1-2. (a) Se a te mea e manakogina ne tatou katoa? (e) Se a te mea e mautinoa i a tatou katoa?

A tatou katoa e ma‵nako ke alofagina. Kae ma‵nako foki tatou ke fai faka‵lei mai a tino ki a tatou. Kafai e seai se tino e alofa mai kae e se fai ne ia a te fakamasinoga tonu ki a tatou, e mafai o loto vāivāi tatou kae mafau‵fau me seai se ‵tou aoga.

² E iloa ‵lei ne Ieova me e manakogina ne tatou a te alofa mo te fakamasinoga tonu. (Sala. 33:5) E mautinoa tonu i a tatou me i te Atua e alofa mai kae manako ke fai faka‵lei mai a tino ki a tatou. E tali‵tonu tatou māfai ko onoono tatou ki Tulafono kolā ne tuku atu ne Ieova ki te malo o Isalaelu e auala i a Mose. Kafai e fanoanoa koe māfai ko sē a‵lofa mai a tino ki a koe io me e se fai faka‵lei koe ne nisi tino, fakamolemole ke mafaufau ‵loto ki te auala e fakaasi mai i te Tulafono faka-Mose * a te saga tonu mai o Ieova ki ana tino.

3. (a) E pelā mo te mea ne fakamatala mai i te Loma 13:8-10, se a te mea e tauloto ne tatou i te taimi e suke‵suke ei tatou ki te Tulafono faka-Mose? (e) Ne a fesili ka tali aka ne tatou i te mataupu tenei?

³ I te taimi e suke‵suke ei tatou ki te Tulafono faka-Mose, ka lavea ne tatou te alofa atafai o Ieova te Atua ki a tatou. (Faitau te Loma 13:8-10.) I te mataupu tenei, ka suke‵suke tatou ki nāi tulafono kolā ne tuku atu ki te kau Isalaelu kae tali aka a fesili konei: E mafai pefea o fai atu tatou me i te Tulafono tenei e fakavae ki te alofa? E fakamalosi aka pefea ne te Tulafono tenei a te fakamasinoga tonu? I te auala fea ne fakagalue ne tino pule a te Tulafono tenei? Kae  ko oi ne fakapitoa tonu ki ei a te puipuiga o te Tulafono? E mafai o tuku mai ne tali ki fesili konei a fakamafanafanaga, te fakamoemoega, mo se fesokotakiga ‵pili o tatou mo te ‵tou Tamana alofa.—Galu.17:27; Loma 15:4.

4. (a) Kaia e fai atu tatou me i te Tulafono faka-Mose ne fakavae ki te alofa? (e) E pelā mo te mea ne fakamau i te Mataio 22:36-40, ne a fakatonuga ne faka‵mafa mai ne Iesu?

⁴ E mafai o fai atu tatou me i te Tulafono faka-Mose ne fakavae ki te alofa, me i a Ieova e alofa kae gasuesue mo te alofa. (1 Ioa. 4:8) Ne fakavae ne Ieova a tulafono katoa kolā ne aofia i loto i te Tulafono faka-Mose ki fakatonuga e lua—te alofa ki te Atua mo te alofa ki ‵tou tuakoi. (Levi. 19:18; Teu. 6:5; faitau te Mataio 22:36-40.) Tela la, e fakamoe‵moe tatou me i tulafono e 600 mo nisi tulafono aka kolā ne aofia katoa i te Tulafono e akoako mai ki a tatou e uiga ki te alofa o Ieova. Ke onoono nei tatou ki nisi fakaakoakoga.

5-6. Se a te mea e manako a Ieova ke fai ne taki tauavaga, kae se a te mea e iloa ne Ieova? Taku mai se fakaakoakoga.

⁵ Ke fakamaoni ki tau avaga, kae tausi ki au tama‵liki. E manako a Ieova ke fakamalosi aka ne te tauavaga a te alofa i te vā o lāua ko te mea ke tumau ki te se-gata-mai. (Kene. 2:24; Mata. 19:3-6) A te mulilua se tasi o agasala matagā telā e mafai o fai ne se tino avaga. Tela la, mai Tulafono e Sefulu, ko te tulafono i te fitu e fakatapu i ei a te mulilua. (Teu. 5:18) A te mulilua se agasala “i mua o te Atua” kae se faifaiga sē alofa ki tauavaga. (Kene. 39:7-9) A te tino avaga telā e fakamaoni e mafai o lagona ne ia te logo‵mae mō se fia tausaga ona ko te sē fakamaoni o tena avaga telā ne fai ne ia te agasala.

⁶ E iloa ‵lei ne Ieova a faifaiga e ‵tau o fakatau fakaasi atu ne se tauavaga. Ne manako a ia ke fai faka‵lei a fāfine a‵vaga i Isalaelu. A te tagata avaga telā e āva ki te Tulafono, ka alofa ki tena avaga kae ka sē manako ke ‵tala tena avaga ona fua ko so se pogai. (Teu. 24:1-4; Mata. 19:3, 8) Kafai e tupu se fakalavelave lasi kae ‵tala ne te tagata tena avaga, e ‵tau o tuku atu ne ia se pepa fakamaoni ki te fafine mō te ‵talaga o te avaga. A te pepa fakamaoni tenei e puipui ei te fafine mai ‵losiga ‵se e uiga ki amioga fakatauavaga sē ‵tau. E se gata i ei, a koi tuai o tuku atu ne te tagata a te pepa fakamaoni ki tena avaga ke ‵tala te avaga, e ‵tau o fakailoa ne ia ki toeaina o te fakai. I te auala tenei, ko taumafai ei a toeaina o fesoasoani atu ke fakasao a te avaga. Kafai e ‵tala ne se tagata avaga a tena avaga ona fua ko pogai kaima‵nako, e se ‵lago atu eiloa a Ieova ki te mea tenā. Kae e lavea kae lagona ne Ieova a te logo‵mae mo te fanoanoa o te fafine avaga.—Mala. 2:13-16.

7-8. (a) Se a te fakatonuga a Ieova ne tuku atu ki mātua? (Ke onoono ki te ata i te ‵kava.) (e) Ne a akoakoga e tauloto ne tatou mai i ei?

⁷ E fakaasi mai foki i te Tulafono i a Ieova e saga malosi ki te ‵lei o tama‵liki. Ne fakatonu atu a Ieova ki mātua ke tausi atu ki manakoga faka-te-foitino mo manakoga faka-te-agaga o olotou tama‵liki. Ne ‵tau o fakaaoga ne mātua so se avanoaga ke fesoasoani atu ki olotou tama‵liki ke malamalama kae fakatāua a te Tulafono a Ieova kae tauloto ke a‵lofa ki a Ia. (Teu. 6:6-9; 7:13) A te suā pogai foki ne fakasala ei ne Ieova a te kau Isalaelu, me ne fai fakamasei ne latou a olotou tama‵liki i se auala matagā. (Iele. 7:31, 33) E ‵tau o kilo atu a mātua ki olotou tama‵liki e pelā me ne meaalofa mai i a Ieova, kolā e ‵tau o tausi faka‵lei i lō te fai pelā me se kope telā e mafai fua o tuku tiaki io me e se tausi faka‵lei.—Sala. 127:3.

⁸ Akoakoga: A Ieova e saga tonu kae lavea ne ia a tauavaga kolā e fai faka‵lei te suā tino ki te suā tino. E manako a ia ko mātua ke a‵lofa ki olotou tama‵liki, kae ka fakamasino ne ia a mātua e ‵tusa mo te auala e tausi atu ei latou ki olotou tama‵liki.

9-11. Kaia ne tuku mai ei ne Ieova a te tulafono ke ‵kalo kea‵tea mai te kaimanako?

⁹ E se ‵tau o kaimanako. A te tulafono fakaoti i Tulafono e Sefulu e fakatapu i ei te kaimanako, io me ati aka se lagonaga fiafai ki kope a te suā  tino. (Teu. 5:21; Loma 7:7) Ne tuku mai ne Ieova tena tulafono tenei ke akoako mai ei se akoakoga tāua ki a tatou —e ‵tau mo ana tino o puipui olotou loto, ko tena uiga, olotou mafaufauga mo lagonaga. E iloa ne ia me i te faiga o amioga ma‵sei e kamata mai i mafaufauga mo lagonaga ma‵sei. (Faata. 4:23) Kafai e talia ne se tino Isalaelu a manakoga ma‵sei ke ati aka i tena loto, e mautinoa eiloa me ka fakaasi atu ne ia a uiga sē a‵lofa ki nisi tino. E pelā mo te Tupu ko Tavita, ne fai ne ia se mea ‵se. Kae ko ia se tagata ‵lei. Kae i se taimi e tasi, ne manako a Tavita ki te avaga a te suā tino. Ne takitaki atu ne tena manakoga tenā ke agasala a ia. (Iako. 1:14, 15) Ne mulilua a Tavita, mai te fakaloiloi ne ia te avaga a Patisepa, kae oti ko tamate ei ne ia te tagata tenā.—2 Samu. 11:2-4; 12:7-11.

¹⁰ E iloa ‵lei ne Ieova māfai e se fakalogo se tino Isalaelu ki te tulafono e uiga ki te kaimanako—e iloa ‵lei ne Ia ‵tou mafaufauga mo lagonaga. (1 Nofo. 28:9) A te tulafono ke ‵teke ki te uiga kaimanako se akoakoga ne tuku atu ne ia ki ana tino ke ‵kalo kea‵tea mai mafaufauga kolā e mafai o ‵taki atu ki te faiga o amioga ma‵sei. Ko se fakatau eiloa i te poto o te ‵tou Tamana alofa ko Ieova!

¹¹ Akoakoga: E iloa kae lavea foki ne Ieova a te loto o te tino. (1 Samu. 16:7) E iloa ‵lei ne ia ‵tou mafaufauga, lagonaga mo ‵tou faifaiga. E seai eiloa se mea e mafai o ‵funa mai i a ia. A ia e onoono ki mea ‵lei i loto i a tatou kae fakamalosi ne ia. Kae e manako a ia ke lavea kae ke pule faka‵lei atu tatou ki ‵tou mafaufauga ‵se kolā e mafai o ‵taki atu tatou ki te faiga o amioga ma‵sei.—2 Nofo. 16:9; Mata. 5:27-30.

12. Se a te mea e akoako mai i te Tulafono faka-Mose?

¹² E akoako mai ne te Tulafono faka-Mose i a Ieova e fiafia ki te fakamasinoga tonu. (Sala. 37:28; Isa. 61:8) Ne tuku mai ne ia se fakaakoakoga ‵lei ki te auala e ‵tau o fai ei a fakamasinoga ‵tonu ki nisi tino. I te taimi ne faka‵logo i ei a tino Isalaelu ki te tulafono telā ne tuku atu ne Ieova, ne fakamanuia ne Ieova latou. I te taimi ne seki faka‵logo latou ki ana tulafono amio‵tonu, ne puapuaga latou. Ke sau‵tala nei tatou ki nisi tulafono e lua mai i Tulafono e Sefulu.

13-14. Ne a tulafono muamua e lua mai Tulafono e Sefulu, kae ne a mea aoga e maua ne te kau Isalaelu māfai e faka‵logo ki tulafono konā?

¹³ Tapuaki atu fua ki a Ieova tokotasi. A tulafono muamua e lua mai Tulafono e Sefulu, e fakaasi mai i ei me e ‵tau mo tino Isalaelu katoa o tapuaki atu fua ki a Ieova tokotasi kae e ‵tau o ‵kalo kea‵tea latou mai te tapuaki atu ki tupua. (Eso. 20:3-6) A tulafono konā e se faite mō te ‵lei o Ieova kae mō te ‵lei o ana tino. I te taimi ne fakamaoni ei ana tino ki a ia, ne maua ne latou a fakamanuiaga. Kae i te taimi ne tapuaki atu latou ki atua o nisi fenua, ne puapuaga eiloa latou.

¹⁴ Mafau‵fau la ki te kau Kanana. Ne tapuaki atu latou ki atua ‵mate i lō te Atua tonu kae ola. Ona ko te mea tenā, ne fakamasiasi ne latou a latou eiloa. (Sala. 115:4-8) E pelā me se vaega o te lotou tapuakiga, ne aofia latou i faifaiga fakatauavaga sē ‵tau kae ne ‵sunu ne latou a olotou tama‵liki ki te afi mo fai a taulaga. E penā foki te kau Isalaelu, i te taimi ne seki faka‵logo ei latou ki a Ieova kae filifili ke tapuaki atu ki tupua, ne fakamasiasi ne latou a latou eiloa kae fakafanoanoa olotou kāiga. (2 Nofo. 28:1-4) A latou kolā ne ‵nofo i tulaga pule ne ‵teke atu ki tulaga o Ieova i te faiga o fakamasinoga ‵tonu. Ne fakaaoga ‵se olotou malosi pule kae ‵teke atu ki tino vāi‵vai. (Eseki. 34:1-4) Kae ne fakailoa atu ne Ieova ki te kau Isalaelu me ka fakasala a latou kolā e fai ne latou a faifaiga sē ‵lei ki fāfine mo tama‵liki. (Teu. 10:17, 18; 27:19) Kae ‵kese mai i ei, ne fakamanuia ne Ieova ana tino i te taimi ne fakamaoni ei latou ki a ia kae fai a fakamasinoga ‵tonu ki nisi tino.—1 Tupu. 10:4-9.

15. Ne a akoakoga e tauloto ne tatou e uiga ki a Ieova?

¹⁵ Akoakoga: E se ‵tau o ‵losi atu ki a Ieova māfai a tino kolā ne tapuaki atu ki a ia ko ‵teke atu ki ana tulaga kae fakapa‵kia ne latou a ana tino. E  tiga eiloa te feitu tenā, a Ieova e alofa mai ki a tatou kae e iloa ne ia māfai ko logo‵mae tatou i faifaiga sē ‵tonu. E sili atu te logo‵mae o Ieova i lō te logo‵mae o se mātua ki tena pepe. (Isa. 49:15) Faitalia eiloa me e se saga fakavave mai a ia ki a tatou, e isi eiloa se taimi tonu ka fakamasino ei ne ia a tino kolā e se sala‵mo ki olotou faifaiga sē ‵lei ki nisi tino.

16-18. Ne a vaega kese‵kese o ‵tou olaga e aofia i te Tulafono faka-Mose, kae ne a akoakoga e mafai o tauloto ne tatou mai ei?

¹⁶ A te Tulafono faka-Mose e aofia i vaega kese‵kese o te olaga o se tino Isalaelu, tela la, se mea tāua me ne filifili a toeaina ma‵tua ke fakamasino ne latou a tino o Ieova mo te fai mea tonu. Ne seki fakamasino fua ne latou a fakalavelave faka-te-agaga kae ne fakamasino foki ne latou a kinauga mo amioga ma‵sei kolā ne fai. Ke onoono ki nisi fakaakoakoga.

¹⁷ Kafai ne tamate ne se tino Isalaelu a te suā tino, e se fakasala eiloa ne latou a ia i te taimi tenā. A koi tuai o fai se fakaikuga me e ‵tau o fakasala ki te mate io me ikai, e ‵tau o sukesuke muamua ne toeaina o te fakai a te fakalavelave tenā. (Teu. 19:2-7, 11-13) E fakamasino foki ne toeaina a nisi mea ‵tupu i te olaga masani—mai te faka‵leiga o kinauga ki manafa mo kope ke oko foki ki kinauga e ‵tupu ki taki tauavaga. (Eso. 21:35; Teu. 22:13-19) Kafai ne fai ne toeaina a fakamasinoga ‵tonu kae ne faka‵logo a tino Isalaelu ki te Tulafono, ne maua eiloa ne latou a mea aoga mai i ei, kae avatu i ei ne te fenua kātoa a vikiga ki a Ieova.—Levi. 20:7, 8; Isa. 48:17, 18.

¹⁸ Akoakoga: A vaega kese‵kese o ‵tou olaga e ola ei tatou e tāua ki a Ieova. E manako a ia ke a‵lofa kae fai mea tonu tatou i ‵tou faifaiga ki nisi tino. Kae e iloa ne ia ‵tou pati mo mea e fai ne tatou, ke oko foki ki mea e fai ne tatou i taimi e ‵nofo taki tokotasi ei tatou i ‵tou fale.—Epe. 4:13.

19-21. (a) E ‵tau o pefea a faifaiga a toeaina mo famasino ki tino o te Atua? (e) I te auala fea ne puipui ei ne Ieova ana tino, kae ne a akoakoga e tauloto ne tatou mai i ei?

¹⁹ Ne manako a Ieova ke puipui ana tino mai fakamalosiga ma‵sei mai malo i olotou tafa. Tela la, ne manako malosi a ia ko toeaina mo famasino ke fakagalue ne latou a te Tulafono i te auala amiotonu. A latou kolā e fai ne latou a fakamasinoga e se ‵tau o fakamasino ne latou ana tino i se auala fakasaua io me uiga faiga‵ta. I lō te fai penā, e ‵tau o fai ne latou a fakamasinoga ‵tonu i se auala alofa.—Teu. 1:13-17; 16:18-20.

²⁰ A Ieova e alofa ki ana tino, tela la, ne faite ne ia a te Tulafono ke puipui ei a tino taki tokotasi mai faifaiga sē ‵lei. E pelā me se fakaakoakoga, e se fakaasi mai i te Tulafono me e isi se fakamaoniga me ne fai ne te tino se mea ‵se. A te tino sala e ‵tau o iloa ne ia a ‵losiga kolā ne fai atu ki a ia. (Teu. 19:16-19; 25:1) Kae mai mua o fakasala a ia, e ‵tau o ‵sala ne ia ne molimau e tokolua ke tuku mai ne lāua ne molimau e uiga ki mea ne fai ne ia. (Teu. 17:6; 19:15) Kae e pefea la te tino Isalaelu telā ne fai ne ia se mea ‵se kae ne molimau fua ne se tino tokotasi a tena mea ‵se? E se ‵tau o  mafaufau a ia me ka sao a ia mai te fakasalaga mō tena mea ‵se ne fai. Ne lavea ne Ieova tena mea ‵se ne fai. I loto i te kāiga, ne tuku atu ki tamana te tiute ke pule kae e isi ne tapula ki ei. I nisi kinauga i loto i kāiga, ne aofia eiloa a toeaina o te fakai i ei kae ne tuku atu ne latou te fakaikuga fakaoti o te fakamasinoga.—Teu. 21:18-21.

²¹ Akoakoga: E tuku mai ne Ieova te ‵toe fakaakoakoga ‵lei katoatoa; e fai ne ia a fakamasinoga ‵tonu. (Sala. 9:7) E fakamanuia ne ia a tino kolā e faka‵logo ki ana tulaga amio‵tonu kae fakamaoni, kae fakasala ne ia a latou kolā e fakaaoga ‵se a olotou malosi pule. (2 Samu. 22:21-23; Eseki. 9:9, 10) E mafai o amio ma‵sei a nisi tino mai te fai ke ‵sao latou mai i olotou fakasalaga, kae e isi eiloa se taimi tonu ka fakamasino ei ne Ieova a latou. (Faata. 28:13) Kafai e se sala‵mo latou, ka iloa ei ne latou me “se mea fakamataku ke maua . . . te fakasalaga mai lima o te Atua ola.”—Epe. 10:30, 31.

22-24. (a) Ko oi a tino ne puipui fakapitoa ne te Tulafono, kae ne a mea e tauloto ne tatou mai i a Ieova? (e) Se a te faka‵pulaga e maua ne tatou i te Esoto 22:22-24?

²² Ne puipui fakapitoa ne te Tulafono a tino kolā ne seki mafai o puipui ne latou a latou eiloa, e pelā mo tama‵liki ko ‵mate olotou mātua, fāfine ko ‵mate olotou avaga, mo tino mai fenua fakaa‵tea. Ne fakatonu atu ki famasino Isalaelu, penei: “E se ‵tau mo koe o ‵fuli a te fakamasinoga o te tino fakaa‵tea io me ko te tamaliki e seai sena tamana, kae e se ‵tau mo koe o puke a te gatu o se fafine ko mate tena avaga mo fakaleoleo ki ei tena kaitalafu.” (Teu. 24:17) E saga tonu atu a Ieova ki  tino vāi‵vai o te fenua. E fakasala ne Ieova a tino kolā e se fakaasi atu ne latou a faifaiga ‵lei ki tino penā.—Faitau Esoto 22:22-24.

²³ Ne puipui ne te Tulafono a tino katoa i loto i te kāiga mai so se vaegā amioga fakatauavaga sē ‵tau. (Levi. 18:6-30) E se pelā mo nisi fenua i tafa o Isalaelu kolā ne talia io me ‵funa ne latou a amioga konā, a tino o Ieova e ‵tau o ‵kilo atu ki vaegā amioga penā i te auala e kilo atu a Ieova ki ei—se faifaiga fakatakalialia ki a ia.

²⁴ Akoakoga: E manako a Ieova ko tino kolā e isi ne olotou tauliaga ke ‵saga tonu atu ki tino kolā e ‵nofo mai lalo i te lotou tausiga. E takalialia a Ieova ki amioga fakatauavaga sē ‵tau, kae e manako a ia ke maua ne tino vāi‵vai o te fenua a te puipuiga mo te fakamasinoga tonu.

25-26. (a) I te auala fea e ‵pau ei te alofa mo te fakamasinoga tonu e pelā mo te mānava mo te ola? (e) Se a te mea ka sau‵tala tatou ki ei i te suā mataupu i fakasologa o mataupu konei?

²⁵ A te alofa mo te fakamasinoga tonu e pelā eiloa mo te mānava mo te ola; i te lalolagi nei, e aoga a mea konei ki tino. Kafai e tali‵tonu tatou i a Ieova e fai mea tonu i ana faifaiga ki a tatou, ka gasolo aka eiloa o lasi te ‵tou a‵lofa ki a ia. Kae kafai e a‵lofa tatou ki te Atua mo ana tulaga amio‵tonu, e fakamalosigina eiloa tatou ke a‵lofa kae fai te mea tonu i ‵tou faifaiga ki nisi tino.

²⁶ A te Tulafono faka-Mose ne fesoasoani atu ki te kau Isalaelu ke ‵pili te lotou fesokotakiga mo Ieova. Kae ko se ‵tau o tau‵tali a tino o te Atua ki te Tulafono, me i a Iesu ko te fakagataga o te Tulafono, telā ne sui ki se mea telā e ‵lei atu. (Loma 10:4) Ne fakamatala mai ne Paulo a te Tulafono e pelā me “se ata fakatusa fua o mea ‵lei kolā ka oko mai.” (Epe. 10:1) I te suā mataupu i te fakasologa o mataupu konei, ka sau‵tala tatou ki nisi mea ‵lei mo te auala e aoga ei te alofa mo te fakamasinoga tonu i te fakapotopotoga Kelisiano.