Genda ha biroho

Genda ha rukarra rw'ebirumu

EKICWEKA KY’OKWEGA 9

Okugonza n’Obwinganiza omu Isareri eya Kara

Okugonza n’Obwinganiza omu Isareri eya Kara

“Nagonza okuhikirra nomusango ogwobulyo: Ensi ijuire embabazi za Mukama.”​—ZAB. 33:5.

EKIZINA 3 Amaani Gaitu, Okunihira Kwaitu, Obwesige Bwaitu

EBITURAYEGA *

1-2. (a) Itwena tugonza bintu ki? (b) Kiki ekiturukugumya?

ITWENA tugonza kugonzebwa. Kandi itwena tugonza bantu batutwale omu mulingo ogw’obwinganiza. Nitusobora kwehurra nk’abataine omugaso rundi nk’abataine okunihira kakuba abantu baikara batarukutwoleka okugonza n’obwinganiza.

2 Yahwe akimanyire ngu tugonza kugonzebwa kandi tugonza batutwaze omu mulingo ogw’obwinganiza. (Zab. 33:5) Tukigumye ngu Ruhanga atugonza muno kandi nagonza tutwazibwe omu mulingo ogw’obwinganiza. Kinu nitukimanya kakuba twetegereza kurungi ebiragiro Yahwe yahaire ihanga lya Isareri kurabira omu Musa. Obworaaba oli omuntu ataatungire okugonza, rundi anyakutwaziibwe omu mulingo ogutali gw’obwinganiza, nosabwa kwetegereza omulingo ebiragiro bya Musa * birukwoleka ngu Yahwe nafaayo hali abantu be.

3. (a) Kusigikirra ha Abarumi 13:8-10, kiki ekitwega obutwesomesa ebiragiro bya Musa? (b) Bikaguzo ki ebiturukwija kugarukamu omu kicweka kinu?

3 Obutwesomesa ebiragiro bya Musa, twetegereza omulingo Ruhanga waitu Yahwe ali Ruhanga ow’okugonza. (Soma Abarumi 13:8-10.) Omu kicweka kinu, nitwija kubazaho ebimu ha biragiro Yahwe ebiyahaire ihanga lya Isareri nukwo tutunge eby’okugarukamu by’ebikaguzo binu: Kiki ekirukwoleka ngu ebiragiro bya Musa bikaba nibisigikirra ha kugonza? Kiki ekirukwoleka ngu ebiragiro binu bikaba nibyekambisa abantu kwoleka obwinganiza? Abakaba baine obusobozi bakaba basemeriire kuta bata omu nkora ebiragiro binu? Kukira muno bantu ba mulingo ki abakaba nibalindwa ebiragiro binu? Eby’okugarukamu by’ebikaguzo binu nibisobora kutuhumuza, kutuha okunihira, kandi nibisobora kutuletera kwirra haihi na Isiitwe ow’okugonza.​—Eng. 17:27; Bar. 15:4.

EBIRAGIRO BYA MUSA BYALI NIBISIGIKIRRA HA KUGONZA

4. (a) Habwaki nitugamba ngu Ebiragiro bya Musa byali nibisigikirra ha kugonza? (b) Yesu akabazaaho biragiro ki omu Matayo 22:36-40?

4 Ensonga habwaki nitugamba ngu Ebiragiro bya Musa byasigikirraga ha kugonza niyo ngu habwokuba buli kimu kyona Yahwe ekyakora asigikirra ha kugonza. (1 Yoh. 4:8) Ebiragiro binu byona byali nibisigikirra ha biragiro bibiri ebikuru​—gonza Ruhanga, hamu na, gonza omutaahi waawe. (Lev. 19:18; Bir. 6:5; soma Matayo 22:36-40.) Nahabweki tukigumye ngu ebiragiro 600 n’okukiraho biine ekibirukutwoleka ha kugonza kwa Yahwe. Leka turole ebimu ha byokurorraho.

5-6. Yahwe nagonza abaswerangaine bakole ki, kandi kintu ki Yahwe ekyarukumanya kurungi? Ha ekyokurorraho.

5 Ba mwesigwa hali ogu ow’oli nauwe omu buswere, kandi orolerre kurungi abaana baawe. Yahwe nagonza abaswerangaine kuba n’okugonza kw’amaani okurabasobozesa kwikara hamu ebiro byona. (Kub. 2:24; Mat. 19:3-6) Obusihani kiri kimu ha bikorwa ebibi muno ebitarukwoleka okugonza. Ekiragiro ekya musanju omu Biragiro Ikumi kyali nikitanga obusihani. (Bir. 5:18) Obusihani kuli ‘kusisira Ruhanga’ kandi kikorwa ky’obugobya hali omuntu ow’oli nauwe omu buswere. (Kub. 39:7-9) Omuntu nasobora kumara emyaka nyingi muno nahurra oburumi habw’omugonzebwa we kusihana.

6 Yahwe amanyiire kimu omulingo abaswerangaine batwazangana. Kukira muno yali nagonza abanyinabwenge omu Isareri batwazibwe kurungi. Nyineka ayatamuga ebiragiro ekitiinisa kandi ayagonzaga mukazi we tiyamubingaga habw’ensonga ezitali z’amaani. (Bir. 24:1-4; Mat. 19:3, 8) Obuhabahoga ensonga y’amaani ekamuletera kumubinga, akaba asemeriire kumuha ebbaruha y’okubinga. Ebbaruha enu yalindaga omukazi nukwo batamutaho omusango ogwatakozere ogw’obusihani. Ekintu ekindi, omusaija atakahaire mukazi we ebbaruha enu, akaba aine kubanza kwehanuzaho abagurusi b’orubuga. Omu mulingo gunu, abagurusi babanzaaga kulengaho kukonyera abaswerangaine banu kutalekangana. Obwire obumu Yahwe tiyatahaga omu nsonga omusaija Omunyaisareri obuyabingaga mukazi we habw’ensonga ez’okwegondeza. Baitu nabwo yaroraga amaziga g’omukazi kandi kyamusalizaga.​—Mara. 2:13-16.

Omu busumi bwa kara, Yahwe yagonzaaga abazaire kukuza abaana babo omu mulingo ogw’okugonza kandi kubaha obulinzi(Rora akacweka 7-8) *

7-8. (a) Yahwe akaragira abazaire kukora ki? (Rora ekisisani ekya ha kyesweko.) (b) Masomo ki agaturukwega?

7 Ekintu ekindi, ebiragiro nibyoleka ngu Yahwe nagonza abaana batunge obulinzi n’okusemererwa. Yahwe akaragira abazaire kuha abaana babo ebyetago byabo eby’omubiri n’eby’omwoyo. Abazaire bakaba basemeriire kukozesa buli mugisa gwona okwegesa abaana babo kumanya ebiragiro bya Yahwe n’okweyongera kumugonza. (Bir. 6:6-9; 7:13) Kutwaza abaana abamu omu miringo erukutiinisa eri emu ha nsonga habwaki Yahwe yafubiire Abaisareri. (Yer. 7:31, 33) Abazaire bakaba batasemeriire kutwara abaana babo nk’itungo eribakaba nibasobora kubonabonesa rundi kunagiriza, baitu bakaba basemeriire kubarora nk’obugwetwa rundi nk’ekisembo kuruga hali Yahwe.​—Zab. 127:3.

8 Ebiturukwega: Yahwe ataho muno omutima omulingo abaswerangaine batwazangana. Nagonza abazaire bagonze abaana babo kandi naija kubacwera omusango kakuba babatwaza kubi.

9-11. Habwaki Yahwe yahaire Abaisareri ekiragiro ekirukubatanga kwegomba?

9 Otalyegomba. Ekiragiro eky’okumalirra omu Biragiro Ikumi kikaba nikitanga okwegomba ekintu ky’omuntu ondi omu mulingo omubi. (Bir. 5:21; Bar. 7:7) Yahwe akaha ekiragiro kinu kwegesa abantu be isomo ly’amaani ely’okwega kulinda emitima yabo, kandi kinu kikaba nikitwarramu ebitekerezo byabo n’enyehurra yabo. Akimanyire ngu ebikorwa ebibi biretwa ebitekerezo ebibi n’enyehurra embi. (Nfu. 4:23) Omwisareri obuyaikaraga aine okwegomba okubi omu mutima gwe, yamalirraga atwaize kubi abantu abandi. Nk’ekyokurorraho Omukama Daudi akakora ensobi habw’okwegomba. Kutwaliza hamu akaba ali musaija murungi. Baitu kiro kimu akegomba omukazi w’abandi. Okwegomba kwe kukamurugiramu kukora ekibi. (Yak. 1:14, 15) Daudi akasiihana, yabihabiha iba omukazi, kandi hanyuma yamwitisa.​—2 Sam. 11:2-4; 12:7-11.

10 Yahwe yakimanyaga Omwisareri obuyacwaga ekiragiro eky’okwegomba habwokuba arora omu mitima. (1 Byom. 28:9) Ekiragiro ekirukukwata ha kwegomba kikegesa abantu be ngu bakaba basemerire kwetantara ebitekerezo byona ebikaba nibisobora kubaletera kukora ekintu ekibi. Yahwe ka Ruhanga w’okugonza kandi ow’amagezi!

11 Ebiturukwega: Yahwe tarora enzoka y’omuntu ey’aheru yonka. Arora eki kyonyini ekiri omu mutima. (1 Sam. 16:7) Tiharoho ekitekerezo, enyehurra rundi akikorwa ekitusobora kumusereka. Aserra ebirungi ebitwine kandi nibyo atwekambisa kukora. Baitu nagonza twekebere turole ebitekerezo ebibi ebitwine kandi tubirwanise bitakafookere ebikorwa ebibi.​—2 Byom. 16:9; Mat. 5:27-30.

EBIRAGIRO BIKAKURAKURANIZA OBWINGANIZA

12. Ebiragiro nibyegesa kintu ki ekindi?

12 Ekintu ekindi Ebiragiro bikegesa ngu Yahwe agonza obwinganiza. (Zab. 37:28; Is. 61:8) Atuteraho ekyokurorraho ekirukirayo oburungi ekirukwoleka ngu tusemeriire kutwaza kurungi abantu abandi. Abaisareri obubayoroberaga ebiragiro bya Yahwe, yabahaga emigisa. Baitu obubagayaga endengo ze ez’okuhikirra, babonabonaga. Katwongere tubazeeho ebiragiro ebindi bibiri ebirukusangwa omu Biragiro Ikumi.

13-14. Ebiragiro bibiri ebirukubanza omu Biragiro Ikumi byali nibyetagisa Abaisareri kukora ki, kandi kubyorobera kikaba nikigenda kubagasira kita?

13 Ramya Yahwe wenka. Ebiragiro bibiri ebirukubanza omu Biragiro Ikumi, byayetagisaga Abaisareri kuramya Yahwe wenka kandi byabatererraga n’okwetantara kuramya ebisisani. (Kurug. 20:3-6) Yahwe atabahe ebiragiro binu kwegasira wenka. Oihireho akabitaho nukwo bigasire abantu be. Abantu be obubasigaraga bali besigwa haluwe, bayeyongeraga kuba kurungi. Baitu obubatandikaga kuramya abaruhanga ab’amahanga agandi, babonabonaga muno.

14 Tekerezaho ekyokurorraho eky’abantu ba Kanani. Omu kiikaro ky’okuramya Ruhanga omwomeezi, ubo baramyaga baruhanga abataine obwomeezi. Kinu kikabamaramu ekitiinisa. (Zab. 115:4-8) Ebimu ha bintu ebibakoraga omu kuramya kwabo byatwarramuga ebikorwa eby’obusiihani ebirukuswaza muno hamu n’okuhonga abaana. Nikyo kimu n’Abaisareri, obubajeemeraga Yahwe bakatandika kuramya ebisisani, bayemaramuga ekitiinisa kandi ab’omu amaka gabo babonabonaga. (2 Byom. 28:1-4) Abayebemberaga bakanga kuhondera endengo za Yahwe ez’obwinganiza. Bakakozesa kubi obusobozi bwabo kandi bakamigiriza abaceke n’abatarukwesobora. (Ez. 34:1-4) Yahwe akahabura Abaisareri yabagambira ngu akaba nagenda kucwera omusango abo boona ababonabonesaga abakazi n’abaana abatarukwesobora. (Bir. 10:17, 18; 27:19) Harubaju orundi, Yahwe yahaga omugisa abantu be obubalindaga obwesigwa bwabo haluwe kandi obubatwazanganaga omu mulingo gw’obwinganiza.​—1 Bakam. 10:4-9.

Yahwe natugonza kandi akimanya obututwazibwa omu mulingo ogutali gw’obwinganiza (Rora akacweka 15)

15. Yahwe nitumwegeraho ki?

15 Ebiturukwega: Titusemeriire kujunaana Yahwe abantu abarukwefoora ngu nibamuramya obubacwa endengo ze n’obubakora kubi abantu be. Baitu Yahwe natugonza kandi akimanya obutuba nituhikwaho obutali bwinganiza. Obutubonabona kimusaasa kukira nk’oku omukazi asaasa obw’arora enkerembe ye n’ebonabona. (Is. 49:15) N’obukiraaba ngu ensonga tazitahamu aho naho, obwire nibugenda kuhika acwere omusango enkozi z’ebibi zoona habw’okutwaza kubi abantu abandi.

EBIRAGIRO BIKABA BISEMERIIRE KUTEKWA BITA OMU NKORA?

16-18. Ebiragiro bya Musa byabazaaga ha nsonga ki, kandi isomo ki eriturukwega?

16 Ekiragiro kyabazahoga ebintu bingi eby’obwomeezi bw’Omwisareri, nahabweki kyali kikuru abakuru omu Isareri kucwera abantu ba Yahwe emisango ey’okuhikirra. Bakaba batarukujunanizibwa n’ensonga ez’eby’omwoyo zonka baitu bakaba baine n’okumaraho obutetegerezangana n’obucwi bw’ebiragiro. Wetegereze ebyokurorraho binu.

17 Omunyaisareri obuyaitaga omuntu, tibamwiitaga aho naho. Abakuru b’orubuga babanzaga kuseruliza kurungi ensonga batakacwiremu omuntu obwaraaba asemeriire kwitwa. (Bir. 19:2-7, 11-13) Kandi abakuru b’orubuga bakaba baine obujunanizibwa obundi bwingi, kurugira kimu ha bintu nk’obutetegerezangana habw’itungo kuhikira kimu ha nsonga ez’omu maka. (Kurug. 21:35; Bir. 22:13-19) Abakuru obubacwaga emisango omu bwinganiza kandi Abaisareri obubayoroberaga ebiragiro, buli omu yagasirwaga kandi ihanga lyona lyahaisaga Yahwe ekitiinisa.​—Lev. 20:7, 8; Is. 48:17, 18.

18 Ebiturukwega: Buli kimu kyona omu bwomeezi bwaitu kikuru hali Yahwe. Nagonza tube bantu b’obwinganiza kandi nagonza tutwaze abandi omu mulingo ogw’okugonza. Kandi arora na buli kimu kyona ekitukora n’ekitugamba n’obutuba tuli itwenka omu maka gaitu.​—Baheb. 4:13.

19-21. (a) Abakuru b’orubuga hamu n’abacwi b’emisango baali basemeriire kutwaza bata abantu ba Ruhanga? (b) Biragiro ki Yahwe ebiyataireho, kandi masomo ki agaturukwega?

19 Yahwe akaba nagonza kulinda abantu be nukwo batatwalirizibwa amahanga agakaba gabetoroire. Nahabweki yayetagisaaga abakuru b’orubuga hamu n’abacwi b’emisango kuta omu nkora ebiragiro batarukugwera orubaju. Baitu, abacwaga emisango bakaba batasemeriire kutwaza kubi abantu rundi kubatwaza omu mulingo ogugumire. Oihireho, bakaba basemeriire kugonza obwinganiza.​—Bir. 1:13-17; 16:18-20.

20 Yahwe arumirirwa abantu be, nahabweki abateraho ebiragiro nukwo batwazibwe omu mulingo ogw’obwinganiza. Ekyokurorraho, habw’ebiragiro, kikaba kitanguhire omuntu kutekwaho omusango ogwatakozere. Ou barukujunaana akaba aine obugabe bw’okumanya n’oha arukumujunaana. (Bir. 19:16-19; 25:1) Kandi batakamucweriire omusango, hakaba hasemeriire kubaho hakire bakaiso babiri kumurumiriza. (Bir. 17:6; 19:15) Kandi kiki ekyabahoga Omunyaisareri obuyakoraga omusango baitu akarorwa omuntu omu wenka? Akaba atasemeriire kutekereza ngu tarukwija kufubirwa habw’ekibi kye. Yahwe yabaga arozere ekyakozere. Omu maka, banyineka bakaba bahairwe obusobozi, baitu obusobozi obu bwali bwine obugarukiro. Haroho obukyayetagisaga abakuru b’orubuga nubo kwija kugonjoora ensonga ezimu.​—Bir. 21:18-21.

21 Ebiturukwega: Yahwe atuteriireho ekyokurorraho ekirukukirayo, buli kimu ekyakora ky’obwinganiza. (Zab. 9:7) Aha empeera abo boona abagendera ha endongo ze, baitu afubira abo abakozesa obusobozi omu mulingo ogutahikire. (2 Sam. 22:21-23; Ez. 9:9, 10) Abamu nibasobora kukora ebibi kandi bakazooka nk’abatarukwija kufubirwa, baitu Yahwe obwalirora ngu obwire buhikire, alibacwera omusango. (Nfu. 28:13) Kakuba bategarukamu, obwire nibwija kuhika barole ngu “kiba kigambo kyokutina muno okugwa omu mikono ya Ruhanga omwomezi.”​—Baheb. 10:30, 31.

KUKIRA MUNO EBIRAGIRO BYALINDAGA BAHA?

Abakuru b’orubuga obubabaga nibamaraho obutetegerazangana, bakaba baine kwoleka okugonza n’obwinganiza nka Yahwe (Rora akacweka 22) *

22-24. (a) Kukira muno ebiragiro byalindaga baha, kandi kiki ekiturukwegera hali Yahwe? (b) Kuhabura ki okurukusangwa omu Okuruga 22:22-24?

22 Kukira muno ebiragiro byalindaga abantu abakaba batarukwesobora, ekyokurorraho, enfuuzi, abafakati, hamu n’abanyaihanga. Abacwi b’emisango omu Isareri bakagambirwa ngu: “Otalicwererra omusango gwomunyaihanga nobugwakuba ogwenfuzi; nobukwakuba okukwatira ebihinga ebyokujwara ebyomufakati.” (Bir. 24:17) Yahwe akoleka ngu yagonzaaga muno kukonyera abantu abataine bulinzi rundi abaceke. Kandi yafubiraga abo boona ababatuntuzaaga.​—Soma Okuruga 22:22-24.

23 Ebiragiro byalindaga ab’omu ka hali ebikorwa by’okuterana n’abanyabuzaale babo. (Lev. 18:6-30) Okutasisanaho n’abantu abamahanga agandi abaikirizaaga ebikorwa binu ebibi, abantu ba Yahwe ubo baali basemeriire kurora ebintu bya mulingo gunu nk’oku Yahwe yabiroraga​—ebikorwa ebirukunugwa.

24 Ebiturukwega: Yahwe nagonza boona abaine obujunanizibwa, kugonza abo boona abali hansi y’oburoleerezi bwabo. Anoba ebikorwa by’obusihani kandi nagonza kurora ngu boona, kukira muno abatarukwesobora, baatunga obulinzi kandi baatwazibwa omu mulingo gw’obwinganiza.

EBIRAGIRO, “EKIITURU EKYEBIRUNGI EBIKABA NIBIGENDA OKUIJA”

25-26. (a) Habwaki nitusobora kugamba ngu okugonza n’obwinganiza nibisisana nk’orwoya orutwikya hamu n’obwomeezi? (b) Omu bicweka ebindi ebirukusisana na kinu nitwija kubazaaho ki?

25 Okugonza n’obwinganiza nibisisana n’orwoya orutwikya hamu n’obwomeezi; omu nsi, kimu hali binu kitaroho omuntu tasobora kwomeera. Obutukigumya ngu Yahwe atutwaza omu mulingo ogw’obwinganiza, kituletera kweyongera kumugonza. Kandi obutugonza Ruhanga hamu n’endengo ze ez’okuhikirra, kitwekambisa kugonza abandi n’okubatwaza omu mulingo gw’obwinganiza.

26 Ebiragiro bya Musa bikakonyera Abaisareri kuba n’enkoragana enungi na Yahwe. Hanyuma ya Yesu kuhikiriza Ekiragiro, kikaba kitakyayetagisa abantu ba Ruhanga kukyorobera, kandi omu kiikaro kyakyo hakaijaho ekintu ekirukukirayo oburungi. (Bar. 10:4) Omukwenda Paulo akagamba ngu Ekiragiro kikaba “ekiituru ekyebirungi ebikaba nibigenda okuija.” (Baheb. 10:1) Ebicweka ebindi ebirukusisana na kinu ebirayongeraho nibiija kubazaaho ebimu ha bintu ebirungi hamu n’omugaso gw’engonzi n’obwinganiza omu kitebe Ekikristaayo.

EKIZINA 109 Tugonzangane Kuruga ha Mutima

^ kac. 5 Kinu nikyo ekicweka ky’okubanza omu bicweka bbina ebiturukwija kwega ebiraaba nibitukonyera kugumya ngu mali Yahwe atufaaho. Ebicweka bisatu ebisigaireyo nibiija kuturukira omu Omunaara gw’Omulinzi ogwa Maayi 2019. Ebicweka ebi nibiija kuba biine emitwe enu: “Kwoleka Okugonza n’Obwinganiza omu Kitebe Ekikristaayo,” “Kwoleka Okugonza n’Obwinganiza Omu Kasumi Akabi,” hamu na “Kuhuumuza Abo Abahikibweho Ebikorwa Ebibi.”

^ kac. 2 AMAKURU AG’EKIGAMBO: Ebiragiro 600 n’okuhinguramu Yahwe ebiyahaire Abaisareri kurabira omu Musa bimanyirwe nka “Ekiragiro,” “Ekiragiro kya Musa,” hamu na “ebiragiro.” Okwongerezaaho, ebitabu bitaano ebirukubanza omu Baibuli (kuruga ha Okubanza kuhika ha Ekyebiragiro) bikira kwetwa Ekiragiro. Obwire obumu ekigambo kinu kikozesebwa kumanyisa Ebyahandiikirwe byona ebya Baibuli eby’Oruheburaniya.

^ kac. 60 KUSOBORRA EBISISANI: Omukazi Omunyaisareri nacumba kandi akaire nuko kamu nabaza n’abahara be. Kandi enyuma yabo, iba nayegesa omutabani kurolerra entaama.

^ kac. 64 KUSOBORRA EBISISANI: Abakuru b’orubuga omu mulingo gw’okugonza nibakonyera omufaakati n’omwana we abanyakutwaziibwe kubi omusubuzi.