Sunagogi nochakore nade?

WACH miloko ni “sunagogi” ogol e wach ma yudore e dho Grik ma tiende en “chokruok” kata “gudruok.” Nyingno owinjore nikech sunagogi ne gin kuonde ma Jo-Yahudi machon ne chokoreega mondo opuonjgi kendo gilam Nyasaye. Kata obedo ni buge mag Chakruok nyaka Fweny ok mul wach sunagogi e yo ma achiel kachiel, chakre Mathayo ka dhi nyime nyiso maler ni sunagogi nochako betie kata ka ne Yesu pok obiro e piny.

Josomo mang’eny wacho ni sunagogi ne ochakore e kinde ma Jo-Yahudi ne ni e tuech e piny Babilon. Buk miluongo ni Encyclopaedia Judaica wacho niya: “Nikech Jo-Yahudi ma ne ni e tuech koro ne ni mabor gi hekalu kendo ne gin e piny ma wendo, ne gichokorega kinde ka kinde, samoro e chieng’ Sabato, mondo gisom Ndiko ka gihoyogo chunygi e kinde ma tekgo.” Nenore ni ka ne Jo-Yahudi osea e tuech, ne gidhi nyime chokore ne lamo kod somo Ndiko, kendo ne gilosoga sunagoke kuonde duto ma ne gidhiye.

Chop kinde ma Yesu ne ni e piny, sunagogi nosebedo kuonde mong’ere ma Jo-Yahudi ma ne ni Israel kod jowetegi mamoko ma nokere e alwora mag Mediterranea gi Middle East ne chokoree ne lamo kendo timoe romo mamoko mag oganda. Profesa Lee Levine ma puonjo e The Hebrew University of Jerusalem wacho kama: “[Sunagogi] e ma ji ne dhiyega somo, chamo sewni, yalo buche, golo chiwo mag pesa, goyo siasa, kod timo romo mamoko mag oganda.” Profesano medo kama: “Kata kamano, gima duong’ ma nitimo e sunagogi ne en lamo.” Mano konyowa ng’eyo gimomiyo Yesu ne dhiga e chokruok e sunagogi. (Mar. 1:21; 6:2; Luka 4:16) Ka ne en kuno, nopuonjo ji kendo jiwogi. Bang’ ka nosechak kanyakla mar Jokristo, jaote Paulo bende ne dhiga yalo e sunagoke. Joma nohero weche Nyasaye ne dhiga e sunagogi, omiyo, sa asaya ma Paulo nodonjo e taon moro, nokwongo odhiga e sunagogi mondo oyal kuno.​—Tich 17:1, 2; 18:4.