Ku bokona mu madisá

Ku bokona mu madisá

Eye Wa Kijidile?

Eye Wa Kijidile?

Dilombe mu Hama ya Dyanga: O fikula yiyi ilondekesa o jimbandu ja dilombe dya hama ya dyanga, dyo sange mu mbanza ya Gamla, yala 10 dya jikilómetulu ku thunda dya Kalunga ka Ngalileya. O fikula yiyi, i tu kwatekesa kuxinganeka kyebhi kyexile o malombe m’ukulu

O malombe a mateka kyebhi?

O kizwelu “dilombe” kya tungu mu kizwelu kya Ngeleku kilombolola “kilômbo” mba “athu a dyôngeka.” O dijina dilombe dya tokala mwene mukonda o Jijudé m’ukulu exile mu dyôngeka mu ididi yiyi, phala kubheza ni kudilonga. O Mikanda Ikôla mu dimi dya Hebalayiku, ki i tumbula o kizwelu dilombe, maji mu Mikanda ya Ngeleku tu tena kumona kwila, o ididi yiyi ya vudile kya mwene mu hama ya dyanga K.K.

Akwa ku tokwesa, avulu a xikina kwila, o malombe a moneka kyoso o Jijudé kya a balakalele mu Babilonya. O Encyclopaedia Judaica yamba kiki: “O Jijudé a a balakala mu ixi yengi, kexile ni Tembulu phala kubheza, a bhindamene kiximbakatesu phala kusosolola o hadi ni ndolo yâ. Kyenyiki, a solo kudyongeka mu ithangana ni ithangana, nange mu Jisábhalu, phala kutanga o Mikanda Ikôla.” Kyoso kya tundu mu Babilonya, ene a suluka ni kifwa kya ku dyongeka phala kusamba ni kutanga o Mikanda Ikôla, kabasa kididi kwa ditela.

Mu hama ya dyanga K.K., o malombe a bhangele kya mbandu ya ubhezelu ni mwenyu wa Jijudé joso ja di mwange mu kalunga ka Mediterraneo, bhu kaxi ka Médio Oriente katé mwene mu Izalayele. O Mulongexi wa Univierssidade Hebraica de Jerusalem, Lee Levine, wambe: “[O malombe] exile ididi phala kudilonga, makúdya akôla, maka a kufundisa, kubhaka o ima ni kitadi ki bhana o athu, ni yônge ya jinguvulu ni athu oso-oso.” Mwene wambe dingi: “O kikalakalu kya betele dingi kota, sé phata, kya lungile ni ubhezelu.” Kyenyiki-phe, tu tena kutendelela se mukonda dyahi Jezú wexile muya kyavulu mu malombe. (Marku 1:21; 6:2; Luka 4:16) Mwene wa longo, wa bhana itendelesu ku athu exile mu kwiza mu ididi yiyi. Kyoso kya mateka o kilunga kya Jikidistá, o poxolo Phawulu wa bokela we kyavulu mu malombe. O athu andalele kukala ni ukamba ni Nzambi, exile muya mu malombe. Kyenyiki, kyoso kyexile mu bokona mu mbonge yoso-yoso, Phawulu wexile ni kifwa kya kubokona hanji mu malombe ni kubokela mwenyomo.—Ika. 17:1, 2; 18:4.