A Sina Pa?
Vɛɛ chiɛi Chuuwa ndaa piɛi Mɛlɛka wo looku yɛ kandɔŋ?
DIMIOO hoo “chiɛi Chuuwa ndaa piɛi Mɛlɛka wo,” fula o diom maKilikiiyo niŋ. Ndu sim ni, “bɔŋaŋndo” ɔɔ “chuuŋgiaŋndo diompilɛ.” Diola laŋ la bɛnda bɔɔ kanifuule, chɔŋ o sindɔɔ niŋ, loŋ Chuuwa ndaa huŋ chuuŋgiaŋndo diompilɛ ni le nɛi chɔmaa sɔlaa vɛlɛ a Mɛlɛka piɛiyo. Yaula maHibuluilaŋ la suu tau a chiɛila Chuuwa ndaa piɛi Mɛlɛka laŋ okɔɔ le. Kɛ yaula maKilikiilaŋ la chɔm kpendekele maa fondaŋnda waa ndoo la wa niŋ o wɔsiŋ kɛmɛ tasoŋ niŋ.
Wanaa sinaa dɛniaa bɔɔbɔɔ laalaŋ maa chiɛi Chuuwa ndaa piɛi Mɛlɛka wo kanduŋ a teleŋ Chuuwa wa o biyɔɔ niŋ Babilɔŋndo. Mi yauwo hoo Encyclopaedia Judaica dimi aa, “Wanaa wa haa o biyɔɔ niŋnda, ndaa nɔ Maaŋ le Mɛlɛka piɛi le. A wa o lɛŋnde sumialteŋ niŋ. Le yeemɛi ndaa nɔ le kɔl dɛɛniaa sɔlaa o bahawɛi nda wa niŋndo peeloo, mi ndaa chuuŋgiaŋ teleŋ o teleŋ, naapum o Paale Pɛŋgiaale Chuuwa choo. Nduyɛ, mi ndaa veelu diomndaŋ o Diom Mɛlɛkaa niŋ.” Mɛɛ nda fula o biyɔɔ niŋ, wana che pɛ maa mi Chuuwa hiau lachi a chuuŋgiaŋndo le piɛileŋ vɛlɛ a diomndaŋ veeloo o Diom Mɛlɛkaa niŋ. Nduyɛ, mi ndaa kila chiɛila Chuuwa ndaa piɛi Mɛlɛka laŋ ba o ba ndaa wa pɛ.
O wɔsiŋ kɛmɛ tasoŋ C.E. niŋ, mi chiɛila Chuuwa ndaa piɛi Mɛlɛka laŋ la simnuŋ fondaŋnda kpeekpei Chuuwaa ndaa piɛi Mɛlɛka wo, vɛlɛ a le chuuŋgiaŋnda cheleŋ le wanaa wa o Pee Mɛditalueeniaŋ ndo wa, Eesia Ba Paaleŋ le del lo, vɛlɛ a Isɔluɛi. Mi wana pɛɛkaa pilɛ o “Hebrew University of Jerusalem” niŋ diolaŋ Lee Levine dimi aa, “Mi [chiɛi Chuuwa ndaa piɛi Mɛlɛka wo] simnuŋ fondɛi ndaa huŋ le pɛɛkoo wo, fondɛi ndaa dia nyɛdiaa nda dia o Paale Pɛŋgiaale Chuuwa choo wo, chiɛi kɔɔsɔɔ, chiɛi ndaa bii chuuŋgiaalaŋ ndo, vɛlɛ a le bɔŋaŋnda cheleŋ.” Mbo chɔɔlu dimi aa, “Sabu sɔvɛ ndaa chuuŋgiaŋ loŋ ndo wa le Mɛlɛka piɛiyo ni.” Le hei, ŋ che niko kpendekele le sabu Chiisu ndoo kua lɔɔlɔɔ o Chiɛila Chuuwa ndaa piɛi Mɛlɛka laŋ niŋndo. (Maki 1:21; 6:2; Luku 4:16) Te Chiisu ndoo kuɛ pɛ, mi ndoo pɛɛku, mbo sila, nduyɛ mi ndoo dɛɛniaa wanaa ndoo komal loŋnda kɔltaŋ. Mɛɛ kunda leKilisiɔŋndo kilaŋ, mi Kiilanɔɔ Pɔɔl bɛɛ dimi yooŋgu kɛndɔɔ tau o chiɛila Chuuwa ndaa piɛi Mɛlɛka laŋ niŋ. Mi wanaa ndaa yeema Mɛlɛka sɔɔŋguu wo ikɛiya ndaa kuɛ o chiɛila Chuuwa ndaa piɛi Mɛlɛka laŋ niŋ. Nduyɛ, te Pɔɔl ndoo wa luɛiyɔɔ o chiee bɛndoo niŋ pɛ, loŋ fɛŋ ndoo keeku mbo kɔ dimul wanaa wa loŋ nda yooŋgu kɛndɔɔ.—Walta. 17:1, 2; 18:4.