1-2. (a) Ano an karuyag naton ngatanan? (b) Ha ano kita makakasiguro?

KARUYAG naton ngatanan nga higugmaon kita. Ngan karuyag naton nga patas an pagtratar ha aton. Kon pauroutro nga diri kita ginpapakitaan hin gugma ngan hustisya, bangin umabat kita nga waray kita pulos ngan waray paglaom.

² Maaram hi Jehova nga naghihingyap kita hin gugma ngan hustisya. (Sal. 33:5) Makakasiguro kita nga an aton Dios nahigugma gud ha aton ngan karuyag niya nga patas an pagtratar ha aton. Makikita ini kon uusisahon naton hin maopay an Balaud nga iginhatag ni Jehova ha nasud han Israel pinaagi kan Moises. Kon nasusubo ka tungod kay diri mahigugmaon ngan diri patas an pagtratar han iba ha imo, alayon hunahunaa kon paonan-o iginpapakita han Mosaiko nga Balaud * an pagtagad ni Jehova ha iya katawohan.

3. (a) Sugad han iginsaysay ha Roma 13:8-10, ano an aton mahibabaroan kon pag-aadman naton an Mosaiko nga Balaud? (b) Ano nga mga pakiana an babatunon hini nga artikulo?

³ Kon pag-aadman naton an Mosaiko nga Balaud, mahibabaroan naton an gugma han aton Dios nga hi Jehova. (Basaha an Roma 13:8-10.) Hini nga artikulo, uusisahon naton an pipira han mga balaud nga iginhatag ha Israel ngan babatunon naton an masunod nga mga pakiana: Kay ano nga makakasiring kita nga an Balaud iginbasar ha gugma? Kay ano nga makakasiring kita nga an Balaud nag-aaghat ha mga tawo nga magpakita hin hustisya? Paonan-o sadang ipatuman han mga may awtoridad an Balaud? Ngan hin-o an partikular nga ginpanalipdan han Balaud? An baton hito nga mga pakiana makakaliaw ha aton, makakahatag ha aton hin paglaom, ngan  makakabulig nga magin duok kita ha aton mahigugmaon nga Amay.​—Buh. 17:27; Roma 15:4.

4. (a) Kay ano nga makakasiring kita nga an Mosaiko nga Balaud iginbasar ha gugma? (b) Sugad han nakarekord ha Mateo 22:36-40, ano nga mga sugo an ginpabug-atan ni Jesus?

⁴ Makakasiring kita nga an Mosaiko nga Balaud iginbasar ha gugma tungod kay gugma an nagpapagios kan Jehova ha ngatanan nga iya ginbubuhat. (1 Juan 4:8) Iginbasar ni Jehova an ngatanan nga balaud nga nagkukompwesto han Mosaiko nga Balaud ha duha nga nangunguna nga sugo—higugmaa an Dios, ngan higugmaa an imo igkasi-tawo. (Leb. 19:18; Deut. 6:5; basaha an Mateo 22:36-40.) Salit makakalaom kita nga an tagsa han sobra 600 nga balaud may igintututdo ha aton mahitungod han gugma ni Jehova. Hisgotan naton an pipira nga ehemplo.

5-6. Ano an karuyag ni Jehova nga buhaton han mag-asawa, ngan maaram hi Jehova han ano? Paghatag hin ehemplo.

⁵ Magin maunungon ha iyo padis, ngan atamana an iyo mga anak. Karuyag ni Jehova nga an mag-asawa magkaada marig-on gud nga gugma nga magpapadayon ha ira bug-os nga kinabuhi. (Gen. 2:24; Mat. 19:3-6) An pag-adulteryo usa han mga krimen nga diri gud nagpapakita hin gugma. Salit husto la nga an ikapito han Napulo nga Sugo nagdidiri ha pag-adulteryo. (Deut. 5:18) Usa ito nga sala ‘kontra ha Dios’ ngan maraot gud nga buhat kontra ha padis. (Gen. 39:7-9) An usa nga biktima han pag-adulteryo bangin umabat hin kasakit ha sulod hin damu ka tuig tungod han pagtraydor.

⁶ Maaram gud hi Jehova kon paonan-o gintatratar han mag-asawa an usa kag usa. Karuyag ni Jehova nga an Israelita nga mga asawa trataron hin maopay. An usa nga bana nga narespeto han Balaud nahigugma ha iya asawa ngan diri makikigdiborsyo ha iya tungod hin hamabaw nga mga rason. (Deut. 24:1-4; Mat. 19:3, 8) Pero kon may bumangon nga seryoso nga problema ngan makigdiborsyo hiya, kinahanglan tagan niya an iya asawa hin sertipiko han pagdiborsyo. Ini nga sertipiko nagpapanalipod ha babaye tikang ha buwa nga mga akusasyon nga nagbuhat hiya hin imoralidad. Dugang pa, antes ihatag han bana ha iya asawa an sertipiko han pagdiborsyo, kinahanglan konsultahon niya an mga tigurang han syudad. Hini nga paagi, an mga tigurang magkakaada higayon ha pagbulig ha mag-asawa basi masalbar an ira pag-asawa. Kon an usa nga Israelita nga lalaki makigdiborsyo ha iya asawa tungod han makikalugaringon nga mga rason, diri nanginginlabot hi Jehova ha ngatanan nga higayon. Bisan pa hito, nakikita niya an pagtinangis han asawa, ngan inaabat niya an iya kasakit.​—Mal. 2:13-16.

7-8. (a) Ano an sugo ni Jehova ha mga kag-anak? (Kitaa an retrato ha kobre.) (b) Ano nga mga leksyon an aton mahibabaroan?

⁷ Iginpapakita liwat han Balaud nga interesado gud hi Jehova ha kaopayan han kabataan. Ginsugo ni Jehova an mga kag-anak nga itagana diri la an pisikal nga panginahanglan han ira mga anak kondi pati liwat an ira espirituwal nga panginahanglan. Kinahanglan salingabuton han mga kag-anak an tagsa nga higayon basi buligan an ira mga anak nga maapresyar an Balaud ni Jehova ngan mahibaro ha paghigugma ha iya. (Deut. 6:6-9; 7:13) An usa han mga rason nga ginsirotan ni Jehova an mga Israelita tungod kay gintratar nira an pipira han ira mga anak ha makangingirhat nga paagi. (Jer. 7:31, 33) Kinahanglan tagdon han mga kag-anak an ira mga anak, diri sugad nga panag-iya nga mahimo nira pabay-an o maltratuhon, kondi sugad nga panurundon, usa nga regalo tikang kan Jehova nga angay pabilhan.​—Sal. 127:3.

⁸ Mga leksyon: Nakikita gud ni Jehova kon paonan-o gintatratar han mag-asawa an usa kag usa. Karuyag niya nga higugmaon han mga kag-anak an ira mga anak, ngan may baratunon ha iya an mga kag-anak ha ira paagi han pagtratar ha ira mga anak.

9-11. Kay ano nga iginhatag ni Jehova an balaud nga nagdidiri ha kaipa?

⁹ Ayaw kaipa. An ultimo han Napulo nga Sugo  nagdidiri ha kaipa, o pagkaada sayop nga hingyap ha gintatag-iya han iba. (Deut. 5:21; Roma 7:7) Iginhatag ni Jehova ini nga balaud basi magtutdo hin importante nga leksyon​—kinahanglan bantayan han iya katawohan an ira kasingkasing, karuyag sidngon, an ira panhunahuna, pagbati, ngan pangatadongan. Maaram hiya nga an magraot nga buhat nagtitikang ha magraot nga panhunahuna ngan pagbati. (Prob. 4:23) Kon tugotan han usa nga Israelita nga magtubo ha iya kasingkasing an sayop nga mga hingyap, posible nga trataron niya an iba ha diri mahigugmaon nga paagi. Usa han nakabuhat hito nga sayop amo hi Hadi David. Ha kabug-osan, maopay hiya nga tawo. Pero ha usa nga higayon, naipa hiya ha asawa han iba. An iya hingyap nagresulta ha pakasala. (San. 1:14, 15) Nakabuhat hi David hin pag-adulteryo, nagsari nga limbongan an bana han babaye, ngan katapos iginpapatay niya hiya.​—2 Sam. 11:2-4; 12:7-11.

¹⁰ Maaram hi Jehova kon gintatalapas han usa nga Israelita an balaud mahitungod ha kaipa​—nakakabasa hiya han kasingkasing. (1 Kron. 28:9) An balaud mahitungod ha kaipa nagsusugo ha iya katawohan nga sadang nira likyan an panhunahuna nga nagriresulta ha maraot nga panggawi. Maaramon ngan mahigugmaon gud nga Amay hi Jehova!

¹¹ Mga leksyon: Nakikita ni Jehova diri la an panggawas nga hitsura han usa nga tawo. Nakikita niya kon ano gud kita ha sulod, an aton kasingkasing. (1 Sam. 16:7) Waray panhunahuna, pagbati, ngan buhat nga maitatago ha iya. Ginkikita niya an maopay ha aton ngan gin-aaghat kita nga buhaton ito. Pero karuyag niya nga mahibaroan ngan makontrol naton an sayop nga panhunahuna antes ito magresulta ha sayop nga mga buhat.​—2 Kron. 16:9; Mat. 5:27-30.

12. Ano an ginpapabug-atan han Mosaiko nga Balaud?

¹² Ginpapabug-atan liwat han Mosaiko nga Balaud nga hi Jehova nahigugma ha hustisya. (Sal. 37:28; Isa. 61:8) Iginpakita niya an perpekto nga susbaranan kon paonan-o tatrataron an iba hin patas. Han ginsunod han mga Israelita an mga balaud nga iginhatag ni Jehova, ginbendisyonan niya hira. Han ginbalewaray nira an iya mag-opay ngan magtadong nga suruklan, nag-antos hira. Tagda an duha pa nga balaud ha Napulo nga Sugo.

13-14. Ano an igin-obligar han siyahan nga duha han Napulo nga Sugo, ngan paonan-o nagpahimulos an mga Israelita ha pagsunod hito nga mga balaud?

¹³ Hi Jehova la an singbahon. An siyahan nga duha han Napulo nga Sugo nag-obligar ha mga Israelita nga hi Jehova la an singbahon ngan nagpahamangno kontra ha pagsingba ha mga idolo. (Eks. 20:3-6) Ito nga mga sugo diri para ha kaopayan ni Jehova. Lugod, para ito ha kaopayan han iya katawohan. Han nagpabilin nga maunungon ha iya an iya katawohan, nag-uswag hira. Han nagsingba hira ha mga dios han iba nga mga nasud, nag-antos hira.

¹⁴ Hunahunaa an mga Canaanita. Nagsingba hira ha waray kinabuhi nga mga idolo imbes ha tinuod ngan buhi nga Dios. Sugad nga resulta, ginwara nira an ira dignidad. (Sal. 115:4-8) Sugad nga bahin han ira pagsingba, nagbuhat hira hin mangil-ad nga mga pakighilawas ngan makangingirhat nga paghalad hin bata. Ha pariho nga paagi, han ginbalewaray han mga Israelita hi Jehova ngan ginpili nira nga magsingba ha mga idolo, ginwara nira an ira dignidad ngan ginpasakitan an ira pamilya. (2 Kron. 28:1-4) Ginbalewaray hadton may awtoridad an mga suruklan ni Jehova ha hustisya. Gin-abuso nira an ira awtoridad ngan gintalumpigos an mga magluya ngan adton diri kaya magprotektar han ira kalugaringon. (Esek. 34:1-4) Ginpahamangnoan ni Jehova an mga Israelita nga huhukman niya adton nagmamaltrato ha waray mahihimo nga kababayin-an ngan kabataan. (Deut. 10:17, 18; 27:19) Ha kabaliktaran, ginbendisyonan ni Jehova an iya katawohan han nagin maunungon hira ha iya ngan han gintratar nira hin patas an usa kag usa.​—1 Hadi 10:4-9.

15. Ano nga mga leksyon an aton mahibabaroan mahitungod kan Jehova?

 ¹⁵ Mga leksyon: Diri hi Jehova an angay basulon kon adton nag-aangkon nga nag-aalagad ha iya nagbabalewaray han iya mga suruklan ngan nagpapasakit han iya katawohan. Pero hinigugma kita ni Jehova ngan maaram hiya kon nag-aantos kita hin kawaray-hustisya. Inaabat niya an aton kasakit labaw pa kay han pag-abat han usa nga nanay ha pag-antos han iya minasus-an. (Isa. 49:15) Bisan kon bangin diri dayon hiya nanginginlabot, ha husto nga panahon huhukman niya an mga makasasala nga diri mabinasulon tungod han ira paagi ha pagtratar ha iba.

16-18. Ha ano nga mga aspekto han kinabuhi naaplikar an Mosaiko nga Balaud, ngan ano nga mga leksyon an aton mahibabaroan?

¹⁶ An Mosaiko nga Balaud aplikado ha damu nga aspekto han kinabuhi han usa nga Israelita, salit importante gud nga an pinili nga mga tigurang maghukom ha katawohan ni Jehova ha matadong nga paagi. Hira an may responsabilidad ha paghukom diri la ha mga butang may kalabotan ha espirituwal kondi pati liwat ha mga kaso may kalabotan ha sibil ngan krimen. Tagda an masunod nga mga ehemplo.

¹⁷ Kon nakamatay hin tawo an usa nga Israelita, diri dayon hiya ginhuhukman hin kamatayon. An mga tigurang ha iya syudad mag-iimbistigar anay antes magdesisyon kon angayan an sentensya nga kamatayon. (Deut. 19:2-7, 11-13) An mga tigurang naghuhukom liwat ha damu nga aspekto han adlaw-adlaw nga pagkinabuhi​—tikang ha pagsulbad hin mga away mahitungod han propyedad tubtob ha pagtuhay hin mga problema han mag-asawa. (Eks. 21:35; Deut. 22:13-19) Kon patas an mga tigurang ngan an mga Israelita nasunod han Balaud, hira ngatanan nagpapahimulos, ngan an nasud nakakahatag hin pasidungog kan Jehova.​—Leb. 20:7, 8; Isa. 48:17, 18.

¹⁸ Mga leksyon: An tagsa nga aspekto han aton kinabuhi importante kan Jehova. Karuyag niya nga magin patas kita ngan mahigugmaon ha aton pagtratar ha iba. Ngan nakikita niya an aton ginyayakan ngan ginbubuhat, bisan kon nag-uusahan la kita ha balay.​—Heb. 4:13.

19-21. (a) Paonan-o sadang trataron han mga tigurang ngan mga hukom an katawohan han Dios? (b) Paonan-o nagpanalipod an mga balaud nga iginhatag ni Jehova, ngan ano nga mga leksyon an aton mahibabaroan?

¹⁹ Karuyag ni Jehova nga talwason an iya katawohan tikang ha nakakadaot nga impluwensya han kahigrani nga mga nasud. Salit gin-obligar niya an mga tigurang ngan mga hukom nga ipatuman an Balaud nga waray ginpapaurog. Pero diri sadang trataron hadton mga naghuhukom an iya katawohan ha mapintas o istrikto nga paagi. Lugod, kinahanglan higugmaon nira an hustisya.​—Deut. 1:13-17; 16:18-20.

²⁰ May pagpaid hi Jehova ha iya katawohan, salit naghatag hiya hin mga balaud basi malikyan an diri patas nga pagtratar ha mga indibiduwal. Pananglitan, nalimitahan han Balaud an posibilidad nga sayop nga maakusaran hin krimen an usa nga indibiduwal. An usa nga akusado may katungod nga mahibaro kon hin-o an nag-aakusar ha iya. (Deut. 19:16-19; 25:1) Ngan antes hiya sentensyahan nga salaan hiya, kinahanglan may-ada diri maminos duha nga testigo nga maghahatag hin  ebidensya. (Deut. 17:6; 19:15) Kumusta man kon an usa nga Israelita nakabuhat hin krimen ngan usa la nga testigo an nakakita? Diri gud hiya sadang maghunahuna nga diri hiya masisirotan tungod han iya sala. Nakita ni Jehova an iya ginbuhat. Ha pamilya, gintagan hin awtoridad an mga tatay, pero may limitasyon ito nga awtoridad. Ha pipira nga problema han pamilya, an mga tigurang ha syudad may responsabilidad nga manginlabot ngan maghimo hin desisyon.—Deut. 21:18-21.

²¹ Mga leksyon: Hi Jehova nagpapakita han perpekto nga susbaranan; waray hiya ginbubuhat nga diri patas. (Sal. 9:7) Ginbabalosan niya adton maunungon nga nasunod ha iya mga suruklan, pero ginhuhukman niya adton nag-aabuso han ira awtoridad. (2 Sam. 22:21-23; Esek. 9:9, 10) An iba bangin nagbubuhat hin maraot ngan baga hin diri nasisirotan, pero kon para kan Jehova inabot na an eksakto nga panahon, sisiguruhon niya nga mahukman hira. (Prob. 28:13) Ngan kon diri hira magbasol, diri mag-iiha hibabaroan nira nga “makaharadlok gud nga makakarawat han sirot han buhi nga Dios.”​—Heb. 10:30, 31.

22-24. (a) Hin-o an partikular nga ginpanalipdan han Balaud, ngan ano an aton mahibabaroan mahitungod kan Jehova? (b) Ano nga pahamangno an mababasa ha Eksodo 22:22-24?

²² Partikular nga ginpanalipdan han Balaud adton diri nakakapanalipod han ira kalugaringon, sugad han mga ilo, mga balo, ngan dayo nga mga residente. An mga hukom han Israel ginsidngan: “Diri mo paglubagon an katadungan nga iya han dumuruong, o han ilo, o diri mo kuhaon nga prenda an panapton han balo nga babaye.” (Deut. 24:17) Iginpakita ni Jehova an iya pagkamalumo  ngan personal nga interes hadton diri kaya magprotektar han ira kalugaringon ha komunidad. Ngan iya ginsirotan an mga nagmaltrato ha ira.​—Basaha an Eksodo 22:22-24.

²³ Ginpanalipdan liwat han Balaud an mga membro han pamilya tikang ha mga krimen may kalabotan ha pakighilawas pinaagi ha pagdiri ha ngatanan nga klase han insesto. (Leb. 18:6-30) Diri pariho han mga katawohan han mga nasud nga nakapalibot ha Israel, nga nagtugot o nagkonsinter pa ngani hini nga buhat, kinahanglan tagdon han katawohan ni Jehova ini nga klase han krimen pariho han pagtagad ni Jehova​—sugad nga mangil-ad nga buhat.

²⁴ Mga leksyon: Karuyag ni Jehova nga adton iya gintagan hin responsabilidad magpakita hin mahigugmaon nga pagtagad ha ngatanan nga ira ginmamangnoan. Nangangalas gud hiya ha mga krimen may kalabotan ha pakighilawas ngan karuyag niya siguruhon nga an ngatanan makakarawat hin panalipod ngan hustisya, labi na adton diri kaya magprotektar han ira kalugaringon.

25-26. (a) Kay ano nga makakasiring kita nga an gugma ngan hustisya pariho han gininhawa ngan kinabuhi? (b) Ano an aton hihisgotan ha sunod nga artikulo hini nga serye?

²⁵ An gugma ngan hustisya pariho han gininhawa ngan kinabuhi. Ha tuna, diri maeksister an usa hito kon waray an usa. Kon kombinsido kita nga patas an pagtratar ha aton ni Jehova, nagtutubo an aton gugma ha iya. Ngan kon hinigugma naton an Dios ngan an iya magtadong nga suruklan, naaaghat kita nga higugmaon an iba ngan trataron hira hin patas.

²⁶ An Mosaiko nga Balaud nga kasabotan nakabulig ha mga Israelita nga magkaada duok nga relasyon kan Jehova. Pero ginwara an Balaud han gintuman ito ni Jesus, ngan ginsaliwnan ito hin mas maopay. (Roma 10:4) Hi apostol Pablo naghulagway han Balaud sugad nga ‘nagpapadagaw han maopay nga mga butang nga maabot.’ (Heb. 10:1) Hihisgotan han sunod nga artikulo hini nga serye an pipira hiton maopay nga mga butang ngan an papel han gugma ngan hustisya ha Kristiano nga kongregasyon.