Zeijen fäa sennen (5. Mo. 17:6; 19:15). Woo  wia daut dan, wan dis Israelit waut jedonen haud un doa bloos een Zeij fäa wia? Dee durf nich jleewen, daut hee met sien orrajcht doonen wudd derchkomen. Jehova sach, waut hee jedonen haud. En de Famielje wia daut biejlikj soo. De Vodasch hauden jewesse Macht, oba dee haud Jrensen. Eenjemol wan daut en de Famieljes Oneenichkjeiten jeef, musten de Leidasch von de Staut sikj doa om kjemren toom de latste Entscheidunk trafen (5. Mo. 21:18-21).

²¹ De Lia fa ons: Jehova jeft een volkomnet Biespel, wiels hee deit nuscht orrajchtet (Psa. 9:8). Hee beloont aul dee, waut tru siene Jebooten nokomen, oba hee stroft dee, waut äare Macht orrajcht brucken (2. Sam. 22:21-23; Hes. 9:9-10). Eenje haundlen veleicht schlajcht un daut lat soo, daut dee onen Strof doavonkomen. Oba wan Jehova ieescht sitt, daut de Tiet rajcht es, kjikjt hee doano, daut dee jerecht woaren (Spr. 28:13). Un wan dee nich omkjieren, dan lieren dee boolt, daut et “waut schrakjeljet [es], däm läwendjen Gott en de Henj to faulen” (Heb. 10:30-31).

22-24. (a) Wäm beschizt daut Jesaz besonda? (b) Waut lieet ons daut von Jehova? (c) Fa waut woarnt 2. Mose 22:21-23 ons?

²² Daut Jesaz schizt besonda deejanje, waut sikj nich selfst beschitzen kunnen, soo aus de Weisenkjinja un de Wätfrues un de Utlenda. De Rechta en Israel wort jesajcht: “Jie sellen nich eenen framden ooda een Weisenkjint sien rajcht vedreien, ooda eene Wätfru äare Kjleeda nämen aus Birjschoft” (5. Mo. 24:17). Jehova wia leeftolich om  dee bekjemmat, waut helploos wieren. Un hee bestroft dee, waut soone schlajcht behaundelden (läs 2. Mose 22:21-23).

²³ Daut Jesaz schizt uk aule en de Famielje, wiels doa wia daut aufjesajcht, daut eena met wäm von daut Frintschoft jeschlajchtlich toopkjeem (3. Mo. 18:6-30). Bie de Velkja rom Israel leeten dee soont toch ooda talden daut mau rajcht fa goot. Oba fa Jehova wia daut waut oppscheiseljet, wan sikj wäa met sien Frintschoft veläwd, un sien Volkj sull krakjt soo doaräwa denkjen.

²⁴ De Lia fa ons: Jehova well, daut de Aunjestalde leeftolich om aul dee bekjemmat sent, wua see äwa aunjestalt sent. Jehova haust daut, wan doa wäa met sien Frintschoft Schaund drift ooda wäm mesbrukt, un hee well secha moaken, daut aule beschizt un rajcht behaundelt woaren, besonda dee, waut helploos sent.

25-26. (a) Wuarom kjenn wie sajen, daut Leew un Jerajchtichkjeit soo toopjehieren aus odmen un läwen? (b) Von waut woa wie en dän näakjsten von dise vea Artikjels räden?

²⁵ Leew un Jerajchtichkjeit jehieren krakjt soo toop aus odmen un läwen; oppe Ieed kaun nich eent onen daut aundre sennen. Wan wie ons secha sent, daut Jehova ons jerajcht behaundelt, dan woat onse Leew fa am jrata. Un wan wie am un siene jerajchte Väaschreften leewen, dan woa wie uk aundre leewen un rajcht behaundlen.

²⁶ De Bunt von daut Jesaz holp de Israeliten bätre Frind met Jehova to woaren. Oba nodäm daut Jesus daut Jesaz erfelt haud, must Gott sien Volkj daut nich mea hoolen, un enne Städ daut jeef daut waut bätret (Reem. 10:4). De Apostel Paulus säd, daut Jesaz wia “een Schauten von de goode komende Sachen” (Heb. 10:1). En dän näakjsten von dise vea Artikjels, waut toopjehieren, woa wie eenje von dise goode Sachen seenen un uk doavon räden, woo needich de Leew un Jerajchtichkjeit en de Christenvesaumlunk es.