Skip to content

Skip to table of contents

Chiiyo 9

Luyando Abululami Muchiindi ChamaIsrayeli

Luyando Abululami Muchiindi ChamaIsrayeli

‘Ulayandisya bululami akubeteka chakutasaluula. Nyika izwide luyando lwaJehova lutamani.’—INT. 33:5.

LWIIMBO 3 Leza Ninguzu Zyesu, Mbulangizi Bwesu, Ngotusyoma

ZITAYIIGWE *

1-2. (a) Niinzi nchituyanda toonse? (b) Nchiichili choonzyo nchitulaacho?

TOONSE tulakuyanda kulimvwa katuyandwa abamwi. Alubo tulakuyanda kujatwa kabotu. Kuti chiindi chiingi bantu kabatatutondeezyi luyando akutatujata chabululami, tulakonzya kulimvwa katutagwasyi.

2 Jehova ulizi kuti tulakuyanda kutondeezegwa luyando akujatwa chabululami. (Int. 33:5) Eezi zipa kuti tube aachoonzyo chakuti Leza wesu ulatuyanda akuti uyanda kuti tujatwe munzila iili kabotu. Makani aaya ali aantanganana kuti twayeeyesesya Mulawu Jehova ngwaakapede chisi chamaIsrayeli kabelesya Musa. Kuti kuli kukataazikana mumoyo, tukumbila kuti ulange-lange Mulawu waMusa * mbuutondeezya Jehova mbali aandaba abantu bakwe.

3. (a) Kweendelana amajwi aali muli BaRoma 13:8-10, twiiyaanzi kuti twabala Mulawu waMusa? (b) Njiili mibuzyo iyoosandulwa muchiiyo eechi?

3 Chiindi nitubala atala aMulawu waMusa, tuziba mbalimvwa Leza wesu uuli aaluyando, Jehova. (Bala BaRoma 13:8-10.) Muchiiyo eechi, tulalanga-langa milawu miche njibakapegwa maIsrayeli akusandula mibuzyo iitobela: Nkamboonzi nitukonzya kwaamba kuti Mulawu waMusa wakayeeme muluyando? Nkamboonzi nitukonzya kwaamba kuti Mulawu ooyu wakali kusungwaazya bantu kuti kabatondeezya bululami? Bantu bakali kuzulwida bakeelede kuutobelezya biyeni Mulawu ooyu? Alubo mbaani kapati bakali kukwabililwa aMulawu? Nsandulo zyamibuzyo eeyi zilakonzya kutuumbulizya, kutupa bulangilizi akuti tuswene afwiifwi aTaateesu uuli aluyando.—Inc. 17:27; Rom. 15:4.

MULAWU WAMUSA WAKAYEEME MULUYANDO

4. (a) Nkamboonzi nitukonzya kwaamba kuti Mulawu waMusa wakayeeme muluyando? (b) Kweendelana amajwi aali muli Matayo 22:36-40, njiili milawu Jesu njakaamba?

4 Tulakonzya kwaamba kuti Mulawu waMusa wakayeeme muluyando nkaambo zintu zyoonse Jehova nzyachita ziyeeme muluyando. (1 Joh. 4:8) Milawu yoonse yakali muMulawu waMusa Jehova njaakapanga, yakayeeme mumilawu iibili mipati, wakuyanda Leza akuyanda basimayakilane. (Lev. 19:18; Dt. 6:5; bala Matayo 22:36-40.) Nkinkaako, tulangilila kuti mulawu umwi awumwi mumilawu iili 600 ayimwi iili kkumi yakali kupanga Mulawu, ituyiisya atala aluyando lwaJehova. Atulange-lange zimwi zikozyano.

5-6. Jehova uyanda kuti bantu bakwetene bachiteenzi alubo niinzi Jehova nzyabona? Amba chikozyano.

5 Syomeka kumuntu ngukwetenaawe alubo usanine bana bako. Jehova uyanda kuti bantu bakwetene kabayandana akuti luyando lwabo lutamani pe. (Matl. 2:24; Mt. 19:3-6) Bumambi nchiimwi chazibi zipati loko umwi nchakonzya kubisizya ngwakwetenaawe. Nkinkaako, mulawu wachi7 muMilawu Iili Kkumi, wakali kukasya kuchita bumambi. (Dt. 5:18) Kuchita bumambi ‘nkubisizya Leza’ alubo nkutondeezya kuba aalunya mulukwatano. (Matl. 39:7-9) Kuti umwi mulukwatano wachita bumambi, ngwakwetenaawe ulakonzya kumvwa machise mumoyo kwaminyaka myiingi.

6 Jehova ulaandaba ambubeendelezyania bantu bakwetene. Wakali kuyandisya kuti bakayintu bachiIsrayeli kabajatwa kabotu. Mwaalumi wakali kulemeka Mulawu, wakali kumuyanda mukayintu wakwe alubo taakali kumuleka akaambo katwaambo twabuyo. (Dt. 24:1-4; Mt. 19:3, 8) Pesi kuti kwaba mapenzi mulukwatano, mpawo mwaalumi wasala kuti balekane, mwaalumi wakeelede kupa mukayintu wakwe lugwalo lwakulekana. Lugwalo oolu lwakali kukwabilila mukayintu kuti atapegwi mulandu wakuchita bwaamu. Alubo, katanamupa lugwalo oolu, mulumi wakeelede kubona baalu bamumuunzi. Kuchita oobu kwakali kupa kuti baalu bajane mweenya wakugwasilizya bakwetene kuti batalekani. Jehova taakali kunjilila pe chiindi choonse kuti mwaalumi muIsrayeli walekana amukayintu wakwe akaambo katwaambo twabuyo. Pesi wakali kwiibona misozi yamukayintu ooyo alubo wakali kukumvwa kuchiswa moyo kwamukayintu ooyo.—Malk. 2:13-16.

(Langa fuka 7-8) *

7-8. (a) Jehova wakalayilila kuti bazyali bachiteenzi? (Langa chifanikisyo chili aachivumbyo.) (b) Nziizili zyiiyo nzitwiiya?

7 Alubo Mulawu utondeezya kuti Jehova ulaandaba abana. Jehova taakalayilila bazyali kuti bayanduule ziyandikana zyabana babo luzutu pesi akuti babagwasye kuba abweenzinyina buli kabotu aanguwe. Bazyali bakeelede kubelesya chiindi chabo kuti bagwasye bana babo kuti bamvwisisisye Mulawu waJehova akuti bamuyande. (Dt. 6:6-9; 7:13) Kamwi kaambo kakali kupa kuti Jehova abape mulandu maIsrayeli nkakuti, bakali kubajata munzila yalunya bana babo. (Jer. 7:31, 33) Bazyali teebakeelede kubona bana babo mbuuli chintu nchibakonzya kubelesya kufumbwa mbubayanda pesi bakeelede kubabona mbuuli lukono, kachili chipo chiyandikana chizwa kuli Jehova.—Int. 127:3.

8 Zyiiyo: Jehova ulayibona nzila bakwetene mbubeendelezyania. Uyanda kuti bazyali bayande bana babo alubo uyoobabeteka akaambo kanzila njibabajataayo bana babo.

9-11. Nkamboonzi Jehova naakapa mulawu uukasya kweemuzya?

9 Uteemuzyi. Mulawu wamamanino muMilawu Iili Kkumi, wakali kukasya kweemuzya naakuti kuyanda chintu chawumwi. (Dt. 5:21; Rom. 7:7) Jehova wakapa mulawu ooyu kuti ayiisye bantu bakwe chiiyo chiyandikana chakuti, bakwabilile myoyo yabo, chaamba nzibayeeya ambubalimvwa. Jehova ulizi kuti michito mibi isaanguna kayili mizeezo mibi akulimvwa munzila iitali kabotu. (Tus. 4:23) MuIsrayeli wakali kuzumizya kuti mizeezo mibi ikomene mumoyo wakwe, wakali kupa kuti atabajati munzila yaluyando bamwi. Muchikozyano, Mwaami Davida wakawida mukakole aaka. Kumatalikilo, wakali muntu uuli kabotu. Pesi aali chimwi chiindi, wakeemuzya mukayintu wamuntu. Kuchita oobo kwakapa kuti achite chibi. ( Jak. 1:14, 15) Davida wakachita bumambi, wakeezya kweena mulumi wamuntu akupa kuti ajayigwe.—2 Sam. 11:2-4; 12:7-11.

10 Jehova wakali kuziziba kuti muIsrayeli watyola mulawu wakweemuzya nkaambo ulazibona zili mumoyo. (1 Mak. 28:9) Mulawu wakali atala akweemuzya, wakali kugwasya bantu baLeza kuti batantamuke mizeezo yakali kupa kuti bachite zintu zibi. Zilaantanganana kuti Jehova nguTaateesu uuli aluyando alubo musongo!

11 Zyiiyo: Jehova ubona zyiingi kumuntu kutali mbaboneka aanze luzutu. Ulatubona mbutubede choonzyo mumoyo. (1 Sam. 16:7) Taakwe mizeezo, mbutulimvwa naakuti michito njatakonzyi kubona. Ulazibona zibotu nzituchita alubo utusungwaazya kuti katuzichita chiindi choonse. Pesi uyanda kuti tubone akutantamuka mizeezo mibi kayitanaba michito mibi.—2 Mak. 16:9; Mt. 5:27-30.

MULAWU WAKALI KUSUNGWAAZYA BULULAMI

12. Mulawu waMusa utuyiisyaanzi?

12 Kuyungizya waawo, Mulawu waMusa utuyiisya kuti Jehova uyandisya bululami. (Int. 37:28; Is. 61:8) Leza utubikkila chikozyano chitondeezya mbutweelede kubeendelezya bamwi. Jehova wakali kubalongezya maIsrayeli chiindi nibakali kuswiilila milawu njaakabapede. Pesi bakali kunjila mumapenzi chiindi nibakali kuleka kuswiilila milawu yakwe iiluleme. Atulange-lange imwi milawu iibili iili muMilawu Iili Kkumi.

13-14. Milawu iibili yakusaanguna iili muMilawu Iili Kkumi yakali kusungwaazyaanzi alubo kuswiilila milawu eeyo kwakali kubagwasya biyeni maIsrayeli?

13 Komba Jehova alikke. Milawu yakusaanguna iibili iili muMilawu Iili Kkumi, yakali kutondeezya kuti maIsrayeli bakeelede kukomba Jehova alikke alubo yakali kubachenjezya kuti batakombi zifanikisyo. (Kul. 20:3-6) Milawu eeyi teeyakali kugwasya Jehova pe. Pesi yakabikkilidwe kuti igwasye bantu bakwe. Chiindi bantu bakwe nibakali kukkala kabasyomekede kulinguwe, bakali kuzwidilila. Pesi nibakali kukomba baleza bazimwi zisi, bakali kunjila mumapenzi.

14 Yeeya atala abantu bakuKkenani. Bakali kukomba zifanikisyo zitaponi kutali Leza wakasimpe, muumi. Eezi zyakapa kuti batabi aabulemu. (Int. 115:4-8) Mubukombi bwabo, bakali kulijata munzila iisesemya mumakani aakoonana akupayizya bana babo munzila iiyoosya. Munzila iikozyenie, chiindi maIsrayeli nibakali kuleka kuswiilila milawu yaJehova akusala kukomba zifanikisyo, zyakali kupa kuti babule bulemu alubo mpuli zyabo zyakali kunjila mumapenzi. (2 Mak. 28:1-4) Bantu bakali kuzulwida teebakachili kwaatobelezya pe malayilile aaJehova aali atala abululami. Teebakali kwaabelesya kabotu manguzu aabo alubo bakali kubadyaaminina bantu bakatalikwe manguzu abakatakwabilidwe. (Ezk. 34:1-4) Jehova wakabuzya maIsrayeli kuti wakali kuyoobabeteka bantu bakali kubajata munzila iitali kabotu banakazi abana bakatakwabilidwe. (Dt. 10:17, 18; 27:19) Kubbazu limwi, Jehova wakali kubalongezya bantu bakwe chiindi nibakali kusyomeka kulinguwe anibakali kuchitilana munzila yabululami.—1 Bam. 10:4-9, NW.

Jehova ulatuyanda alubo ulabona chiindi nituba mumapenzi akaambo kakujatwa munzila iitaluleme (Langa fuka 15)

15. Nziizili zyiiyo nzitwiiya atala aJehova?

15 Zyiiyo: Tatweelede kumupa mulandu Jehova chiindi bantu baamba kuti balamukomba, nibaleka kuswiilila malayilile aakwe anibanjila mumapenzi. Pesi Jehova ulatuyanda alubo ulabona chiindi nituba mumapenzi akaambo kakujatwa munzila iitaluleme. Nga wamvwa kuchisa zyiindilide nituswaana machise kwiinda mbalimvwa mukayintu chiindi mwanaakwe natamvwide kabotu. (Is. 49:15) Nikuba kuti Leza tanjilili chakufwambaana pesi muchiindi chakwe cheelede, uyoobabeteka bantu batayandi kuchincha akaambo kakubajata munzila iitali kabotu bamwi.

MULAWU WAMUSA WAKEELEDE KUBELESEGWA BIYENI?

16-18. Mulawu waMusa wakali kubeleka muzyiimo zili zyabuumi alubo nziizili zyiiyo nzitwiiya?

16 Mulawu waMusa wakali kubeleka muzyiimo zyiingi zyamaIsrayeli, nkinkaako kwakali kuyandikana kuti baalumi bakasalidwe, kababeteka bantu baJehova munzila iiluleme. Bakali amulimu wakulanga-langa makani aali atala abukombi, kutamvwanana ayimwi milandu. Atubone zikozyano zitobela.

17 MuIsrayeli wakali wajaya umwi, teezyakali kwaamba kuti anguwe wakeelede kujayigwa. Baalu bamumuunzi wakulimbabo, bakeelede kulanga-langa zyachitika kuti babone kuti weelede kujayigwa na. (Dt. 19:2-7, 11-13) Alubo, baalu bakali kubeteka makani aasiyene-siyene azintu zichitika mubuumi, ziswaanizya kutamvwanana akaambo kalubono amulukwatano. (Kul. 21:35; Dt. 22:13-19) Chiindi baalu nibakali kutondeezya bululami achiindi maIsrayeli nibakali kuswiilila Mulawu, boonse bakali kugwasigwa alubo chisi chabo chakali kupa kuti Jehova alemekwe.—Lev. 20:7, 8; Is. 48:17, 18.

18 Zyiiyo: Zintu zyoonse nzituchita mubuumi zilayandikana kuli Jehova. Uyanda kuti tutondeezye bululami akuyanda bamwi. Alubo ulazibona nzitwaambuula anzituchita, nikuba nituli atulikke.—Heb. 4:13.

19-21. (a) Baalu ababetesi bakeelede kubajata biyeni bantu baLeza? (b) Mulawu waMusa wakali kubakwabilila biyeni bantu alubo nziizili zyiiyo nzitwiiya?

19 Jehova wakali kuyanda kukwabilila bantu bakwe kuti bataswaanizigwi mumichito mibi yakali kuchitwa azisi zyakabazyungulukide. Nkinkaako, wakali kuyanda kuti baalu ababetesi babelesye Mulawu munzila yabululami. Nikuba boobo, bantu bakali amulimu wakubeteka, teebakeelede kubajata chalunya bantu baLeza. Pesi bakeelede kuyanda bululami.—Dt. 1:13-17; 16:18-20.

20 Jehova uli aluzyalo kubantu bakwe, nkinkaako wakabikka milawu iibakwabilila kuti batajatwi munzila iitaluleme. Muchikozyano, muMulawu, kwakali malayilile aatondeezya kuti muntu taakeelede kutamikizya mweenzinyina. Sikutamikizigwa, wakali acheelelo chakuziba uumutamikizya. (Dt. 19:16-19; 25:1) Alubo katanajanwa kuti uli amulandu, bakamboni babili bakeelede kupa bumboni. (Dt. 17:6; 19:15) Pesi kutegwani amuIsrayeli wachita mulandu mpawo wabonwa amuntu uumwi luzutu? Taakeelede kuyeeya kuti takajanwi kali amulandu. Jehova wakali kuzibona nzyachita muntu ooyo. Mumpuli, mawisi akapedwe bweendelezi pesi bwakali aampubugolela. Kuti kwaba kumwi kutamvwanana mumpuli, baalu bamumuunzi bakali amulimu wakulanga-langa makani aayo akumaninsya kaambo aako.—Dt. 21:18-21.

21 Zyiiyo: Jehova nchikozyano chibotu nkaambo zintu zyoonse uzichita munzila yabululami. (Int. 9:7) Ulabalongezya bantu batobela zyeelelo zyakwe pesi ubapa mulandu bantu bataabelesyi kabotu manguzu ngibapedwe. (2 Sam. 22:21-23; Ezk. 9:9, 10) Bamwi balakonzya kuchita zintu zibi akubonekaanga tababetekwi pe pesi kuti chiindi chaJehova chasika, ulababeteka. (Tus. 28:13, NW) Kuti teebachincha, bayooziba mbaawamba majwi aakuti “cilayoosya kuwida mumaanza aa-Leza muumi.”—Heb. 10:30, 31.

MBAANI KAPATI BAKALI KUKWABILILWA AMULAWU?

Nibakali kulanga-langa makani aakutamvwanana, baalu bakeelede kutobelezya chikozyano chaJehova chaluyando abululami (Langa fuka 22) *

22-24. (a) Mbaani kapati bakali kukwabililwa aMulawu alubo twiiyaanzi atala aJehova? (b) Njiili nchenjezyo iijanika muli Kulonga 22:22-24?

22 Mulawu wakali kukwabilila kapati bantu bakatali kukonzya kulikwabilila, bali mbuuli bamuchaala, bamukabafu abakali kuzwa kuli zimwi zisi. Babetesi bamaIsrayeli bakabuzigwa kuti: “Mutapilinganyi kubetekwa kweelede mweenzu naba mucaala, azyakusama zyamukamufu mutazitoli cakusyomezyanya.” (Dt. 24:17) Jehova wakali kubatondeezya luyando lupati, bantu bakatali kukonzya kulikwabilila muchilawu. Alubo wakali kubapa mulandu bantu bakali kubajata munzila iitali kabotu.—Bala Kulonga 22:22-24.

23 Alubo Mulawu wakali kukwabilila bamumpuli kuti batabi amulandu wakuswaanana mumakani aakoonana mumpuli. (Lev. 18:6-30) MaIsrayeli teebakeelede kuba amaboneno ngibakali aawo bantu bamuzisi zyakabazyungulukide, bakali kuzumizya michito eeyi pesi bantu baJehova bakeelede kwiibona mbuuli chintu chisesemya, mbuuli Jehova mbayibona.

24 Zyiiyo: Jehova uyanda kuti bantu bazulwida babatondeezye luyando bantu mbibeendelezya. Tayiyandi pe milandu iili atala amakani aakoonana alubo uyanda kuti boonse, kapati bantu balangilwaansi, bakwabililwe akuti bajatwe munzila yabululami.

MULAWU “NCIMVWULE BUYO CAZINTU ZIBOTU ZIBOOLA”

25-26. (a) Nkamboonzi nitukonzya kwaamba kuti luyando abululami zili mbuuli muuya ngutuyoya abuumi? (b) Tuyooyiyaanzi muchiiyo chitobela muzyiiyo eezi zitobelana?

25 Luyando abululami zili mbuuli muuya ngutuyoya abuumi, tazikonzeki pe kuti chimwi chijanike chimwi kachitawo aanyika. Kuti twaba aachoonzyo chakuti Jehova utujata munzila yabululami, kumuyanda kwesu kulasima. Alubo kuyanda Leza azyeelelo zyakwe ziluleme, kupa kuti tube achiyandisyo chakuyanda bamwi akubajata munzila yabululami.

26 Mulawu waMusa wakali kugwasya maIsrayeli kuti babe abweenzinyina buli kabotu aJehova. Nikuba boobo, Mulawu teewakachili kubeleka pe Jesu naakazuzikizya Mulawu alubo mubusena bwawo, kwakaba chimwi chintu chisumpukide. (Rom. 10:4) Mwaapostolo Pawulu wakapandulula kuti Mulawu “ncimvwule buyo cazintu zibotu ziboola.” (Heb. 10:1, NW) Chiiyo chitobela muzyiiyo eezi zitobelana, chiyoozipandulula zimwi zintu eezyo zibotu ambuluyandikana luyando abululami mumbungano yachiKristu.

LWIIMBO 109 Amuyandane Kapati Kuzwa Ansi Aamoyo

^ par 5 Chiiyo eechi nchakusaanguna muzyiiyo zine zitobelana, zipandulula kuti nkamboonzi nituli aachoonzyo chakuti Jehova ulaandaba andiswe. Zyiiyo zitatu zyasyaala, zinooli muNgaziyakulinda yamuMay 2019. Zyiiyo eezyo zinooli amitwe iitobela, “Luyando Abululami Mumbungano YachiKristu,” “Luyando Abululami Kuti Teetwajatwa Kabotu” awuti “Kuumbulizya Bantu Bakajatwa Chalunya.”

^ par 2 BUPANDULUZI BWAMABALA: Milawu iili 600 ayimwi myiingi Jehova njaakapa maIsrayeli kabelesya Musa, yaambwa kuti “Mulawu,” “Mulawu waMusa” naakuti “milawu iili kkumi.” Kuyungizya waawo, mabbuku aamuBbayibbele aakusaanguna aali 5 (Matalikilo kusika kuli Deuteronomo) aambwa kuti Mulawu. Chimwi chiindi bbala eeli lilabelesegwa kwaamba Magwalo oonse aachiHebbrayo.

^ par 60 CHIFANIKISYO CHILI ACHIVUMBYO: Jehova wakali kuyanda kuti bana balimvwe kabakwabilidwe kwiinda mukukomezegwa akuyiisigwa abazyali babo

BUPANDULUZI BWAZIFANIKISYO: Nibalikulibambila chakulya, mukayintu wachiIsrayeli ulikuyooma abana bakwe basimbi. Kusule, wisi ulikuyiisya mwanaakwe mulombe kuvuba mbelele.

^ par 64 BUPANDULUZI BWAZIFANIKISYO: Baalu bali aamulyango wamuunzi, balikugwasya mukamufu amwanaakwe batajatwa kabotu awumwi sikuuzya.