1, 2. a) ¿Imayna tratasqa kaytan llapanchispas munanchis? b) ¿Imamantan seguro kashanchis?

LLAPANCHISPAS munakuywan chaninta tratawananchistan munanchis. Sichus sapa kutilla mana chhaynatachu jujkuna tratawanchis chayqa, llakisqan sientekunchis mana valeqpaq jinataqmi qhawarikunchis.

² Jehová Diosqa yachanmi runaqa munakuywan chaninwan tratasqa kayta munasqanchista (Sal. 33:5). Diosqa anchatan munakuwanchis, chaymi munan pipas chaninta tratawananchista. Israel llaqtapaq Moiseswan kamachikuykuna qosqanpin chayta rikuchiran. Sichus pipas mana chaninta ruwarasunki, jinaspa chaywan llakisqa kashanki chayqa, Moisespa chaskisqan kamachikuykunata * estudiaymi yanapasunkiman consolasqa kanaykipaq, chaypin reparanki Diosqa serviqninkunata anchata munakusqanta.

3. a) Romanos 13:8-10 textopi nisqanman jina, ¿imatan reparanchis Moisespa chaskisqan leykunata estudiaspa? b) ¿Ima tapuykunamantan kay estudiopi yachasun?

³ Moisespa chaskisqan kamachikuykunata estudiaspan reparanchis Dios anchata munakuwasqanchista (leey Romanos 13:8-10). Kay estudiopin yachasun Israel llaqtaman Diospaq qosqan wakin kamachikuykunata, kay tapuykunatataq kutichisun: ¿Imaraykun ninchis “leykunaqa Diospa  munakuyninman jinan kashan” nispa? ¿Imaraykun chay leykuna runakunata kallpachan chanillanta ruwanankupaq? ¿Imaynatan autoridadniyoq runakuna chayman jina juzgananku karan? ¿Pikunatan astawanqa chay leykuna yanaparan? Chay tapuykunamanta yachaymi consolawasun, sumaq suyakuyta qowasun, Jehová Diosmanpas achhuykachiwasun (Hech. 17:27; Rom. 15:4).

4. a) Diospa kamachikuyninkunaqa munakuyninman jinan karan, ¿imaraykun chayta ninchis? b) Mateo 22:36-40 textopi nisqanman jina, ¿ima kamachikuykunan aswan importante?

⁴ Jehová Diosqa tukuy imatapas ruwan munakuq kasqanraykun, chayraykun Diospa kamachikuyninkunaqa munakuyninman jina karan (1 Juan 4:8). Jehová Diosta munakuymanta runamasinchista munakuymantan Israel llaqtapaq 600 más leykunaqa paqariran (Lev. 19:18; Deut. 6:5; leey Mateo 22:36-40). Chay jinaqa chay leykunapin rikusunman Diospa munakuyninta. Wakinmanta kunan yachasun.

5, 6. a) ¿Imatan Jehová Dios munan casarasqakuna ruwanankuta? b) ¿Imatan Jehová Dios rikumushan? Juj ejemplota willay.

⁵ Casarasqakunapaq wawakunata cuidanapaq leykuna. Jehová Diosqa munan casarasqakuna wañupunankukama munanakunankutan (Gén. 2:24; Mat. 19:3-6). Wasanchaq runaqa sinchitan k’irin qosanta otaq esposanta. Chaymi Diosqa qanchis kaq kamachikuyninpi niran: “Aman wasanchankichu”, nispa (Deut. 5:18). Jinaspapas wasanchaq runaqa Dios contran juchallikun (Gén. 39:7-9). Traicionasqa qosaqa otaq esposaqa askha watakunan k’irisqa sientekun.

⁶ Jehová Diosqa rikumushanmi imaynatas casarasqakuna tratanakunku chayta. Israel llaqtapipas Diosqa munaranmi qosakuna esposankuta allinta tratanankuta. Diospa leyninta kasukuq qosaqa munakuqmi esposanta, manataqmi yanqa qasiqa esposanmanta divorciakuqchu (Deut. 24:1-4; Mat. 19:3, 8). Jatun problemapi tarikuspa divorciakuqtinqa juj documentotan ruwanan karan. Chay documenton esposataqa protegeran ama qhelli ruwaq warmita jina qhawanankupaq. Chaymantapas chay documentotaqa umalliqkunamantachus jina chaskinan karan, ñaupaqtan ichaqa umalliqkuna yanapananku karan ama divorciakunankupaq. Jehová Diosqa qhawallaranmi mayqen israelitapas egoista kaspa esposanmanta divorciakusqanta. Ichaqa rikuranmi esposanpa sonqo nanay waqasqanta (Mal. 2:13-16).

7, 8. a) ¿Imatan Jehová Dios tayta-mamakunata kamachiran? (Tapanpi kaq dibujota qhaway.) b) ¿Imatan chaykunamanta yachanchis?

⁷ Jehová Diosqa munaranmi wawakunapas cuidasqa kusisqa wiñanankuta chaymi leykunata qoran. Tayta-mamakunatan kamachiran wawankuta uywanankupaq Diosmanta yachachinankupaqpas. Tukuy ratopin yanapananku karan Diosta kamachikuyninkunatapas munakunankupaq (Deut. 6:6-9; 7:13). Israel llaqtapi wakin tayta-mamakunan ichaqa wawankuta millayta ñak’arichiranku, chay jawan Diosqa paykunata castigallarantaq (Jer. 7:31, 33). Paykunaqa Diospa regalonta jinan wawankutaqa qhawarinanku karan, chaymi munakuywan uywananku karan (Sal. 127:3).

⁸ ¿Imatan yachanchis? Jehová Diosqa rikumushanmi casarasqakuna imayna tratanakusqankuta. Munantaqmi tayta-mamakuna wawankuta munakuspa uywanankuta, juzganqataqmi mana allinta trataqtinkuqa.

9-11. ¿Imaraykun Jehová Dios israelitakunata niran jujpa kaqninta ama munapayanankupaq?

 ⁹ Jujpa kaqninta munapayaymanta leykuna. Chunka kaq kamachikuymi niran: “Aman jujpa kaqninta munapayankichu”, nispa (Deut. 5:21; Rom. 7:7). Chaywanmi Diosqa serviqninkunata yachachisharan imachus piensasqankuta sientesqankutapas cuidananku kasqanta. Diosqa yachanmi mana allin kaqta ruwaqqa ñaupaqta mana allinkunapi piensasqanta, otaq mana allinkunata munapayasqanta (Prov. 4:23). Juj israelita mana allin ruwaykunata munapayaspaqa, manan jujkunata munakuywanchu trataq. Chaymi rey Davidwan pasaran. Payqa allin runan karan, juj kutinmi ichaqa jujpa warmita munapayaspa juchaman urmaran (Sant. 1:14, 15). Chay warmiwanmi puñuran, chay warmiq qosantataq engañayta munaran, mana engañayta atispataq kamachiran guerrapi payta wañuchinankupaq (2 Sam. 11:2-4; 12:7-11).

¹⁰ Jehová Diosqa yachanmi imachus sonqonchispi kasqanta, chaymi mayqen israelitapas sonqonpi ima munapayasqantapas mana pakayta atiqchu (1 Crón. 28:9). Chay kamachikuymi israelitakunata yanaparan mana allinkunapi ama piensanankupaq, chhaynapin mana urmaqkuchu ima juchamanpas. Diosninchisqa ancha yachayniyoq munakuqllañan ¿riki?

¹¹ ¿Imatan yachanchis? Jehová Diosqa sonqonchis imayna kasqanta astawanqa qhawan (1 Sam. 16:7). Paymantaqa manan pakasunmanchu imachus piensasqanchista, sientesqanchista ruwasqanchistapas. Diosninchisqa allin ruwasqanchistan astawanqa qhawan, yanapawanchistaq aswan allinta ruwananchispaq. Ichaqa munallantaqmi mana allin piensaykunata reparaspa wijch’unanchista, manaraq mana allin ruwayman apawashaqtinchis (2 Crón. 16:9; Mat. 5:27-30).

12. ¿Imatan Moisespa chaskisqan kamachikuykuna rikuchiran?

¹² Moisespa chaskisqan kamachikuykunaqa Diospa chanin kaynintan rikuchiran (Sal. 37:28; Is. 61:8). Diosqa bendeciqmi kamachikuyninkunata kasukuq israelitakunataqa, mana kasukuqkunatan ichaqa jinallata qhawaq sufrisqankuta, chhaynapin rikuchiran llapankutapas chanillanta tratasqanta. Qhawarisun iskay kamachikuykunata.

13, 14. a) ¿Imatan Jehová Dios kamachiran? b) ¿Imapin israelitakunata yanaparan chay kamachikuykunata kasukusqanku?

¹³ Jehová Diosllata adoranapaq leykuna. Chunka kamachikuykunamanta ñaupaq iskay kamachikuykunan niran Diosllata adoranankupaq, idolokunata ama adoranankupaqpas (Éx. 20:3-6). Chay kamachikuykunaqa israelitakunaq allinninpaqmi karan. Jehová Diosllata adoraspankuqa allintan kausaqku, juj dioskunata adoraspan ichaqa mana allinkunata ruwaqku.

¹⁴ Canaán runakunamanta rimasun. Chay runakunaqa manan Jehová Diostachu adoraranku, aswanpas juj dioskunatan, chaymi millaykunata ruwaranku (Sal. 115:4-8). Idolonkuta adorashaspan millay qhelli ruwaykunata ruwaranku, wawankutapas sacrificaranku. Israelitakunapas juj dioskunata adoraspaqa chay runakuna jinan millaykunata ruwaqku familiankutapas sufrichiqku (2 Crón. 28:1-4). Llaqtata umalliqkunapas munaynillankutan ruwaqku, wajchakunata mana piniyoq runakunatataq sarunchaqku (Ezeq. 34:1-4). Jehová Diosqa willaranñan mana piniyoq warmikunata wawakunata mana chaninta  trataqtinkuqa castigasqa kanankuta (Deut. 10:17, 18; 27:19). Diosllata adoraq chaninta ruwaq israelitakunatan ichaqa bendeciran (1 Rey. 10:4-9).

15. ¿Imakunatan Jehová Diosmanta yachanchis?

¹⁵ ¿Imatan yachanchis? Jehová Diosqa manan juchayoqchu pipas kamachikuyninta mana kasukuspa serviqninkunata mana allinta ruwaqtinqa. Chaywanpas Jehová Diosqa munakuwanchismi rikumuntaqmi sufrisqanchista. Juj mamaqa wawanpa waqasqanta rikuspaqa llakikunmi Diosmi ichaqa astawanraq noqanchismanta llakikun (Is. 49:15). Manaña kaq ratochu Jehová Dios mana chanin ruwaq runata castiganman chaypas tiempollanpin chayta ruwanqa.

16-18. a) ¿Imakunapin israelitakunata yanaparan Diospa qosqan kamachikuykuna? b) ¿Imakunatan chaymanta yachanchis?

¹⁶ Chay kamachikuykunaqa tukuypin israelitakunataqa yanaparan. Umallikunaqa manan Diospa contranpi juchallikuqkunallatachu juzgaranku juzgallarankutaqmi familia ukhupi problemakuna kaqtin otaq pipas runamasinta dañota ruwaqtin. Chaymi paykunaqa chanillanta juzgananku karan. Wakin ejemplokunata qhawarisun.

¹⁷ Sichus juj israelita pitapas wañuchiran chayqa, manan kaqpachachu payta wañuchiqku. Aswanpas umalliqkunan allinta investigananku karan yuyaypichus wañuchiran icha manachus chayta (Deut. 19:2-7, 11-13). Chaymantapas juzganankun karan familiapi problemakuna kaqtin runamasinkuwan problemakuna kaqtinpas (Éx. 21:35; Deut. 22:13-19). Umalliqkuna chanillanta juzgaqtinkuqa israelitakunapas Diospa kamachisqanta kasukuqtinkuqa llapallankun allinta kausaranku Jehová Diostataq jatuncharanku (Lev. 20:7, 8; Is. 48:17, 18).

¹⁸ ¿Imatan yachanchis? Jehová Diosqa tukuy ruwasqanchistan qhawamun. Diosqa munakuywan chanillanta jujkunata tratananchistan munan. Jinaspapas reparanmi ima rimasqanchista ima ruwasqanchistapas sapallanchisña kashaqtinchispas (Heb. 4:13).

19-21. a) ¿Imaynatan umalliqkunapas juezkunapas Diospa llaqtanta juzgananku karan? b) ¿Ima leykunan prohibiran mana chanin ruwaykuna ama kananpaq? c) ¿Imakunatan chaymanta yachanchis?

¹⁹ Jehová Diosqa manan munaranchu Israel llaqta waj llaqtakunaq millay ruwayninkunawan samaykachikunankuta, chaypaqmi umalliqkunata juezkunatapas kamachiran Diospa kamachikuyninkunata mana kasukuqkunata castiganankupaq. Ichaqa niranmi ama pimanpas sayapakuspa chanillanta juzganankupaq (Deut. 1:13-17; 16:18-20).

²⁰ Jehová Diosqa llaqtanta khuyapayaspan leykunata churaran runamasinkuta ama sarunchanankupaq. Ejemplopaq, chay leykunaqa cuidaranmi ama pipas yanqamanta  tumpasqa kananpaq. ¿Imaynapi? Tumpasqa runaqa derechonpi kasharan pichus tumparan chayta yachananpaq (Deut. 19:16-19; 25:1). Jinaspapas ima mana allinta ruwasqanmanta castiganankupaqqa iskay testigokunatan necesitakuran (Deut. 17:6; 19:15). Ichaqa, ¿iman pasaran ima mana allintapas ruwaq runata juj testigolla rikuqtin? Manaña castigayta atirankuchu chaypas, Diosmantaqa manan ayqeranchu. Familia ukhupiqa tayta-mamakunaqa autoridadniyoqmi karanku. Mayninpin ichaqa llaqtapi umalliqkuna familia ukhupi problemakunata allichananku karan (Deut. 21:18-21).

²¹ ¿Imatan yachanchis? Jehová Diosqa chanillantan imatapas ruwan (Sal. 9:7). Kamachikuyninkunata kasukuqkunataqa bendecinmi, mana allinta ruwaq umalliqkunatan ichaqa castigan (2 Sam. 22:21-23; Ezeq. 9:9, 10). Yaqapaschá wakinqa mana allinkunata ruwaspa castigomanta librakushankuman, Jehová Diosmi ichaqa tiempollanpi paykunata juzganqa (Prov. 28:13). Sichus manapuni arrepientekunqakuchu chayqa, manan Diospa juicionmantaqa librakunqakuchu (Heb. 10:30, 31).

22-24. a) ¿Pikunatan astawanqa Diospa leyninkuna protegeran? b) ¿Imatan Jehová Diosmanta chaykuna yachachiwanchis? c) Éxodo 22:22-24 textopi nisqanman jina, ¿imamantan cuidakunanchis?

²² Viudakunata, mana tayta-mamayoqkunata, waj llaqtayoqkunatan Diospa kamachikuyninkunaqa astawanqa protegeq. Israelpi llapa juezmi kay kamachikuyta kasukunanku  karan: “Aman chaninchayta waqllichinkichischu waj llaqtayoqkunapaqpas, mana tayta-mamayoqkunapaqpas, amallataq viudaq p’achantapas prendata apankichischu”, nispa (Deut. 24:17). Jehová Diosqa wajchakunapi mana piniyoqkunapin astawanqa preocupakuran, chaymi pipas paykunata mana allinta trataqtinkuqa Jehová Dios castigaq (leey Éxodo 22:22-24).

²³ Familiapurapi warmi-qhari jina puñuytaqa Diospa leyninqa prohibiranmi (Lev. 18:6-30). Waj llaqtakunapin ichaqa chaykunata ruwallaqku. Jehová Diospa llaqtanmi ichaqa chay ruwaykunata sinchi millaypaq qhawarinan karan.

²⁴ ¿Imatan yachanchis? Jehová Diosqa munanmi llaqtanpi umalliqkunaqa munakuywan Dios serviqkunata tratanankuta. Cheqnikunmi qhelli ruwaykunata, munantaqmi viudakunata mana piniyoqkunatapas cuidanankuta sumaqllata tratanankutapas.

25, 26. a) Munakuypas chanin kaypas kausaywan respiraywanmi comparakun, ¿imaraykun chayta ninchis? b) ¿Imamantan mayo killapi estudiasunchis?

²⁵ Munakuypas chanin kaypas kausaywan respiraywanmi comparakun. Kausanapaqqa respirananchismi, chay jinallataqmi Diosninchis chanin kaqllatapuni ruwasqanta reparaspa astawan payta munakunchis. Diosta astawan munakuspataq jujkunata chanillanta tratanchis.

²⁶ Leykunaqa israelitakunatan yanaparan Diosta astawan munakunankupaq. Ichaqa manan wiñaypaqchu chay kamachikuykunata kasukunanku karan, chay leykunaqa Jesuspa sacrificakusqanwanmi tukupuran, aswan allin kamachikuywantaq reemplazasqa karan (Rom. 10:4). Apóstol Pablo niran: “Kamachikuy simiqa imakunachus qhepaman jamunan karan chay allin kaqkunaq llanthullanmi karan”, nispa (Heb. 10:1). Mayo killapin estudiasun ‘wakin allin kaqkunamanta’, iñiq t’aqapi munakuypas chanin kaypas may allinpuni kasqanmantawan.