Enda bua kuleshe mianda i muanka

Enda bua kuleshe kashibo ka mianda i muanka

MWISAMBO WA KULONGA 9

Kifulo na kululama mu Isaleele a kala

Kifulo na kululama mu Isaleele a kala

“Mmufule bululame na biinyibiinyi, nsenga ngyuule na . . . [kifulo ki na bulamate kya] Yehowa.” —Mis. 33:5.

LOONO 3 Bukome, lukulupilo na lukumiino lwetu

KYABAKWILA MWANKA *

1-2. (a) Atwe boso atukumiinaa kinyi? (b) Nkinyi kyatudya kwikala bauukye?

ATWE boso atukumiina’shi betufule. Na atukumiinaa’shi betukitshine myanda na kululama. Su bakutwa kwitulesha kifulo na kwitukitshina myanda na kululama, atwimono bu’twe bashii na muulo na atutshoboloka.

2 Yehowa auku’shi twi na lukalo lwa’shi betufule na kwitukitshina myanda na kululama. (Mis. 33:5) Tuukyeyi’shi Efile Mukulu mmwitufule bikata na akumiina’shi betukitshine myanda mu kipaso kilombane. Bino abimweka patooka nsaa yatutala mu Mwiya ubaadi Yehowa mwelele bena Isaleele kukiila kwi Moyiise. Su okwete kwinyongola mwanda’shi bangi ta bakwete kukukitshina myanda na kifulo sunga na kululama, taluula Mwiya wa Moyiise * omone byaulesha’shi Yehowa kwete kwitatshisha bwa mwilo waye.

3. (a) Bu byabadi bebileshe mu Beena-Looma 13:8-10, nkinyi kyatushinguula nsaa yatulongo Mwiya wa Moyiise? (b) Uno mwisambo aukyebe kwaluula ku nkonko kinyi?

3 Nsaa yatulongo Mwiya wa Moyiise, atushinguula binangu bibuwa bi nabyo Yehowa Efile Mukulu eetu. (Badika Beena-Looma 13:8-10.) Mu uno mwisambo, atutaluula ipeela ya ku miiya ibaabadi bape bena Isaleele na kwaluula ku ino nkonko: Bwakinyi atwamba’shi Mwiya ubaadi wimeene pa kifulo? Bwakinyi atwamba’shi Mwiya ubaadi aunyingisha bantu bwa kwikala na kululama? Bantu abaadi na matalwa a kufubisha mwiya abaadi bebatekye’shi beufubishe naminyi? Mwiya ubaadi aukalwila bikishekishe bantu kinyi? Ngaluulo ya ino nkonko ayikyebe kwitunyingisha, ayitupa lukulupilo, na ayitukwasha bwa kwifubwila peepi na Nshetu’sha kifulo.—Bik. 17:27; Lom. 15:4.

MWIYA WA MOYIISE UBAADI WIMEENE PA KIFULO

4. (a) Bwakinyi twi kwamba’shi Mwiya wa Moyiise ngwimeene pa kifulo? (b) Bu byabadi bebileshe mu Mateo 22:36-40, mmwiya kinyi ubaadi Yesu muleshe?

4 Atwamba’shi Mwiya wa Moyiise ubaadi wimeene pa kifulo mwanda akyo nyi akitakulaa Yehowa bwa kukita myanda yoso. (1 Yo. 4:8) Mwiiya wa Moyiise ooso ngwimeene pa miiya ibidi ikata—fula Efile Mukulu, na fula muntu nobe. (Lv. 19:18; Miy. 6:5; badika Mateo 22:36-40.) Byabya, ooso wa ku miiya ikile pa 600 ibungye Mwiya wa Moyiise ayitulongyesha kintu kampanda pabitale kifulo kya Yehowa. Tubande kutaluula bingi bileshesho.

5-6. Yehowa akumiina’shi ba mulume na mukashi bakite kinyi, na auku kinyi? Tusha kileshesho.

5 Ikala na lulamato kwi mwina dibaka nobe, na opasukile bana bobe. Yehowa akumiina’shi beyibakishene bekale befulene bibukopo bwa muwa wabo ooso. (Kib. 2:24; Mat. 19:3-6) Kutambuka lusandji nyi nkimune kya ku bibeshi akilesha kukutwa kwa kifulo, kishii buwa kukita. Ngi bwakinyi mwiya wa musambo wa mu miiya Ekumi ubaadi ukandikye kutambuka lusandji. (Miy. 5:18) Nyi ‘nkulwishiisha Efile Mukulu’ dingi nyi nkibeshi kikata kyosho kukitshina mwina dibaka nobe. (Kib. 39:7-9) Kutambuka lusandji kwi kwinyongosha mwina dibaka nobe munda mwa bipwa bibungi.

6 Yehowa atalaa kalolo kipaso kyabakitshina mwina dibaka myanda kwi mwina dibaka naye. Baadi akumiina’shi bakitshine bakashi bena isaleele myanda ibuwa. Mulume baadi anemeka Mwiya baadi na kya kufula mukashi aaye na ta baadi na kya kumupela mwanda wa tubingilo tushii na muulo nya. (Miy. 24:1-4; Mat. 19:3, 8) Kadi, su kwatuuka mwanda ukata autungu’shi mulume amupele, baadi na kya kumupa mukanda wa kwipaa nao bulunda. Uno mukanda ubaadi aukalwila mukashi, bwa kupela kumudimbiila’shi mmutambukye lusandji. Dingi, abimweka’shi kumpala kwa’shi mulume ape mukashi aaye mukanda wa kwipaa nao eyibakishi, bibaadi abitungu’shi abande nkamona bakulu ba kibundji. Yaya nsaa bakulu abaadi na mushindo wa kubanda kwibakwasha bwabadya kwalushula eyibakishi dyabo. Kadi su mulume mwina Isaleele apela mukashi aaye bwa tubingilo tushii na muulo, Yehowa tabaadi akwila mukashi nka papa nya. Anka, baadi amono kinyongwa na kudila kwa mukashi na kwituula pa mbalo yaye.—Mal. 2:13-16.

Jehovah wanted children to feel safe and secure as they were lovingly raised and taught by their parents (See paragraphs 7-8) *

7-8. (a) Yehowa atekye ba nambutwile bwabadya kukita kinyi? (Tala kifwatulo kya mutwe wa mwanda.) (b) Mmalongyesha kinyi abatulongo?

7 Mwiya ubaadi aulesha dingi’shi Yehowa akumiina’shi bana bekala na muloo na bebakalwile. Yehowa atekye ba nambutwile bwa kulombasha nkalo ya ku mbidi na ya mu kikudi ya bana baabo. Ba nambutwile abaadi na kya kulongyesha bana babo nsaa yoso ayimweka mushindo, bwabadya kupusha na kwata na muulo Mwiya wa Yehowa na kumufula. (Miy. 6:6-9; 7:13) Kamune ka ku tubingilo tubadi Yehowa anyoko mwilo wa Isaleele, mpa mwanda wa’shi abaadi abakyengyesha bana babo mu kipaso ki bubi bukile. (Yel. 7:31, 33) Ba nambutwile ta babadi na kya kumona bana babo bu kintu kya kubepula sunga kukyengyesha nya, kadi abaadi na kya kwibamona bu bupyanyi, bu kya buntu kya kwata na muulo akifiki kwi Yehowa.—Mis. 127:3.

8 Malongyesha: Yehowa amonaa kipaso ki ba mulume na mukashi abekitshishena myanda. Akumiina’shi ba nambutwile bafule bana babo, na akayimusha ba nambutwile muyile kipaso kyabakitshina bana babo myanda.

9-11. Bwakinyi Yehowa baadi mwele mwiya wa kukandika kulakila kintu kyabene?

9 Tolakilanga. Mwiya wa nfudiilo wa ku Miiya Ekumi ubaadi aukandjika kulakila, sunga kwabila kintu kyabene. (Miy. 5:21; Lom. 7:7) Yehowa batushishe mwiya bwa kwitupa dilongyesha di na muulo—abitungu’shi bafubi baye balame mashimba aabo, na binangu byabo. Auku’shi bikitshino bibubi abibangaa na binangu bibubi. (Nki. 4:23) Su mwina Isaleele atadila binangu bibubi abitama mwishimba dyaye, byabya bibadya kumutakula bwa kukitshina bangi myanda kushii kifulo. Bu kileshesho Nfumu Daavide, baponene mu wawa muteo. Mu byoso, baadi muntu e buwa. Kadi ungi mususa, babangile kulakila mukashi a bene. Lwabi lwaye lubamutakwile mu kukita mulwisho. (Shak. 1:14, 15) Daavide batambukile lusandji, akimba bya kudimba mulume a yawa mwana mukashi, aye nkumwipayisha.—2 Sam. 11:2-4; 12:7-11.

10 Nsaa ibaadi mwina Isaleele apele kukokyela mwiya utale kulakila kintu kyabene Yehowa baadi auku—mwanda amonaa mu mashimba. (1 Mya. 28:9) Mwiya utale kulakila kintu kyabene ubaadi aulesha bena Isaleele’shi, abitungu basumbule binangu byoso bilombene kwibafisha ku mwikelo wi bubi. Yehowa nyi Nshetu sha kinangu na kifulo!

11 Malongyesha: Yehowa tamonaa muntu penda byadi pasha nya. Amonaa kyatudi munda, mwishimba dyetu. (1 Sam. 16:7) Ta kwi binangu sunga bikitshino bilombene kufwama kwadi. Atalaa nka byabya bibuwa bi mwatudi. Kadi akumiina’shi tutundule na kukatusha binangu byoso bibubi kumpala kwa’shi bitufishe mu kukita kintu ki bubi.—2 Mya. 16:9; Mat. 5:27-30.

MWIYA UBAADI AUTEKYE BWA KUKITA MYANDA NA KULULAMA

12. Mwiya wa Moyiise awitulongyesha kinyi?

12 Mwiya wa Moyiise awitulongyesha dingi’shi Yehowa mmufule kululama. (Mis. 37:28; Yesh. 61:8) Mulekye kileshesho ki buwa pabitale kukitshina bangi myanda na kululama. Pabaadi bena Isaleele abakokyela ku miiya ibaadi Yehowa mwele, baadi ebelela myabi. Pababadi abatupilwa ku yanka, baadi ebanyoko. Tutaluleyi ingi miiya ibidi ya ku Miiya Ekumi.

13-14. Miiya ibidi ya kumpala ya mu Miiya Ekumi ibaadi ayitekye kinyi, na kukokyela ku ino miiya kubaadi na bukwashi kinyi kwi bena Isaleele?

13 Langwila’nka penda Yehowa. Miiya ibidi ya kumpala ya mu Miiya Ekumi, ibaadi ayitekye’shi, bena Isaleele balangwile nka penda Yehowa na ibaadi ayibadimusha bwa kupela kulangwila ma nkishi. (Efi. 20:3-6) Yaya miiya yoso ta yibadi kwankwa bwa buwa bwa Yehowa nya. Kadi ibaadi kwanka bwa buwa bwa mwilo waye. Pabaadi mwilo waye aushala umulamate, ubaadi awende kumpala. Pababadi abalangwila b’efile ba ingi miilo, abaadi abakyengye.

14 Banda kunangushena bena Kanana. Abaadi abalangwila ma nkishi pamutwe pa kulangwila Efile Mukulu a binyibinyi e na muwa. Bu kipeta, abalwishishe mwikelo wabo. (Mis. 115:4-8) Mu lulangwilo lwabo, ababangile kutambuka lusandji na kukita ingi myanda i butete na kulambula bana babo. Dingi, nsaa ibaadi bena Isaleele abalenguula Yehowa na abalangwila ma nkishi, abaadi abalwisha mwikelo wabo na kukyengyesha bifuko byabo. (2 Mya. 28:1-4) Baaba abaadi na matalwa, abaadi basumbushene miiya ya Yehowa ya kululama. Abaadi abafubisha matalwa aabo bibubi na abaadi abakyengyesha baaba babofule na bashii na a kwibakwila. (Es. 34:1-4) Yehowa baadi mudimushe bena Isaleele’shi, akayimusha baaba boso abakyengyesha bakashi na bana bashii na a kwibakwila. (Miy. 10:17, 18; 27:19) Anka, Yehowa baadi elela bena Isaleele myabi nsaa ibabadi abashala bamulamate na abekitshishena myanda na kululama.—1 Bf. 10:4-9.

Yehowa mmwitufule na auku nsaa yabetukitshina myanda na kukutwa kwa kululama (Tala kikoso kya 15)

15. Ndilongyesha kinyi dyatubapete pabitale Yehowa?

15 Malongyesha. Ta twi balombene kutopeka Yehowa nsaa i baaba abeamba’shi mbalangwidi baye ababepuula miiya yaye na kukyengyesha bafubi baye. Yehowa mmwitufule na amonaa nsaa yabetukitshina myanda na kukutwa kululama. Apushaa kinyongwa kwishimba ngofu kukila abipushaa nyinamwana nsaa ayikyengye mwana aaye. (Yesh. 49:15) Sunga’shi akutwa kwitwakwila mususa umune, mu kipungo kilombane akatshibila ba nkitshishi ba bubi bashabelanga ku mashimba kiimu, mupunda byabakitshina bangi myanda.

MUSHINDO KINYI UBABADI ABAFUBISHA MWIYA?

16-18. Mwiya wa Moyiise ubaadi utale myanda kinyi ya mu nshalelo, na mmalongyesha kinyi atubalongo?

16 Mwiya wa Moyiise ubaadi utale myanda ibungi ya mu nshalelo a bena Isaleele, byabya, bibaadi na muulo ukata bwashi bantu bakulu bababadi basangule bwa kusambisha mwilo wa Yehowa, bekale abasambisha na kululama. Abaadi na bushito bwa kutala myanda ya mu kikudi mpa na bilumbu na bibeshi. Tutaluleyi kino kileshesho akilondo.

17 Su mwina Isaleele ayipaa muntu, ta babaadi na kya kumwipaa nka mususa umune nya. Bakulu ba mu kibundji abaadi na kya kutaluula myanda byayidi ikidikye kalolo kumpala kwa kumutshibila kimu kya kumwipaa. (Miy. 19:2-7, 11-13) Bano bakulu abaadi dingi abasambisha myanda ibungi ya mu nshalelo—bu kupudisha kwa bilumbu bya bantu abafwilakena bintu, na abekutwena bwa ingi myanda. (Efi. 21:35; Miy. 22:13-19) Pabaadi bakulu abakitshi myanda na kululama, na pabaadi bena Isaleele abakokyela ku Mwiya, abaadi abapete myabi, na mwilo ubaadi autumbisha Yehowa.—Lv. 20:7, 8; Yesh. 48:17, 18.

18 Malongyesha: Eyikashi dyoso dya mu nshalelo eetu di na muulo kwi Yehowa. Akumiina’shi twikale atukitshina bangi myanda na kululama na kifulo. Amonaa byoso byatukitshi na byatwakula sunga patudi pa bupenka ku nshibo.—Eb. 4:13.

19-21. (a) Bakulu na ba nsushi abadi na kya kukitshina mwilo w’Efile Mukulu myanda naminyi? (b) Mwiya wa Moyiise ubadi aukalwila mwilo naminyi, na mmalongyesha kinyi atupete?

19 Yehowa baadi akumiina kukalwila mwilo waye ku bukitshishi bwibubi bwa ingi miilo ibaadi iwifunyishe. Nyi bwakinyi baadi akumiina’shi bakulu na ba nsushi, bafubishe Mwiya na kululama koso. Byabya, baaba abaadi na matalwa a kusambisha tababaadi na kya kukyengyesha mwilo nya. Kadi, abaadi na kya kwibakitshina myanda na kifulo na kululama.—Miy. 1:13-17; 16:18-20.

20 Yehowa e na lusa bwa mwilo waye, nyi bwakinyi baadi mwele miiya bwa’shi bakitshine bantu boso myanda na kululama. Bu kileshesho, Mwiya ubaadi aupele kudimbiila muntu’shi mmukite kibeshi. Muntu abadi bafunde baadi na matalwa a kuuka yawa mumufunde. (Miy. 19:16-19; 25:1) Dingi bwa kushinkamisha’shi mmukite kibeshi binyibinyi, abitunganga’shi tumonyi tubidi tutushe bishinkamiisho. (Miy. 17:6; 19:15) Kadi su mwina Isaleele akita kibeshi kyabadi bamone penda kwi muntu umune? Tabaadi na kya kunangushena’shi ta bamunyoko bwa kilubilo kyaye nya. Yehowa baadi amono. Mu kifuko, nshe bana baadi na matalwa, kadi, matalwa aaye abaadi na midyanyino. Su bilumbu byatuuka mu kifuko, bakulu ba kibundji abaadi na matalwa a kutaluula byabya bilumbu na kwata kitshibilo.—Miy. 21:18-21.

21 Malongyesha: Yehowa mmwitulekyele kileshesho kibuwa; byoso byakitshi, ebikitaa na kululama. (Mis. 9:7) Afutaa boso abakokyelaa ku miiya yaye, na kunyoka boso abafubishaa bokome bwabo mu mushindo wi bubi. (2 Sam. 22:21-23; Es. 9:9, 10) Bangi bantu be kukita milwisho na kukimba kusuuka dinyoka, kadi apakamono Yehowa’shi nsaa ibalombana, akebatshibila kiimu. (Nki. 28:13) Su ta mbelangye ku mashimba, abakauku’shi ‘bii moo kupona mu maasa a Efile Mukulu a muuwa.’—Eb. 10:30, 31.

MWIYA UBAADI AUKALWILA BIKISHEKISHE BA NNANYI?

Nsaa ibaadi bakulu abapudisha bilumbu, bibaadi abitungu’shi bambule kululama na kifulo bya Yehowa bwa mwilo waye (Tala kikoso kya 22) *

22-24. (a) Mwiya ubaadi aukalwila bikishekishe ba nanyi, na nkinyi kibatulongo pabitale Yehowa? (b) Nkudimusha kinyi kwatupete mu mukanda wa Efilu 22:22-24?

22 Mwiya ubadi aukalwila baba bashibadi na mushindo wa kwikalwila, bana ba nshiye, bakashi kilele, na bantu beenyi. Abaadi balungule ba nsushi ba mu Isaleele’shi: “Tanutweshakashanga kilumbu kya mwenyi sunga mwan’a nshiye. Twatanga kilamba kya mukashi kilele bu kyeeko.” (Miy. 24:17) Yehowa baadi etatshisha ngofu bwa baaba bashibaadi na a kwibakwila. Na baadi anyoko boso abaadi abebakyengyesha.—Badika Efilu 22:22-24.

23 Mwiya ubaadi dingi aukalwila bena bifuko ku bibeshi bya kwiyibakishena sunga kutambuka masandji na bena kifuko nabo. (Lv. 18:6-30) Mu kwilekena na ingi miilo ibaadi ayitadiila sunga kukumiina uno mwikelo, Yehowa baadi akumiina’shi mwilo waye umone bino bibeshi bu byebimono—bebimone bu bintu bi butete.

24 Malongyesha: Yehowa akumiina’shi baaba baadi mupe matalwa, bakitshine bantu babakunkusha myanda na kifulo. Mmushikwe bibeshi bya kutambuka masandji na akumiina’shi bantu boso, bikishekishe baaba bashii na a kwibakwila, bebakitshine myanda na kululama na bebakalwile.

MWIYA, UBADI BU “MWESHEESHE WA [BINTU] BIIBUUWA ABIKAFIKI”

25-26. (a) Bwakinyi twi kwamba’shi kululama na kifulo kwi nka bu kupuwa na muwa? (b) Nkinyi kyatukakwila mu mwisambo aulondo wa ku ino miisambo?

25 Kifulo na kululama bi nka bu kupuwa na muwa; pano pa nsenga, kimune ta nkilombene kwikala kwanka su kingi ta ki kudi. Nsaa yatumono’shi Yehowa kwete kwitukitshina myanda na kululama, kifulo kyetu bwaye akitama. Na nsaa yatufulu Efile Mukulu na miiya yaye ya kululama, byabya abitutakula bwa kufula bangi, na kwibakitshina myanda na kululama.

26 Kilombeno kya Mwiya wa Moyiise kibakwashishe bena Isaleele bwabadya kwikala mu kipwano kibuwa na Yehowa. Anka, Mwiya taubaadi dingi kwanka nya mwanda Yesu bapwile kwiulombasha na kwiupyanyisha na kingi kintu kikile buwa. (Lom. 10:4) Mpoolo mutumiibwa bambile’shi Mwiya nyi “mwesheeshe wa [bintu] biibuuwa abikafiki.” (Eb. 10:1) Mwisambo aulondo wa ku ino miisambo aukakwila bingi bya ku byabya bintu, na kulesha muulo wi nao kifulo na kululama mu kakongye ka bena Kidishitu.

LOONO 109 Efuleneyi bikata mu mashimba enu

^ par. 5 Uno mmwisambo wa kumpala wa ku miisambo inanka ayakwila bwakinyi abitungu twikale bashinkamishe’shi Yehowa kwete kwitupasukila. Miisambo isatu ibashala, ayikatuuku mu Kitenta kya Mulami kya mweshi wa Katano 2019. Mitwe ya myanda ya ino miisambo ayamba’shi: “Kifulo na kululama mu kakongye ka bena Kidishitu,” “Kifulo na kululama kumpala kwa bantu babi,” na “Kunyingisha baaba babadi batape ku mashimba.”

^ par. 2 KISHIMA KYABADI BAPATUULE: Miiya ikile pa 600 ibaabadi bape bena Isaleele kwi Yehowa ku bukwashi bwa Moyiise, abeyitaminaa yoso bu “Mwiya,” “Mwiya wa Moyiise,” na bu “mayi.” Dingi, mikanda itano ya kumpala ya mu Bible, (kubanga ku Kibangilo na ku Miiya Ikituulwe) abeyitaminaa bu Mwiya. Ingi nsaa abafubisha kino kishima bwa kulesha Bifundwe byoso biyokyelwe bya mu kina Ebelu.

^ par. 60 BI MU BIFWATULO bya ku kipusu: Ungi nyinamwana mwina Isaleele kwete kwisamba na bana baye bakashi na muloo oso nsaa yabakitshi kya kudya. Kunyima kwabo, nshe-bana kwete kulambukisha mwana aye bya kulama mikooko.

^ par. 64 BI MU BIFWATULO bya ku kipusu: Dya ku kiibi kya kibundji, bakulu bakwete kukwasha mukashi kilele na mwana aye babadi bakitshine myanda i bubi kwi sunga a mu kibundji kyabo.