Skip to content

Skip to table of contents

CIBALO CAKWIIYA 9

Kutondezya Luyando Abululami mu Israyeli Yansiku

Kutondezya Luyando Abululami mu Israyeli Yansiku

“Ulayandisya bululami akubeteka cakutasalulula. Nyika izwide luyando lwa Jehova lutamani.”—INT. 33:5.

LWIIMBO 3 Leza Ninguzu Zyesu, Mbulangizi Bwesu, Ngotusyoma

IZILI MUCIBALO *

1-2. (a) Ino ncinzi toonse ncotuyanda? (b) Ncinzi ncotukonzya kuba masimpe?

TOONSE tulakkomana kuyandwa. Alimwi toonse tulayanda kweendelezyegwa kabotu. Ikuti ziindi zinji katutatondezyegwi luyando alimwi abululami, tulakonzya kulimvwa kubula mpindu alimwi abulangizi.

2 Jehova ulizyi kuti tulayanda kutondezyegwa luyando alimwi abululami. (Int. 33:5) Tulakonzya kuba masimpe kuti Leza ulatuyanda kapati alimwi uyanda kuti katweendelezyegwa kabotu. Eeci cilalibonya ciindi notulanga Mulawo Jehova ngwaakapa cisi ca Israyeli kwiinda muli Musa. Ikuti mulimvwa kutyompwa akaambo kakuti bamwi tabamweendelezyi caluyando naa cabululami, amubone Mulawo wa Musa * mboutondezya mbwababikkila maano Jehova bantu bakwe.

3. (a) Kweelana ambokwaambidwe ku Baroma 13:8-10, ncinzi ncotujana ciindi notubala Mulawo wa Musa? (b) Mibuzyo nzi iitiingulwe mucibalo eeci?

3 Ciindi notubala Mulawo wa Musa, tulazyiba mbwatuyanda Leza wesu, Jehova. (Amubale Baroma 13:8-10.) Mucibalo eeci, tulalanga-langa buyo milawo misyoonto akati kayeeyo yakapegwa kubana Israyeli alimwi akwiingula mibuzyo eeyi: Nkaambo nzi ncotukonzya kwaamba kuti Mulawo wakayeeme aluyando? Nkaambo nzi ncotukozya kwaamba kuti Mulawo wakali kusumpula bululami? Mbuti aabo ibakali kweendelezya mbobakali kuyandika kuutobela Mulawo? Alimwi mbaani cacigaminina ibakali kukwabililwa a Mulawo? Bwiinguzi kumibuzyo eeyi bulakonzya kutuumbulizya, kutupa bulangizi, alimwi akutuswenya kuli Taateesu siluyando.—Mil. 17:27; Rom. 15:4.

MULAWO WA MUSA WAKAYEEME ALUYANDO

4. (a) Nkaambo nzi ncotukonzya kwaamba kuti Mulawo wa Musa wakayeeme aaluyando? (b) Kweelana ambolwaamba lugwalo lwa Matayo 22:36-40, ino milawo nzi Jesu njaakakankaizya?

4 Tulakonzya kwaamba kuti Mulawo wa Musa wakayeeme aluyando akaambo kakuti luyando ndolupa kuti Jehova acite zyoonse nzyacita. (1Joh. 4:8) Jehova wakacita kuti milawo yoonse iyakali kubamba Mulawo wa Musa iyaame amilawo yobilo iiyandika kapati, nkokuti kuyanda Leza, alimwi akuyanda basimukobonyoko. (Lev. 19:18; Dt. 6:5; amubale Matayo 22:36-40.) Aboobo tulakonzya kubona kuti mulawo umwi aumwi akati kamilawo iili 600 alimwi aimwi minji iipanga Mulawo ituyiisya cintu cimwi kujatikizya luyando lwa Jehova. Atubone zikozyanyo zimwi.

5-6. Ino Jehova uyanda kuti banabukwetene kabacita nzi, alimwi ncinzi Jehova ncazyi? Amupe cikozyanyo.

5 Amusyomeke kuli ngomukwetene limwi, alimwi akulanganya bana banu. Jehova uyanda kuti banabukwetene kabayandana kapati cakuti luyando lwabo kaluzumanana. (Matl. 2:24; Mt. 19:3-6) Bumambe ncimwi cazintu zibi kapati muntu ncakonzya kucitila yooyo ngobakwetene limwi. Nkakaambo kaako, mulawo waciloba mu Milawo Iili Kkumi ulakasya bumambe. (Dt. 5:18) ‘Nkubisizya Leza’ alimwi ncintu cibi kapati kuli ngomukwetene limwi kucita bumambe. (Matl. 39:7-9) Ooyo uuli aamukaintu naa mwaalumi wacita bumambe ambweni inga watola myaka minji kamvwide moyo kucisa.

6 Jehova ulizyi kabotu-kabotu kujatikizya mbobeendelezyanya banabukwetene. Wakali kuyanda kuti bamakaintu kabeendelezyegwa kabotu. Mulumi iwakali kulemeka Mulawo wakali kumuyanda mukaintu wakwe alimwi kunyina naakali kukonzya kumuleka akaambo katwaambo tutayi koomoonga. (Dt. 24:1-4; Mt. 19:3, 8) Pele kuti kwaba penzi lipati alimwi akuti wamuleka mukaintu wakwe, wakeelede kumupa lugwalo lwakulekana. Lugwalo oolo lwakali kumukwabilila mukaintu kutwaambo twakubeja twakutamikizyigwa kutalilemeka. Kuyungizya waawo, mulumi katanamupa lugwalo lwakulekana mukaintu wakwe, kulibonya kuti wakeelede kubuzya baalu bamumunzi. Munzila eeyi, baalu bakali kuba acoolwe cakusola kugwasya banabukwetene kuti batalekani. Ciindi mwaalumi muna Israyeli naakali kuleka mukaintu wakwe akaambo katwaambo tutayi koomoonga, zimwi ziindi Jehova kunyina naakali kumukasya. Nokuba boobo, wakali kubona mbwaakali kupenga alimwi akulila mukaintu.—Malk. 2:13-16.

(Amubone muncali 7-8) *

7-8. (a) Ncinzi Jehova ncayanda kuti bazyali kabacita? (Amubone cifwanikiso icili acivwumbyo.) (b) Ino twiiya nzi?

7 Mulawo alimwi ulatondezya kuti Jehova ulabikkila maano kapati kujatikizya bukkale bwabana. Wakalailila bazyali ikupa bana babo zintu nzyobakali kuyandika kumubili alimwi akumuuya. Bazyali bakeelede kubelesya kufwumbwa coolwe ncobakajisi kugwasya bana babo kumvwisya Mulawo wa Jehova alimwi akumuyanda. (Dt. 6:6-9; 7:13) Kaambo kamwi kakapa kuti Jehova abasubule Bana Israyeli nkakuti bakali kubeendelezya calunya bana babo bamwi. (Jer. 7:31, 33) Bazyali tiibakeelede kubona bana babo kuti ncintu ncobakonzya kutabikkila maano naa kutaceendelezya kabotu, pele bakeelede kubabona kuti ndukono, ncipego kuzwa kuli Jehova iceelede kukkomaninwa.—Int. 127:3.

8 Nzyotwiiya: Jehova ulabikkila maano kujatikizya mbobeendelezyanya banabukwetene. Uyanda kuti bazyali kababayanda bana babo, alimwi uyoobabeteka ikuti kabatabeendelezyi kabotu bana babo.

9-11. Nkaambo nzi Jehova ncaakapa mulawo uukasya kunyonokela?

9 Mutanoonyonokeli. Mulawo wamamanino mu Milawo Iili Kkumi ulakasya kunyonokela, naa kuba amizeezo mibyaabi kujatikizya zintu zyaumwi. (Dt. 5:21; Rom. 7:7) Jehova wakapa mulawo ooyu kutegwa ayiisye ciiyo iciyandika kapati, bantu bakwe beelede kuukwabilila moyo wabo, nkokuti mizeezo alimwi ambobalimvwa. Ulizyi kuti micito mibyaabi ilatalika kaili mizeezo mibyaabi alimwi ambwalimvwa muntu. (Tus. 4:23) Ciindi muna Israyeli naakali kuzumizya mizeezo mibyaabi kukomena mumoyo wakwe, wakali kulangilwa kweendelezya bamwi calunya. Mucikozyanyo, Mwami Davida wakalubizya kapati. Mubwini, wakali mwaalumi uuli kabotu. Pele aciindi cimwi, wakanyomenena mukaintu wamuntu. Kucita boobu kwakasololela kucibi. (Jak. 1:14, 15) Davida wakacita bumambe, wakasola kumoongelezya mulumi, mpoonya wakapa kuti ajaigwe.—2Sam. 11:2-4; 12:7-11.

10 Jehova wakali kuzyiba ciindi muna Israyeli naakali kutyola mulawo uujatikizya kunyonokela, ulakonzya kuzyiba nzyotuyeeya alimwi ambotulimvwa. (1Mak. 28:9) Mulawo uujatikizya kunyonokela wakali kugwasya bantu bakwe kuti bakeelede kutantamuka mizeezo iisololela kumicito mibyaabi. Eelo kaka Jehova musongo alimwi ngu Taata siluyando!

11 Nzyotwiiya: Jehova taboni buyo bube bwamuntu bwaatala, pele ulabona bwini mbotubede mukati, nkokuti mumoyo wesu. (1Sam. 16:7) Ulabona nzyotuyeeya, mbotulimvwa alimwi azintu nzyotucita. Ulangaula bubotu mulindiswe alimwi akutukulwaizya kucita zibotu. Pele uyanda kuti katwiizyiba mizeezo mibyaabi alimwi akuyeendelezya kutegwa itatupi kucita cintu cibyaabi.—2Mak. 16:9; Mt. 5:27-30.

MULAWO IWAKALI KUSUMPULA BULULAMI

12. Ino Mulawo wa Musa ukankaizya nzi?

12 Mulawo wa Musa alimwi ukankaizya kuti Jehova ulabuyanda bululami. (Int. 37:28; Is. 61:8) Jehova ulapa cikozyanyo cibotu kapati kujatikizya mbotweelede kweendelezya bamwi munzila iili kabotu. Ciindi bana Israyeli nobakali kuutobela mulawo Jehova ngwaakabapede, wakabalongezya. Ciindi nobatakazyibikkila maano zyeelelo zyakwe ziluleme, bakapenga. Amubone milawo aimwi yobilo mu Milawo Iili Kkumi.

13-14. Ino milawo yakusaanguna yobilo mu Milawo Iili Kkumi yakali kwaamba nzi, alimwi ino kutobela milawo eeyo kwakali kubagwasya buti bana Israyeli?

13 Tweelede kukomba Jehova alikke. Milawo yobilo yakusaanguna mu Milawo Iili Kkumi yakali kwaamba kuti bana Israyeli bakeelede kukomba buyo Jehova alikke alimwi yakacenjezya kujatikizya kukomba mituni. (Kul. 20:3-6) Milawo eeyo tiiyakali kugwasya Jehova. Muciindi caboobo, yakali kugwasya bantu bakwe. Ciindi bantu bakwe nobakali kusyomeka kulinguwe, bakali kuzwidilila. Ciindi nobakali kukomba mituni yazisi zimbi, bakali kupenga.

14 Amuyeeye kujatikizya bana Kanana. Bakali kukomba baleza bataponi muciindi cakukomba Leza wakasimpe alimwi uupona. Akaambo kaceeci, bakalisampuzya beni. (Int. 115:4-8) Kacili cibeela cabo cabukombi, bakali kucita micito yakoonana iisesemya alimwi akuumpa bana kazili zipaizyo. Mbubwenya buyo, ciindi bana Israyeli nobatakali kumumvwida Jehova alimwi akusala kukomba mituni, bakali kulisampula alimwi akupenzya mikwasyi yabo. (2Mak. 28:1-4) Aabo ibakali mubweendelezi bakazikaka zyeelelo zya Jehova ziluleme. Tiibakali kuzibelesya kabotu nguzu zyabo alimwi bakali kubadyaaminina aabo ibatakajisi nguzu alimwi abaabo bakapengede. (Ezk. 34:1-4) Jehova wakabacenjezya bana Israyeli kuti wakali kuyoobabeteka aabo ibakali kupenzya bamakaintu alimwi abana ibatakajisi mugwasyi. (Dt. 10:17, 18; 27:19) Mukwiimpana, Jehova wakali kubalongezya bantu bakwe ciindi nobakali kusyomeka kulinguwe alimwi akweendelezyanya cabululami.—1Bam. 10:4-9.

Jehova ulatuyanda alimwi ulazyiba ciindi notweendelezyegwa cakutalulama (Amubone muncali 15)

15. Ino twiiya nzi kujatikizya Jehova?

15 Nzyotwiiya: Jehova teelede kupegwa mulandu ciindi aabo ibalitaminina kukomba nguwe nobapenzya bantu bakwe akaambo kakutatobela zyeelelo zyakwe. Nokuba boobo, Jehova ulatuyanda alimwi ulazyiba ciindi notupenga akaambo kakucitilwa cakutalulama. Cilamucisa kapati kwiinda mbocimucisa mutumbu ciindi mwanaakwe napenga. (Is. 49:15) Nokuba kuti takonzyi kubweza ntaamu mpoonya-mpoonya, mukuya kwaciindi uyoobabeteka basizibi ibateempwi akaambo kazintu nzyobali kucitila bamwi.

MBUTI MULAWO MBOWAKEELEDE KUTOBELWA?

16-18. Ino Mulawo wa Musa wakali kubeleka mumbazu nzi zyabuumi, alimwi ino ncinzi ncotukonzya kwiiya?

16 Mulawo wa Musa wakali kubikkilizya zintu zinji zyabuumi bwamuna Israyeli, aboobo cakali kuyandika kapati kuti baalu ibakasalidwe kababeteka bantu ba Jehova cabululami. Tiibakajisi buyo mukuli wakubeteka makani aajatikizya kukomba Jehova, pele alimwi akulanganya mazwanga amilandu iyakali kucitika akati kabantu. Amubone zikozyanyo zitobela.

17 Ikuti muna Israyeli wajaya muntu, tanaakali kujaigwa mpoonya-mpoonya. Baalu bamumunzi mwaakali kukkala bakali kwaavwuntauzya makani aayo kabatana kosola naa muntu ooyo weelede kujaigwa naa pe. (Dt. 19:2-7, 11-13) Baalu alimwi bakali kubeteka twaambo tunji itwakali kucitika mubuumi bwabuzuba abuzuba, nkokuti kutalikila kutwaambo tujatikizya zivwubwa kusikila kumazwanga aamulukwatano. (Kul. 21:35; Dt. 22:13-19) Ciindi baalu nobakali kubeteka cabululami alimwi abana Israyeli nobakali kutobela Mulawo, bantu boonse bakali kugwasyigwa, alimwi cisi cakali kupa bulemu kuli Jehova.—Lev. 20:7, 8; Is. 48:17, 18.

18 Nzyotwiiya: Cibeela cili coonse cabuumi bwesu cilayandika kapati kuli Jehova. Uyanda kuti katucita cabululami alimwi acaluyando notweendelezya bamwi. Alimwi ulabikkila maano kujatikizya nzyotwaamba alimwi anzyotucita, nociba ciindi notuli tolikke.—Heb. 4:13.

19-21. (a) Ino baalu alimwi ababetesi bakeelede kubeendelezya buti bantu ba Leza? (b) Mbuti mulawo wa Musa mbowakali kubakwabilila bantu cacigaminina, alimwi ino ncinzi ncotwiiya?

19 Jehova wakali kuyanda kukwabilila bantu bakwe kumicito mibyaabi iyakali kucitwa abantu bamuzisi izyakabazungulukide. Aboobo wakali kuyanda kuti baalu alimwi ababetesi kabautobela Mulawo cakutasalulula. Nokuba boobo, aabo ibakali kubeteka tiibakeelede kweendelezya bantu bakwe calunya naa munzila iitali kabotu. Muciindi caboobo, bakeelede kuyandisya bululami.—Dt. 1:13-17; 16:18-20.

20 Jehova ulaaluzyalo kubantu bakwe, aboobo wakabikka milawo kutegwa ikwabilile bantu kukweendelezyegwa cakutalulama. Mucikozyanyo, Mulawo wakapangwa munzila yakuti kacitakonzyeki kubejelezya muntu uumwi kuti wapanga mulandu. Ooyo wabejelezyegwa wakalijisi nguzu zyakuzyiba iwamubejelezya. (Dt. 19:16-19; 25:1) Alimwi katanapegwa mulandu, inga kwayandika kuti bakamboni bobilo bape bumboni. (Dt. 17:6; 19:15) Ino mbuti kujatikizya muna Israyeli iwakali kupanga mulandu akubonwa buyo akamboni omwe? Muna Israyeli ooyo tanaakeelede kuyeeya kuti kunyina nakonzya kusubulwa akaambo kacibi eeco. Jehova wakacibona ncaakacita. Mumukwasyi, bamausyi bakali kupegwa nguzu zyakweendelezya, pele nguzu eezyo kuli mpozyakali kugolela. Mumazwanga amumukwasyi, baalu bamumunzi bakalijisi nguzu zyakugwasya alimwi akukosola makani.—Dt. 21:18-21.

21 Nzyotwiiya: Jehova ulapa cikozyanyo cibotu; kunyina ncacita cakutalulama. (Int. 9:7) Ulabalumbula aabo ibatobela zyeelelo zyakwe cakusyomeka, pele ulabasubula aabo ibabelesya nguzu zyabo munzila iitaluzi. (2Sam. 22:21-23; Ezk. 9:9, 10) Bamwi balakonzya kucita zintu zibyaabi alimwi akusola kutija cisubulo, pele Jehova uyoobona kuti babetekwa aciindi ceelede. (Tus. 28:13) Alimwi ikuti kabateempwi, lino-lino bayoozyiba kuti “cilayoosya kuwida mumaanza aa Leza uupona.”—Heb. 10:30, 31.

MBAANI CACIGAMININA IBAKALI KUKWABILILWA AMULAWO?

Ciindi nobakali kubamba mazwanga, baalu bakeelede kutondezya luyando ndwajisi Jehova kubantu alimwi abululami (Amubone muncali 22) *

22-24. (a) Ino mbaani Mulawo mbowakali kukwabilila cacigaminina, alimwi ncinzi ncotwiiya kujatikizya Jehova? (b) Ino nkucenjezya nzi ikujanika kulugwalo lwa Kulonga 22:22-24?

22 Mulawo cacigaminina wakali kukwabilila aabo ibatakali kukonzya kulikwabilila, nkokuti bamucaala, bamukabafwu alimwi abeenzu. Babetesi mu Israyeli bakaambilwa kuti: “Utapilinganyi lubeta lwamweenzu naa lwamucaala, alimwi toyelede kunyanga mukamufwu cisani cakwe kuti cibe cijatilizyo.” (Dt. 24:17) Jehova wakatondezya kubikkila maano kapati kuli baabo ibakanyina mugwasyi mucilawo. Alimwi wakali kubasubula aabo ibakali kubapenzya.—Amubale Kulonga 22:22-24.

23 Kunze lyaboobo, Mulawo wakali kukwabilila banamukwasyi kumicito yoonse yakoonana akati kabanamukwasyi. (Lev. 18:6-30) Mukwiimpana abantu bamasi ibakazingulukide bana Israyeli, aabo ibakali kuzumizya cilengwa eeci, bantu ba Jehova bakeelede kubona cilengwa eeci mbubonya mbwaakali kucibona Jehova, kuti cakali cisesemyo.

24 Nzyotwiiya: Jehova uyanda kuti aabo mbabikkide mumikuli kababalanganya caluyando aabo boonse mbobeendelezya. Ulaisulaika micito yoonse yakoonana akati kabanamukwasyi alimwi uyanda kuti boonse, ikapati aabo ibatajisi mugwasyi, kabakwabililwa akucitilwa cabululami.

MULAWO, “NCIMVWULE BUYO CAZINTU ZIBOTU ZIBOOLA”

25-26. (a) Nkaambo nzi ncotukonzya kwaamba kuti luyando alimwi abululami zili mbuli kuyoya alimwi abuumi? (b) Ncinzi ncotuyoobandika mucibalo citobela mumulongo wazibalo eezyi?

25 Luyando alimwi abululami zili mbuli kuyoya alimwi abuumi; munyika, cimwi tacikonzyi kuba kakunyina cimbi. Ciindi notusinizyide kuti Jehova ulatweendelezya cabululami, luyando lwesu kulinguwe lulakomena. Alimwi ciindi notumuyanda Leza alimwi azyeelelo zyakwe ziluleme, tulakulwaizyigwa kubayanda bamwi alimwi akubeendelezya cabululami.

26 Cizuminano ca Mulawo wa Musa cakabagwasya bana Israyeli kuba acilongwe ciyumu a Jehova. Nokuba boobo, Mulawo wakalekwa kutobelwa ciindi Jesu naakauzuzikizya Mulawo, alimwi wakanjililwa busena acintu cimwi ciinda kubota kwiinda mulawo ooyu. (Rom. 10:4) Mwaapostolo Paulo wakapandulula Mulawo kuti “ncimvwule buyo cazintu zibotu ziboola.” (Heb. 10:1) Mucibalo citobela mumulongo wazibalo eezyi, tuyoobandika kujatikizya zintu zimwi eezyo zibotu alimwi akaambo luyando alimwi abululami ncoziyandika mumbungano ya Bunakristo.

LWIIMBO 109 Amuyandane Kapati Kuzwa Ansi Aamoyo

^ munc. 5 Cibalo eeci ncakusaanguna mumulongo wazibalo zyone izibandika kaambo ncotukonzya kuba masimpe kuti Jehova ulatubikkila maano. Zibalo zyotatwe zyacaala ziyoobandikwa mu Ngazi Yamulindizi yamu May 2019. Mitwe yazibalo eezyo njakuti “Kutondezya Luyando Abululami mu Mbungano ya Bunakristo,” “Kutondezya Luyando Abululami Munyika Mbyaabi,” alimwi awakuti “Kupa Luumbulizyo Kuli Baabo Ibatundululwa.”

^ munc. 2 BUPANDULUZI BWAMABALA: Milawo iili 600 alimwi aimwi minji Jehova njaakapa bana Israyeli kwiinda muli Musa yiitwa kuti “Mulawo,” “Mulawo wa Musa” alimwi “amilawo.” Kuyungizya waawo, mabbuku osanwe aakusaanguna aamu Bbaibbele (Matalikilo kusikila ku Deuteronomo) kanji-kanji aitwa kuti Mulawo. Zimwi ziindi bbala eeli lilabelesyegwa kwaamba Magwalo oonse aa Chihebrayo aakasololelwa amuuya.”

^ munc. 60 CIFWANIKISO ICILI AACIVWUMBYO: ehova wakali kuyanda kuti bana kabalimvwa kukwabililwa ciindi nobakali kukomezyegwa caluyando alimwi akuyiisyigwa abazyali babo

BUPANDULUZI BWAZIFWANIKISO: Ciindi nobabamba cakulya, mukaintu muna Israyeli ulabandika calukkomano abana bakwe basimbi. Kusyule, mulumi uyiisya mwanaakwe musankwa kulanganya mbelele.

^ munc. 64 BUPANDULUZI BWAZIFWANIKISO: Baalu amulyango wamunzi caluyando bagwasya mukamufwu alimwi amwanaakwe ibateendelezyegwa kabotu amusambazi wamumunzi.