Synagogue abâ gigi tongana nyen?

TËNË “synagogue” aga na lege ti tënë ti Grec so aye ti tene “groupe ti azo” wala “azo so abungbi”. Iri ni so alingbi na ni ndali ti so asynagogue ayeke lani ando so aJuif ayeke bungbi dä ti tene a fa ye na ala wala ti voro Nzapa na ngoi ti giriri. Na yâ ti Mbeti ti Nzapa so a sû ândö na Hébreu, a sara tënë ti synagogue polele ape, me a sara tënë ni polele na yâ ti Mbeti ti Nzapa so aChrétien asû ândö na Grec, a fa so aplace so, so azo ayeke bungbi dä so, ayeke lani dä na ngoi ti akozo Chrétien.

Mingi ti awandara ayeda so asynagogue abâ gigi lani na ngoi so a gue na aJuif na ngbâa na Babylone. Mbeni bakari (Encyclopaedia Judaica) atene: “Azo so a gue na ala na kodro-wande ayeke lani na temple pëpe na kodro so a gue na ala dä, tongaso ti kaï vundu ti ala, ala yeke bungbi ngoi na ngoi, peut-être na lâ ti aSabbat, ti diko Mbeti ti Nzapa.” Na ngoi so a zi aJuif ala kiri na kodro ti ala, na bango ni ala ngbâ ti bungbi ti sambela nga ti diko Mbeti ti Nzapa nga ala yeke sigi na asynagogue na ndo kue so ala yeke sara kodro dä.

Na ngoi ti akozo Chrétien, asynagogue ayeke lani place so aJuif so ayeke na Méditerranée, ala so ayeke na mbage ti Asie nga na Israël ayeke bungbi dä ti voro Nzapa nga ti sara ambeni ye ti ala. Professeur Lee Levine ti dasendagi ti Hébreu ti Jérusalem, atene: “[Synagogue] ayeke mbeni place ti mandango ye, ti akobe so ayeke nzoni-kue, ti afango ngbanga, ti batango nginza, ti sarango abungbi ti poroso nga na asenge bungbi.” Lo kiri lo tene: “Kota ye so ayeke sara lani dä ayeke akua ti Nzapa.” Ye so amû lege na e ti hinga ndani so Jésus ayeke gue lani fani mingi na asynagogue (Marc 1:21; 6:2; Luc 4:16). Kâ lo yeke fa ye, lo yeke wa azo nga lo yeke encouragé azo so ayeke dä. Na peko ti so congrégation ti aChrétien abâ gigi bazengele Paul nga afa tënë mingi na yâ ti asynagogue. Azo so aye ti ga nduru na Nzapa ayeke gue na synagogue, ni la na ngoi so Paul ayeke lï na yâ ti mbeni gbata lo yeke gue ka kozo na synagogue ti fa tënë kâ.​—Kus. 17:1, 2; 18:4.