1-2. (a) Eaa ta tatou pouroa e inangaro ra? (e) Eaa ta tatou i papu?

TE ANOANO pouroa ra tatou kia inangaroia. E te anoano pouroa ra tatou kia akono meitakiia. Me kare e aroa e kare e tu tika, ka puapinga kore to tatou oraanga ma te kore e manakonako anga.

² Kua kite a Iehova e te anoano ra tatou kia inangaroia e te anoano ra tatou i te tu tika. (Sala. 33:5) Papu ia tatou e te akaperepere maira te Atua ia tatou e te anoano ra kia akono meitakiia tatou. Ka kiteaia teia me akara matatio tatou i te Ture ta Iehova i oronga ki te iti tangata o Iseraela na roto ia Mose. Me te ngere ra koe i te aroa me kore kua tamamaeia koe ma te tu tika kore, e akamanako akapeea te Ture a Mose * te akaari anga i to Iehova tu tangi no tona iti tangata.

3. (a) Tei akamāramaia i roto ia Roma 13:8-10, eaa ta tatou ka kite mai me apii tatou i te Ture a Mose? (e) Eaa te au uianga ta teia atikara ka pau?

³ Me apii tatou i te Ture a Mose, ka kite tatou i te au manako pumaana o to tatou Atua aroa, ko Iehova. (E tatau ia Roma 13:8-10.) I roto i teia atikara, ka akara matatio tatou i tetai au ture tei orongaia kia Iseraela e ka pauia teia au uianga: No teaa ra tatou ka karanga ai e kua akatumuia te Ture ki runga i te aroa? No teaa ra tatou ka karanga ai e kua turu te Ture i te tu tika? Akapeea te aronga mana taoonga te anoanoia anga kia taangaanga i te Ture? E koai ma ta te Ture e paruru tikai ra? Ka riro te au pauanga ki teia au uianga ei akapumaana ia tatou, kia rauka  te manakonakoanga, e ka akavaitata atu ia tatou ki to tatou Metua aroa.—Anga. 17:27; Roma 15:4.

4. (a) No teaa ra tatou ka karanga ai e kua akatumuia te Ture a Mose ki runga i te aroa? (e) Tei tataia i roto ia Mataio 22:36-40, eaa ta Iesu akauenga i tuatua ai?

⁴ Kua akatumuia te Ture a Mose ki runga i te aroa, no te mea na te aroa e akakeu ra i te au mea ravarai ta Iehova e rave ra. (1 Ioa. 4:8) Kua akatumu a Iehova i te papa ture ki runga i nga akaueanga e rua—te aroa no te Atua, e te aroa no te tangata tupu. (Levi. 19:18; Deu. 6:5; e tatau ia Mataio 22:36-40.) No reira ka tapapa atu tatou e kua akanooia te 600 tuma akaueanga tataki tai o te Ture ki runga i to Iehova tu aroa. Ka akara tatou i tetai au akaraanga.

5-6. Eaa ta Iehova e inangaro ra i te au tokorua akaipoipo kia rave, e eaa ta Iehova e kite maira? Oronga mai i tetai akaraanga.

⁵ E noo tiratiratu ki toou tokorua akaipoipo, e e akono i ta korua tamariki. Ka inangaro a Iehova i te au tokorua akaipoipo kia akatupu i te inangaro ketaketa kia roa te oraanga. (Gene. 2:24; Mata. 19:3-6) Ko te akaturi tetai ara kino rava atu ta tetai tangata ka rave. Ma te tumu meitaki, kua patoi te itu o te Tai Ngauru Akaueanga i te akaturi. (Deu. 5:18) E ara te reira ki “te Atua” e e tamamae anga kino ki tetai tokorua akaipoipo. (Gene. 39:7-9) E ka tupu rai te mamae ki te tokorua o tei akaturi ra no tetai tuatau roa.

⁶ Te kite meitaki ra a Iehova akapeea te au tokorua akaipoipo me akono i tetai e tetai. Kua inangaro tikai aia i te au vaine Iseraela kia akono meitakiia. Ko te tane tei akangateitei i te ture, ka aroa aia i tana vaine e kare e tatara iaia no tetai au tumu anga puapinga kore. (Deu. 24:1-4; Mata. 19:3, 8) Inara me tupu tetai manamanata kino e kua tatara aia i tana vaine, ka anoanoia aia kia oronga i tetai pepa tatara anga kiaia. Kua paruru teia pepa tatara anga i tetai vaine mei te au akaapa anga pikikaa no te ainga tau kore. Pera katoa, i mua ake ka oronga te tane i te pepa tatara anga kia tana vaine, ka anoanoia aia kia tuatua ki te aronga pakari o te oire. Na teia mataara, ka rauka i te aronga pakari tetai tikaanga kia tauturu i te nga tokorua kia kore e tatara i to raua oraanga akaipoipo. Me tatara tetai tangata Iseraela i tana vaine no tetai au tumu anga puapinga kore, kare a Iehova i arai ua ana i te reira. Noatu rai, kua rongo aia i te aue a te vaine, e kua kite aia i tona mamae.—Mala. 2:13-16.

7-8. (a) Eaa ta Iehova i akaue i te au metua kia rave? (Akara i te tutu i te kapi mua.) (e) Eaa te au apiianga tei mou mai ia tatou?

⁷ Te akaari katoa maira te Ture e te manako oonu maira a Iehova i te tamariki. Kua akaue a Iehova i te au metua kia oronga kare anake no te au mea pae kopapa o te tamariki, mari katoa ra no to ratou au anoano i te pae vaerua. Kia taangaanga te au metua i te au tuatau no te tauturu i ta ratou tamariki kia mārama i ta Iehova Ture e kia apii i te inangaro iaia. (Deu. 6:6-9; 7:13) Tetai tumu i akautunga ai a Iehova i te ngati Iseraela, no te mea kua takinokino tikai ratou i ta ratou tamariki. (Iere. 7:31, 33) Kia akono te au metua i ta ratou tamariki, kare kia akavaavaa ia ratou e kia takinokino ia ratou, mari ra kia akaperepere ia ratou ei tuanga aroa no ko mai ia Iehova.—Sala. 127:3.

⁸ Te au apiianga: Te akara meitaki maira a Iehova akapeea te au tokorua akaipoipo me akono i tetai e tetai. Te anoano ra aia i te au metua kia inangaro i ta ratou tamariki, e ka akava aia i te au metua me takinokino i ta ratou tamariki.

9-11. No teaa ra a Iehova i oronga ai i te ture no te patoi i te tu morimori?

⁹ Auraka e morimori. Kua patoi te Ture  Ngauru openga i te tu morimori, me kore te akatupu i te anoano tarevake no te apinga a tetai. (Deu. 5:21; Roma 7:7) Kua oronga mai a Iehova i teia ture ei apii i tetai apiianga puapinga—kia paruru tona iti tangata i to ratou ngakau, e to ratou manako. Kua kite aia e na te au manako e te au manako ngakau kikino e akamata ana i te au angaanga kino. (Mase. 4:23) Me tuku ua tetai tangata Iseraela i te au anoano tarevake kia tupu i roto i tona ngakau, papu e ka takinokino aia i tetai ke ma te aroa kore. Ei akaraanga, kua ō atu te Ariki ko Davida ki roto i te reira puereere. Kua matauia aia e e tangata meitaki. Inara, i tetai atianga, kua morimori aia i te vaine a tetai tangata. Kua arataki atu tona anoano ki te ara. (Iako. 1:14, 15) Kua rave a Davida i te akaturi, kua tauta aia i te akavare i te tane a te reira vaine, e kua akatupu i tona mate.—2 Samu. 11:2-4; 12:7-11.

¹⁰ Ka kite a Iehova me aati tetai Iseraela i te ture no runga i te tu morimori—ka rauka Iaia i te tatau i te ngakau. (1 Para. 28:9) Te riro ra te ture tei patoi i te tu morimori ei apii i tona iti tangata kia patoi i te au manako te ka taki atu ki te tu kino. Mei teaa atura a Iehova ei Metua pakari e te aroa!

¹¹ Te au apiianga: Te kite ra a Iehova i te tu tikai o tetai tangata. Te kite tikai ra aia i to tatou ngakau. (1 Samu. 16:7) Kare e manako e kare e manako ngakau e ngaro iaia. Te kimi ra aia i te meitaki i roto ia tatou. Pera katoa te anoano ra aia kia kite e kia arai tatou i te au manako tarevake i mua ake ka tupu ei te au angaanga tarevake.—2 Para. 16:9; Mata. 5:27-30.

12. Eaa ta te Ture a Mose e apii maira?

¹² Te apii katoa maira te Ture a Mose e te inangaro ra a Iehova i te tu tika. (Sala. 37:28; Isa. 61:8) Kua akanoo aia i te akaraanga meitaki akapeea me akono meitaki i tetai. Te aru anga te Iseraela i te au ture ta Iehova i oronga kia ratou, kua akameitaki aia ia ratou. Te kopae anga ratou i tona au turanga tika e te tuatua tika, kua mamae ratou. Akamanako ana e rua akaou ture o te Tai Ngauru Akaueanga.

13-14. Eaa ta te nga ture mua o te Tai Ngauru Akaueanga e umuumu maira, akapeea te au Iseraela i puapinga ai na te aru anga i taua au ture ra?

¹³ E akamori ia Iehova anake. Te umuumu ra te nga ture mua o te Tai Ngauru Akaueanga e kia akono anake te au Iseraela ia Iehova, e kua akamatakite aia auraka ratou e akamori i te au itoro. (Exo. 20:3-6) Kare te au akaueanga e kia puapingaia a Iehova. Mari ra, kia puapingaia tona iti tangata. Me vai tiratiratu tona iti tangata kiaia, kua puapingaia ratou. Te akamori anga ratou i te au atua o te au enua ke, kua mamae ratou.

¹⁴ Akamanako ana i to Kanaana. Kua akamori ratou i te au itoro puapinga kore e kare i te Atua mou e te ora. Tei tupu, kua taakama ratou ia ratou uaorai. (Sala. 115:4-8) Tetai tuanga i ta ratou akamorianga, kua rave ratou i te au peu ainga viivii e te au peu akaatinga kino i ta ratou tamariki. Pera katoa, te kopae anga te au Iseraela ia Iehova e kua iki i te akamori i te au itoro, kua taakama ratou ia ratou uaorai e kua mamae to ratou kopu tangata. (2 Para. 28:1-4) Kua kopae te aronga mana taoonga i to Iehova au turanga tika. Kua taangaanga tau kore ratou i to ratou mana taoonga e kua takinokino i te aronga apikepike e te paruparu. (Eze. 34:1-4) Kua akamatakite a Iehova i te au Iseraela e ka akava aia i te aronga tei takinokino i te au vaine e te au tamariki parukaua. (Deu. 10:17, 18; 27:19) Ei akatuke anga, ka akameitaki a Iehova i tona iti tangata me tiratiratu ratou kiaia e te akono meitaki i tetai e tetai.—1 Ari. 10:4-9.

15. Eaa te au apiianga ta tatou i kite mai no runga ia Iehova?

 ¹⁵ Te au apiianga: Kare a Iehova e akaapaia me kopae te aronga tei tavini iaia i tona au turanga e kua tamamae i tona iti tangata. Inara, te inangaro ra a Iehova ia tatou e te kite maira aia me mamae tatou i te tu tika kore. E maata atu tana mamae ka kite i ta tetai mama e kite ra i te mamae o tana pepe. (Isa. 49:15) Noatu e kare aia e akao viviki mai iaia ki roto, kare e roa ka akava aia i te aronga rave kino e te tataraara kore no ta ratou takinokino anga i tetai ke.

16-18. Akapeea te Ture a Mose te taangaangaia anga, e eaa te au apiianga no tatou?

¹⁶ E maata te au tuanga o te oraanga o tetai Iseraela tei taikuia i roto i te Ture a Mose, no reira e mea puapinga kia akava te aronga pakari mana taoonga i te iti tangata o Iehova ma te akavaanga tika. Ka rave ratou kare ko te au tuanga pae vaerua ua mari katoa ra te au akavaanga no te iti tangata e te aronga rave kino. E akara i te au akaraanga ka aru mai.

¹⁷ Me tamate tetai Iseraela i tetai, kare aia e akautunga vivikiia kia tamateia. Ka kimikimi te aronga pakari o te oire i te au turanga i mua ake ka iki ei me ka tano rai te utunga no te mate. (Deu. 19:2-7, 11-13) Ka akava katoa te aronga pakari i te au tuanga o te oraanga—mei te au manamanata o te enua ki te au manamanata o te oraanga akaipoipo. (Exo. 21:35; Deu. 22:13-19) Me rave te aronga pakari i te reira ma te tu tau e kua aru te au Iseraela i te Ture, kua puapingaia te katoatoa, e ka akangateitei te iti tangata ia Iehova.—Levi. 20:7, 8; Isa. 48:17, 18.

¹⁸ Te au apiianga: E mea puapinga to tatou oraanga kia Iehova. Te inangaro ra aia ia tatou kia rave i te tika e kia aroa i tetai e tetai. E te kite maira aia i ta tatou ka tuatua e ka rave, noatu i roto i to tatou ngutuare.—Ebe. 4:13.

19-21. (a) Akapeea te aronga pakari e te au akava me akono i to te Atua iti tangata? (e) Eaa te au ture ta Iehova i akanoo ei paruru i te tangata, e eaa te au apiianga no tatou?

¹⁹ Kua inangaro a Iehova i te akaora i tona iti tangata mei te au peu kino a te au pa enua i te pae mai. No reira kua umuumu aia i te aronga pakari e te au akava kia taangaanga i te Ture ma te tu papakitai kore. Tera ra, auraka te aronga e akava ra e takinokino i tona iti tangata ma te tu tau kore. Mari ra, kia inangaro ratou i te tu tika.—Deu. 1:13-17; 16:18-20.

²⁰ E tu tangi aroa to Iehova no tona iti tangata, no reira kua oronga aia i te au ture ei paruru i te tangata kia kore e akonoia ma te tika kore. Ei akaraanga, penei ka akaiti te Ture i te turanga e ka akaapa tarevakeia tetai tangata no tetai angaanga kino. E tika anga to tetai tangata tei akaapaia kia kite e koai te akaapa ra iaia. (Deu. 19:16-19; 25:1) I mua ake ka akaapaia ai aia, ka anoanoia tetai nga kite e rua  kia oronga i ta raua i kite mata. (Deu. 17:6; 19:15) Akapeea tetai Iseraela tei rave i te kino, e okotai rai tangata tei kite mata i tana i rave? Auraka aia e manako ua e kare aia e akautungaia. Kua kite a Iehova i tana i rave. I roto i te ngutuare tangata, kua orongaia te mana taoonga ki te au metua tane, inara kua kotingaia te reira mana taoonga. I roto i tetai au taumaro anga ngutuare tangata, e apainga ta te aronga pakari o te oire, kia akaō atu ia ratou ki roto kia rauka tetai akava anga tika.—Deu. 21:18-21.

²¹ Te au apiianga: Te akanoo ra a Iehova i te akaraanga meitaki tikai; kare aia e rave i te tu tika kore. (Sala. 9:7) Ka akameitaki aia i te aronga tei turu i tona au turanga, inara ka akautunga i te aronga tei taangaanga tau kore i to ratou mana taoonga. (2 Samu. 22:21-23; Eze. 9:9, 10) Penei ka rave tetai aronga i te kino e kare e akautungaia, inara me kite a Iehova e kua tano te tuatau, ka akapapu aia kia akavaia ratou ma te tu tika. (Mase. 28:13) E me kare ratou e tataraara, ka kite ratou a muri ake e “e mea mataku maata kia rokoia e te rima o te Atua ora ra.”—Ebe. 10:30, 31.

22-24. (a) Koai ma tikai ta te Ture i paruru, e eaa ta tatou ka apii mai mei ia Iehova? (e) Eaa te akamatakiteanga i roto ia Exodo 22:22-24?

²² Kua paruru tikai te Ture i te aronga kare e rauka i te paruru ia ratou uaorai, mei te au matiroeroe, te au takaua, e te aronga ke. Akakiteia ki te au akava i Iseraela: “Auraka koe e ruri ke i te tuatua-tau a te tangata ke, e te matiroeroe, auraka oki e rave i te kakau o te vaine takaua ei tutaki.” (Deu. 24:17) Kua akaari a  Iehova i te tu maru no te aronga parukaua i rotopu i te iti tangata. E kua akautunga aia i te aronga tei takinokino ia ratou.—E tatau ia Exodo 22:22-24.

²³ Kua paruru katoa te Ture i te au ngutuare tangata mei te au ainga viivii i rotopu i te kopu tangata. (Levi. 18:6-30) Kare te iti tangata Iseraela i aite ki te au pa enua i te pae mai, tei rave e tei akatika ua i teia peu, e ka tau te iti tangata o Iehova kia āriki i tona manako—e e angaanga viivii tikai teia.

²⁴ Te au apiianga: Te inangaro ra a Iehova i te aronga e apainga ta ratou, kia akono aroa i te aronga pouroa ta ratou e akaaere ra. Te rikarika ra aia i te au ainga viivii, e te akapapu ra ki te katoatoa, te aronga parukaua tikai, e ka rauka te paruru anga e te tu tika.

25-26. (a) No teaa tatou ka karanga ai e ka aite te aroa e te tu tika ki te aʼo e te ora? (e) Eaa ta tatou ka uriuri i roto i te atikara ka aru mai no teia tuanga?

²⁵ Te aite ra te aroa e te tu tika ki te aʼo e te ora; me kare e aʼo kare katoa e ora, i te enua nei. Me papu ia tatou e te akono maira a Iehova ia tatou ma te tu tika, ka tupu to tatou aroa nona. E me aroa tatou i te Atua e te inangaro i tona au turanga tika, ka akakeuia tatou kia aroa i tetai ke e te akono ia ratou ma te tu tika.

²⁶ Kua akapuapinga te Ture a Mose i te pirianga i rotopu ia Iehova e te ngati Iseraela. Inara, kua akakoreia te Ture i muri ake i to Iesu akatupu anga i te Ture, e kua tupau i te reira ki tetai apinga meitaki rava atu. (Roma 10:4) Kua akataka te apotetoro ko Paulo e “e ata anake te ture no te au mea memeitaki a muri atu.” (Ebe. 10:1) Ka uriuri te atikara ka aru mai i tetai o teia au mea meitaki e ka uriuriia te tuanga a te aroa e te tu tika i roto i te putuputuanga Kerititiano.