1, 2. (1) ¿Imanö kanapaqtaq Jehovä kamamarquntsik? (2) Y noqantsikqa, ¿imapitataq següru kanantsik?

SHUMAQ y kuyëpa tratamänantsiktaqa llapantsikmi munantsik. Pipis mana kuyëpa y mana alli tratamashqaqa alläpam sufrintsik. Tsëmi imapaqpis mana väleqnö sientikuntsik.

² Jehoväqa alleqmi musyan nunakuna kuyëpa tratashqa këta munayanqanta, porqui tsënötam pëqa kamamarquntsik (Sal. 33:5). Tsëmi següru kanantsik Jehovä kuyamanqantsikta y wakinkunapis alli tratamänantsikta munanqanta. Y tsëtaqa musyantsik Moiseswan escribitsinqan Leyta israelïtakunata qonqanchömi. Qamtapis mana allipa tratayäshuptiki sufrikarqa. Moises escribinqan Leyta * yachakunqëkim yanapashunki, sirweqninkunata Jehovä alläpa kuyanqanta rikänëkipaq.

3. (1) Romänus 13:8-10 textuchö ninqannöpis, ¿imatataq yachakuntsik Moises escribinqan Leykunapita? (2) ¿Ima tapukïkunapitataq kë yachatsikïchö yachakushun?

³ Moises escribinqan Leykunata yachakurqa, Jehovä alläpa kuyamanqantsiktam rikäshun (leyi Romänus 13:8-10). Kë yachatsikïchömi yachakushun israelïtakunata qonqan wakin leykunapita, y kë tapukïkunatam contestashun: ¿Imanirtaq nintsik nunakunata kuyarnin Jehovä tsë leykunata patsätsinqanta? ¿Imanirtaq nintsik alli kaqta ruranapaq yanapakunqanta? ¿Imanötaq respetashqa nunakunaqa tsë Leyta cumplitsiyanman  karqan? Y masqa, ¿pikunatataq tsë Leyqa yanapaq? Kë tapukïkunapa respuestanta yachakunqantsikmi yanapamäshun, sufrimientukuna ushakänampaq kaqman confiakunapaq y kuyakoq Teytantsik Jehoväwan mas amïgu kanapaq (Hëch. 17:27; Rom. 15:4).

4. (1) ¿Imanirtaq Jehoväqa Moiseswan Leykunata escribitsirqan? (2) Mateu 22:36-40 textuchö ninqannöpis, ¿ima mandamientukuna mas precisaq kanqantataq Jesusqa nirqan?

⁴ ¿Imanirtaq nintsik Jehoväqa kuyakoq karnin Moiseswan Leykunata escribitsinqanta? Porqui Jehoväqa imatapis ruran kuyakoq karninmi (1 Juan 4:8). ‘Jehovä Diosnikitam llapan shonqïkiwan kuyanëki’ y “nuna mayikitam kikikitanö kuyanëki” nishqan mandamientukunapitam llapan leykunata escribitsirqan (Lev. 19:18; Deut. 6:5; leyi Mateu 22:36-40). Tsëmi tsë leykunaqa Jehovä alläpa kuyakoq kanqanta rikätsimantsik. Wakinllata rikärishun.

5, 6. (1) Casädu kaqkuna, ¿imanö kawakuyänantataq Jehovä munan? (2) ¿Imapitataq Jehoväqa altantulla këkan? Willakaramï.

⁵ Casädukuna majankunata mana engañayänampaq y wamrankunata imanö cuidayänampaq leykuna. Jehoväqa munan casädu kaqkuna imëpis kuyanakurnin kawakuyänantam (Gen. 2:24; Mat. 19:3-6). Majanta engañaq kaqqa alläpa mana alli kanqantam rikätsikun. Tsëchi qanchis kaq mandamientuchöqa casädu kaqkuna mana engañanakuyänampaq kaqta nin (Deut. 5:18). Awmi, pipis majanta engañaq kaqqa Diospa contranmi jutsata ruran, y engañashqa majantapis alläpam sufritsin (Gen. 39:7-9). Y manam fäcil-llaqa qonqantsu.

⁶ Casädukuna imanö tratanakuyanqantaqa Jehoväqa rikëkanmi. Masqa israelïtakuna warminkunata alli tratayänantam munarqan. Dios qonqan Leyta cäsukoq israelïtaqa warmintapis kuyaqmi y manam mana kaqpitaqa divorciakoqtsu (Deut. 24:1-4; Mat. 19:3, 8). Peru alläpa grävi problëmarëkur warmimpita divorciakurqa, divorciu papelta rurëkurmi entreganan karqan. Porqui tsë documentum rikätsikoq warmin jukwan engañashqa mana kanqanta y wakimpis mana allita mana parlayänampaq. Jinamampis tsë documentuta warminta manaraq entregarninmi, anciänukunawanraq parlanan karqan. Porqui anciänukunam warmimpita mana rakikäkurinampaq consejarnin yanapayaq. Juk israelïta mana kaqpita warmimpita divorciakuptinqa, höraqa Jehoväqa manam imatapis ruraqtsu, peru warmi kaq sufreqta y waqaqtaqa rikaqmi tsëmi alläpa llakikoq (Mal. 2:13-16).

7, 8. (1) ¿Imatataq Jehoväqa teytakunata mandan? (Rikäri janan qaranchö këkaq dibüjuta). (2) Noqantsikqa, ¿imatataq yachakuntsik?

⁷ Jina Moises escribinqa Leyqa rikätsikun, wamrakunata Jehovä alläpa kuyanqanta y alli tratayänanta munanqantam. Jehoväqa teytakunatam mandarqan llapan wanayanqankunata wamrankunata qoyänampaq, y espiritual kaqchö yanapayänampaqpis. Tsëmi wamrankunataqa, Diospa mandamientunkunata valorayänampaq y pëta mas kuyayänampaq yachatsiyänan karqan (Deut. 6:6-9; 7:13). Peru israelïtakunaqa wamrankunatam alläpa mana allikunata rurayarqan, tsëmi Jehoväqa castigarqan (Jer. 7:31, 33). Awmi, israelïtakunaqa manam wamrankunataqa mana allipa tratayänantsu karqan, sinöqa Jehovä qonqan juk herenciatanömi kuyarnin cuidayänan karqan (Sal. 127:3).

⁸ ¿Imatataq yachakuntsik? Casädukuna imanö tratanakuyanqantam Jehoväqa altantu këkan. Y teytakuna wamrankunata shumaq cuidayänantam munan. Porqui imanö tratayanqampitam Jehoväqa cuentata mañanqa.

9-11. ¿Imanirtaq Jehoväqa imatapis ërayëpa munë mana alli kanqanta rikätsikoq Leyta escribitsirqan?

 ⁹ Imatapis ërayëpa munë mana alli kanqanta rikätsikoq Ley. Chunka kaq mandamientuqa codiciösu mana kayänampaqmi mandakoq, juk parlakïchöqa wakinkunapa imankunatapis mana munapäyänampaqmi mandakurqan (Deut. 5:21; Rom. 7:7). Tsë Leywanmi Jehoväqa israelïtakunata yanaparqan imata pensayanqanta y munayanqampita cuidakuyänampaq. Jehoväqa musyanmi mana alli pensënintsikkuna mana allikunaman chätsimanqantsikta (Prov. 4:23). Por ejemplu juk israelïta mana alli munëkunaman pensar qallëkurqa, wakinkunata mana kuyanqantam rikätsikoq. Tsëmi Rey Davidta pasarqan. Pëqa manam mana alli nunatsu karqan, peru juk kutim jukpa warminta munaparqan y tsë mana alli munëninmi oqllanakï jutsaman ishkiratsirqan (Sant. 1:14, 15). Jina tsë warmipa qowantapis engañëtam munarqan y guërrachö wanutsiyänampaqmi mandakurqan (2 Sam. 11:2-4; 12:7-11).

¹⁰ Jehoväqa shonquntsikchö imata pensëkanqantsiktam musyan. Tsëmi juk israelïta Ley ninqanta mana cäsukuptinqa musyaq (1 Crön. 28:9). Kë Leywanmi Jehoväqa sirweqninkunata yanaparqan mana alli pensëkunapita cuidakuyänampaq, y tsënöpa jutsaman mana ishkiyänampaq. Tsëmi rikätsimantsik teytantsik Jehoväqa alläpa yachaq y kuyakoq kanqanta.

¹¹ ¿Imatataq yachakuntsik? Jehoväqa manam nuna rikanqannöllatsu imatapis rikan. Sinöqa shonqunkunachö imanö kayanqantam rikan (1 Sam. 16:7). Tsëmi imata pensëkanqantsikwan, y imata munëkanqantsikwanqa Jehoväta engañëta puëdintsiktsu. Peru tsënö kaptimpis, Jehoväqa imachö alli kanqantsiktam rikan y mas alliyänapaqmi yanapamantsik. Jinamampis yanapamantsikmi mana alli pensënintsikkunata cuentata qokur controlanapaq, tsënöpa mana allikunaman mana ishkinapaq (2 Crön. 16:9; Mat. 5:27-30).

12. ¿Ima mastataq Moises escribinqan Leyqa rikätsikoq?

¹² Moises escribinqan Leyqa alli kaq rurëkunata Jehovä kuyanqantam rikätsikoq (Sal. 37:28; Is. 61:8). Pipitapis masmi Jehoväqa wakinkunata alli tratarqan. Y Leyninkunata cäsukur wakinkunata alli tratayaptinqa Jehoväqa israelïtakunata bendiceqmi, peru mana cäsukuyaptinqa sufriyänantam permiteq. Rikärishun ishkë mas mandamientukunata.

13, 14. (1) Punta ishkë kaq mandamientukunaqa, ¿imatataq mandakoq? (2) Y tsë Leyta cäsukuyaptinqa, ¿imanötaq israelïtakunata yanapaq?

¹³ Jehovällata adoranantsikpaq leykuna. Punta ishkë kaq mandamientukunaqa Diosllata adorayänampaq y imäginkunata mana adorayänampaqmi israelïtakunata mandaq (Ex. 20:3-6). Kë mandamientukunaqa kikin israelïtakunapa biennimpaqmi karqan. Porqui Diosta cäsukurqa allim kawakuyaq, peru juk nacionkuna adorayanqan ïdulukunata adorarqa alläpam sufriyaq.

¹⁴ Cananeukuna imanö kayanqanman pensarishun. Pëkunaqa Jehovä Diosta adorayänampa rantinmi, imapaqpis mana väleq imäginkunata adorayaq (Sal. 115:4-8). Y tsë mana alli diosninkunata adorarmi melanëpaq lluta oqllanakïkunata permitiyaq, y hasta wamrankunatam tsë dioskunapaq wanutsiyaq. Israelïtakunapis Diosta mana cäsukurnin ïdulukunata adorarninqa, mana allimanmi ishkiyaq y familiankunatam sufritsiyaq (2 Crön. 28:1-4). Carguyoq israelïtakunapis Jehoväpa Leyninta mana cäsukurmi waktsa kaq warmikunata y defendikïta mana puëdeqkunata sufritsiyaq (Ezeq. 34:1-4). Jehoväqa markanta nishqanam karqan warmikunata y teytannaq wamrakunata sufritsiyaptinqa castigashqa kayänampaq  kaqta (Deut. 10:17, 18; 27:19). Peru mandakunqannö alli tratakoq israelïtakunataqa bendicirqanmi (1 Rey. 10:4-9).

15. ¿Imatataq Jehoväpita yachakuntsik?

¹⁵ ¿Imatataq yachakuntsik? Wakinkunaqa “Jehovätam sirwï” nirpis sirweqninkunatam alläpa sufritsiyan, tsëta rurayanqampitaqa Jehoväqa manam culpayoqtsu. Peru tsënö kaptimpis Jehoväqa alläpam kuyamantsik, y musyanmi nunakuna mana allita ruramarnintsik sufritsimanqantsikta. Juk mama llullunta kuyanqampitapis masmi kuyamantsik, tsëmi sufreqta rikämarnintsikqa alläpa llakikun (Is. 49:15). Mana allita ruraqkunata y mana arrepentikoqkunata jinan höra mana castigarpis, Jehoväqa manam castïgunnaqtaqa jaqinqatsu.

16-18. (1) ¿Ima cäsukunachötaq Moises escribinqan Leyqa yanapakurqan? (2) Noqantsikqa, ¿imatataq yachakuntsik?

¹⁶ Moises escribinqan Leyqa, imanö kawakuyänampaqmi yanapakoq. Israelchö respetashqa nunakunaqa manam Diosta adorayanqanchö imanö kayanqanllatatsu rikäyaq, sinöqa nunapura imanö tratanakuyanqanta y ima delïtuta rurayaptimpis rikäyaqmi. Tsëmi Ley ninqannölla tsë cäsukunataqa rikänan karqan. Wakinllata rikärishun.

¹⁷ Juk israelïta pitapis wanuratsiptinqa, manam jinan höratsu pëtapis wanutsiyaq. Puntataqa respetashqa nunakuna o anciänukunam, tsë cäsu imanö kashqa kanqanta alleq musyayänan karqan, tsëpitaraqmi wanutsiyänampaq kaqta o mana wanutsiyänampaq kaqta decidiyaq (Deut. 19:2-7, 11-13). Jinamampis, chakra o animalkuna rëkur problëmakunata y casädu vïdachö problëmakunatam atiendiyaq (Ex. 21:35; Deut. 22:13-19). Anciänukuna o respetashqa nunakuna Ley ninqannö juzgayaptin y israelïtakuna Dios mandakunqanta cäsukuyaptinqa, llapanmi kushishqa kawakuyaq y Jehovätam alabayaq (Lev. 20:7, 8; Is. 48:17, 18).

¹⁸ ¿Imatataq yachakuntsik? Jehoväqa imëka asuntuchöpis alli kawakunantsiktam munan. Jinamampis wakinkunata shumaq y kuyëpa tratanantsiktam munan. Y japallantsik këkar imatapis ruranqantsikta y ninqantsiktam cuentaman churan (Heb. 4:13).

19-21. (1) Israelchö respetashqa nunakuna y juezkunaqa, ¿imanötaq Diospa markanqa tratayänan karqan? (2) ¿Ima leykunataq michäkoq wakinta mana allipa mana tratayänampaq? (3) Noqantsikqa, ¿imatataq yachakuntsik?

¹⁹ Israelïtakunapa tiempunchö wakin nacion nunakunaqa imëka mana allikunatam rurayaq y manam nunakunapaq justiciata rurayaqtsu. Sirweqninkuna tsënö mana kayänampaqmi, Jehoväqa respetashqa nunakunata y juezkunata mandarqan llapantapis igualpa Ley ninqannö juzgayänampaq. Jinamampis, chukru y mana ankupäkoq mana kayänampaqmi mandarqan (Deut. 1:13-17; 16:18-20).

 ²⁰ Jehoväqa kuyakoq y llakipäkoq karninmi, wakinkunata mana allipa mana tratayänampaq leykunata patsätsirqan. Juk cäsullata rikärishun. Wakinkunata mana kaqpita mana acusayänampaqmi Leyqa yanapakoq. Por ejemplu, pitapis mana kaqpita acusayaptinqa, willëtam puëdiyaq pï acusëkanqanta (Deut. 19:16-19; 25:1). Jinamampis acusayanqan rasumpa o mana rasumpa kanqanta musyayänampaqqa ishkë testïgukunaraqmi parlakuyänan karqan (Deut. 17:6; 19:15). Peru pipis mana allita ruranqanta juk testïgulla rikashqa kaptinqa, manam castiguëta puëdiyaqtsu. Tsënö kaptimpis imëpis mana castigayänampaq kaqtaqa manam pensanmantsu karqan, porqui Jehoväqa llapantapis rikanmi. Teytakunapis wamrankuna cargunchö kanampaqmi carguta chaskishqa kayarqan, tsënö kaptimpis imanö tratayänampaqmi Jehoväqa mandarqan. Jina familiachö problëmakuna kaptinqa, anciänukunam tsë asuntuta rikäyänan karqan (Deut. 21:18-21).

²¹ ¿Imatataq yachakuntsik? Jehoväqa imëpis alli kaqllatam ruran (Sal. 9:7). Tsëmi Leyninkunata wiyakoqkunataqa bendicin, peru carguyoq kayanqampita wakinkunata mana allipa trataq kaqkunataqa castiganmi (2 Sam. 22:21-23; Ezeq. 9:9, 10). Peru itsa wakinqa mana allita rurayanqampita castigashqa mana kayanqanta pensashwan. Peru Jehoväqa castiganqam (Prov. 28:13). Mana arrepentikoqkunaqa rikäyanqam, Diospa makinman ishki alläpa mantsëpaq kanqanta (Heb. 10:30, 31).

22-24. (1) ¿Pikunatataq leyqa mas yanapaq? (2) ¿Imatataq Jehoväpita yachakuntsik? (3) Exodu 22:22-24 textuchöqa, ¿ima mandamientukunataq këkan?

²² Leykunaqa teytannaq wamrakunata, viudakunata y forastërukunatam masqa yanapaq. Israelchö llapan juezkunam kë leykunata cäsukuyänan karqan: “Forastëru nunata y teytannaq wamrataqa manam mana allipaqqa tratanëkitsu, viudakunapa röpantapis manam prendatanöqa tsarikurkunëkitsu” (Deut. 24:17) Awmi, Jehoväqa waktsa kaqkunapaqmi alläpa yarpachakoq, tsëmi mana allipa trataq kaqkunataqa castigaq (leyi Exodu 22:22-24 *).

²³ Familiapura oqllanakïkunapita cuidakuyänampaqmi Leyqa yanapaq (Lev. 18:6-30). Wakin nacionkunachöqa familiapura kakuyänantam permitiyaq. Tsëmi israelïtakunaqa tsë melanëpaq rurëkunataqa Jehovä chikinqannö chikiyänan karqan.

²⁴ ¿Imatataq yachakuntsik? Jehoväqa llapan carguyoqkunatam nin sirweqninkunata shumaq cuidayänampaq. Porqui chikinmi oqllanakï jutsakunata y tsëpita llapan sirweqninkunata cuidayänanta y alli tratayänantam munan, masqa defendikïta mana puëdeq kaqkunata.

25, 26. (1) ¿Imanirtaq kuyakïwan alli kaqta rurëqa kawënö y shutënö kanqanta nishwan? (2) ¿Imatataq kë yachatsikïpa qateqnin kaq yarqamoq yachatsikïchö yachakushun?

²⁵ Kuyakï kaptinqa alli rurëpis kanmi, tsënöllam kawanapaqqa shütanantsikraq. Dios alli tratamanqantsikta rikarqa, pëta mas kuyanapaqmi yanapamantsik. Tsënöllam Jehoväta y Leyninkunata kuyarqa, wakinkunatapis kuyashun y allipam tratashun.

²⁶ Moises escribinqan Leykunawanmi Jehoväqa israelïtakunawan conträtuta rurarqan, tsëmi yanaparqan Jehoväwan amïgu kayänampaq. Peru tsë leykunaqa Jesuswanmi ushakarqan, y pëmi juk mushoq mandamientukunata patsätsirqan (Rom. 10:4). Tsëpaqmi apostol Pabluqa nirqan, ‘shamoq kaq alli cösaskunapa wäninlla’ kanqanta (Heb. 10:1). Qateqnin ishkë kaq yachatsikïchönam yachakushun tsë alli cösaskuna ima kanqanta, y congregacionchö kuyakoq kanantsik y alli kaqkunata ruranantsik imanir precisanqanta.